Przystosowanie ofert szkoleniowych oraz prowadzonych inwestycji w. zakresie kształcenia ustawicznego do potrzeb rynku pracy w województwie śląskim

Transkrypt

1 Przystosowanie ofert szkoleniowych oraz prowadzonych inwestycji w c zakresie kształcenia ustawicznego do potrzeb rynku pracy w województwie śląskim Raport końcowy Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

2 PRZYSTOSOWANIE OFERT SZKOLENIOWYCH ORAZ PROWADZONYCH INWESTYCJI W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO Raport końcowy Zamawiający: Województwo Śląskie ul. Ligonia Katowice Wykonawca: Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp.j. ul. Spławie 53; Poznań Tel biuro@re-source.pl 2

3 Streszczenie ANALIZA ŚLĄSKIEGO RYNKU PRACY ORAZ PROFILU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO WOJEWÓDZTWA 1. Począwszy od 2010 roku odnotowuje się w województwie śląskim wzrost liczby osób nieaktywnych zawodowo. Jeżeli chodzi o osoby bezrobotne, to po początkowym spadku (pomiędzy 2006 a 2008 liczba bezrobotnych spadła o ponad połowę), natomiast później liczba ta zaczęła ulegać wzrostowi aż do 200 tys. osób w 2011 roku. Mieszkańcy województwa śląskiego charakteryzują się niższym poziomem przedsiębiorczości niż przeciętny dla całego kraju, dotyczy to także nowozarejestrowanych podmiotów. 2. Branże, które cechuje wyższy poziom koncentracji w województwie śląskim niż w kraju ogółem biorąc pod uwagę liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych - to: dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (sekcja E), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K), handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (sekcja G), działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (sekcja I) oraz przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) i działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (sekcja R). Mianem koła rozpędowego regionalnej gospodarki należy określić przed wszystkim sekcję C przetwórstwo przemysłowe, H - Transport i gospodarka magazynowa oraz K działalność finansowa i ubezpieczeniowa. 3. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym w województwie śląskim w 2011 roku przyjął wartość na poziomie 48,9%. W całym analizowanym okresie ( ) wskaźnik ten przyjmuje niższe wartości w porównaniu do całego kraju. Stopa bezrobocia w województwie śląskim w całym analizowanym okresie przyjmowała niższe wartości niż na obszarze całego kraju. 4. Wśród osób bezrobotnych w województwie śląskim jest więcej kobiet niż mężczyzn, stanowią one 56,1% wszystkich osób bezrobotnych. Z kolei jeśli chodzi o strukturę wiekową, to najwięcej osób bezrobotnych znajduje się w wieku lata stanowią one blisko jedną trzecią wszystkich bezrobotnych. Najszersze grupy tworzą osoby z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym oraz zasadniczym zawodowym. Najmniej osób bezrobotnych posiadało wykształcenie policealne lub średnie zawodowe oraz wykształcenie wyższe. Biorąc pod uwagę staż pracy osób bezrobotnych w województwie śląskim najszerszą grupę stanowią bezrobotni, którzy pracowali 1-5 lat. ANALIZA STOPNIA DOSTOSOWANIA SZKOLEŃ REALIZOWANYCH W WOJ. ŚLĄSKIM DO POTRZEB REGIONALNEGO RYNKU PRACY 1. Wśród przedsiębiorstw biorących udział w badaniu, aktywność w obszarze zatrudnieniowym potwierdziła mniej niż połowa firm, większość podmiotów w okresie ostatnich 24 miesięcy nie poszukiwało nowych pracowników. Najwięcej przedsiębiorstw poszukiwało pracowników usług osobistych, sprzedawców, a w następnej kolejności także pracowników biurowych, robotników przemysłowych i rzemieślników. Kategorią zawodową, która ma największy udział w liczbie poszukiwanych pracowników są robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy. 2. Jeżeli chodzi o kwalifikacje wymagane przez śląskich pracodawców, to najważniejsza dla nich jest umiejętność wykonywania zadań charakterystycznych dla stanowiska pracy, następnie znajomość zagadnień teoretycznych związanych z charakterem pracy oraz umiejętność obsługi maszyn i urządzeń. 3. Najwięcej ogłoszeń o pracę publikowanych w prasie i popularnych portalach internetowych dotyczyło zapotrzebowania na pracowników w branży Przetwórstwo przemysłowe. Na drugim miejscu znalazła się sekcja Handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów, a tuż za nią Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna. Prawie jedna trzecia ogłoszeń dotyczyła wolnych stanowisk specjalistycznych, na drugim miejscu znaleźli się technicy i średni personel, a następnie wyżsi urzędnicy lub kierownicy. Kandydaci w zdecydowanej większości winni posiadać wyższe wykształcenie. Wśród wymaganych kwalifikacji najczęściej pojawia się znajomość języków obcych (j. angielski), a następnie znajomość technologii IT. Jeżeli chodzi o umiejętności miękkie, najważniejsze się dla pracodawców są umiejętności komunikacyjne, a także samodzielność, odpowiedzialność oraz dyspozycyjność. 4. Ponad 40% szkoleń oferowanych w województwie śląskim w analizowanym okresie umiejętności było związanych z działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (najczęściej oferowano szkolenia z zakresu zagadnień prawnofinansowych oraz zarządzania). Kolejną często pojawiającą się kategorią były szkolenia związane z branżą informacyjno-komunikacyjną. Grupą, do której adresowana jest największa liczba ofert szkoleniowych są specjaliści, a także technicy oraz pracownicy średniego szczebla. Najmniejsza liczba szkoleń skierowana była do operatorów i monterów maszyn oraz do robotników przemysłowych i rzemieślników. 5. Oferowane szkolenia dotyczyły przede wszystkim nabywania lub rozwijania umiejętności twardych (szczególnie w obszarze zagadnień teoretycznych związanych z charakterem pracy oraz specyficznych praktycznych zadań 3

4 związanych z określonym stanowiskiem) znacznie rzadziej natomiast umiejętności miękkich tj. umiejętności komunikacyjne i negocjacyjne czy autoprezentacja i techniki związane ze skuteczną sprzedażą. 6. Wyniki badania wskazują na dużą dysproporcję pomiędzy tematyką i zakresem przedmiotowym szkoleń oferowanych w województwie śląskim a zapotrzebowaniem na określone kwalifikacje branżowe. Dużą zbieżność zidentyfikować można porównując zapotrzebowanie na określone zawody z grupami, do których adresowane są szkolenia czy warsztaty. Wśród umiejętności wymaganych przez pracodawców, na pierwszym miejscu znajduje się znajomość języków obcych, przy jednocześnie niewielkiej reprezentacji tego typu ofert szkoleniowych. Wysoki poziom dopasowania oferty szkoleniowej do potrzeb rynku pracy zidentyfikowano natomiast w obszarze technologii IT. Natomiast jeśli chodzi o umiejętności miękkie, to o dobrym dopasowaniu ofert szkoleniowych do zapotrzebowania rynku pracy możemy mówić w zakresie umiejętności komunikacyjnych oraz pracy w zespole. 7. Jednym z głównych czynników wpływających na wielkość i charakter rynku szkoleń w woj. śląskim jest potencjał działających w regionie instytucji szkoleniowych. Wedle danych zawartych w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych w województwie śląskim zarejestrowanych jest 986 podmiotów. Największa ich część prowadzi swoją działalność na terenie powiatu grodzkiego M. Katowice (duża koncentracja). Największymi utrudnieniami w funkcjonowaniu instytucji szkoleniowych są procedury przetargowe oraz konkurencja, ale także tanie, lub bezpłatne szkolenia współfinansowane ze środków Unii Europejskiej (powodują one przyzwyczajenie potencjalnych uczestników szkoleń do niskich cen, bądź bezpłatnych zajęć, a co za tym idzie niechęć do udziału w pełnopłatnych szkoleniach). Wśród oferowanych szkoleń najczęściej pojawiają się specjalistyczne kursy zawodowe (najwięcej z zakresu pozostałej działalności usługowej ) i kursy z zakresu umiejętności miękkich, a także obsługi komputera. 8. Do najpopularniejszych rodzajów szkoleń należą specjalistyczne kursy zawodowe. Mają one masowy charakter, prowadzone są przez dużą liczę instytucji i kierowane były do dużej liczby odbiorców. Bardzo popularne na śląskim rynku szkoleniowym są także kursy prawa jazdy. Jeżeli chodzi o szkolenia finansowane ze środków komponentu regionalnego PO KL w województwie śląskim, to najpopularniejsze okazały się kursy zawodowe, a także kursy z zakresu podstaw przedsiębiorczości i obsługi komputera. Istotne znaczenie mają także obligatoryjne kursy i szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kursy z zakresu marketingu, sprzedaży i obsługi klienta. Podczas prowadzonych badań jakościowych informatorzy zwracali również uwagę na duże zapotrzebowanie na kursy dotyczące kwalifikacji zawodowych o profilu technicznym (obsługa maszyn i urządzeń). 9. Powszechnie stosowanym prze instytucje szkoleniowe kanałem informowania o prowadzonych działaniach i ofercie szkoleniowej jest własna strona internetowa. Ponad połowa instytucji korzysta także z poczty mailowej, newslettera oraz bannerów, ulotek, plakatów. Połowa podmiotów wykorzystuje także ogólnodostępne bazy firm szkoleniowych, doradczych. Natomiast uczestnicy szkoleń najczęściej informacje o możliwości udziału w szkoleniach najczęściej pozyskiwali od rodziny lub znajomych, z reklam, ogłoszeń w Internecie oraz od pracownika instytucji pomocy społecznej lub Urzędu Pracy. ANALIZA I OCENA PROJEKTÓW SZKOLENIOWYCH ZREALIZOWANYCH W RAMACH PO KL W WOJ. ŚLĄSKIM W RAMACH KOMPONENTU REGIONALNEGO 1. Najpopularniejszym tematem szkoleń realizowanym w ramach analizowanych projektów były specjalistyczne kursy zawodowe (florysta, kelner, opiekun osób starszych itp.) Drugą pozycję zajmują szkolenia miękkie, a następnie obsługa komputera i szkolenia językowe. Realizowane szkolenia cechuje umiarkowana zgodność z zapotrzebowaniem na kwalifikacje i zawody na śląskim rynku pracy. 2. Realizatorami projektów szkoleniowych były najczęściej jednostki samorządu terytorialnego, związek lub stowarzyszenie JST, a po nich firmy i podmioty typu: fundacja, stowarzyszenie, NGO. 3. W wylosowanych do badania 120 projektach wzięło łącznie udział uczestników, z czego prawie 60% stanowiły kobiety. Jeśli chodzi o strukturę wiekową uczestników analizowanych projektów, to blisko co trzeci uczestnik nie przekroczył w chwili przystąpienia do projektu 25 roku życia. Ponad połowa z nich była wówczas w wieku od 26 do 45 roku życia. Biorąc pod uwagę poziom wykształcenia najbardziej liczną grupę stanowią osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym. Kolejną kategorią są uczestnicy z wykształceniem wyższym (jedna trzecia badanej próby). Osoby z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym występują znacznie rzadziej. Jeżeli chodzi o status na rynku pracy w momencie przystąpienia do projektu - większość stanowiły osoby bezrobotne. 4. Biorąc pod uwagę rodzaje rezultatów i produktów wykazywanych przez realizatorów projektów, to dominują deklaracje w zakresie produktów. Są one najczęściej określane poprzez wskazanie liczby uczestników szkoleń. kursów zajęć w danej kategorii wiekowej, płciowej, pod względem statusu i sytuacji na rynku pracy czy miejsca zamieszkania czy stanu zdrowia (niepełnosprawność). 5. Oczekiwania uczestników ogniskowały się wokół dwóch kwestii: zdobycia nowej wiedzy / konkretnych umiejętności oraz podniesienia posiadanych kwalifikacji zawodowych. Dla blisko jednej czwartej uczestników istotne znaczenie miało także uzyskanie certyfikatów. Wyniki badania wskazują na wysoki poziom adekwatności udzielonego wsparcia do potrzeb uczestników. 4

5 6. Najczęstszymi problemami w realizacji projektów szkoleniowych w opinii projektodawców - są: biurokracja, rozbudowane formalności i rygory administracyjne, oczekiwanie na decyzje i płatności, trudności z rekrutacją uczestników, rotacja uczestników oraz trudności z realizacją założonych wartości wskaźników. 7. Generalnie, w znacznej większości przypadków mamy do czynienia z osiągnięciem zakładanych i pożądanych efektów na poziomie projektów. Spośród 15 wskaźników obrazujących postęp rzeczowy projektów szkoleniowych, tylko cztery nie zostały w pełni zrealizowane. 8. Jeśli chodzi o skuteczność projektów, dominują dwojakiego rodzaju efekty nabycie nowych lub rozwinięcie już posiadanych umiejętności. Wyniki badania wskazują na dużą skuteczność ewaluowanych projektów w zakresie podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności, jednak bez późniejszego przełożenia na konkretne efekty odnoszące się do sytuacji zawodowej odbiorców wsparcia. 9. Dobre praktyki w realizacji projektów szkoleniowych, które należy rekomendować do wdrażania w kolejnych projektach to między innymi: wprowadzenie praktycznych elementów do realizowanych szkoleń, podsumowanie działań szkoleniowych adresowanych do osób bezrobotnych warsztatami aktywizacyjnymi, promocja projektów z uwzględnieniem organizacji o charakterze zrzeszeniowym. 10. Ocena sprawności wdrażania projektów ze strony IP/IPII była w zdecydowanej większości przypadków pozytywna. 11. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, kompleksowość wsparcia jest skutecznym instrumentem zapewniania twardych rezultatów wsparcia szkoleniowego definiowanych jako podjęcie pracy/rozpoczęcie działalności gospodarczej lub zwiększeni dochodów uczestnika szkolenia. Za zdecydowanie istotniejszą uznać jednak należy funkcję kompleksowości wsparcia w zakresie jej wpływu na aktywizacje zawodową uczestników projektów szkoleniowych lub zwiększenie ich aktywności w obszarze przedsiębiorczości. Biorąc pod uwagę deklarację aktualnego wykorzystywania umiejętności nabytych podczas projektu należy stwierdzić stosunkowo wysoki poziom trwałości efektów projektów. Ponadto, zdecydowana większość uczestników po zakończeniu swojego udziału w ewaluowanym projekcie szkoleniowym korzystała w późniejszym okresie z innego rodzaju szkoleń (w większości były to specjalistyczne kursy zawodowe). ANALIZA PODEJŚCIA DO ROZWOJU ZASOBÓW LUDZKICH W ŚLĄSKICH PRZEDSIĘBIORSTWACH 1. Wśród śląskich firm dominuje przekonanie o wystarczającym poziomie kwalifikacji personelu oraz właścicieli/zarządu. Ponad połowa przedsiębiorstw nie podejmuje żadnych działań w zakresie rozwijania kompetencji właścicieli /zarządu. Z kolei w przypadku działań doszkalających adresowanych do pracowników firmy, mniej niż połowa firm korzystała z zewnętrznych kursów i szkoleń. 2. Działania śląskich firm koncentrują się przede wszystkim na redukcji kosztów, co może oznaczać, że przynajmniej w pewnym stopniu barierą korzystania z zewnętrznego wsparcia szkoleniowego są ograniczenia finansowe. Wprawdzie najczęściej wskazywanym powodem nieuczestniczenia pracowników lub właścicieli / zarządu w szkoleniach jest brak potrzeb, lecz jednak brak możliwości finansowych okazuje się najistotniejszym ograniczeniem dla tych firm, które dostrzegają celowość podejmowania działań szkoleniowych. ANALIZA I OCENA INWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH DOTYCZĄCYCH KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO ZREALIZOWANYCH W RAMACH DZIAŁANIA 8.3 RPO WSL. 1. W całym okresie wdrażania RPO WSL przeprowadzono jeden konkurs dla Działania 8.3 na początku 2009, w jego wyniku rozpoczęto realizację 15 projektów (analizie poddano 14). Struktura beneficjentów wskazuje na relatywnie dużą koncentrację wsparcia na podmiotach o charakterze publicznym. Beneficjentami 8 z nich były jednostki samorządu terytorialnego, natomiast po 2 projekty realizowane były przez stowarzyszenia oraz szkoły lub placówki oświatowe. Projekty charakteryzują się różnorodnością pod względem ich wartości. Wszystkie projekty realizowane były przez beneficjentów samodzielnie w żadnym przypadku nie wdrożono formuły partnerskiej. 2. Jeśli chodzi o przedmiot projektu, to 10 z 14 analizowanych przedsięwzięć przewidywało w swoich działaniach usuwanie barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych, a 8 projektów przewidywało poprawę efektywności energetycznej budynków. Projekty Działania 8.3 RPO WSL koncentrują się na obszarach miejskich. 3. Zarówno wyniki wywiadów jakościowych z beneficjentami projektów, jak i analiza wniosków o dofinansowanie wskazują na dostosowanie charakteru realizowanych projektów do obecnego zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje. Najczęstszymi produktami projektów realizowanych w ramach Działania 8.3 RPO WŚL było zakupywane wyposażenie, przebudowywane/ remontowane sale dydaktyczne oraz zakupywane urządzania dydaktyczne i pomoce naukowe. Najczęściej zakładanymi rezultatami projektów jest liczba osób korzystających z przebudowanych / wyremontowanych sal dydaktycznych, liczba osób korzystających z zakupionego wyposażenia oraz liczba osób korzystających z zakupionych urządzeń i pomocy naukowych. 4. Jeżeli chodzi o bariery czy problemy stanowiące przeszkodę w realizacji projektów, to nie zidentyfikowano barier o charakterze krytycznym, lecz raczej ograniczenia, które stanowiły niedogodności o umiarkowanym wpływie na realizację projektów tj. ograniczona elastyczność założeń projektu i trudności we wprowadzaniu zmian w jego założeniach, a także ryzyko nieosiągnięcia wartości docelowych wskaźników ze względu na trudności w rekrutacji oraz długi okres oczekiwania na przekazywaniu środków ze strony IZ RPO WSL. 5

6 Spis treści Streszczenie... 3 Spis treści Wprowadzenie Wyniki badania... 9 Analiza śląskiego rynku pracy oraz profilu społeczno-gospodarczego województwa... 9 Aktywność ekonomiczna mieszkańców woj. śląskim w wieku produkcyjnym, z uwzględnieniem aktywności w obszarze przedsiębiorczości (stopień przedsiębiorczości)... 9 Analiza głównych gałęzi gospodarki przemysł/usługi, branże rozwojowe Analiza zjawiska bezrobocia w regionie Analiza stopnia dostosowania szkoleń realizowanych w woj. śląskim do potrzeb regionalnego rynku pracy 20 Zapotrzebowanie na kwalifikacje i zawody na śląskim rynku pracy Szkolenia realizowane w województwie śląskim i dostosowanie ich tematyki do zapotrzebowania rynku pracy oraz sytuacji społeczno-gospodarczej regionu i kraju Czynniki wpływające na rynek szkoleń w województwie śląskim Zainteresowanie potencjalnych odbiorców tematyką szkoleń oferowanych w woj. śląskim Działania informacyjno-promocyjne instytucji oferujących szkolenia Analiza i ocena projektów szkoleniowych zrealizowanych w ramach PO KL w woj. śląskim w ramach komponentu regionalnego Charakterystyka realizowanych projektów szkoleniowych Ocena realizacji projektów szkoleniowych Ocena sprawności wdrażania projektów ze strony IP/ IP II Czynniki sukcesu, źródła problemów w realizacji projektów oraz rekomendowane rozwiązania Trwałość efektów projektów Analiza podejścia do rozwoju zasobów ludzkich w śląskich przedsiębiorstwach Skłonność i aktywność śląskich przedsiębiorców do przeprowadzania szkoleń i uczestnictwa w doradztwie w zależności od formy finansowania Znaczenie i funkcja szkoleń i doradztwa w działalności śląskich przedsiębiorstw Analiza i ocena inwestycji infrastrukturalnych dotyczących kształcenia ustawicznego zrealizowanych w ramach działania 8.3 rpo wsl Charakterystyka projektów realizowanych w ramach Działania 8.3 RPO WSL i ich realizatorów Adekwatność projektów infrastrukturalnych do potrzeb rynku pracy Wpływ projektów na wzrost dostępności i poprawę warunków kształcenia ustawicznego Bariery realizacji projektów infrastrukturalnych Wnioski i rekomendacje Spis tabel Spis wykresów Spis literatury

