Ministerstwo Edukacji Narodowej

Transkrypt

1 Ministerstwo Edukacji Narodowej 346[04]/SP/MEN/2007. PROGRAM NAUCZANIA OPIEKUN W DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ 346[04] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2007

2 Autorzy: mgr Agnieszka Oparowska - Drąg mgr Bożena Krzysiak - Rydel mgr Mirosław Wątroba mgr Ewa Żminda Recenzenci: dr Maria Bartecka Straszny dr Andrzej Niesporek Opracowanie redakcyjne: mgr Kazimiera Tarłowska 2

3 Spis treści I. Plan nauczania 4 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 5 1. Elementy psychologii i socjologii 5 2. Pedagogika specjalna Wybrane elementy prawa i ekonomiki Polityka społeczna Wybrane zagadnienia z metodyki pracy socjalnej Promocja zdrowia Opieka w stanach zagrożenia zdrowia Pracownia zabiegów pielęgnacyjnych Wybrane zagadnienia z rehabilitacji Organizacja czasu wolnego i aktywizacja Elementy arteterapii Zajęcia praktyczne Praktyka zawodowa 92 3

4 I. PLAN NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: opiekun w domu pomocy społecznej 346[04] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestr I-IV Semestr I-IV Forma stacjonarna 1. Elementy psychologii i socjologii Pedagogika specjalna Wybrane elementy prawa i ekonomiki Polityka społeczna Wybrane zagadnienia z metodyki pracy socjalnej Promocja zdrowia Opieka w stanach zagrożenia zdrowia Pracownia zabiegów pielęgnacyjnych Wybrane zagadnienia z rehabilitacji Organizacja czasu wolnego i aktywizacja Elementy arteterapii Zajęcia praktyczne Forma zaoczna Razem Praktyka zawodowa: 8 tygodni x 7 godzin dziennie 4

5 II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH ELEMENTY PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: posłużyć się terminologią z zakresu psychologii ogólnej, społecznej, rozwojowej oraz socjologii, scharakteryzować kierunki rozwoju psychologii, przedstawić psychologiczne koncepcje człowieka, scharakteryzować metody badań psychologicznych, scharakteryzować procesy psychiczne człowieka, określić istotę procesów poznawczych, określić rolę uwagi w poznawaniu rzeczywistości, określić warunki skutecznego zapamiętywania, scharakteryzować mechanizmy funkcjonowania człowieka oraz motywy jego postępowania w różnych sytuacjach społecznych, określić wpływ uczuć na sprawność i poziom działania człowieka, opisać znaczenie uczuć we wzajemnych kontaktach ludzi, określić nadrzędną rolę osobowości w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, określić składniki osobowości oraz czynniki wpływające na jej rozwój, scharakteryzować potrzeby psychospołeczne człowieka i ich regulacyjną rolę, scharakteryzować proces zmian rozwojowych, określić czynniki sprzyjające rozwojowi człowieka w różnych fazach życia, scharakteryzować rozwój człowieka w różnych okresach życia i w najważniejszych jego sferach funkcjonowania, wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój człowieka, zinterpretować mechanizm funkcjonowania człowieka w różnych sytuacjach społecznych, scharakteryzować proces komunikowania się, zidentyfikować źródła zakłóceń w procesie porozumiewania się, zaobserwować istotę zgodności i niezgodności sygnałów werbalnych i niewerbalnych, nawiązać kontakt z różnymi grupami podopiecznych, zastosować metody i techniki badań społecznych, rozpoznać i sformułować problemy społeczne podopiecznego, 5

6 zdiagnozować i wykorzystać możliwości społeczne tkwiące w środowisku, zinterpretować zachowania społeczne zbiorowości i jednostek, scharakteryzować funkcje i zadania grup społecznych, przedstawić różne aspekty pełnienia ról społecznych, dostosować metody i formy pracy do wieku i sytuacji życiowej podopiecznego, udzielić pomocy i wsparcia osobom potrzebującym pomocy, podjąć współpracę ze specjalistami, takimi jak: psycholog, lekarz, fizjoterapeuta, pedagog. Materiał nauczania 1. Psychologia jako nauka o funkcjonowaniu człowieka Przedmiot, działy i zadania psychologii. Koncepcje psychologiczne człowieka. Metody badawcze w psychologii (obserwacja, metody eksperymentalne, testy psychologiczne, wywiad). Analizowanie zalet i ograniczeń różnych metod badawczych stosowanych w pracy z osobą starszą. Prowadzenie sytuacyjnych obserwacji zachowania członków grupy. 2. Procesy psychiczne Pojęcie procesu psychicznego. Procesy poznawcze: spostrzeganie, uwaga, pamięć, myślenie, uczenie się, rozwiązywanie problemów. Procesy emocjonalne: pojęcie, podłoże, struktura, rodzaje emocji, wpływ emocji na działanie, kontrola i modyfikacja procesów emocjonalnych. Zaburzenia procesów emocjonalnych. Procesy motywacyjne: pojęcie, struktura, klasyfikacja procesów motywacyjnych, mechanizmy uruchamiające. Regulacyjna rola procesów emocjonalnomotywacyjnych. Rozpoznawanie złudzeń sensorycznych na ilustracjach. Analizowanie wpływu własnych doświadczeń życiowych na proces uczenia się. Rozpoznawanie uczuć na podstawie opisu przypadków. 6