7 1. Wprowadzenie Niniejszy raport został przygotowany przez Pracownię Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp. j. w ramach prowadzonego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego badania pn. Przystosowanie ofert szkoleniowych oraz prowadzonych inwestycji w zakresie kształcenia ustawicznego do potrzeb rynku pracy w województwie śląskim realizowanego w ramach projektu systemowego Poddziałania PO KL pn. Atrakcyjność regionalnego rynku pracy analiza, ocena i pożądane zmiany w kontekście zachodzacych trendów rozwojowych i prognozowanych zmian społeczno-gospodarczych. Głównym celem badania było wskazanie szkoleń zwiększających dostosowanie wykształcenia mieszkańców do potrzeb regionalnego rynku pracy. Cele szczegółowe badania obejmowały: określenie stopnia dostosowania szkoleń realizowanych w województwie śląskim do potrzeb regionalnego rynku pracy oraz określenie stopnia skuteczności i efektywności projektów szkoleniowych realizowanych w ramach PO KL oraz projektów infrastrukturalnych w ramach RPO w województwie śląskim. Badanie było realizowane w okresie sierpień - listopad 2012 roku. Problematyka badania dotyczyła następujących obszarów: 1. Analiza śląskiego rynku pracy oraz profilu społeczno gospodarczego województwa. 2. Analiza stopnia dostosowania szkoleń realizowanych w woj. śląskim do potrzeb regionalnego rynku pracy. 3. Analiza i ocena projektów szkoleniowych zrealizowanych w ramach PO KL w woj. śląskim, w ramach komponentu regionalnego. 4. Analiza podejścia do rozwoju zasobów ludzkich w śląskich przedsiębiorstwach 5. Analiza i ocena inwestycji infrastrukturalnych dotyczących kształcenia ustawicznego zrealizowanych w ramach działania 8.3 RPO WSL. 6. Wnioski i rekomendacje W ramach przeprowadzonego badania zastosowane zostały następujące techniki badawcze: Desk research DR 1 dokumentów strategicznych DR 2 dostępnych analiz i badań oraz literatury przedmiotu DR 3 ofert pracy w woj. śląskim - próba badawcza obejmowała oferty pracy o zasięgu regionalnym (woj. śląskie) publikowane w popularnych portalach zatrudnieniowych: gazetapraca.pl/praca.onet.pl; pracuj.pl oraz w codziennej prasie regionalnej/lokalnej Gazeta Wyborcza Katowice, Polska Dziennik Zachodni). Proces zbierania danych trwał 60 dni ( ), n=6063 DR 4 tematów szkoleń (przeprowadzona w oparciu o dane zebrane z 6 portali z ogłoszeniami instytucji szkoleniowych: pracuj.pl, inwestycjawkadry.info.pl, szkolenia,nf.pl, iszkolenia.pl, edustacja.pl, szkolenia24h.pl). Kwerenda ofert objęła szkolenia finansowane ze źródeł własnych, krajowych środków pomocowych, jak i środków unijnych. Proces zbierania danych trwał 60 dni ( ), n=2049 Analiza dokumentacji projektowej PO KL Analizie poddano dokumentacje dotyczącą 120 losowo wybranych projektów z bazy przekazanej przez Zamawiającego (wnioski o dofinansowanie, wnioski o płatność, dane PEFS, dane KSI SIMIK 07-13): Poddziałanie projektów Poddziałanie projektów Działanie projektów Działanie projektów Poddziałanie projektów Poddziałanie projektów Poddziałanie projektów Działanie projektów Analizie poddano projekty zakończone realizowane w latach Z analizy w zakresie poszczególnych cech zostały wyłączone rekordy zawierające błędne, niekompletne dane w zakresie wskaźników i/lub danych o uczestnikach oraz projekty, w przypadku których dane o uczestnikach nie zostały zebrane/wprowadzone do bazy PEFS 1. 1 m.in. ze względu na obowiązek ich wprowadzania od 2008 r. 7

8 Analiza dokumentacji projektowej Działania 8.3 RPO WSL Zastosowano dobór zupełny i przeanalizowano dane Systemu Informatycznego Wdrażania i Zarządzania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata (LSI) z zakresu wniosków o dofinansowanie oraz wniosków o płatność wszystkich 14 projektów realizowanych w ramach Działania 8.3 RPO WSL przekazanych przez Zamawiającego. Komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny (CATI) Technika wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) została wykorzystana do przeprowadzenia wywiadów z: uczestnikami szkoleń w ramach projektów PO KL - losowy dobór warstwowy ze względu na Działania/Poddziałania (nieproporcjonalny), zrealizowano 400 wywiadów, po 50 dla każdego Działania/ Poddziałania objętego analizą; śląskimi przedsiębiorcami - dobór losowy, nieproporcjonalny ze względu na wielkość przedsiębiorstwa, Zrealizowano 320 wywiadów, w tym: 120 mikroprzedsiębiorstw, 111 małych, 66 średnich i 23 dużych przedsiębiorstw. Dane prezentowane ogółem tj. bez podziału na kategorie wielkości poddano procedurze ważenia, by prezentowane wyniki były reprezentatywne dla ogółu śląskich przedsiębiorstw. Ankieta internetowa (CAWI) wśród instytucji szkoleniowych Zastosowano dobór losowy. Operat losowania stanowił Rejestr Instytucji Szkoleniowych prowadzony przez Departament Informatyki Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Uzyskano 282 wypełnione ankiety. Wywiady indywidualne (IDI/TDI/ITI) W ramach komponentu jakościowego badania zastosowane zostały techniki indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI), technika telefonicznego wywiadu pogłębionego (TDI/ITI) oraz technika wywiadu eksperckiego. Z ich zastosowaniem prowadzone były wywiady z: beneficjentami projektów w ramach PO KL (zastosowano dobór celowy wśród wszystkich realizatorów projektów z lat , w próbie badawczej uwzględniono reprezentatywność ze względu na typ instytucji realizującej projekt, a następnie skalę projektu (mierzoną liczbą uczestników) oraz zasięg terytorialny. Przeprowadzono 20 wywiadów). przedstawicielami głównych instytucji szkoleniowych (zastosowano dobór celowy, przeprowadzono 3 wywiady z dużymi instytucjami szkoleniowymi) przedstawicielami instytucji rynku pracy w regionie (przeprowadzono dobór celowy wśród prywatnych instytucjami zatrudnienia/pośrednictwa pracy zlokalizowanych w podregionach: częstochowskim, bielskim i gliwickim, n=3, Powiatowych Urzędów Pracy, n=2, WUP, n=1) beneficjentami Działania 8.3 RPO WSL (Zastosowano dobór celowy. W badaniu zostały uwzględnione różne typy beneficjentów Działania 8.3 podmioty publiczne, prywatne oraz pozarządowe. Przeprowadzono 3 wywiady z przedstawicielami każdego z ww. typów). Wywiad ekspercki z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu (przeprowadzono 4 wywiady z przedstawicielami instytucji reprezentującymi izby gospodarcze, agencje rozwoju, organizacje reprezentujące przedsiębiorców oraz instytucje proinnowacyjne). Panel podsumowujący W panelu, który miał formę dyskusji grupowej nad propozycjami rekomendacji, wzięli udział zaproszeni przedstawiciele Powiatowych Urzędów Pracy w: Sosnowcu, Chorzowie, Świętochłowicach), IP oraz IPII dla PO KL woj. śląskiego. Łącznie brało w nim udział 5 osób+moderator. Raport zawiera wyniki całości analiz przeprowadzonych w ramach przedmiotowego badania, wraz z katalogiem rekomendacji przedstawionym w tabeli wniosków i rekomendacji. Dokładna struktura raportu jest następująca. Raport otwiera streszczenie, które zawiera najważniejsze wyniki i wnioski z badania. Zasadniczą częścią raportu jest rozdział analityczny obejmujący prezentację całości wyników badania wraz z ich pogłębioną analizą. Elementem wieńczącym analityczną część raportu jest tabela wniosków i rekomendacji. Raport zamykają spisy: wykresów, tabel oraz rysunków. Do raportu załączono także aneks przedstawiający wybrane tabele wynikowe/analizy, które ze względu na swoją objętość nie zostały umieszczone w zasadniczej części raportu. 8

9 2. Wyniki badania ANALIZA ŚLĄSKIEGO RYNKU PRACY ORAZ PROFILU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO WOJEWÓDZTWA W niniejszym podrozdziale przeprowadzono analizę śląskiego rynku pracy oraz profilu społeczno-gospodarczego województwa z uwzględnieniem aktywności ekonomicznej ludności (w tym: aktywności w obszarze przedsiębiorczości), analizy głównych gałęzi gospodarki oraz analizy zjawiska bezrobocia w regionie. Aktywność ekonomiczna mieszkańców woj. śląskim w wieku produkcyjnym, z uwzględnieniem aktywności w obszarze przedsiębiorczości (stopień przedsiębiorczości) W niniejszej części zawarto dane obrazujące aktywność ekonomiczną mieszkańców woj. śląskiego w wieku produkcyjnym, z uwzględnieniem aktywności w obszarze przedsiębiorczości. Analiza przeprowadzona została w oparciu o katalog wskaźników określony na etapie opracowywania raportu metodologicznego. Wykres 1. Struktura ludności woj. śląskiego pod względem aktywności ekonomicznej w latach pracujący bezrobotni bierni zawodowo Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Ludność wg typu aktywności i płci; [data dostępu: r.] Liczba osób biernych zawodowo w woj. śląskim po okresie po okresie utrzymania względnie stałych wartości pomiędzy rokiem 2006 a 2007 uległa spadkowi w dwóch kolejnych latach, a od 2010 roku mamy do czynienia ze wzrostem liczby osób nieaktywnych zawodowo do 1,865 mln. Powodów zaobserwowanych wzrostów o niewielkiej dynamice można upatrywać w zjawisku starzenia się polskiego społeczeństwa. Jeśli chodzi z kolei o osoby pracujące, to ich liczba sukcesywnie wzrasta w całym analizowanym okresie, by w 2011 roku osiągnąć wartość 1,979. Co ważne tendencja zwyżkowa została zachowana mimo spowolnienia gospodarczego spowodowanego kryzysem gospodarczym, który rozpoczął się w 2008 roku. Największa dynamika wzrostu osób pracujących wystąpiła pomiędzy 2010 a 2011 rokiem, kiedy liczba osób pracujących zwiększyła się o 116 tys. osób. W odmienny sposób kształtuje się dynamika liczby osób bezrobotnych. Po początkowym spadku charakteryzującym się relatywnie dużą dynamiką pomiędzy 2006 a 2008 liczba bezrobotnych spadła o ponad połowę, liczba bezrobotnych zaczęła ulegać wzrostowi aż do 200 tys. osób w 2011 roku. Omówiony wzrost skali zjawiska bezrobocia jest zasługą wspomnianego wcześniej kryzysu gospodarczego. Mając na uwadze obecne prognozy gospodarcze należy spodziewać dalszego wzrostu liczby osób bezrobotnych. 9

10 Wykres 2. Struktura aktywności ekonomicznej ludności z podziałem na płeć w 2011 r. 80% pracujący bezrobotni bierni zawodowo 60% 51,6% 53,6% 58,7% 57,2% 40% 43,4% 41,3% 35,5% 38,0% 20% 5,1% 5,1% 5,8% 4,8% 0% Polska woj. śląskie Polska woj. śląskie kobiety mężczyźni Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Ludność wg typu aktywności i płci; [data dostępu: ] W województwie śląskim biernych zawodowo jest 38% mężczyzn oraz 53,6% kobiet, co wskazuje na znaczne zróżnicowanie aktywności ekonomicznej względem płci. Wniosek ten potwierdza również udział osób pracujących wśród kobiet - wynosi on w woj. śląskim 41,3%, a wśród mężczyzn 57,2%. Sytuacja w województwie śląskim odzwierciedla tendencję obecną w całym kraju, której źródeł należy szukać w kulturowych uwarunkowaniach związanych z rolami społecznymi przypisywanymi kobietom oraz mężczyznom Wykres 3. Struktura wiekowa ludności aktywnej zawodowo w 2011 r. Polska woj. śląskie 30% 28,1% 28,1% 25% 24,2% 24,0% 22,7% 25,0% 24,2% 23,7% 20% 15% 10% 5% 0% i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Ludność wg typu aktywności i wieku; [data dostępu: ] Udziały osób aktywnych zawodowo w poszczególnych grupach wiekowych rozkładają się względnie równomiernie, nie mamy do czynienia ze znaczącą dominacją którejś z grup. Sytuacja występująca pod tym względem w województwie śląskim jest zbieżna ze strukturą wiekową dla Polski, nieznaczne różnice występują w przypadku grupy lat oraz 50 lat i więcej. 10

11 Wykres 4. Struktura wykształcenia osób aktywnych zawodowo w 2011 r. wyższe średnie ogólnokształcące gimnazjalne, podstawowe i niższe policealne oraz średnie zawodowe zasadnicze zawodowe woj. śląskie 28,0% 30,7% 8,2% 28,2% 4,9% Polska 27,2% 27,7% 9,0% 28,1% 7,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Ludność wg typu aktywności i wykształcenia; [data dostępu: ] Jeśli chodzi o wykształcenie wśród osób aktywnych zawodowo w województwie śląskim najszersze i zbliżone do siebie udziały posiadają trzy grupy osoby osób posiadające wykształcenie policealne lub średnie zawodowe (30,7%), zasadnicze zawodowe (28,2%) oraz wykształcenie wyższe (28%). Znacząco mniejsze udziały posiadają osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (8,2%) oraz gimnazjalnym, podstawowym lub niższym (4,9%). Generalnie rzecz ujmując struktura dla woj. śląskiego odzwierciedla rozkład występujący dla całego kraju. Największe różnice występują w przypadku osób posiadających wykształcenie policealne lub średnie zawodowe, których udział w całości osób aktywnych zawodowo województwie śląskim jest o 3% wyższy niż w przypadku danych dla całej Polski. Z odwrotną sytuacją mamy do czynienia w przypadku osób z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym lub niższym w woj. śląskim ich udział jest o 3% niższy niż w przypadku całego kraju. Generalnym wnioskiem ze zidentyfikowanego kształtu struktury wykształcenia jest preferowanie przez pracodawców osób posiadających wykształcenie o profilu zawodowym. Wykres 5. Struktura zatrudnienia wg sektorów gospodarki 70% 60% sektor rolniczy sektor przemysłowy sektor usługowy 56,7% 57,8% 50% 40% 30% 30,6% 39,4% 20% 12,7% 10% 2,8% 0% Polska woj. śląskie Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Pracujący wg sektorów ekonomicznych i płci; [data dostępu: ] Wśród osób zatrudnionych w województwie śląskim 57,8% pracuje w sektorze usługowym, 39,4% w przemyśle, a jedynie 2,8% w sektorze rolniczym. Porównując to z danymi dla całego kraju zauważyć można, iż w województwie śląskim występuje większe znaczenie zatrudnienia w sektorze przemysłowym (różnica na poziomie 8,8%) oraz mniejsze zatrudnienie w rolnictwie (różnica na poziomie 9,9%). 11

12 Wykres 6. Podmioty w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców oraz nowozarejestrowane podmioty w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w latach (2010) Podmioty nowozarejstrowane - Polska Podmioty nowozarejestowane - woj. śląskie Podmioty ogółem - Polska Podmioty ogółem - woj. śląskie Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WSKAŹNIKI; [data dostępu: ] Liczba przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców w woj. śląskim wzrastała od 2006 do 2010 roku, przy czym najbardziej dynamiczny wzrost występował pomiędzy 2009 a 2010 rokiem. Natomiast pomiędzy 2010 a 2011 rokiem wartość ta spadła na 10 tysięcy mieszkańców w województwie śląskim zarejestrowanych było 958 podmiotów gospodarczych. Przez cały analizowany okres dane dla całego kraju przyjmują wyższe wartości niż dla woj. śląskiego, dlatego stwierdzić należy, iż mieszkańcy śląska charakteryzują się niższym poziomem przedsiębiorczości niż przeciętny dla całego kraju. Do podobnych wniosków doprowadzają dane dotyczące ilości nowozarejestrowanych podmiotów, w tym wypadku mamy do czynienia z sukcesywnym wzrostem liczby rejestrowanych podmiotów pomiędzy 2007 a 2010 rokiem. Również w przypadku nowozarejestrowanych podmiotów wyższe wartości przybierają dane dla Polski w całym analizowanym okresie w Polsce zakłada się więcej przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców niż w województwie śląskim, co potwierdza postawioną wcześniej tezę. Analiza głównych gałęzi gospodarki przemysł/usługi, branże rozwojowe W odniesieniu do analizy głównych gałęzi gospodarki regionalnej mającej na celu wskazanie kluczowych - ze względu na ich potencjał rozwojowy i konsekwencji wpływ na rynek pracy oraz rynek szkoleniowy branż, zastosowano równanie (wskaźnik) lokalizacji (location quotient - LQ 2 ). Analizie poddano następujące zmienne: a) liczba podmiotów gospodarki narodowej (ogółem i/ lub w sektorze prywatnym) prowadzących działalność w poszczególnych branżach (sekcjach Polskiej Klasyfikacji Działalności - PKD i/lub sektorach ekonomicznych) b) liczba pracujących w gospodarce narodowej według branż (sekcji PKD i/lub sektorów ekonomicznych) prezentacja wyników w aneksie do niniejszego raportu c) oraz dodatkowo, w związku ze specyfiką gospodarki województwa śląskiego - zatrudnienie w przemyśle według działów PKD - prezentacja wyników również w aneksie do niniejszego raportu Dane statystyczne były analizowane dla poziomu województwa oraz obszaru referencyjnego Polski. Zakres czasowy analizy obejmowała będzie ostatni rok, dla którego są dostępne dane (2011) oraz w przypadku analizy dynamiki - okres 3 lat poprzedzających (od 2009 roku) 3. Biorąc pod uwagę konieczność przedstawienia jak najpełniejszego obrazu gospodarki Śląska uwzględniono liczbę podmiotów prowadzących działalność w całej gospodarce narodowej, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. Szczegółowe wyniki przeprowadzonej analizy dla zmiennej: podmioty gospodarki narodowej ogółem - przedstawia poniższa tabela. 2 Wskaźnik obliczany jako iloraz dwóch wartości: udziału podmiotów gospodarczych danej sekcji PKD wśród ogółu podmiotów gospodarczych w województwie śląskim oraz udziału podmiotów gospodarczych danej sekcji PKD wśród ogółu podmiotów gospodarczych w Polsce 3 Ze względu na zmianę systemu klasyfikacji w okresie objętym badaniem (z PKD 2004 na PKD 2007) i brak kluczy przejścia na poziomie, na którym są agregowane i prezentowane dane przez US i GUS tj. na poziomie sekcji PKD nie było możliwe objęcie analizą całego okresu tj. od

13 Tabela 1. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej - liczba podmiotów gospodarczych ogółem (jednostki zarejestrowane), WOJ.ŚLĄSKIE POLSKA LQ LQ Sekcje PKD A. rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo ,48 0,49-0,04 B. górnictwo i wydobywanie ,94 0,80 0,17 C. przetwórstwo przemysłowe ,03 1,01 0,03 D. wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i ,57 0,56 0,02 powietrze do układów klimatyzacyjnych E. dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją ,15 1,18-0,02 F. budownictwo ,97 0,96 0,01 G. handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle ,09 1,09 0,00 H. transport i gospodarka magazynowa ,02 1,01 0,01 I. działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi ,05 1,06-0,01 J. informacja i komunikacja ,92 0,92 0,00 K. działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,12 1,12 0,00 L. działalność związana z obsługą rynku nieruchomości ,99 0,99 0,00 M. działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,93 0,94-0,01 N. działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca ,97 0,98-0,01 O. administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,58 0,57 0,01 P. edukacja ,00 2,01-0,50 Q. opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,94 0,92 0,01 R. działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,03 1,02 0,01 S. pozostała działalność usługowa ,96 0,97-0,01 T. gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące ,24 0,20 0,20 wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (BDL): grupa - podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD (ogółem); [data dostępu: ] Sekcje, które cechuje wyższy poziom koncentracji (a więc te, w przypadku których wartość współczynnika lokalizacji LQ>1) w województwie śląskim niż w kraju ogółem w 2011 roku biorąc pod uwagę liczbę podmiotów gospodarczych ogółem to: dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (sekcja E), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K), handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (sekcja G), działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (sekcja I) oraz przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) i działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (sekcja R). Oznacza to, że w powyższych sekcjach na terenie województwa śląskiego zarejestrowanych jest proporcjonalnie więcej firm niż w kraju ogółem, co w konsekwencji zgodnie z teoretycznymi założeniami metody generuje nadwyżkę określonych towarów i usług, które po zaspokojeniu popytu regionalnego, mogą być wyeksportowane poza teren regionu. Z niższym poziomem koncentracji, czyli w świetle założeń teoretycznych - z niemożnością zaspokojenia popytu regionalnego jak wskazują dane zawarte w powyższej tabeli - mamy do czynienia w odniesieniu do następujących rodzajów działalności na terenie Śląska: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (sekcja A), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (D), administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne (O), informacja i komunikacja (J), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (sekcja M) oraz opieka zdrowotna i pomoc społeczna (Q). Wartość wskaźnika w odniesieniu do ww. sekcji przyjmuje wartość <1, co oznacza, że na terenie województwa śląskiego znajduje się mniej podmiotów prowadzących te rodzaje działalności, w porównaniu z sytuacją w kraju ogółem. Dana 13

14 branża ma więc mniejsze znacznie w gospodarce regionu niż średnio w kraju. W odniesieniu do ww. rodzajów działalności może zachodzić konieczność importowania dóbr i usług spoza regionu. W odniesieniu do pozostałych gałęzi gospodarki, mamy do czynienia ze zbliżonym do poziomu wojewódzkiego, rozkładem zmiennej (LQ=1 ±0,1), co oznacza, ze stopień koncentracji powyższych rodzajów działalności w województwie śląskim, mierzony liczbą podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, nie odbiega znacząco od stopnia ich koncentracji dla Polski ogółem. Graficzną prezentację wartości wskaźnika lokalizacji dla zmiennej ilość podmiotów gospodarczych ogółem przedstawia poniższy wykres. Wykres 7. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych w systemie REGON podmiotów gospodarczych ogółem w poszczególnych sekcjach PKD, ,2 1,1 1 E K G I C R H P L F N S i T B Q M J O D A 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Kolejnym wymiarem oceny był stopień dynamiki współczynnika lokalizacji, obliczony dla okresu W ostatnich 3 latach największe zmiany odnotowano w sekcjach U - organizacje i zespoły eksterytorialne i B - górnictwo i wydobywanie, które to branże charakteryzowała dodatnia dynamika rozwoju. Branże te można określić mianem wzrostowych w województwie śląskim ze względu na szybszy wzrost liczby podmiotów prowadzących działalność w tych branżach niż ogółem w kraju w latach Spadek znaczenia gospodarczego - w porównaniu z sytuacją gospodarczą w Polsce w analizowanym okresie odnotowano zaś w przypadku sekcji P edukacja. Poniżej przedstawiono wykres prezentujący wyniki klasyfikacji poszczególnych sekcji uwzględniając oba parametry: wartość wskaźnika lokalizacji oraz jego dynamikę. LQ LQ LQ LQ 4 stopień dynamiki współczynnika lokalizacji został obliczony zgodnie ze wzorem: t 1 t t, 14

15 UJEMNA dynamika LQ DODATNIA PRZYSTOSOWANIE OFERT ZKOLENIOWYCH ORAZ PROWADZONYCH INWESTYCJI W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO Wykres 8. Klasyfikacja branż gospodarki województwa śląskiego ze względu na dynamikę i wartość współczynnika lokalizacji podmiotów gospodarczych ogółem, NISKA WYSOKA C D O 0,01 F H K J L G 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 ` M N I E A wartość LQ ,04 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Grupę sekcji o wysokim wskaźniku LQ (>1) oraz dodatniej dynamice rozwoju ( LQ>0)- biorąc pod uwagę ich znaczenie dla rozwoju gospodarczego województwa - można określić mianem koła rozpędowego regionalnej gospodarki. Należy do niej przed wszystkim sekcja C przetwórstwo przemysłowe, H - transport i gospodarka magazynowa oraz K działalność finansowa i ubezpieczeniowa. Do grupy o niskim poziomie koncentracji na poziomie województwa przy jednoczesnej dodatniej dynamice rozwoju należy poza administracją publiczną i obroną narodową budownictwo (sekcja F), branża informacyjno - komunikacyjna (sekcja J) oraz branża związana z wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (sekcja D). Biorąc pod uwagę ich rosnące znaczenie w gospodarce regionalnej, branże te, przy wzmocnieniu ich potencjału, mogłyby się stać dodatkowym źródłem rozwojowym w regionie. Podmioty gospodarcze prowadzące działalność w sekcji E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją należą do kategorii, która charakteryzuje się relatywnie wysokim stopniem koncentracji, ale ich znaczenie w gospodarce regionu spadło, na co wskazuje ujemna dynamika rozwoju. Analizując wartość i dynamikę współczynnika lokalizacji, należy wskazać, iż sekcje A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo należą w województwie śląskim do gałęzi gospodarki o najmniejszym znaczeniu rozwojowym. Cechuje je bowiem zarówno niska wartość wskaźnika lokalizacji, jak i jego ujemna dynamika. 15

16 I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał PRZYSTOSOWANIE OFERT ZKOLENIOWYCH ORAZ PROWADZONYCH INWESTYCJI W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO Analiza zjawiska bezrobocia w regionie Poniżej przedstawiono najważniejsze informacje na temat zjawiska bezrobocia rejestrowanego w województwie śląskim. Wykres 9. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym, w latach % Polska woj. śląskie 50,4% 50,4% 50,4% 50,7% 50% 48,6% 46,5% 48,3% 49,0% 48,1% 48,9% 45% 46,1% 43,9% 40% Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Wskaźnik zatrudnienia wg wieku produkcyjnego i płci; [data dostępu: ] Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym w województwie śląskim wzrastał w latach , w kolejnym roku uległ on nieznacznemu obniżeniu by w 2011 roku przyjąć wartość na poziomie 48,9%. W całym analizowanym okresie wskaźnik zatrudnienia w województwie śląskim przyjmuje niższe wartości w porównaniu do całego kraju. Wykres 10. Stopa bezrobocia rejestrowanego w latach w ujęciu kwartalnym 20% 15% 10% 14,8% 12,7% 11,2% 9,2% 9,5% Polska woj. śląskie 12,1% 12,4% 12,5% 12,4% 9,4% 10,0% 10,1% 10,4% 5% 6,9% 0% Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Stopa bezrobocia rejestrowanego (stan w końcu kwartału); dane liczbowe na wykresie odnoszą się do stanu na koniec roku z wyjątkiem 2012, gdzie dane na koniec III kwartału [data dostępu: ] Stopa bezrobocia w województwie śląskim w całym analizowanym okresie przyjmowała niższe wartości niż na obszarze całego kraju. W związku z tym należy przyjąć, iż zjawisko bezrobocia w województwie śląskim ma mniejszą skalę w porównaniu do całej Polski, jednak biorąc pod uwagę najnowsze dane stopa bezrobocia na poziomie 10,4% oraz obecne prognozy gospodarcze nie można wysunąć wniosku o zmniejszeniu skali działań mających na celu jego ograniczenie. W latach skala zjawiska bezrobocia ulegała stopniowemu zmniejszeniu, natomiast po IV kwartale 2008 mamy do czynienia z sukcesywnym jego wzrostem (pomijając wahania sezonowe, w ramach których najwyższa stopa bezrobocia występuje zwykle w I kwartale roku). Przyczyn tego stanu rzeczy należy upatrywać w spowolnieniu gospodarczym spowodowanym kryzysem gospodarczym, który rozpoczął się w 2008 roku. 16

17 Wykres 11. Struktura osób bezrobotnych pod względem czasu pozostawania bez pracy w 2011 roku 35% 30% 31,7% Polska woj. śląskie 25% 29,0% 20% 15% 19,0% 19,5% 17,5% 18,9% 19,3% 18,2% 15,3% 10% 11,6% 5% 0% 3 miesiące i mniej 3-6 miesięcy 6-12 miesięcy miesięcy powyżej 24 miesięcy Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Bezrobotni zarejestrowani wg czasu pozostawania bez pracy i płci; [data dostępu: ] Analizując strukturę osób bezrobotnych w woj. śląskim pod względem czasu pozostawania bez pracy, zauważyć można, iż najszerszą grupę stanowią osoby bezrobotne najkrócej do 3 miesięcy, ich udział wynosi 31,7%. W przypadku osób bezrobotnych 3 6 miesięcy, 6 12 miesięcy oraz miesiące mamy do czynienia ze zbliżonymi udziałami na poziomie oscylującym wokół 19%. Z kolei najmniej bezrobotnych w województwie śląskim pozostawało bez pracy przez okres dłuższy niż 24 miesiące, kategoria ta stanowiła 11,6% wszystkich bezrobotnych. Porównując strukturę bezrobotnych w woj. śląskim z rozkładem dla całej Polski można dojść do wniosku, iż analizowany region znajduje się w sytuacji korzystniejszej. W woj. śląskim większa część osób bezrobotnych pozostawała bez pracy w krótkim okresie (do 3 miesięcy oraz od 3 do 6 miesięcy), a mniejsza część w stosunku do całej Polski pozostawała bez pracy przez okres powyżej 12 miesięcy. Wykres 12. Struktura płci oraz wieku osób bezrobotnych Polska woj. śląskie 60% 46,5% 43,9% 40% 56,1% 53,5% 30% 20% 21,0% 29,5% 29,3% 19,1% 20,8% 18,5% 18,8% 19,4% 12,1% 20% 10% 11,4% 0% mężczyźni kobiety 0% 24 i mniej i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Bezrobotni zarejestrowani wg wieku i płci; [data dostępu: ] Wśród osób bezrobotnych w województwie śląskim jest więcej kobiet niż mężczyzn, stanowią one 56,1% wszystkich osób bezrobotnych. Ponadto w województwie śląskim odsetek bezrobotnych kobiet jest wyższy w stosunku do sytuacji obecnej w całym kraju. Z kolei jeśli chodzi o strukturę wiekową, to najwięcej osób bezrobotnych znajduje się w wieku lata stanowią one 29,5% wszystkich bezrobotnych. Warto również zwrócić uwagę, iż w województwie śląskim mniejszy jest niż w całym kraju udział najmłodszych osób bezrobotnych do 24 roku życia. 17

18 Wykres 13. Struktura wykształcenia osób bezrobotnych Polska woj. śląskie gimnazjalne i poniżej zasadnicze zawodowe 27,5% 27,9% 28,0% 27,9% średnie ogólnokształcące 10,8% 9,3% policealne, średnie zawodowe 22,2% 23,0% wyższe 11,4% 11,9% 0% 10% 20% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Bezrobotni zarejestrowani wg poziomu wykształcenia i płci; [data dostępu: ] Analizując strukturę wykształcenia osób bezrobotnych w województwie śląskim zauważyć można, iż najszersze grupy stanowią osoby z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym oraz zasadniczym zawodowym, stanowią one po 27,9% bezrobotnych. Najmniej osób bezrobotnych posiadało wykształcenie policealne lub średnie zawodowe oraz wykształcenie wyższe, grupy te stanowiły odpowiednio 9,3% oraz 11,9% wszystkich osób bezrobotnych. Wykształcenie osób bezrobotnych w województwie śląskim jest zbliżone do sytuacji obecnej na terenie całego kraju. Wykres 14. Struktura osób bezrobotnych pod względem stażu pracy 25% 20% 15% 10% 19,9% 18,5% 17,1% 15,5% 22,5% 21,0% 13,5% 12,8% 14,7% 14,7% Polska 11,7% 10,5% woj. śląskie 5% 4,1% 3,4% 0% bez stażu pracy 1 rok i mniej 1-5 lat 5-10 lat lat lat powyżej 30 lat Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Bank Danych Lokalnych: Bezrobotni zarejestrowani wg stażu pracy i płci; Biorąc pod uwagę staż pracy osób bezrobotnych w województwie śląskim najszerszą grupę stanowią bezrobotni, którzy pracowali od roku do 5 lat, stanowią oni 21%. Wśród osób bezrobotnych relatywnie dużymi grupami są również osoby nieposiadające także stażu pracy w ogóle oraz posiadające staż do 1 roku, posiadają one udziały odpowiednio 18,5% oraz 17,1%. Bezrobotni posiadający staż pracy dłuższy niż 5 lat są wyraźnie mniej licznymi kategoriami, przy czym najmniej 4,1% osób bezrobotnych posiadało staż pracy powyżej 30 lat. Wyniki przeprowadzonej analizy odnoszącej się do woj. śląskiego uprawniają do sformułowania następujących wniosków dotyczących podejmowania ewentualnych działań szkoleniowych na poziomie regionu: celowość utrzymania dostępności wsparcia szkoleniowego dla osób bezrobotnych, zarówno w kontekście wzrostu liczby osób bezrobotnych w ostatnich latach, jak i niekorzystnych prognoz gospodarczych na najbliższy okres, ze względu na liczbę osób zatrudnionych w poszczególnych sektorach gospodarki największe zapotrzebowanie na pracowników, a tym samym na działania szkoleniowe przygotowujące do pracy w tym sektorze występuje w sektorze usługowym (znaczenie tego sektora podkreślono także w badaniu jakościowym, m.in. przez przedstawicieli instytucji rynku pracy), 18

19 za branże o największym potencjale rozwojowym uznać należy (ze względu na obecne znaczenie dla gospodarki regionalnej oraz dynamikę rozwojową): przetwórstwo przemysłowe, transport i gospodarkę magazynową oraz działalność finansową i ubezpieczeniową w tych obszarach prognozować należy duże zapotrzebowanie na pracowników, przy czym przynajmniej w pewnym stopniu będą to stanowiska i rodzaje pracy wiążące się z wysokim poziomem wymaganych kwalifikacji (a wiec trudnych do zdobycia w krótkich formach kształcenia szkoleniach), duże zapotrzebowanie na pracowników może też występować w przypadku branż, których znaczenie dla gospodarki regionu nie jest obecnie dominujące, ale cechuje je duża dynamika rozwojowa, tj.: budownictwo, branża informacyjno-komunikacyjna oraz branża związana z wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, ww. branże traktować należy nie tylko jako podmioty generujące duże zapotrzebowanie na nowych pracowników o określonych kwalifikacjach, ale także mające ze względu na swoją dynamikę rozwojową także znaczące potrzeby w zakresie kształcenia pracowników w ramach firmy, a więc kreujące popyt na szkolenia dla osób pracujących (w zakresach tematycznych odpowiadających specyfice wskazanych branż), w przypadku osób bezrobotnych, gdzie największa skala zjawiska dotyczy osób o relatywnie najniższym poziomie kwalifikacji szczególnego znaczenia nabierają szkolenia przygotowujące do natychmiastowego wejścia na rynek pracy i znalezienia zatrudnienia (przekwalifikowanie w kierunku zawodów o niskim poziomie kwalifikacji, ale cechujących się zapotrzebowaniem ze strony firm). 19

20 ANALIZA STOPNIA DOSTOSOWANIA SZKOLEŃ REALIZOWANYCH W WOJ. ŚLĄSKIM DO POTRZEB REGIONALNEGO RYNKU PRACY W niniejszej części raportu przeprowadzona została analiza zapotrzebowania na kwalifikacje, umiejętności i zawody, a jednocześnie przeprowadzono analizę szkoleń oferowanych w woj. śląskim. W oparciu o zebrany materiał empiryczny dokonano także oceny dostosowania tematyki szkoleń do występującego na śląskim rynku pracy zapotrzebowania na określone kwalifikacje i zawody oraz zmieniającej się sytuacji społeczno-gospodarczej kraju i regionu. Dodatkowo, zidentyfikowano czynniki wpływające na rynek szkoleń w województwie śląskim oraz zidentyfikowano stopień zainteresowania potencjalnych odbiorców tematyką szkoleń proponowanych na śląskim rynku. Zagadnienia podejmowane w niniejszej części raportu obejmują także ocenę działań informacyjno-promocyjnych instytucji oferujących szkolenia. Zapotrzebowanie na kwalifikacje i zawody na śląskim rynku pracy Przedstawicieli przedsiębiorstw biorących udział w badaniu ankietowym zapytano o to, czy w okresie ostatnich 2 lat od chwili realizacji niniejszego badania poszukiwali pracowników. Aktywność w obszarze zatrudnieniowym potwierdziła mniej niż połowa (41,4%) firm, aż 58,9% podmiotów w okresie ostatnich 24 miesięcy nie poszukiwało nowych pracowników. Choć więc potencjał zatrudnieniowy śląskich firm określić należy jako przeciętny, to jednak istotniejsze z punktu widzenia celów niniejszego badania było stwierdzenie (jak się okazuje w odniesieniu do mniejszości przedsiębiorstw z woj. śląskiego) jakiego rodzaju pracowników przedsiębiorstwa te poszukiwały oraz jakich oczekiwały od nich kwalifikacji 5. Kwestia ta została podjęta w poniższej analizie, gdzie w pierwszej kolejności zidentyfikowano odsetek przedsiębiorstw poszukujących pracowników reprezentujących poszczególne grupy zawodowe 6 oraz udział poszukiwanych pracowników z poszczególnych grup zawodowych w ogólnej liczbie poszukiwanych pracowników. Uwzględnienie obu ww. parametrów jest istotne o tyle istotne, że każdy z nich odnosi się do innego aspektu analizy zapotrzebowania na kwalifikacje i zawody na rynku pracy województwa śląskiego. Identyfikacja liczby przedsiębiorstw poszukujących pracowników z danej grupy zawodowej pozwala stwierdzić, jakie znaczenie dla sektora przedsiębiorstw ma potrzeba dotycząca pracowników z danej grupy zawodowej (a więc także w przypadku ewentualnego niedoboru pracowników reprezentujących określoną grupę zawodową jakiego odsetka firm dotknąć może problem braku kadr danego rodzaju). Z kolei identyfikacja odsetka pracowników z danej grupy zawodowej w ogólnej liczbie poszukiwanych pracowników obrazuje realną skalę zapotrzebowania na pracowników w określonym zawodzie, sugerując jednocześnie jakiego rodzaju intensywność działań szkoleniowych zorientowanych na przygotowanie do wykonywania danego zawodu byłaby optymalna. 5 Mamy tu więc do czynienia z analizą retrospektywną, gdyż dotyczącą działań dotychczasowych (ostatnie 24 miesiące). Tego rodzaju analiza jest jednak w tym przypadku bardziej użyteczna niż analiza prospektywna (dotycząca planów zatrudnieniowych), gdyż odnosi się do faktycznych działań podejmowanych przez firmy, a nie jedynie deklaracji, które mogą nie znaleźć późniejszego odzwierciedlenia w rzeczywistości. Poza tym, zapotrzebowanie na pracowników w określonych zawodach i ze specyficznymi kwalifikacjami nie zmniejsza się w sposób gwałtowny, co oznacza, iż skala i charakter zapotrzebowania dotyczącego ostatnich 2 lat w dużej mierze znajduje potwierdzenie w zapotrzebowaniu aktualnym (owo zapotrzebowanie aktualne zostało zidentyfikowane w ramach analizy ofert pracy). 6 Grupy zawodowe zostały wyodrębnione na podstawie klasyfikacji wielkich grup zawodowych zawartej w Klasyfikacji zawodów i specjalności 2010 opracowanej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. 20

21 Wykres 15. Kategorie pracowników poszukiwanych przez przedsiębiorstwa województwa śląskiego w okresie ostatnich 2 lat (wg grup zawodowych) Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 6,3% 3,1% Specjaliści 6,7% 26,6% Technicy i inny średni personel 16,8% 16,6% Pracownicy biurowi 5,5% 28,4% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 15,0% 41,1% Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 0,1% 0,01% Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych brak możliwości zakwalifikowania 7,0% 2,4% 1,7% 2,4% 0,7% 18,0% 28,0% 43,7% Udział przedsiębiorstw poszukujących pracowników z danej grupy w ogólnej liczbie przedsiębiorstw Udział pracowników z danej grupy w ogólnej liczbie poszukiwanych pracowników 0% 20% 40% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorstw; deklaracja poszukiwania n=131, Pytanie zadawane tylko respondentom, którzy wskazali na poszukiwanie pracowników, Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%; Ilość pracowników n=948, dane odnoszą się do deklarowanej ilości poszukiwanych pracowników; Uzupełnieniem dla powyższych danych są także przedstawione poniżej informacje na temat przeciętnej liczby poszukiwanych pracowników w ramach poszczególnych grup zawodowych. Wykres 16. Przeciętna ilość poszukiwanych przez śląskie przedsiębiorstwa pracowników w poszczególnych zawodach Przedstawiciele władz i kierownicy 3,51 Specjaliści 1,82 Technicy i inny średni personel 7,12 Pracownicy biurowi 1,39 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 2,63 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 1,00 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 11,26 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 2,80 Pracownicy przy pracach prostych 5,18 brak możliwości zakwalifikowania 2, Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorstw; Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy - n=8, Specjaliści n=35, Technicy i inny średni personel n=22, Pracownicy biurowi n=37, Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy n=54, Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy n=1, Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy n=37, Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń n=3, Pracownicy przy pracach prostych n=3, brak możliwości zakwalifikowania n=3; Pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na poszukiwanie pracowników Podsumowując dane przedstawione na dwóch powyższych wykresach stwierdzić należy, iż zdecydowanie największy odsetek przedsiębiorstw (41,1%) poszukiwał w ostatnich 2 latach pracowników usług osobistych i sprzedawców, co oczywiście jest przede wszystkim odzwierciedleniem dominującego udziału firm handlowych w strukturze branżowej śląskich firm. Jednocześnie jednak, tylko 15% wszystkich poszukiwanych pracowników to osoby z tej grupy zawodowej, a średnia ich liczba w przeliczeniu na 1 firmę poszukującą pracowników zaklasyfikowanych do wspomnianej grupy wyniosła 2,63 (daje jej 6 pozycję w rankingu zawodów o największej średniej liczbie pracowników poszukiwanych przez przedsiębiorstwa z terenu województwa śląskiego). 21

22 Z podobną sytuacją mamy do czynienia jeszcze w przypadku trzech innych grup zawodowych: specjalistów; pracowników biurowych; operatorów i monterów maszyn i urządzeń w odniesieniu do wymienionych zawodów również występuje prawidłowość polegająca na tym, iż odsetek przedsiębiorstw poszukujących pracowników z danej grupy jest wyraźnie większy niż odsetek pracowników zaklasyfikowanych do tej grupy (przy jednocześnie relatywnie niewielkiej średniej liczbie poszukiwanych pracowników w przypadku specjalistów wyniosła ona 1,82 osoby, w odniesieniu do pracowników 1,39, a w przypadku operatorów i monterów maszyn i urządzeń była tylko nieznacznie większa niż miało to miejsce w grupie pracowników usług osobistych i sprzedawców i wyniosła 2,80). Odwrotny mechanizm ujawnił się z kolei w odniesieniu do tej kategorii zawodowej, która ma największy udział w ogólnej liczbie pracowników poszukiwanych przez śląskie przedsiębiorstwa chodzi o robotników przemysłowych i rzemieślników, którzy stanowią aż 43,7% wszystkich pracowników, przy czym deklaracja zapotrzebowania na pracowników z tej grupy wyrażona została tylko przez nieco ponad jedną czwartą firm (28%). Świadczy to o tym, że skala zatrudnienia na poziomie jednego przedsiębiorstwa jest w przypadku pracowników z tej grupy relatywnie duża, czego potwierdzeniem jest zresztą bardzo wysoka średnia poszukiwanych pracowników z tej grupy przypadająca na jedną firmę wyniosła ona 11,26 osób i była zdecydowanie najwyższa spośród wszystkich analizowanych kategorii. Druga w kolejności grupa z największą średnią liczbą poszukiwanych pracowników to technicy i średni personel, gdzie mamy do czynienia z przeciętną liczbą 7,12 poszukiwanych osób (w przypadku tej grupy odsetek firm poszukujących pracowników reprezentujących ów zawód oraz odsetek pracowników z tej grupy w ogólnej liczbie poszukiwanych pracowników okazał się niemal identyczny i wyniósł, odpowiednio: 16,8% i 16,6%). Rekomendacja 1. Należy zróżnicować dostępne formy wspierania działalności szkoleniowej ze względu dwa główne kryteria: liczba poszukiwanych pracowników o danym poziomie kwalifikacji oraz liczba poszukiwanych pracowników o danym poziomie kwalifikacji przypadająca na jedną firmę. Oprócz identyfikacji skali i charakteru zapotrzebowania na pracowników reprezentujących poszczególne zawody, w badaniu sektora przedsiębiorstw podjęta została również kwestia poszukiwanych przez pracodawców kwalifikacji. Wykres 17. Kwalifikacje wymagane przez śląskie przedsiębiorstwa od poszukiwanych pracowników umiejętność wykonywania zadań charakterystycznych dla stanowiska pracy 78% znajomość zagadnień teoretycznych związanych charakterem pracy umiejętność obsługi maszyn i urządzeń 53% 50% znajomość bieżących zagadnień związanych z charakterem pracy 42% umiejętności miękkie (personalne/interpersonalne) 38% umiejętność korzystania z narzędzi 37% znajomość języków obcych 32% znajomość technologii informacyjnych 27% znajomość zagadnień finansowych/ ekonomicznych 10% inne tj. cechy charakteru lub brak oczekiwań 16% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorstw; n=223, dane odnoszą się ilości stanowisk na które poszukiwano pracowników; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Wyraźna dominacja w powyższym rankingu (78% wskazań) umiejętności dotyczących wykonywania zadań charakterystycznych dla stanowiska pracy oraz relatywnie duży (53% druga pozycja w rankingu) odsetek wskazań dotyczących znajomości zagadnień teoretycznych związanych z charakterem pracy świadczą o tym, iż pracodawcom w szczególności zależy na kwalifikacjach bezpośrednio powiązanych ze stanowiskiem pracy i mających specyficzny dla niego charakter. W połowie badanych firm (50%) od poszukiwanych pracowników wymagana jest umiejętność obsługi 22

23 maszyn i urządzeń, co jednak traktować należy jako rodzaj kwalifikacji charakterystycznych dla określonej grupy zawodowej (tym bardziej w związku z tym podkreślić trzeba jednak znaczenie tego rodzaju kwalifikacji skoro pomimo silnego branżowego uwarunkowania aż połowa badanych firm wskazała na pożądany charakter rzeczonych kwalifikacji). Czwarta najczęściej występująca w odpowiedziach firm umiejętność preferowana wśród poszukiwanych pracowników to znajomość bieżących zagadnień powiązanych z charakterem pracy (42%), a więc również należy je postrzegać jako mające specyficznie branżowy profil. Spośród kolejnych rzadziej poszukiwanych kwalifikacji tylko jedna może być postrzegana jako bezpośrednio powiązana z charakterem wykonywanej pracy (umiejętności korzystania z narzędzi 37%). Pozostałe określić można natomiast jako swego rodzaju meta-kwalifikacje, które mogą ujawnić się w odniesieniu do bardzo różnych zawodów, ale jednocześnie rzadko kiedy mają dla danego zawodu charakter niezbędny (chodzi tu o: umiejętności miękkie 38% wskazań; znajomość języków obcych 32%; znajomość technologii informacyjnych 27%; znajomość zagadnień finansowych / ekonomicznych 10%). Rekomendacja 2. Z największym zapotrzebowaniem ze strony przedsiębiorstw na określone kwalifikacje pracowników mamy do czynienia w przypadku umiejętności specyficznych dla danego stanowiska / rodzaju pracy. W związku z tym to właśnie tego rodzaju szkolenia powinny być traktowane w sposób priorytetowy. 23

24 Wykres 18. Kwalifikacje wymagane przez śląskich pracodawców w poszczególnych zawodach Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel 61,5% 36,2% 36,4% 37,2% 65,8% 38,9% 31,8% 35,0% 4,8% 0,5% 10,9% 32,9% 18,5% 81,8% 74,8% 76,5% 51,0% 65,0% 54,5% 16,2% 11,6% 52,9% 52,2% 63,1% 50,7% 77,2% 59,8% 39,4% 49,8% 22,8% znajomość zagadnień finansowych/ ekonomicznych umiejętność obsługi maszyn i urządzeń umiejętność korzystania z narzędzi znajomość zagadnień teoretycznych związanych charakterem pracy znajomość bieżących zagadnień związanych z charakterem pracy umiejętność wykonywania zadań charakterystycznych dla stanowiska znajomość języków obcych znajomość technologii informacyjnych umiejętności miękkie inne tj. cechy charakteru lub brak oczekiwań Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 18,5% 1,4% 2,5% 1,4% 10,1% 74,5% 75,9% 57,3% 100,0% 100,0% 88,9% Pracownicy biurowi 6,7% 27,4% 50,4% 36,5% 50,7% 29,7% 58,2% 54,9% 35,1% 43,7% Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 0,6% 1,6% 2,9% 10,8% 38,8% 35,3% 77,6% 74,5% 96,3% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 4,8% 30,6% 6,8% 41,3% 46,2% 29,4% 20,7% 23,8% 63,3% 75,0% Pracownicy przy pracach prostych 0,5% 9,1% 12,3% 3,0% 0,5% 0,5% 6,2% 92,1% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorstw; Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy - n=8, Specjaliści n=35, Technicy i inny średni personel n=22, Pracownicy biurowi n=37, Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy n=54, Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy n=1, Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy n=37, Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń n=3, Pracownicy przy pracach prostych n=3; Pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na poszukiwanie pracowników; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Istotnym wzbogaceniem analizy w kwestii zapotrzebowania śląskich firm na pracowników w określonych zawodach i dysponujących określonymi kwalifikacjami jest zestawienie na powyższym wykresie poszczególnych grup zawodowych z kwalifikacjami, których posiadania oczekują od przedstawicieli tych grup pracodawcy. Zestawienie to traktować należy jako ogólną wytyczną w zakresie konstruowania programów szkoleniowych dla poszczególnych grup zawodowych 7. Uwzględniając tę funkcję prezentowanych danych oraz biorąc pod uwagę stopień ich szczegółowości (a także niekiedy ograniczoną liczebność obserwacji w ramach danej grupy zawodowej) nie ma uzasadnienia dla szczegółowego charakteryzowania konfiguracji wymaganych zawodów i kwalifikacji. Warto jednak zauważyć ogólną prawidłowość polegającą na tym, że w przypadku tych grup zawodowych, w których generalnie mamy do czynienia z niższym poziomem wymaganych kwalifikacji (pracownicy przy pracach prostych; operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń; robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy), konfiguracja wymaganych kwalifikacji jest uproszczona w porównaniu z pozostałymi grupami zawodowymi. Innymi słowy, pracodawcy oczekują od pracowników z ww. grup zawodowych wąskich i konkretnych umiejętności, które są bezpośrednio powiązane ze stanowiskiem / rodzajem pracy. W przypadku bardziej specjalistycznych grup zawodowych, gdzie wymagany jest generalnie wyższy poziom kwalifikacji, istotne okazuje się także, by były one zróżnicowane i miały interdyscyplinarny charakter. 7 Ogólność odnosi się w tym przypadku do rodzaju kwalifikacji jakie mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia pracodawców w danej grupie zawodowej szczegółowy zakres poszukiwanych kwalifikacji zależy rzecz jasna od specyfiki konkretnego zawodu i precyzyjne jego wskazanie dla każdego zawodu, w ramach tego rodzaju badania, nie jest możliwe (należałoby przeprowadzić odrębne badanie, w którym reprezentowani byliby wyłącznie pracodawcy poszukujący pracowników z grupy zawodowej obejmujące te zawody, dla których miałaby być przygotowana szczegółowa specyfikacja poszukiwanych kwalifikacji). 24

25 Rekomendacja 3.. W przypadku grup zawodowych o bardziej podstawowym charakterze (niższy wymagany poziom kwalifikacji) należy położyć nacisk na wykształcenie konkretnych kompetencji, które w sposób bezpośredni powiązane są z danym stanowiskiem pracy (w zdecydowanej większości przypadków wystarczająca będzie tutaj formuła kursowo-szkoleniowa). Z kolei w przypadku grup zawodowych o bardziej specjalistycznym charakterze celowe jest oferowanie bardziej złożonego wsparcia kompetencyjnego. Na rzeczone dane warto spojrzeć również z perspektywy działalności instytucji szkoleniowych zarejestrowanych w prowadzonym przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Rejestrze Instytucji Szkoleniowych. Ponad połowa instytucji szkoleniowych prowadzi swoją działalność w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, inną grupą o relatywnie szerokim udziale są towarzyszenia, fundacje, spółki oraz inne osoby prawne, które stanowią 29,7% wszystkich zarejestrowanych podmiotów. Jednak kluczowym aspektem charakteru działalności z perspektywy problematyki badania jest tematyka szkoleń realizowanych przez te podmioty, która przedstawiona została na poniższym wykresie. Wykres 19. Tematyka szkoleń realizowanych przez podmioty z woj. śląskiego znajdujące się w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych Rozwój osobowości i kariery zawodowej 11,6% Informatyka i wykorzystanie komputerów Usługi transportowe, w tym: kursy prawa jazdy Zarządzanie i administrowanie Usługi fryzjerskie i kosmetyczne Języki obce Technika i handel artykułami technicznymi, Rachunkowość, księgowość, bankowość, ubezpieczenia, analiza inwestycyjna Sprzedaż, marketing, public relations, handel nieruchomościami Górnictwo i przetwórstwo przemysłowe, w tym: przemysł spożywczy, lekki, chemiczny Pozostałe usługi Prawo Opieka zdrowotna Architektura i budownictwo 8,5% 8,3% 6,5% 5,5% 5,4% 5,0% 4,9% 4,5% 3,1% 2,8% 2,8% 2,7% 2,6% inne 25,7% 0% 10% 20% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Rejestru Instytucji Szkoleniowych; n=13816 Wedle danych Rejestru Instytucji Szkoleniowych wśród realizowanych szkoleń najczęściej występują zajęcia o tematyce związanej z rozwojem osobistym i karierą zawodową, stanowią one 11,6% wszystkich tematów szkoleń ujętych w Rejestrze. Relatywnie często występują także szkolenia związane z informatyką i wykorzystaniem komputerów (8,5%), usługami transportowymi, w tym: kursami prawa jazdy (8,3%) oraz związane z zarządzaniem i administrowaniem (6,5%). Generalnie więc zauważyć należy stosunkowo dużą różnorodność zagadnień tematycznych w podejmowanych w szkoleniach oferowanych w woj. śląskim przez podmioty funkcjonujące w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych. Z punktu widzenia pracodawców kluczowe znaczenie mają te kwalifikacje, które mają charakter specyficzny dla danego stanowiska / rodzaju pracy, mniejsze zaś umiejętności ogólne, które być może mają bardziej uniwersalne zastosowanie, ale jednocześnie są w mniejszym stopniu niezbędne dla danego rodzaju pracy. W związku z tym należy 25

26 stwierdzić, iż oferta śląskich instytucji szkoleniowych jest w ograniczonym stopniu adekwatna do wymagań pracodawców mimo szerokiego udziału szkoleń, które można uznać zawodowe (36,5% 8 ), relatywnie duże znaczenie mają szkolenia dot. umiejętności miękkich (rozwój osobowości i kariery zawodowej), które są wymagane tylko przez 38% pracodawców. Zwieńczeniem analizy w dotychczasowej części raportu jest identyfikacja skali występowania problemów ze znalezieniem pożądanych pracowników. Wykres 20. Występowanie problemów ze znalezieniem pożądanych pracowników 60% 50,9% 40% 34,3% 29,3% 20% 20,2% 7,5% 4,1% 0% brak chętnych na oferowane stanowisko brak kandydatów o brak kandydatów z odpowiednich doświadczeniem kwalifikacjach wygórowane oczekiwania finansowe kandydatów inne brak problemów Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorstw; n=131; Pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na poszukiwanie pracowników; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Dla firm poszukujących nowych pracowników zdecydowanie największym problemem jest znalezienie odpowiednich kandydatów, największym źródłem problemów jest tutaj brak odpowiednich kwalifikacji u potencjalnych pracowników (problem ten dotyczy 50,9% podmiotów poszukujących pracowników). Ponad jedna trzecia (34,3%) przedsiębiorstw problemów ze znalezieniem odpowiednich pracowników upatruje natomiast w braku odpowiedniego doświadczenia wśród kandydatów do pracy. Dla jednej piątej (20,2%) firm czynnikiem utrudniającym znalezienie pracowników były zbyt wygórowane oczekiwania finansowane kandydatów, a tylko dla 7,5% brak chętnych na oferowane stanowisko. Jednocześnie, 29,3% przedsiębiorców nie natrafiło na żadne problemy w poszukiwaniu pracowników na oferowane stanowiska pracy, co z drugiej strony oznacza, że tego rodzaju problemy dotyczą zdecydowanej większości firm. Rekomendacja 4. W przyszłym okresie finansowania winno być utrzymanie wsparcia zorientowanego na zapewnienie wykwalifikowanych kadr adekwatnych do potrzeb śląskich przedsiębiorstw. Biorąc pod uwagę, że największym ograniczeniem dla firm jest znalezienie pracowników o odpowiednich kwalifikacjach, nadrzędny charakter powinno mieć wsparcie szkoleniowe. Uzupełnieniem dla prezentowanych powyżej wyników badania ankietowego jest analiza przeprowadzona w oparciu o ogólnodostępne ogłoszenia o pracę. Kwerenda ofert pracy składanych w województwie śląskim objęła portale: pracuj.pl, gazeta.praca.pl oraz praca.onet.pl, a także prasę codzienną: Gazeta Wyborcza oraz Polska Dziennik Zachodni Katowice. Analiza prowadzona była od 7 sierpnia do 6 października 2012 roku i w okresie tym zaklasyfikowano do analizy łącznie 6063 niepowtarzające się ogłoszenia o pracę, w ramach których zdecydowano się także uwzględnić oferty nieposiadające każdorazowo wszystkich informacji poddawanych kodowaniu. Należy w tym miejscu podkreślić, że istotnym czynnikiem wpływającym na zakres i charakter niniejszej analizy były wykorzystywane na jej potrzeby źródła danych. Wiele przedsiębiorstw nie stosuje w swoich działaniach rekrutacyjnych ogłoszeń internetowych i prasowych, w szczególności dotyczy to stanowisk pracy o charakterze niespecjalistycznym, bez wymogu zaawansowanych kwalifikacji. W związku z powyższym, analiza nie może być traktowana jako 8 Rozpatrując łącznie kategorie takie jak: Usługi transportowe, w tym: kursy prawa jazdy; Usługi fryzjerskie i kosmetyczne; Technika i handel artykułami technicznymi; Rachunkowość, księgowość, bankowość, ubezpieczenia, analiza inwestycyjna; Sprzedaż, marketing, public relations, handel nieruchomościami; Górnictwo i przetwórstwo przemysłowe, w tym: przemysł spożywczy, lekki, chemiczny; Opieka zdrowotna; Architektura i budownictwo. 26

27 reprezentatywna dla całego rynku pracy, a jedynie dla tego jej sektora, który stosuje w działaniach rekrutacyjnych ww. formy poszukiwania pracowników. Wykres 21. Rozkład ofert pracy według branży, której dotyczyło ogłoszenie C. Przetwórstwo przemysłowe G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna F. Budownictwo H. Transport i gospodarka magazynowa J. Informacja i komunikacja K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa N. Działalność w zakresie usług administrowania I. Działalność związana z zakwaterowaniem P. Edukacja S. Pozostała działalność usługowa D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną O. Administracja publiczna i obrona narodowa L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna B. Górnictwo i wydobywanie R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo T. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników E. Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami 1,1% 1,1% 0,7% 0,6% 0,6% 0,5% 0,4% 0,3% 0,3% 0,3% 1,7% 3,5% 6,9% 6,4% 6,0% 7,7% 10,5% 12,9% 14,8% 23,6% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zebranych ofert pracy, n=5814, bd=249 Na podstawie informacji zawartych w ogłoszeniu oraz oceny eksperckiej oferty pracy zostały zaklasyfikowane do odpowiednich sekcji PKD Najwięcej ogłoszeń dotyczyło zapotrzebowania na pracowników w branży Przetwórstwo przemysłowe (23,6%), przy czym nie jest to dominacja zdecydowana. Na drugim miejscu wśród analizowanych ogłoszeń znalazła się sekcja Handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów (14,8% ofert pracy), a tuż za nią Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (12,9%). Co 10. ogłoszenie dotyczyło propozycji pracy z obszaru budownictwa. Udział pozostałych branż w analizowanej grupie ofert nie przekroczył progu 10%, a w przypadku aż 8 sekcji PKD ich udział był mniejszy niż 1%. 27

28 Wykres 22. Rozkład analizowanych ofert pracy według poszukiwanych zawodów Specjaliści 27,7% Technicy i inny średni personel 17,8% Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 12,4% 14,0% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Pracownicy biurowi Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 8,9% 8,4% 8,2% Pracownicy przy pracach prostych 2,3% Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 0,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zebranych ofert pracy, n=6050, bd=13 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Ponad 27% ofert pracy dotyczyło stanowisk specjalistycznych. Na drugim miejscy wśród poszukiwanych w województwie śląskim pracowników znaleźli się technicy i średni personel (17,8%), a następnie (14%) wyżsi urzędnicy bądź kierownicy. Wyraźnie najmniejszym zainteresowaniem cieszą się pracownicy wykonujący czynności niewymagające specjalistycznej wiedzy i przygotowania (tylko 2,3% ofert dotyczyło pracowników przy pracach prostych, a 0,1% skierowanych było do rolników, ogrodników bądź też leśników czy rybaków). W porównaniu z wcześniejszymi wynikami reprezentatywnego badania ankietowego przedsiębiorstw zarysowuje się więc w powyższych danych wyraźnie większy odsetek kategorii specjalistów wśród wszystkich kategorii poszukiwanych pracowników, przy jednocześnie mniejszym udziale zawodów o niższym poziomie wymaganych kwalifikacji (robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń). Jest to przede wszystkim konsekwencja sygnalizowanej wcześniej specyfiki narzędzi rekrutacji, które uwzględniono w prowadzonej analizie ofert pracy. Wypadkową zidentyfikowanej powyżej struktury zawodowej poszukiwanych pracowników jest także struktura ze względu na poziom wykształcenia. Poszukiwani pracownicy zdecydowanie najczęściej (75,1%) winni posiadać wykształcenie wyższe (I lub II stopnia), natomiast co 5 miejsce pracy (21,1%) skierowane jest do osób legitymujących się wykształceniem na poziomie średnim. Szczegółowa analiza pokazała, iż najbardziej pożądanym rodzajem wykształcenia wyższego (które zostało wskazane w ogłoszeniu) jest wykształcenie techniczne (74,9%), a następnie ekonomiczne (25,1%). W tym kontekście nie powinny dziwić wyniki wcześniejszej analizy struktury bezrobocia, gdzie ta najbardziej pożądana kategoria pracowników ze względu na poziom wykształcenia jednocześnie cechuje się bardzo niskim udziałem osób bezrobotnych (wprawdzie nieznacznie niższy odsetek osób bezrobotnych zidentyfikowano w przypadku osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym, w odniesieniu do tej grupy jest to jednak efekt nie tyle dużego zapotrzebowania pracodawców na osoby o takim poziomie wykształcenia, ale raczej kontynuacji edukacji na szczeblu wyższym). Z zestawienia danych dotyczących zapotrzebowania na określone zawody z informacjami dotyczącymi wymagań pracodawców w zakresie wykształcenia kandydatów do pracy wysnuć należy podstawowy wniosek, iż w przypadku stanowisk pracy reprezentujących najbardziej zaawansowane i specjalistyczne grupy zawodowe pracodawcy wymagają wykształcenia wyższego, które w przypadku rzeczonej kategorii zawodów stanowi najlepszą gwarancję dysponowania przez kandydata odpowiednimi umiejętnościami i wiedzą. W rezultacie, w przypadku grup zawodowych o najwyższym poziomie specjalizacji ewentualne wsparcie szkoleniowe może mieć ograniczoną skuteczność, chyba że dotyczyłoby umiejętności dodatkowych, ale przydatnych w danym rodzaju pracy (znajomość języka obcego, umiejętność obsługi określonego rodzaju oprogramowania komputerowego). Z kolei wśród tych grup zawodowych, gdzie nie jest wymagane wykształcenie wyższe, czy nawet nie ma zapotrzebowania na wykształcenie specjalistyczne, wsparcie szkoleniowe może być nie tylko najbardziej skutecznym, ale wręcz wystarczającym, narzędziem dostosowywania kwalifikacji potencjalnych pracowników do potrzeb sektora przedsiębiorstw. 28

29 Rekomendacja 5. Wsparcie szkoleniowe dotyczące bezpośrednich kwalifikacji zawodowych (w tym: wsparcie związane z przekwalifikowaniem) ma największe uzasadnienie w przypadku grup zawodowych o najmniej specjalistycznym charakterze. W odniesieniu do stanowisk i rodzajów pracy o charakterze najbardziej specjalistycznym, gdzie występuje najczęściej wymóg odpowiednio wysokiego poziomu wykształcenia, bardziej adekwatnym instrumentem wsparcia w obszarze szkoleń będą kursy i szkolenia związane ze szczegółowymi aspektami wykonywania danego rodzaju pracy (obsługa określonego oprogramowania komputerowego, metodyka działania w ramach określonego procesu itp.). Analizie poddano także rodzaje umiejętności wymaganych przez pracodawców w publikowanych przez nich ogłoszeniach o pracę 9. W całości analizowanych ofert pracy w aż 69,8% przypadków zostały sprecyzowane wymagania dotyczące umiejętności twardych, zaś w przypadku umiejętności miękkich sformułowano takie wymagania w 45,8% ofert (odsetki nie sumują się do 100%, gdyż niekiedy wskazywane były wymagania z obu obszarów umiejętności). Widać więc wyraźnie, że przedsiębiorcy w szczególności ogniskują swoje wymagania wokół konkretnych umiejętności, niezbędnych lub przydatnych na danym stanowisku pracy. Wykres 23. Oferty pracy według wymaganych umiejętności twardych 70% 60% 60,7% 50% 40% 47,1% 43,4% 35,7% 30% 24,3% 20% 10% 0% języki obce technologie IT charakterystyczne zadania obsługa maszyn i urządzeń zagadnienia teoretyczne 9,6% bieżące informacje 1,1% 1,1% korzystanie z narzędzi zagadnienia finansowe Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zebranych ofert pracy, n=4231, bd=1832 Wśród wymaganych umiejętności twardych zdecydowanie na pierwszym miejscu znalazły się języki obce (60,7% ofert pracy), a następnie znajomość technologii IT ponad 47%. W przypadku języków obcych zdecydowanie dominuje zapotrzebowanie na pracowników posługujących się j. angielskim (77,7% wszystkich ofert pracy, w których wymagana była znajomość języka obcego), w wyraźnie mniejszym stopniu pracodawcy zainteresowani byli natomiast kandydatami ze znajomością j. niemieckiego (13,9%) oraz j. francuskiego (3,6%). Ponad połowa ofert z językiem angielskim wskazywała na konieczność znajomości tego języka na poziomie średnim komunikatywnym, a następnie (47% ogłoszeń) na poziomie zaawansowanym. Dominacja wymogu średniej komunikatywnej znajomości j. angielskiego może oznaczać, iż tego rodzaju wymaganie pojawia się w ogłoszeniach o pracę nieco na wyrost i w praktyce znajomość tego języka nie jest niezbędnym elementem pracy na danym stanowisku. Z kolei w przypadku języka niemieckiego ponad połowa ofert dotyczyła znajomości na poziomie zaawansowanym, a pozostała część na poziomie komunikatywnym. Łączny udział pozostałych języków wyniósł 4,8% (były to języki: rosyjski, czeski, hiszpański, włoski, szwedzki, węgierski, holenderski czy hindi zdecydowana większość tych języków wymagana była na poziomie zaawansowanym). Widać więc, że im bardziej specyficzny jest dany język (a w konsekwencji odpowiednio 9 Trzeba tutaj jednak poczynić jedno istotne zastrzeżenie siłą rzeczy analiza obejmowała tylko te wymogi w zakresie umiejętności, które były wyrażone w treści ogłoszenia. Nie oznacza to oczywiście, że te wyartykułowane przez ogłoszeniodawcę wymogi wyczerpują całość wymaganych na danym stanowisku pracy kwalifikacji. W praktyce wręcz, te umiejętności, co do których zostały sformułowane określone wymagania w treści ogłoszenia traktować należy nie tylko jako wyczerpujące cały katalog niezbędnych kompetencji, ale raczej jako wykaz kwalifikacji, które są z punktu widzenia pracodawcy priorytetowe i mają kluczowe znaczenie dla jakości pracy osoby zatrudnionej na danym stanowisku. 29

30 mniejsza jest liczba osób, które dysponują umiejętnością posługiwania się tym językiem), tym wyższe oczekiwania pracodawców w zakresie stopnia znajomości języka. W analizie doprecyzowano także drugie w kolejności najczęstszego występowania wymagania dotyczące technologii IT. Ponad połowa ofert pracy zawierających informacje o konieczności wykazania się przez kandydata znajomością technologii IT dotyczyła obsługi programów biurowych bądź na poziomie podstawowym (7,6%) bądź też zaawansowanym (51,9%). Blisko 28% wspomnianych ofert pracy dotyczyło stanowisk wymagających znajomości specjalistycznego oprogramowania komputerowego na poziomie zaawansowanym, natomiast 8,3% programów do zaawansowanego zarządzania IT. Stosunkowo rzadko poszukiwaną umiejętnością była obsługa programów graficznych. Innymi słowy, jeśli firmy wymagają od kandydatów umiejętności w zakresie technologii IT, to najczęściej wymagania te odnoszą się do umiejętności na poziomie zaawansowanym, podstawowy zakres umiejętności okazuje się być z punktu widzenia pracodawców mało użyteczny. Oczywiście, jak wcześniej zastrzeżono, mówimy w przypadku analizy ofert pracy raczej o stanowiskach bardziej specjalistycznych (co może wpływać na wyższe wymagania w zakresie kompetencji informatycznych), ale z drugiej strony w przypadku stanowisk o niższych wymogach kompetencyjnych umiejętności z zakresu IT mają generalnie mniejsze znaczenie. Oceniając powyższe wymogi zawarte w analizowanych ofertach pracy pod kątem profilu działań szkoleniowych zaakcentować należy w związku z tym przede wszystkim potrzebę zaawansowanych szkoleń informatycznych (na tych stanowiskach pracy, na których tego rodzaju kompetencje są faktycznie niezbędne), szkolenia na poziomie podstawowym są z punktu widzenia pracodawców o wiele mniej użyteczne, a tym samym nieznacznie wpływają na szanse na znalezienie pracy. Rekomendacja 6. W celu zwiększenia adekwatności kompetencji pracowniczych do potrzeb tych pracodawców, którzy wymagają umiejętności informatycznych i językowych należy przede wszystkim podejmować działania szkoleniowe odnoszące się do zaawansowanych kompetencji z zakresu IT. Chodziłoby tu o działania adresowane do osób zatrudnionych na bardziej specjalistycznych stanowiskach pracy oraz skupienie się na dostosowywaniu już posiadanych przez pracowników umiejętności językowych do specyfiki wykonywanej pracy. Jeśli chodzi o pozostałe umiejętności twarde wymagane przez pracodawców, to umiejętność wykonywania zadań charakterystycznych dla danego stanowiska pracy wymagana była w przypadku 43,4% ogłoszeń. Relatywnie istotna okazała się także obsługa maszyn i urządzeń, konieczna w przypadku 35,7% nieobsadzonych stanowisk pracy. Zdecydowanie najrzadziej pożądaną ze wspominanych w ofertach kwalifikacjach była umiejętność korzystania z narzędzi oraz znajomość zagadnień finansowych. Wykres 24. Oferty pracy według wymaganych umiejętności miękkich 60% 54,5% 50% 40% 36,9% 32,4% 30% 24,7% 20% 10% 15,8% 12,6% 10,4% 0% umiejętności komunikacyjne samodzielność / odpowiedzialność dyspozycyjność Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zebranych ofert pracy, n=2770, bd=3293 umiejętność pracy w zespole odporność na stres kreatywność dokładność / solidność Analiza zebranych ogłoszeń pod kątem wymaganych umiejętności miękkich pokazała, iż ponad połowa z nich (54,5%) skierowana była do kandydatów posiadających umiejętności komunikacyjne. Ponadto w przypadku 36,9% stanowisk pracy wymagana była samodzielność oraz odpowiedzialność za powierzone działania, a w niewiele mniejszym odsetku (32,4%) także dyspozycyjność pracowników. Relatywnie istotna okazała się także umiejętność pracy w zespole, wskazywana w 1/4 części propozycji pracy. Z punktu widzenia ewentualnych działań szkoleniowych kluczowe 30

31 znaczenie mają więc dwojakiego rodzaju kompetencje miękkie: umiejętności komunikacyjne oraz umiejętności pracy w zespole (pozostałe najpopularniejsze umiejętności dotyczą bardziej postaw pracowników, aniżeli kompetencji w ścisłym tego słowa znaczeniu). W przypadku pierwszej z nich (mającej też z punktu widzenia pracodawców większe znaczenie) kluczowe jest jednak każdorazowo sprecyzowanie rodzaju wymaganych umiejętności z obszaru komunikacji: niekiedy będą to kompetencje stricte sprzedażowe, innym razem związane z ogólną obsługą klienta, a np. na wyższych stanowiskach umiejętności negocjacyjne. Innymi słowy, charakter niezbędnych umiejętności komunikacyjnych postrzegać należy zawsze przez pryzmat specyfiki działalności danego przedsiębiorstwa i rodzaju zadań poszczególnych pracowników. Rekomendacja 7. W celu zwiększenia adekwatności kompetencji pracowniczych do potrzeb tych pracodawców, którzy wymagają umiejętności o charakterze miękkim zdecydowanie największy nacisk powinien być położony na szkolenia z zakresu umiejętności komunikacyjnych, przy czym by zapewnić możliwie najwyższy poziom skuteczności i adekwatności tego rodzaju szkoleń niezbędne jest ich każdorazowe uszczegółowienie i dostosowanie do specyfiki pracy danego uczestnika szkoleń. Jednocześnie jednak, rozważając możliwość ograniczenia wsparcia działań szkoleniowych ze środków EFS, to właśnie ten obszar rekomendować należy jako możliwy do całkowitego wyeliminowania z obszaru oddziaływania interwencji współfinansowanej z tego źródła. Szkolenia realizowane w województwie śląskim i dostosowanie ich tematyki do zapotrzebowania rynku pracy oraz sytuacji społeczno-gospodarczej regionu i kraju Analiza ofert szkoleniowych została przeprowadzona w oparciu o dane zebrane z 6 portali z ogłoszeniami instytucji szkoleniowych, wśród których znalazły się takie, jak pracuj.pl, inwestycjawkadry.info.pl, szkolenia,nf.pl, iszkolenia.pl, edustacja.pl, szkolenia24h.pl. Kwerenda ofert objęła szkolenia finansowane ze źródeł własnych, krajowych środków pomocowych, jak i środków unijnych. Analizę przeprowadzono w okresie od 7 sierpnia do 6 października, co jest okresem tożsamym z przedziałem czasowym analizy ofert pracy, której wyniki prezentowano we wcześniejszej części raportu. Łącznie analizie poddano 2049 niepowtarzalnych ofert szkoleniowych, które spełniały ustalone kryteria. Na etapie zbierania danych zidentyfikowano także 74 oferty niekompletne, których częściowa analiza została przedstawiona osobno. Jeśli chodzi charakterystykę podmiotów realizujących szkolenia objęte analizą, to w zdecydowanej większości były to przedsiębiorstwa, które stanowiły aż 96% wszystkich podmiotów oferujących szkolenia. Pozostałe typy instytucji szkoleniowych były reprezentowane incydentalnie. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące struktury branżowej oferowanych szkoleń (jedno szkolenie mogło obejmować swoim zakresem kilka branż, dlatego też przedstawione na wykresie odsetki nie sumują się do 100%; w przypadku 18 szkoleń nie udało się przeprowadzić klasyfikacji branżowej). 31

32 Wykres 25. Szkolenia oferowane w woj. śląskim wg branży, której dotyczyło szkolenie M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna J. Informacja i komunikacja G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów C. Przetwórstwo przemysłowe N. Działalność w zakresie usług administrowania H. Transport i gospodarka magazynowa O. Administracja publiczna i obrona narodowa P. Edukacja S. Pozostała działalność usługowa F. Budownictwo Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa E. Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami I. Działalność związana z zakwaterowaniem D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 5,2% 3,1% 2,9% 2,7% 2,6% 2,0% 1,7% 1,4% 1,2% 0,4% 0,4% 0,3% 0,0% 7,8% 10,8% 29,8% 40,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zebranych ofert szkoleniowych, n=2031, bd=18 Wśród zebranych ofert szkoleniowych ponad 40% dotyczyło umiejętności związanych z Działalnością profesjonalną, naukową i techniczną, wśród których najczęściej pojawiały się: szkolenia z zakresu zagadnień prawno-finansowych oraz zarządzania. Blisko 30% szkoleń oferowało także rozwój umiejętności z obszaru Informacji i komunikacji, a następne 10% dotyczyło obszaru Handlu oraz naprawy pojazdów. Sekcja Przetwórstwo przemysłowe to obszar, w którym oferowane było 7,8% szkoleń. Natomiast jeśli chodzi o pozostałe sekcje, to udział żadnej z nich nie przekroczył 5% wśród analizowanych ofert, a w przypadku kilku mamy do czynienia z udziałem na poziomie poniżej 1%. Wykres 26. Szkolenia oferowane w woj. śląskim wg zawodów, których dotyczyły Specjaliści 38,9% Technicy i inny średni personel 36,1% Pracownicy biurowi 22,6% Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 22,2% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 8,8% Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 2,1% 1,9% "Prywatni przedsiębiorcy" 0,2% Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 0,05% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zebranych ofert szkoleniowych, n=

33 Dane przedstawione na powyższym wykresie odnoszą się do tematyki oferowanych w woj. śląskim szkoleń, przy czym kategoryzacja tematyczna szkoleń została w tym przypadku przeprowadzona z uwzględnieniem zawodów, których szkolenia te dotyczyły 10. Wyniki przeprowadzonej oceny eksperckiej wskazują, iż grupą, do której adresowana jest największa liczba ofert szkoleniowych są specjaliści (38,9%). Niewiele mniej szkoleń (36,1%) dedykowanych było także technikom oraz pracownikom średniego szczebla. Ponad 1/5 ofert szkoleniowych dotyczyła rozwoju umiejętności przydatnych na stanowiskach pracowników biurowych oraz wyższych urzędników i kierowników. Zdecydowanie najmniejsza liczba szkoleń skierowana była do operatorów i monterów maszyn, bowiem zaledwie 0,05% wszystkich ofert dotyczyło umiejętności powiązanych z tą grupą zawodów; bardzo mały okazał się także odsetek szkoleń adresowanych do robotników przemysłowych i rzemieślników. Odnosząc się do powyższych wyników trzeba jednak podkreślić, że szkolenia, których dotyczyły analizowane ogłoszenia to głównie przedsięwzięcia adresowane do przedsiębiorstw, które planują podjęcie określonych działań rozwijających kompetencje swoich pracowników. Stąd dominacja szkoleń, które adresowane są do osób reprezentujących relatywnie wysoki (specjaliści), a przynajmniej średni poziom kwalifikacji (technicy i inny średni personel). Szkolenia, które dotyczą nabywania kwalifikacji bardziej podstawowych i dotyczących zawodów o niższym poziomie specjalizacji (i adresowane do osób chcących się przekwalifikować i zwiększyć kwalifikacje pożądane na rynku pracy) cechuje inny sposób promocji i rekrutacji, stąd ich udział w puli analizowanych ofert może być mniejszy niż ma to miejsce w rzeczywistości. Poniżej przedstawiono szczegółową charakterystykę tematyki szkoleń oferowanych w woj. śląskim, z uwzględnieniem podziału na twarde i miękkie umiejętności i kompetencje, których zdobycie bądź rozwinięcie oferowały analizowane treningi oraz kursy. Należy w tym miejscu podkreślić, że oferowane szkolenia dotyczyły przede wszystkim nabywania lub rozwijania umiejętności twardych do tego rodzaju kompetencji odnosiło się aż 95,3% oferowanych szkoleń, przy 21,7% szkoleń dotyczących umiejętności miękkich (odsetki nie sumują się do 100%, gdyż w ramach jednego szkolenia mogły być ujęte oba rodzaje kompetencji). Generalnie więc, choć na skalę zdecydowanie większą niż miało to miejsce w przypadku kompetencji wymaganych przez pracodawców, dominuje w obszarze szkoleń oferta dotycząca umiejętności twardych. W tym aspekcie oczekiwania pracodawców dotyczące przygotowania pracowników pokrywają się w bardzo dużym stopniu z profilem oferty szkoleniowej w woj. śląskim. Wykres 27. Szkolenia oferowane w woj. śląskim wg umiejętności twardych których dotyczyły 70% 60% 50% 62,9% 54,1% 51,3% 40% 39,7% 30% 20% 10% 21,0% 11,6% 9,4% 5,7% 5,0% 4,4% 2,6% 1,6% 0% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zebranych ofert szkoleniowych, n=1378 Zdecydowanie najwięcej szkoleń dotyczących umiejętności twardych (62,9%) oferowało możliwość rozwoju w obszarze zagadnień teoretycznych związanych z charakterem pracy. Ponad połowa ofert szkoleniowych (54,1%) 10 W ramach oceny eksperckiej klasyfikowano poszczególne szkolenia wg grup zawodowych, dla których dane szkolenie mogłoby być przydatne. Grupy zawodowe zostały wyodrębnione na podstawie klasyfikacji wielkich grup zawodowych zawartej w Klasyfikacji zawodów i specjalności 2010 opracowanej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, dodatkowo uwzględniając także kategorię prywatnych przedsiębiorców, do których bezpośrednio skierowana była część ofert szkoleniowych. 33

34 związana była także ze specyficznymi zadaniami praktycznymi wymaganymi na określonych stanowiskach pracy. Z kolei trzecim najczęściej pojawiającym się obszarem były treningi z zakresu technologii IT. Blisko 40% kursów dotyczyło zagadnień prawnych. Co piąte szkolenie obejmowało natomiast kwestie finansowe i ekonomiczne. Relatywnie niewiele zajęć edukacyjnych (1,6%) dotyczyło zdobywania umiejętności językowych, przy czym w tej kategorii szkoleń ich zakres obejmował język angielski i niemiecki, a kursy oferowane były na poziomie podstawowym, komunikatywnym oraz zaawansowanym. W kontekście bardzo małego udziału szkoleń językowych w analizowanej puli ogłoszeń warto jednak poczynić jedno istotne zastrzeżenie. Otóż, kształcenie dotyczące języków obcych przebiega w nieco innej formule niż większość pozostałych szkoleń i z reguły szkoły językowe nie prowadzą działalności promocyjnych na portalach prezentujących ofertę szkoleniową. Szczegółowej analizie poddano także szkolenia z zakresu technologii IT, określając ich obszar oraz poziom zaawansowania. Wśród tej kategorii szkoleń mamy do czynienia z relatywnie równomiernym udziałem czterech kategorii szkoleń: szkolenia z zakresu podstawowej obsługi programów biurowych (25,4%), szkolenia z zakresu podstawowej obsługi programów specjalistycznych (21,4%), szkolenia z zaawansowanej obsługi programów biurowych (23,4%), szkolenia z zaawansowanej obsługi programów specjalistycznych (19%). Innymi słowy, dominuje oferta szkoleniowa z zakresu obsługi programów biurowych i specjalistycznych, na obu ogólnych poziomach zaawansowania. Z jednej więc strony mamy do czynienia z adekwatną odpowiedzią na, zidentyfikowane wcześniej, zapotrzebowanie pracodawców na zaawansowane kompetencje informatyczne pracowników. Z drugiej zaś, nadal stosunkowo duże znaczenie mają te szkolenia, które jak wykazała analiza ofert pracy w niewielkim stopniu odzwierciedlają oczekiwania pracodawców dotyczące posiadanych przez pracowników kompetencji informatycznych. Jednocześnie jednak, warto przywołać w tym miejscu wyniki z badania jakościowego przeprowadzonego wśród instytucji szkoleniowych. W wywiadzie przeprowadzanym z instytucją, która w swojej ofercie posiada szeroki zakres właśnie szkoleń informatycznych zwrócono uwagę, iż w porównaniu z ubiegłymi latami zdecydowanie spada zainteresowanie szkoleniami dotyczącymi podstawowych kompetencji informatycznych. Wydaje się, że tendencja ta wraz z upowszechnianiem się kompetencji informatycznych oraz rosnącym udziałem w populacji osób aktywnych zawodowo, dla których obsługa komputera jest umiejętnością nabywaną bardzo wcześnie będzie się w kolejnych latach utrzymywać zmniejszając zarówno podaż, jak i popyt na szkolenia dotyczące podstawowych aspektów obsługi komputera i oprogramowania komputerowego. Wykres 28. Szkolenia oferowane w woj. śląskim wg umiejętności miękkich, których dotyczyły 90% 80% 78,4% 70% 60% 50% 49,5% 44,5% 40% 33,9% 30% 20% 10% 16,4% 14,2% 13,9% 10,1% 5,2% 4,4% 0% umiejętności komunikacyjne autoprezentacja techniki zw. ze skuteczną sprzedażą umiejętność pracy odporność na stres kreatywność asertywność zarządzanie w zespole czasem dokładność / solidność samodzielność / odpowiedzialność Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zebranych ofert szkoleniowych, n=366 Najczęściej (78,4%) proponowanymi szkoleniami były treningi umiejętności komunikacyjnych i negocjacyjnych (są to więc szkolenia dotyczące kompetencji, które w analizie ofert pracy funkcjonowały jako najczęściej poszukiwane przez pracodawców), a następnie warsztaty/ kursy dotyczące autoprezentacji (49,5%). Ponad 40% szkoleń dotyczyło umiejętności związanych ze skuteczną sprzedażą. Jak można zatem zauważyć w analizowanym okresie czasu najczęściej oferowane były szkolenia z indywidualnych umiejętności efektywnej komunikacji i prezentacji. Na czwartym miejscu znalazły się treningi z pracy w zespole (33,9%), a następnie, już poniżej 20%, szkolenia z odporności na stres. Wśród ofert szkoleniowych zidentyfikowanych na portalach znalazły się także 74 ogłoszenia niekompletne, co do których możliwa była tylko częściowa analiza. Również w tej grupie szkoleń były one najczęściej organizowane przez prywatne przedsiębiorstwa, przy czym tematyka dotyczyła głównie edukacji i obejmowała przede wszystkim kursy 34

35 językowe (język angielski, niemiecki, włoski, hiszpański). W tej kategorii ofert znalazły się także ogólne szkolenia z aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych. Podsumowaniem dla wyników analizy powyższej oraz wcześniej prowadzonej analizy zapotrzebowania na kwalifikacje i zawody w woj. śląskim jest ocena dostosowania tematyki szkoleń realizowanych w województwie śląskim do potrzeb rynku pracy. Ocena ta została przeprowadzona w odniesieniu do trzech aspektów tj. branży (sekcja PKD 2007), zawodów oraz kwalifikacji i umiejętności na jakie zidentyfikowano zapotrzebowanie na podstawie pojawiających się ofert pracy. Jeśli chodzi o sektory, w których najczęściej poszukiwano pracowników to były to sekcje: Przetwórstwo przemysłowe (ponad 23% ogłoszeń) oraz Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów (ponad 14% ofert). Tematyka najczęściej pojawiających się szkoleń dotyczyła tymczasem głównie sekcji Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (40,3%) oraz sekcji Informacja i komunikacja (blisko 30% ofert). Tego typu kursy, obejmujące znajomość programów komputerowych czy różnorodnych zagadnień teoretycznych (prawnych, finansowych) są zdecydowanie łatwiejsze i tańsze do przeprowadzenia niż szkolenia z obszaru przemysłu, które stanowiły zaledwie 7,8% wszystkich szkoleń. Widać więc zatem dużą dysproporcję pomiędzy tematyką i zakresem przedmiotowym szkoleń a zidentyfikowanym zapotrzebowaniem na określone poprzez branżę kwalifikacje. Dużą zbieżność zidentyfikować można porównując zapotrzebowanie na określone zawody z grupami odbiorców, do których adresowane są szkolenia czy warsztaty. W obu przypadkach najwięcej ofert dotyczyło specjalistów, a następnie techników i personelu średniego szczebla. Biorąc jednakże pod uwagę powyżej opisane wyniki analizy branżowej można sądzić, iż specjaliści, do których kierowane są szkolenia będą związani z inną branżą niż specjaliści, których poszukują śląscy pracodawcy. Potwierdziła to także dodatkowo przeprowadzona analiza, w której wykazano, iż specjalistyczne stanowiska, do których przypisano szkolenia związane były najczęściej z działalnością w obszarze sekcji Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna. Dodatkowo pamiętać tutaj należy o wcześniejszym zastrzeżeniu dotyczącym analizy ofert pracy i występującej w ramach analizowanych ofert nadreprezentacji ogłoszeń dotyczących zawodów specjalistycznych i wymagających relatywnie wysokiego poziomu kwalifikacji. Jeśli uwzględnilibyśmy wyniki badania ankietowego dotyczące zapotrzebowania na pracowników w określonych zawodach, wtedy zidentyfikowana oferta szkoleniowa cechowałaby się relatywnie niewielką adekwatnością wobec potrzeb tych pracodawców, którzy poszukują pracowników w odniesieniu do mniej wymagających stanowisk i rodzajów pracy (które jednak cechuje niezbędność konkretnych kwalifikacji). W przypadku umiejętności twardych wymaganych przez pracodawców, na pierwszym miejscu znajduje się zdecydowanie znajomość języków obcych (w ponad 60% ofert pracy), przy jednocześnie niewielkiej reprezentacji wśród ofert szkoleniowych (zaledwie 1,6% szkoleń). Jak już sygnalizowano wcześniej, taki stan rzeczy nie powinien jednak dziwić, jako że domena kursów i szkoleń językowych jest w dużym stopniu dobrze zagospodarowywana przez liczne szkoły językowe (oferujące także niejednokrotnie kursy tzw. biznesowego czy specjalistycznego języka obcego), przez co firmy szkoleniowe mogą często rezygnować z tego obszaru działalności. Wysoki poziom dopasowania oferty szkoleniowej do potrzeb rynku pracy zidentyfikowano na polu znajomości technologii IT, równie często wymaganej przez pracodawców co oferowanej jako temat szkolenia czy kursu. Najwięcej szkoleń dotyczyło umiejętności obsługi programów biurowych oraz programów specjalistycznych, co pozostaje zgodne z najczęściej pojawiającymi się w ofertach pracy kwalifikacjami, przy czym trzeba zwrócić uwagę, że pracodawcom częściej zależy na umiejętnościach zaawansowanej obsługi tych programów. Warto jednak zwrócić uwagę, iż również gros szkoleń (62%) dotyczył zagadnień teoretycznych (prawnych, finansowych), których wymagano jedynie w przypadku 1/4 ogłoszeń o pracę. Z kolei rzadko oferowane szkolenia z zakresu obsługi maszyn i urządzeń (4,4%) dobrze odpowiadałyby na potrzeby pracodawców, którzy w ponad 35% zgłaszanych propozycji pracy poszukują osób dysponujących takimi kwalifikacjami. Jeśli chodzi o umiejętności miękkie, to o dobrym dopasowaniu ofert szkoleniowych do zapotrzebowania rynku pracy możemy mówić w zakresie umiejętności komunikacyjnych oraz pracy w zespole. Oceniając ogólny poziom dostosowania oferty szkoleniowej do potrzeb śląskiego rynku pracy należy wziąć pod uwagę rodzaj oraz skalę zidentyfikowanego popytu na zawody, kwalifikacje oraz umiejętności, bowiem spora część ofert pracy jak wykazała analiza dotyczyła z jednej strony stanowisk z sektora przemysłu, z drugiej natomiast skierowana była do osób legitymizujących się wykształceniem wyższym technicznym lub ekonomicznym. Trudno zatem skutecznie zapełnić lukę kompetencyjną związaną z tego typu kwalifikacjami jakimikolwiek szkoleniami. Rekomendacja 8. Rekomendowane jest aby obecnie oferowane szkolenia w większym stopniu dotyczyły wiedzy, kwalifikacji i umiejętności twardych związanych z działalnością przemysłową czy techniczną oraz aby kierowane były głównie do pracowników średniego szczebla. Jednocześnie warto skorzystać z dotychczasowego 35

36 doświadczenia firm szkoleniowych i zapewnić przedsiębiorstwom dostępność szkoleń z zakresu technologii IT oraz zaawansowanych zagadnień prawnych czy finansowych, pozwalających na dokształcenie osób już pracujących w danej dziedzinie i dysponujących odpowiednim wykształceniem. Specyficznym obszarem aktywności szkoleniowej pozostają kursy i szkolenia dla osób o relatywnie niskim poziomie kwalifikacji, które jednak są kluczowym instrumentem zapewniającym skuteczne funkcjonowanie tych osób na rynku pracy. Ich udział w ofercie instytucji szkoleniowych jest relatywnie niewielki, a jednocześnie znaczenie dla jakości regionalnych zasobów ludzkich bardzo duże. Z tego względu rekomendowane jest skupienie się w przypadku działań szkoleniowych wspieranych ze środków EFS właśnie na przedsięwzięciach adresowanych do tej kategorii osób. Czynniki wpływające na rynek szkoleń w województwie śląskim Jednym z głównych czynników wpływających na wielkość i charakter rynku szkoleń w woj. śląskim jest potencjał działających w regionie instytucji szkoleniowych. Wedle danych zawartych w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych, w województwie śląskim zarejestrowanych jest 986 podmiotów uwzględniając w tym również oddziały. Największa ich część 179 podmiotów prowadzi swoją działalność na terenie powiatu grodzkiego M. Katowice, inne regiony posiadają znacząco niższe udziały, co świadczy o relatywnie wysokiej koncentracji instytucji szkoleniowych (co jednak niekoniecznie musi się przekładać na koncentrację dotyczącą samej działalności szkoleniowej, ta może być bowiem prowadzona przez podmioty z Katowic, także w innych częściach województwa). Poniżej przedstawiono dane, które obrazują wielkość i specyfikę potencjału śląskich instytucji szkoleniowych (dane te pozyskano w ramach badania ankietowego prowadzonego wśród instytucji szkoleniowych). Wykres 29. Skala działalności śląskich instytucji szkoleniowych 8,2% 18,1% lokalny regionalny 37,6% krajowy międzynarodowy 36,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI instytucji szkoleniowych; n=282 Jak widać, wśród instytucji szkoleniowych dominują dwa warianty skali prowadzonej działalności: krajowy (37,6%) oraz regionalny (36,2%). Tak duży udział instytucji szkoleniowych prowadzących działalność na rynku krajowym oznacza jednocześnie, że również w woj. śląskim istotne znaczenie w obszarze działań szkoleniowych mają podmioty spoza regionu. Wśród podmiotów szkoleniowych działających w woj. śląskim dominują mikroprzedsiębiorstwa, które stanowią 60,3% badanych instytucji szkoleniowych, blisko jedna czwarta (24,8%) to podmioty zatrudniające od 10 do 49 osób. Oznacza to, że działalność szkoleniową prowadzą w woj. śląskim głównie podmioty o stosunkowo niewielkim poziomie zatrudnienia, co jednak niekoniecznie musi oznaczać ich mniejszy potencjał w branży szkoleniowej często wykorzystywaną formułą prowadzenia działalności jest bowiem okresowa współpraca z trenerami specjalizującymi się w danym zagadnieniu szkoleniowym, jednak bez ich stałego zatrudnienia. Na poniższym wykresie przedstawiono z kolei dane dotyczące bezpośrednio kwestii wpływu poszczególnych czynników na oferowanie przez instytucje szkoleniowe z woj. śląskiego szkoleń z danego obszaru tematycznego respondentów w badaniu ankietowym pytano o to, co biorą przed wszystkim pod uwagę wybierając zakresy tematyczne oferowanych szkoleń. 36

37 Wykres 30. Ocena wpływu poszczególnych czynników na oferowanie przez instytucje szkoleniowe z woj. śląskiego szkoleń z danego obszaru tematycznego - wagi poszczególnych czynników zapotrzebowanie / zainteresowanie ogólnie rzecz biorąc popyt na rynku pracy na określone kwalifikacje i umiejętności zainteresowanie klientów indywidualnych zapotrzebowanie pracodawców cena lub koszty przedsięwzięcia specjalizacja instytucji w danym obszarze tematycznym wyniki postępowań przetargowych / konkursów ofert zasoby w dyspozycji instytucji szkoleniowej warunki do przeprowadzenia danego szkolenia sale, materiały i wyposażenie zmiany w przepisach ankiety ewaluacyjne z poprzednich szkoleń i kursów współpraca z trenerami określonej specjalizacji zapotrzebowanie podmiotów publicznych i NGO uzyskanie dofinasowania ze środków Unii Europejskiej inne 4,00 3,94 3,93 3,90 3,86 3,83 3,75 3,67 3,51 3,43 3,32 3,04 3,00 2,99 3, Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI instytucji szkoleniowych; zapotrzebowanie / zainteresowanie ogólnie rzecz biorąc n=6; popyt na rynku pracy na określone kwalifikacje i umiejętności n=282; zainteresowanie klientów indywidualnych n=282; zapotrzebowanie pracodawców - n=282, cena lub koszty przedsięwzięcia n=7, specjalizacja instytucji w danym obszarze tematycznym n=282, wyniki postępowań przetargowych / konkursów ofert n=8; zasoby w dyspozycji instytucji szkoleniowej n=9; warunki do przeprowadzenia danego szkolenia sale, materiały i wyposażenie n=282; zmiany w przepisach n=7; ankiety ewaluacyjne z poprzednich szkoleń i kursów n=282; współpraca z trenerami określonej specjalizacji -n=282; zapotrzebowanie podmiotów publicznych i NGO n=6; uzyskanie dofinansowania ze środków Unii Europejskiej n=282; inne n=25; Ocena na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza, że dany czynnik w ogóle nie jest brany pod uwagę, a 5 że jest brany w bardzo dużym stopniu Jak wynika z prezentowanych na wykresie danych, które obrazują wagę poszczególnych czynników, na podejmowanie przez śląskie instytucje szkoleniowe decyzji dotyczących profilu tematycznego oferowanych szkoleń wpływa relatywnie duża liczba czynników, o czym świadczą zbliżone oceny odnoszące się do najwyżej ocenianych czynników. Instytucje szkoleniowe kierują się przede wszystkim realnie występującym zapotrzebowaniem na dany temat szkolenia oraz popytem na określone kwalifikacje i umiejętności. Stosunkowo duże znaczenie okazały się mieć także czynniki związane z zainteresowaniem danym szkoleniem potencjalnych klientów, zarówno indywidualnych, jak i instytucjonalnych. Warto jednak zwrócić uwagę na czynnik, które okazuje się mieć najmniejsze znaczenie jest to możliwość uzyskania dofinansowania ze środków Unii Europejskiej. W tym kontekście, jako cechujące się ograniczoną skutecznością należałoby ocenić ewentualne działania, które byłyby zorientowane na bezpośrednie kształtowanie oferty szkoleniowej za pomocą interwencji współfinansowanej ze środków wspólnotowych. O wiele bardziej uzasadnionym działaniem byłoby tutaj tworzenie warunków do tego, by wyrażane przez potencjalnych klientów instytucji szkoleniowych potrzeby (które okazują się mieć kluczowe znaczenie dla podmiotów szkoleniowych w kontekście konstruowania przez nich swojej oferty szkoleniowej) mogły być zaspokajane przez instytucje szkoleniowe w oparciu o ewentualne wsparcie finansowe ze środków UE. Rekomendacja 9. Biorąc pod uwagę, że instytucje szkoleniowe w niewielkim stopniu w konstruowaniu swojej oferty szkoleniowej kierują się możliwością uzyskania dofinansowania ze środków UE, za ograniczone uznać należy możliwości kształtowania oferty szkoleniowej w woj. śląskim poprzez działania adresowane bezpośrednio do podmiotów szkoleniowych. Preferowaną formułą działania powinno być raczej w tym przypadku wyposażenie przedsiębiorstw w takie instrumenty, które pozwolą im na aktywne korzystanie z usług instytucji szkoleniowych i tym samym wpływanie na ich ofertę poprzez korzystanie z bonów szkoleniowych czy realizację projektów szkoleniowych... 37

38 Przedstawicieli instytucji szkoleniowych zapytano dodatkowo o znaczenie innego rodzaju czynników wpływających na rynek szkoleń w woj. śląskim kwestii, które ułatwiają lub utrudniają prowadzenie działalności szkoleniowej. Wykres 31. Ocena wpływu czynników na działalność szkoleniową instytucji dostępność tanich lub bezpłatnych szkoleń współfinansowanych ze środków z Unii Europejskiej -0,29 dostępność trenerów/instruktorów o odpowiednich kwalifikacjach/doświadczeniu/kompetencjach 0,76 sytuacja finansowa naszej instytucji (płynność/oszczędności) zainteresowanie przedsiębiorców dokształcaniem pracowników 0,30 0,24 lokal oraz wyposażenie 0,99 precyzyjnie wskazane grupy docelowe i zakresy/tematy szkoleń dotowanych ze środków Unii Europejskiej 0,36 sytuacja gospodarcza w regionie -0,25 konkurencja -0,57 procedury przetargowe -0, Utrudnienie Ułatwienie Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI instytucji szkoleniowych; n=282; Wartości na wykresie przedstawiają przeciętne oceny liczbowe stanowiące odzwierciedlenie skali obrazkowej obecnej na wykresie Rozpatrując znaczenie poszczególnych czynników, które obrazowane są przez wartości liczbowe stanowiące ich wagi, to wśród pozytywnie oddziaływujących największe znaczenie okazują się mieć czynniki związane z zasobami, którymi dysponują instytucje szkoleniowe. Są to zarówno zasoby materialne (lokal oraz wyposażenie), jak i niematerialne (dostępność trenerów / instruktorów o odpowiednich kwalifikacjach/doświadczeniu/kompetencjach). Wynik ten traktować należy jako potwierdzenie, iż nie ma obecnie uzasadnienia dla stosowania instrumentów wsparcia, które byłyby zorientowane na bezpośrednie wspomaganie instytucji szkoleniowych i ich potencjału. Co się natomiast tyczy największych utrudnień w prowadzonej działalności, to dla instytucji szkoleniowych podstawowy problem stanowią procedury przetargowe oraz konkurencja. Wśród czynników ocenianych jako wpływające negatywnie na rynek szkoleń (choć w stopniu wyraźnie mniejszym niż dwa poprzednie czynniki) występują także: sytuacja gospodarcza w regionie oraz dostępność tanich lub bezpłatnych szkoleń współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. Negatywne oddziaływanie ostatniego z wymienionych czynników pojawiło się także w badaniu jakościowym i to wypowiedziach różnych kategorii informatorów (tj. instytucji szkoleniowych, instytucji rynku pracy oraz instytucji otoczenia biznesu). Ów negatywny wpływ rozumieć należy dwojako: zarówno jako czynnik zniekształcający rynek szkoleń w aspekcie cenowym (przy jednoczesnym obniżaniu się jakości oferowanych szkoleń), jak i jako czynnik generujący przyzwyczajenia wśród potencjalnych odbiorców działań szkoleniowych dotyczące bezpłatnego charakteru przedsięwzięć szkoleniowych. Szczególnie ta druga kwestia może powodować określonego rodzaju problemy w przyszłym okresie finansowania, w sytuacji gdyby do wsparcia szkoleniowego próbować zastosować zwrotne instrumenty wsparcia. Z drugiej jednak strony warto zauważyć, że wśród czynników pozytywnie oddziałujących na rynek szkoleń znalazło się również precyzyjne wskazanie grup docelowych i zakresów/tematów szkoleń dotowanych ze środków UE. Można domniemywać, iż pozytywne oddziaływanie unijnego sektora rynku usług szkoleniowych związane jest w tym przypadku z możliwością bardziej racjonalnego i precyzyjnego planowania podejmowanych działań szkoleniowych. Biorąc pod uwagę powyższe konkluzje odnoszące się do aspektu współfinansowania działań szkoleniowych ze środków UE warto także przyjrzeć się aktywności śląskich instytucji szkoleniowych w realizacji przedsięwzięć w ramach głównego instrumentu finansowania działań szkoleniowych ze środków publicznych w Polsce, tj. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, w okresie ostatnich 2 lat. 38

39 Wykres 32. Aktywność śląskich instytucji szkoleniowych w realizacji projektów szkoleniowych współfinansowanych ze środków PO KL w ciągu ostatnich 2 lat wraz z określeniem ilości realizowanych projektów tego typu tak nie 60% 55,0% 40% 50,4% 22,9% 49,6% 20% 16% 6,4% 0% 1 od 2 do 5 od 6 do 10 powyżej 10 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI instytucji szkoleniowych; n=282 Spośród badanych instytucji szkoleniowych połowa (50,4%) deklaruje realizację projektów szkoleniowych ze środków PO KL, przy czym ponad połowa spośród nich (55%) zrealizowała od 2 do 5 projektów, 22,9% po jednym projekcie, 16% od 6 do 10 projektów, a 6,4% powyżej 10 projektów. Jeśli chodzi o Działania / Poddziałania PO KL, w których realizowane były te projekty, to dominuje Poddziałanie (44,3% wskazań), co oznacza, że respondenci uwzględnili także te przedsięwzięcia których nie realizowali samodzielnie, lecz w których pełnili funkcję zleceniobiorców (projekty w ramach Poddziałania PO KL są realizowane przez Powiatowe Urzędy Pracy). 22,1% wskazań odnosi się do Poddziałania 8.12 PO KL, a 20% Poddziałania PO KL. Zainteresowanie potencjalnych odbiorców tematyką szkoleń oferowanych w woj. śląskim W ramach analizy zainteresowania potencjalnych odbiorców tematyką szkoleń oferowanych w woj. śląskim wykorzystano zróżnicowane źródła i rodzaje danych. W pierwszej kolejności przedstawiono informacje dotyczące tematów szkoleń / kursów, które były realizowane przez śląskie instytucje szkoleniowe w ciągu ostatnich 2 lat. Wykres 33. Tematyka szkoleń / kursów oferowanych przez śląskie instytucje szkoleniowe w ciągu ostatnich 2 lat specjalistyczne kursy zawodowe miękkie umiejętności obsługa komputera marketing, sprzedaż i obsługa klienta finanse, księgowość języki obce zarządzanie zasobami ludzkimi BHP obsługa maszyn i urządzeń prawo jazdy obsługa urządzeń biurowych zarządzanie jakością zarządzanie poza zarządzaniem jakością i zasobami prawo sztuka / hobby podstawy przedsiębiorczości pierwsza pomoc uzyskanie uprawnieni technicznych uniwersalnych pozyskiwanie środków UE inne 18% 15% 11% 9% 4% 4% 2% 2% 2% 2% 1% 6% 28% 25% 24% 23% 23% 34% 44% 46% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI instytucji szkoleniowych; n=282; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% 39

40 W katalogu szkoleń realizowanych przez śląskie instytucje szkoleniowe dominują specjalistyczne kursy zawodowe oraz szkolenia w zakresie umiejętności miękkich, tego rodzaju szkolenia realizowane były przez odpowiednio: 46% i 44% instytucji. Innymi słowy, najczęściej prowadzone były szkolenia, które odnoszą się do dwóch głównych obszarów tematycznych przedsięwzięć szkoleniowych. Ponad jedna trzecia (34%) instytucji szkoleniowych oferuje szkolenia w zakresie obsługi komputera, 28% podmiotów szkoli uczestników w dziedzinie marketingu, sprzedaży i obsługi klienta, natomiast 25% w obszarze finansów i księgowości. Pozostałe rodzaje szkoleń cechuje odsetek na poziomie wskazań poniżej 25%. Jeśli chodzi o dominujące we wskazaniach instytucji szkoleniowych szkolenia zawodowe, to zostały poddane dodatkowej analizie, która uwzględnia branże, z którymi związane były prowadzone szkolenia zawodowe. W największym stopniu (24,4%) szkolenia zawodowe dotyczyły branży Pozostała działalność usługowa. Pozostałe branże, w których mamy do czynienia z udziałem na poziomie przekraczającym 10% to: Budownictwo (17,1%), Przetwórstwo przemysłowe (14,6%), Transport i gospodarka magazynowa (12,2%) oraz Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (11,4%). Respondentów reprezentujących poszczególne instytucje szkoleniowe poproszono także o określenie popularności poszczególnych tematów szkoleń poprzez odwołanie się do liczby uczestników szkoleń prowadzonych w ramach danego zagadnienia. Wykres 34. Przeciętne miejsce w rankingu popularności tematów szkoleń obsługa urządzeń biurowych pozyskiwanie środków UE zarządzanie jakością zarządzanie zasobami ludzkimi podstawy przedsiębiorczości zarządzanie poza ZJ oraz ZZL marketing, sprzedaż i obsługa klienta BHP finanse, księgowość obsługa komputera miękkie umiejętności języki obce prawo pierwsza pomoc obsługa maszyn i urządzeń uzyskanie uniwersalnych uprawnieni technicznych prawo jazd specjalistyczne kursy zawodowe sztuka / hobby inne 4,05 3,95 3,43 3,36 3,24 3,17 3,09 3,06 2,98 2,94 2,78 2,67 2,53 2,40 2,29 2,05 1,86 2,75 5,45 5, Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI instytucji szkoleniowych; sztuka / hobby n=7, specjalistyczne kursy zawodowe n=101, prawo jazd n=41, uzyskanie uniwersalnych uprawnieni technicznych n=5, obsługa maszyn i urządzeń n=51, pierwsza pomoc - n=6, prawo n=9, języki obce n=66, miękkie umiejętności - n=123, obsługa komputera n=97, finanse, księgowość n=70, BHP n=64, marketing, sprzedaż i obsługa klienta n=78, zarządzanie poza ZJ oraz ZZL n=11, podstawy przedsiębiorczości n=7, zarządzanie zasobami ludzkimi n=66, zarządzanie jakością n=22, pozyskiwanie środków UE - n=3, obsługa urządzeń biurowych n=31, inne n=16; Wartości przedstawiają przeciętny wynik rangowania popularności tematów szkoleń wśród uczestników szkoleń Tematem szkoleniowym, który uzyskał najwyższą średnią pozycję w rankingu popularności mierzonej liczbą uczestników szkoleń jest sztuka / hobby, przy czym należy zauważyć, iż jest to szkolenie, które oferowane jest przez relatywnie niewielką grupę podmiotów (7). Drugie miejsce w powyższym rankingu zajęły specjalistyczne kursy zawodowe, które cechuje w związku z tym masowy charakter są oferowane przez relatywnie dużą liczbę instytucji szkoleniowych, a jednocześnie instytucje te prowadzą ten rodzaj szkoleń wśród stosunkowo dużej liczby odbiorców. Trzecie miejsce w rankingu popularności zajęły kursy prawa jazdy. Natomiast szkolenia z zakresu umiejętności miękkich (a więc odnoszące się do jednego z dwóch głównych obszarów aktywności szkoleniowej badanych instytucji) plasują się mniej więcej w środku omawianego rankingu. Jak widać, szkolenia miękkie są organizowane przez szeroką grupę podmiotów, ale ich popularność wśród uczestników, nie jest tak duża. Druga perspektywa oceny zainteresowania tematyką poszczególnych rodzajów kursów i szkoleń odnosi się do uczestników szkoleń realizowanych w ramach projektów szkoleniowych realizowanych w latach Dane 40

41 przedstawione na poniższym wykresie przedstawiają formy wsparcia, w których brali udział uczestnicy rzeczonych projektów. Wykres 35. Formy wsparcia, w których brali udział uczestnicy projektów objętych niniejszym badaniem szkolenie / kurs zawodowy 45,8% szkolenia z podstaw przedsiębiorczości szkolenie/kurs komputerowy szkolenie / kurs językowy kurs prawa jazdy kursy/szkolenia z umiejętności miękkich poradnictwo zawodowe dotacja 24,0% 19,5% 16,8% 12,8% 9,0% 10,8% 9,5% wsparcie pomostowe staż lub inna forma zatrudnienia innego rodzaju wsparcie 1,0% 3,5% 1,8% 0% 20% 40% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów; n=400; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Ze względu na różnorodne instrumenty wsparcia, które stosowano w ramach ewaluowanych projektów, formy wsparcia prezentowane na powyższym wykresie nie mają charakteru wyłącznie szkoleniowego. Jednocześnie jednak to właśnie szkolenia okazują się najczęściej występującym instrumentem wsparcia. Zdecydowanie najczęściej były to szkolenia / kursy zawodowe z tego rodzaju wsparcia skorzystała blisko połowa (45,8%) uczestników projektów. Blisko jedna czwarta (24%) uczestników projektów objęta została pomocą w zakresie szkoleń z podstaw przedsiębiorczości, co wiązać należy przede wszystkim z udziałem w projektach zorientowanych na założenie własnej działalności gospodarczej. 19,5% uczestników korzystało ze szkoleń i kursów komputerowych, a 16,8% - szkoleń i kursów językowych. Kurs prawa jazdy to z kolei wariant szkolenia, z którego skorzystało 12,8% osób. Najrzadziej występującym wariantem szkoleń oferowanych uczestnikom ewaluowanych projektów były kursy / szkolenia z umiejętności miękkich. O wskazanie tematyki szkoleń, w których brali udział pracownicy oraz właściciele / zarząd przedsiębiorstw poproszono także uczestników badania ankietowego sektora przedsiębiorstw. Na trzech kolejnych wykresach przedstawiono udział szkoleń z poszczególnych zagadnień tematycznych w trzech rodzajach szkoleń: wewnętrznych, zewnętrznych oraz zewnętrznych, które były współfinansowane ze środków wspólnotowych. 41

42 Wykres 36. Tematyka szkoleń wewnętrznych, w których brali udział pracownicy oraz właściciele / zarząd przedsiębiorstw specjalistyczne kursy zawodowe 32,6% 45,6% BHP 35,5% 52,4% obsługa maszyn i urządzeń 9,3% 20,7% marketing, sprzedaż i obsługa klienta 17,9% 23,5% obsługa komputera 7,3% 9,3% obsługa urządzeń biurowych 5,1% 4,5% miękkie umiejętności 5,1% 0,2% zarządzanie jakością finanse, księgowość 3,0% 2,8% 5,0% 9,5% zarządzanie zasobami ludzkimi 2,7% 5,9% języki obce inne 2,7% 0,1% 8,4% 9,9% pracownicy właściciele / zarząd 0% 20% 40% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorstw; pracownicy n=106; właściciele / zarząd n=56, Pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na uczestnictwo pracowników / właścicieli w szkoleniach wewnętrznych; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Wykres 37. Tematyka szkoleń zewnętrznych, w których brali udział pracownicy oraz właściciele / zarząd przedsiębiorstw specjalistyczne kursy zawodowe 42,7% 44,6% BHP 23,7% 36,4% finanse, księgowość 9,6% 20,0% obsługa maszyn i urządzeń 8,6% 14,4% marketing, sprzedaż i obsługa klienta 12,0% 19,8% języki obce 6,2% 2,9% zarządzanie zasobami ludzkimi 4,4% 17,6% obsługa komputera 3,7% 0,04% obsługa urządzeń biurowych 3,7% 2,8% zarządzanie jakością 2,5% 19,6% miękkie umiejętności 2,4% 3,0% prawo jazdy inne 0,3% 13,3% 12,2% pracownicy właściciele / zarząd 0% 20% 40% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorstw; pracownicy n=142; właściciele / zarząd n=93, Pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na uczestnictwo pracowników / właścicieli w szkoleniach zewnętrznych; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% 42

43 Wykres 38. Tematyka szkoleń zewnętrznych dofinansowanych ze środków UE, w których brali udział pracownicy oraz właściciele / zarząd przedsiębiorstw specjalistyczne kursy zawodowe 32,0% 53,1% marketing, sprzedaż i obsługa klienta finanse, księgowość języki obce 16,4% 22,6% 15,3% 19,0% 15,7% 31,1% zarządzanie zasobami ludzkimi obsługa komputera 3,9% 12,9% 10,8% zarządzanie jakością 0,2% 9,8% miękkie umiejętności 9,8% 15,2% obsługa maszyn i urządzeń 1,3% obsługa urządzeń biurowych BHP inne 1,0% 0,1% 1,0% 22,4% 34,6% pracownicy właściciele / zarząd 0% 20% 40% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorstw; pracownicy n=27; właściciele / zarząd n=16, Pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na uczestnictwo pracowników / właścicieli w szkoleniach zewnętrznych dofinansowanych ze środków UE; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Analiza danych przedstawionych na powyższych wykresach uprawnia do postawienia tezy, iż zdecydowanie największą popularnością cieszą się wśród śląskich przedsiębiorstw specjalistyczne kursy zawodowe. Istotne znaczenie mają także obligatoryjne kursy i szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, przy czym nie dotyczy to szkoleń współfinansowanych ze środków UE, które nie uwzględniają możliwości współfinansowania działań szkoleniowych tego typu. Oprócz tego relatywnie dużą popularnością wśród firm cieszą się także szkolenia dotyczące takich obszarów tematycznych jak: obsługa maszyn i urządzeń, finanse i księgowość oraz marketing, sprzedaż i obsługa klienta. Warto też zauważyć, że niektóre tematy szkoleń, gł. dotyczące zarządzania jakością i zarządzania zasobami ludzkimi, mają profil zdecydowanie menedżerski, tzn. wyraźnie częściej korzystają z nich właściciele / zarząd firmy. Jeśli chodzi o specyfikę szkoleń współfinansowanych ze środków unijnych, to zauważyć należy trzy prawidłowości. Po pierwsze, ze szkoleń tych w większym stopniu korzystają pracownicy firm w niemalże we wszystkich kategoriach szkoleń odsetek firm deklarujących, że ich pracownicy korzystali z danego szkolenia jest wyraźnie większy niż ma to miejsce w odniesieniu do korzystania ze szkoleń współfinansowanych ze środków UE przez właścicieli / zarząd firmy. Po drugie, mamy do czynienia z tematami szkoleń, które cechuje w porównaniu z szkoleniami finansowanymi samodzielnie przez firmy, wyraźna nadreprezentacja są to przede wszystkim języki obce oraz miękkie umiejętności. Biorąc pod uwagę, że w przypadku braku dofinansowania zewnętrznego śląskie przedsiębiorstwa relatywnie rzadko decydują się na korzystanie z tego rodzaju szkoleń, należy z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć, że nie mają one dla nich charakteru niezbędnego. Po trzecie wreszcie, wśród szkoleń współfinansowanych ze środków wspólnotowych występuje relatywnie wysoki odsetek szkoleń o niesklasyfikowanej tematyce, co oznacza, że mamy tutaj do czynienia z bardzo dużą różnorodnością realizowanych szkoleń i ich wysoce specyficznym charakterem. Uzupełnieniem dotychczasowych danych są także wyniki badania jakościowego realizowanego z różnymi kategoriami informatorów, gdzie pytano o to na jakiego rodzaju szkolenia występuje największe zapotrzebowanie w woj. śląskim. Wskazywano tutaj na bardzo zróżnicowane tendencje ujawniające się na rynku szkoleń oraz podlegające ciągłym zmianom oczekiwania i potrzeby przedsiębiorców i odbiorców indywidualnych. Generalnie jednak podkreślono znaczenie szkoleń dotyczących kwalifikacji i kompetencji zawodowych o profilu technicznym (szczególnie w odniesieniu do tych, które mają relatywnie prosty charakter i wiążą się z obsługą maszyn i urządzeń w przypadku tego rodzaju stanowisk pracy istotnym problemem jest bowiem rotacja pracowników, a tym samym konieczność poszukiwania, i niejednokrotnie przeszkolenia, nowej kadry) oraz inżynieryjnym. Poza tym zwrócono uwagę na szkolenia informatyczne (związane np. z koniecznością doszkalania pracowników w odniesieniu do nowych wersji wykorzystywanego przez nich oprogramowania komputerowego), dotyczące obszaru zarządzania projektami (z 43

44 naciskiem na szkolenia w ramach zagadnień dotyczących zwiększania wydajności i optymalizacji procesów w organizacji), szkolenia miękkie (gdzie z kolei dostrzeżono tendencję polegającą na odchodzeniu od szkoleń dotyczących np. komunikacji czy organizacji pracy na rzecz takich sfer jak: obsługa klienta, asertywność w kontaktach z klientami itp.). Rekomendacja 10. Analiza poziomu zainteresowania poszczególnymi rodzajami szkoleń wskazuje na największe zapotrzebowanie w obszarze specjalistycznych kursów zawodowych oraz szkoleń z takich zagadnień jak: obsługa maszyn i urządzeń; finanse i księgowość; marketing, sprzedaż, obsługa klienta. To właśnie na zaspokojenie potrzeb odbiorców w tych obszarach powinna być zorientowana oferta śląskich instytucji szkoleniowych. W kontekście profilowania działań szkoleniowych w ramach projektów współfinansowanych ze środków wspólnotowych należy z kolei dążyć do zmniejszenia skali realizacji projektów dotyczących języków obcych oraz umiejętności miękkich, czy wręcz całkowitej rezygnacji z wykorzystywania środków EFS do wspomagania aktywności szkoleniowej w ramach tych tematów. Względna pasywność firm w korzystaniu z tego rodzaju szkoleń na rynku komercyjnym sugeruje, iż nie mają one charakteru niezbędnego z punktu widzenia większości przedsiębiorstw, podczas gdy wśród szkoleń współfinansowanych ze środków UE ich udział pozostaje ponadprzeciętnie wysoki. Działania informacyjno-promocyjne instytucji oferujących szkolenia Ostania kwestia podjęta w ramach analizy stopnia dostosowania szkoleń realizowanych w woj. śląskim do potrzeb regionalnego rynku pracy dotyczy działań informacyjno-promocyjnych instytucji oferujących szkolenia. Jest o tyle istotne, że tego rodzaju działania mają kluczowe znaczenie w kontekście dotarcia do potencjalnych odbiorców z informacją o zakresie i charakterze oferowanych szkoleń oraz promowania korzyści, jakie wynikają z udziału w szkoleniu dla jego uczestników. Wykres 39. Formy promocji szkoleń i upowszechniania korzyści wynikających z podjęcia szkolenia stosowane przez instytucje szkoleniowe oraz przeciętna pozycja w rankingu częstości ich stosowania deklaracja zastosowania 100% 80% 60% 40% 20% 0% 95,0% 1,36 64,2% 58,2% 2,14 2,12 2,58 50,0% przeciętne miejsce w rankingu częstości stosowania 3,24 2,93 2,62 2,38 1,53 42,9% 39,0% 34,8% 20,2% 14,9% 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 - Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI instytucji szkoleniowych; n=282; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Zdecydowanie najpopularniejszym wśród instytucji szkoleniowych kanałem informowania o prowadzonych działaniach, ofercie szkoleniowej i korzyściach płynących z podjęcia szkolenia jest własna strona danej instytucji narzędzie to stosowane jest przez 95% badanych instytucji, a jednocześnie zajmuje najwyższy pozycję w rankingu częstości stosowania. Ponad połowa instytucji (odpowiednio: 64,2% oraz 58,2%) korzysta także z poczty mailowej, newslettera oraz bannerów, ulotek, plakatów. Dokładnie połowa podmiotów wykorzystuje także ogólnodostępne bazy firm szkoleniowych, doradczych. Jeśli chodzi różnorodność środków upowszechniających korzyści wynikające z podjęcia szkolenia, to badane instytucje szkoleniowe stosują przeciętnie po 4,2 różne narzędzia promocyjne, przy czym co najmniej połowa z nich stosuje nie mniej niż 4 różne narzędzia upowszechniające informacje o organizowanych szkoleniach i korzyściach wynikających z uczestnictwa w nich. Jednocześnie model z 4 różnymi narzędziami jest najczęściej stosowanymi modelem 44

45 upowszechniania stosowanym przez badane instytucje prowadzące działalność szkoleniową na terenie województwa śląskiego. Minimalna zidentyfikowana w wyniku badania ilość stosowanych narzędzi promocyjnych przez instytucję wynosi 1, maksymalna 9. Kwestia promocji prowadzonych działań szkoleniowych była także podejmowana w badaniu jakościowym realizowanym wśród beneficjentów projektów szkoleniowych. W wypowiedziach beneficjentów pojawiały się bardzo zróżnicowane konfiguracje podejmowanych działań promocyjnych, przy czym najczęściej działania te uwzględniały sposoby dotarcia tożsame z tymi, które wskazywały najczęściej instytucje szkoleniowe (strona internetowa; mailing; bannery, ulotki, plakaty). Jednocześnie jednak zwrócono uwagę co traktować należy jako specyfikę projektów unijnych adresowanych do odbiorców indywidualnych na potrzebę promowania podejmowanych działań z wykorzystaniem lokalnych sieci kontaktów społecznych ( poczta pantoflowa ) oraz lokalnych liderów. Dane dotyczące stosowanych działań informacyjno-promocyjnych warto odnieść do źródeł informacji na temat możliwości wzięcia udziału w projekcie, z których korzystali uczestnicy szkoleń. Częstość wykorzystywania poszczególnych źródeł informacji przez odbiorców jest bowiem wskaźnikiem skuteczności stosowanych narzędzi informacyjno-promocyjnych. Wykres 40. Źródła informacji o możliwości udziału w szkoleniach wykorzystywane przez uczestników projektów 30% 24,8% 21,5% 21,0% 20% 10% 9,5% 8,8% 7,0% 6,0% 5,0% 7,0% 1,0% 0% informacje od rodziny lub znajomych reklamy ogłoszenia w internecie propozycja pracownika pomocy społecznej lub Urzędu Pracy reklamy / ogłoszenia w prasie infirmacja ze szkoły / uczelni informacja z innej instytucji publicznej lub NGO ulotki / plakaty informacja od pracodawcy reklama / ogłoszenia w radiu innego źródło informacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów; n=400; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Zdecydowanie największe znaczenie okazują się mieć trzy sposoby informowania o szkoleniach oferowanych w ramach ewaluowanych projektów: informacje od rodziny lub znajomych (24,8%), reklamy, ogłoszenia w Internecie (21,5%) oraz propozycja pracownika pomocy społecznej lub Urzędu Pracy (21%). W kontekście wcześniejszych danych na temat działań informacyjno-promocyjnych podejmowanych przez instytucje szkoleniowe potwierdza się szczególna duża skuteczność działań zakładających bezpośrednie dotarcie do osób zainteresowanych wsparciem oraz promocji internetowej. Wyraźnie mniejsza okazała się co z kolei sugerowano w badaniu jakościowym realizowanych wśród beneficjentów skuteczność takich narzędzi jak reklamy mediach, czy ulotki / plakaty. Stosunkowo niewielki (5%) odsetek badanych wskazał na uzyskanie informacji od pracodawcy, co potwierdza celowość rekomendacji dotyczącej zwiększenia roli organizacji zrzeszających przedsiębiorców w docieraniu do ostatecznych odbiorców wsparcia zatrudnionych w firmach. 45

46 ANALIZA I OCENA PROJEKTÓW SZKOLENIOWYCH ZREALIZOWANYCH W RAMACH PO KL W WOJ. ŚLĄSKIM W RAMACH KOMPONENTU REGIONALNEGO Niniejszy podrozdział obejmuje cztery główne bloki tematyczne składające się na całościową analizę i ocenę projektów szkoleniowych zrealizowanych w ramach PO KL w woj. śląskim w ramach komponentu regionalnego, tj.: charakterystykę realizowanych projektów szkoleniowych, ocenę realizacji projektów szkoleniowych, ocenę sprawności wdrażania projektów ze strony IP/ IP II, ocenę trwałości efektów projektów. Charakterystyka realizowanych projektów szkoleniowych W ramach charakterystyki realizowanych projektów szkoleniowych podjęta została kwestia tematów i rodzajów realizowanych szkoleń, typów beneficjentów oraz uczestników oraz uzyskanych rezultatów projektów. Opis projektów przygotowany został na odstawie analizy 120 dobranych losowo projektów szkoleniowych (zakończonych do końca 2011 roku) 11. Projekty objęte analizą realizowane były w następujących Działaniach/Poddziałaniach: Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy (10 projektów) Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych (10 projektów) 6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samo zatrudnienia (10 projektów) 6.3. Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich (17 projektów) Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (12 projektów) Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw (15 projektów) Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie (10 projektów) 9.5. Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich (36 projektów) Wśród nich znalazło się 10 projektów systemowych, wszystkie z nich realizowane były w ramach Poddziałania PO KL. W projektach Poddziałania uczestnikom oferowane są takie formy wsparcia jak: opracowanie Indywidualnych Planów, szkolenia / warsztaty / kursy, wsparcie psychologiczno-doradcze, pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, staże / praktyki zawodowe oraz zatrudnienie subsydiowane. Z kolei w przypadku Poddziałania oferowanymi formami wsparcia są: szkolenia, staże, przygotowanie zawodowe dorosłych, prace interwencyjne, wyposażenie i doposażenie stanowiska pracy oraz przyznanie jednorazowych środków na podjecie działalności gospodarczej, w tym pomoc prawną, konsultacje i doradztwo związane z podjęciem działalności gospodarczej. Natomiast w przypadku Działania 6.2 uczestnicy projektów mogą uczestniczyć w takich formach wsparcia jak: doradztwo (indywidualne i grupowe), szkolenia, przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości, wsparcie pomostowe oraz przyznanie jednorazowej pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej. W Działaniu 6.3 uczestnicy mieli szansę uczestniczyć we wsparciu szkoleniowym oraz doradczym, a w Poddziałaniu oprócz wymienionych form oferowane są również staże, subsydiowane zatrudnienie, zajęcia z reintegracji zawodowej u pracodawcy, poradnictwo psychologiczne, psychospołeczne i zawodowe oraz pośrednictwo pracy. Z kolei w ramach projektów Poddziałania uczestnikom oferowano szkolenia oraz doradztwo, natomiast w Poddziałaniu zakres form stosowanych form jest szerszy o poradnictwo zawodowe, poradnictwo psychologiczne, pośrednictwo pracy, staże i praktyki zawodowe, subsydiowanie zatrudnienia, przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości oraz wsparcie pomostowe. Tematy oraz rodzaje szkoleń prowadzonych w woj. śląskim w ramach PO KL W ramach niniejszej części wskazane zostały tematy i rodzaje szkoleń prowadzonych w ramach projektów objętych analizą realizowanych w ramach następujących Działań i Poddziałań komponentu regionalnego PO KL: 6.1.1, 6.1.3, 6.2, 6.3, 7.2.1, 8.1.1, 8.1.2, Chyba, że w danym miejscu wskazano inaczej. 46

47 Tabela 2. Tematy i rodzaje szkoleń prowadzonych w ramach analizowanych projektów PO KL Nazwa rodzaju szkoleń Ilość projektów Procent projektów szkolenia z podstaw przedsiębiorczości 23 25,8% języki obce 25 28,1% obsługa komputera 28 31,5% specjalistyczne kursy zawodowe (elektryczne, budowlane itp.) 36 40,4% finanse, księgowość 9 10,1% marketing, sprzedaż i obsługa klienta 8 9,0% zarządzanie zasobami ludzkimi 2 2,2% obsługa maszyn i urządzeń (tokarki, frezarki, spawarki, obrabiarki, koparki, dźwigi itp.) 14 15,7% obsługa urządzeń biurowych 1 1,1% miękkie umiejętności (negocjacje, komunikacja, autoprezentacja) 32 36,0% BHP 2 2,2% inne 4 4,5% Ogółem ,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji zawartych we wnioskach o dofinansowanie przekazanych przez Zamawiającego., suma wartości w kolumnie procent projektów przekracza 100%, gdyż w ramach jednego projektu mógł być realizowany więcej niż 1 temat/rodzaj szkolenia. Najpopularniejszym tematem szkoleń realizowanym w ramach ponad 40% projektów, były specjalistyczne kursy zawodowe. Obejmowały one takie rodzaje szkoleń, jak: kursy i szkolenia dla nauczycieli przedszkoli i szkół z zakresu technik pamięciowych (szybkiego uczenia/czytania itp.) czy wspierania rozwoju dzieci i młodzieży opiekun osób starszych/chorych/niepełnosprawnych florysta - bukieciarz kursy dla spawaczy dotyczące wykańczania wnętrz (robót wykończeniowych) oraz malarz /tapeciarz kosmetyczne tj. fryzjerskie oraz z zakresu wizażu i stylizacji paznokci kelnerskie / barmańskie dla kierowców z zakresu przewozy osób i rzeczy/ przewozy materiałów niebezpiecznych dla pracowników sektora turystycznego (w tym organizacja imprez, recepcjonista, instruktor sportowy oraz przewodnik) i gastronomicznego, w tym kursy dla kucharzy Inne, rzadziej wskazywane kursy zawodowe: służby porządkowe, magazynier, medyczne, psychologiczne, menedżerskie, kursy dla przedstawicieli handlowych, szkolenia zawodowe dla pracownika utrzymania czystości, szkolenia w zawodzie brukarza lub szkolenia z zakresu przetwarzania i obróbki mięsa. Drugą pozycję pod względem popularności wśród realizatorów projektów szkoleniowych w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie śląskim, zajmują szkolenia miękkie. Były one realizowane w 36% projektów. W dalszej kolejności jest to obsługa komputera (31,5% projektów) oraz szkolenia językowe, które były realizowane w 28,1% analizowanych projektów. Najczęściej z języka angielskiego (25 projektów) oraz niemieckiego (7 projektów). Realizowano także szkolenia języka włoskiego, hiszpańskiego oraz francuskiego (po 1 projekcie). Realizatorami projektów były najczęściej jednostki samorządu terytorialnego, związek lub stowarzyszenie JST. Co czwarty projekt był realizowany przez beneficjenta tego typu (30 ze 120 poddanych analizie). Uwzględniając jednostki organizacyjne JST można mówić o dalszych 13,3%. Drugim pod względem częstości prowadzenie projektów szkoleniowych w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie śląskim typem beneficjenta są firmy. Przedsiębiorcy realizowali 29,1% projektów szkoleniowych (35 ze 120 poddanych analizie). Trzecim typem beneficjenta są podmioty takie jak: fundacja, stowarzyszenie lub organizacja pozarządowa oraz organizacja społeczna prowadziły one 20,9 % poddanych analizie projektów (25 ze 120). Z pozostałych typów wśród realizatorów analizowanych projektów szkoleniowych występowały: instytucje otoczenia biznesu (2 projekty - 1,7%), jednostka naukowa lub badawczo-rozwojowa (1 projekt - 0,8%), Jednostka państwowa (2 projekty - 1,7%), Kościoły i związki wyznaniowe (1 projekt - 0,8%), osoba prawna lub fizyczna będąca organem prowadzącym szkoły i placówki (2 projekty -1,7%), 47

48 szkoła lub uczelnia artystyczna (1 projekt -0,8%), szkoła wyższa (1 projekt - 0,8%), inny niż wymienione (4 projekty - 3,3%). Jednocześnie, w co czwartym projekcie, były prowadzone szkolenia z podstaw przedsiębiorczości (25,8%). Bardzo rzadko natomiast prowadzone były szkolenia z obsługi urządzeń biurowych oraz z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi. Realizowane szkolenia cechuje umiarkowana zgodność z zapotrzebowaniem na kwalifikacje i zawody na śląskim rynku pracy. Jak wskazywano w poprzednim podrozdziale najbardziej oczekiwanymi przez pracodawców kwalifikacjami są umiejętności językowe oraz znajomość technologii IT. Tego typu szkolenia były realizowane nie częściej niż w co trzecim projekcie. Ponadto, realizowane w ramach projektów kursy zawodowe generalnie nie wyposażają uczestników w umiejętności i kwalifikacje wymagane na stanowiskach, na które śląscy pracodawcy najczęściej poszukują pracowników, tj. pracowników usług osobistych, sprzedawców, pracowników biurowych, robotników przemysłowych i rzemieślników. Typologia beneficjentów realizujących szkolenia oraz ich odbiorców W wylosowanych do badania 120 projektach wzięło łącznie udział uczestników (którzy zostali ujęci w Podsystemie Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego 2007 dla PO KL (PEFS), z czego 59,3% stanowiły kobiety. Struktura uczestników pod względem instrumentów wsparcia generalnie odzwierciedla popularność poszczególnych Działań/Poddziałań wśród projektodawców komponentu regionalnego PO KL w województwie śląskim. Największą grupę uczestników projektów szkoleniowych poddanych analizie objęły projekty realizowane w ramach Poddziałania Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych (72,6%). Kolejnym, pod względem wielkości mierzonej łączną ilością uczestników instrumentem jest Poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie (10,9% ogółu uczestników) oraz Poddziałanie Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw (6,8%). Za kolei, najrzadziej reprezentowani są uczestnicy projektów realizowanych w ramach Poddziałania Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (0,8%, Działania 6.3. Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich (1,1%) oraz Działania 6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samo zatrudnienia (1,8%). Uczestnicy projektów realizowanych w ramach Poddziałania Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy stanowią 3,2% analizowanej zbiorowości, zaś uczestnicy projektów realizowanych w ramach Działania 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich- 2,7%. Najbardziej sfeminizowanym instrumentem okazuje się być Poddziałanie skierowane do pracowników oraz kadry przedsiębiorstw - 62,8% uczestników projektów finansowanych ze środków tego Poddziałania stanowią kobiety, a także Poddziałania skierowane do osób bezrobotnych: (61,4% kobiet) oraz (60,1% kobiet). Z kolei najmniej sfeminizowanymi instrumentami okazały się być: Poddziałanie (27,7% kobiet) oraz Działanie 6.3 (29,8% kobiet). Uczestnicy brali udział w projektach o zróżnicowanym okresie długości. Działania realizowane były w okresie jednego dnia jak i kilkunastu miesięcy. Ta rozbieżność ma związek z tematyką jak i zakresem, rozpiętością prezentowanego materiału. Należy jednak podkreślić, iż długość projektu mierzona liczbą realizowanych godzin nie powinna być postrzegana jako miara użyteczności wsparcia projektów o zwiększonej liczbie godzin nie należy postrzegać jako bardziej użytecznych (czy też potencjalnie bardziej skutecznych). Struktura wiekowa uczestników projektów okazała się być bardzo zróżnicowana, co postrzegać należy jako wynik adresowania projektów do zróżnicowanych kategorii odbiorców. Dane dotyczące tej kwestii przedstawia poniższy wykres. Jeśli chodzi o strukturę wiekową uczestników analizowanych projektów, to blisko co trzeci uczestnik (31,6%) nie przekroczył w chwili przystąpienia do projektu 25 roku życia. Ponad połowa z nich (51,9%) była wówczas w wieku lat. Uczestników powyżej 45 r.ż. znalazło się w analizowanej zbiorowości 16,5%. Na poniższym wykresie przedstawiono szczegółową strukturę wiekową uczestników w podziale na płeć. 12 Dane na podstawie fragmentu bazy danych PEFS, który obejmuje wyłącznie uczestników wylosowanych do analiz projektów. 48

49 Wykres 2.Struktura wiekowa uczestników projektów realizowanych w ramach Działań i Poddziałań PO KL, PO KL, 6.2 PO KL, 6.3 PO KL, PO KL, PO KL, PO KL, 9.5 PO KL w województwie śląskim w podziale na płeć Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z fragmentu bazy PEFS przekazanej przez Zamawiającego, który obejmuje wylosowane do analiz projekty; n= 29121, bd=1. Zidentyfikowano istotne pod względem statystycznym różnice wiekowe między kobietami a mężczyznami uczestniczącymi w analizowanych projektach 13. Przeciętna uczestniczka skończyła w momencie przystąpienia do projekt 33,9 lat, a przeciętny uczestnik 32,8 lat. Przy czym co najmniej połowa mężczyzn w momencie przystępowania do projektów nie skończyła więcej niż 30 lat, a przynajmniej połowa kobiet nie przekroczyła 32 roku życia. Najstarsza uczestniczka skończyła 63 lata, uczestnik 68 lat. Biorąc pod uwagę średnią wieku uczestników korzystających z poszczególnych typów wsparcia szkoleniowego w ramach PO KL, najstarsi rekrutowali się spośród uczestników projektów realizowanych w ramach Poddziałania oraz Poddziałania (średnia wieku odpowiednio: 34,31 i 32,31), najmłodsi Działania 6.3 oraz 9.5 (średnia wieku odpowiednio: 29,19 i 29,26 lat). Wsparcie oferowane w ramach ewaluowanych Działań/Poddziałań PO KL trafiło w zdecydowanie większym stopniu do osób zamieszkujących tereny miejskie (79,4% wszystkich uczestników 14 ), mieszkańcy obszarów wiejskich stanowili z kolei 20,5% uczestników projektów. Struktura odbiorców wsparcia jest generalnie zgodna ze strukturą populacji województwa według danych GUS w miastach zamieszkuje 78% mieszkańców województwa śląskiego 15. Najliczniejszą grupę odbiorców projektu stanowiły osoby zamieszkujące powiat m. Katowice. 13 t= 9,118, α=0,05, p<0,00 14 przy obliczaniu wartości procentowych nie uwzględniono braków danych =11 15 GUS, Rocznik Demograficzny 2011, stan ludności na