7 3. Osobowość Pojęcie osobowości. Wybrane koncepcje osobowości. Składniki osobowości. Czynniki kształtujące osobowość. Zdolności i uzdolnienia. Różnice indywidualne. Analizowanie stylu działania dowolnie wybranej osoby. Analizowanie wpływu środowiska na kształtowanie osobowości jednostki. 4. Zagadnienia z psychologii rozwojowej i gerontologii Pojęcie rozwoju. Zmiany i okresy rozwojowe. Czynniki rozwoju. Zmiany rozwojowe w poszczególnych okresach życia człowieka. Gerontologia jako nauka. Postawy wobec faktu starzenia się i starości. Problemy osób w podeszłym wieku. Problemy związane z opieką terminalną, śmiercią i żałobą. Wskazywanie różnic w procesie rozwoju dziecka i człowieka dorosłego. 5. Zagadnienia z psychologii społecznej Definicje i komponenty postawy. Kształtowanie i zmiany postaw. Stereotypy i uprzedzenia. Spostrzeganie społeczne jako źródło wrażeń dotyczących innych ludzi. Wpływ sytuacji społecznych na funkcjonowanie człowieka. Wpływ grupy na jej członków. Analizowanie wpływu uprzedzeń i stereotypów na zachowanie człowieka (podawanie przykładów). Identyfikowanie sposobów skutecznego wpływu na opinie większości w grupie. 6. Proces komunikowania się Struktura procesu komunikowania się. Style komunikowania się. Umiejętności skutecznego porozumiewania się. Bariery zakłócające proces komunikacji i sposoby ich pokonywania. Komunikacja werbalna i niewerbalna. Komunikacja interpersonalna w różnych sytuacjach społecznych. Nadawanie oraz interpretowanie komunikatów niewerbalnych. 7

8 Prowadzenie rozmów z zastosowaniem technik aktywnego słuchania. Obserwowanie zachowania uczestników procesu porozumiewania się. 7. Socjologia i jej metody badawcze Przedmiot badań socjologicznych. Podziały i funkcje socjologii. Metody, techniki i narzędzia badań socjologicznych. Opracowywanie kwestionariusza ankiety do badania wybranego problemu społecznego. Opracowywanie arkusza obserwacji. 8. Więź społeczna i grupy społeczne Role i pozycje społeczne. Typy więzi społecznych. Pojęcie i struktura grup społecznych. Wybrane rodzaje grup. Grupy wsparcia społecznego. Społeczność lokalna. Organizowanie środowiska społecznego na rzecz podopiecznego. Mechanizmy kontroli społecznej. Teorie dewiacji. Rola dewiacji w zbiorowości. Wyjaśnianie przyczyn wzrostu znaczenia więzi kontraktowych w porównaniu ze wspólnotowymi. Analizowanie zasad funkcjonowania społeczności lokalnej w miejscu zamieszkania. Porównywanie postaw: konformizmu, innowacji, rytualizmu, buntu i ucieczki. 9. Wykluczenie społeczne Geneza zjawiska wykluczenie społeczne - skala i skutki zjawiska wśród klientów pomocy instytucjonalnej. Analiza zjawiska. Zależności między wykluczeniem a kontrolą społeczną. Udział opiekuna w budowaniu systemu społecznego wsparcia. Analizowanie zjawiska wykluczenia społecznego. Formułowanie celów działania i zadań opiekuna na podstawie opisu sytuacji. 8

9 10. Czynniki rozwoju społecznego Podstawowe pojęcia: zmiana społeczna, rozwój społeczny, postęp społeczny. Źródła zmian społecznych. Typy społeczeństw. Etapy kształtowania, przyczyny powstawania i dynamika ruchów społecznych. Społeczne uwarunkowania sytuacji rodziny. Rozpoznawanie przyczyn wzrostu zapotrzebowania na profesjonalne instytucje pomocy społecznej. Środki dydaktyczne Foliogramy dotyczące definicji, klasyfikacji procesów emocjonalnych i motywacyjnych, typów więzi społecznych. Scenariusze ćwiczeń (np. słuchania ze zrozumieniem, parafrazowania). Artykuły prasowe (np. o dewiacjach). Filmy dydaktyczne (np. o komunikacji werbalnej i niewerbalnej). Materiały dydaktyczne ( np. tabele, wykresy, schematy). Roczniki i opracowania statystyczne. Czasopisma branżowe. Narzędzia badawcze: kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Elementy psychologii i socjologii obejmuje treści z zakresu psychologii ogólnej, społecznej, rozwojowej, gerontologii, komunikacji oraz socjologii. Treści kształcenia zawarte w programie stanowią podstawę do realizacji przedmiotów zawodowych, dlatego program powinien być realizowany w I i II semestrze nauki szkolnej. Realizacja programu ma na celu kształtowanie umiejętności psychologicznych, społecznych, umiejętności rozpoznawania problemów oraz rozwijanie postaw opiekuńczych. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na przygotowanie uczniów do obserwowania i opisywania zachowania podopiecznych, komunikowania się z innymi ludźmi oraz respektowania odrębności i autonomii podopiecznych. Osiągnięcie zamierzonych celów kształcenia wymaga stosowania różnych metod nauczania: wykładu, dyskusji dydaktycznej, metody przypadków i sytuacyjnej, burzy mózgów, gier dydaktycznych oraz ćwiczeń. Podczas zajęć należy aktywizować uczniów i wykorzystywać ich doświadczenia. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach do 15- tu osób, z podziałem na 2-3 osobowe zespoły w pracowni treningu integracyjnego. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni indywidualnie 9

10 i bezpośrednio doświadczać sytuacji interpersonalnych, a nabyte umiejętności wykorzystywać w konkretnych sytuacjach. Wskazane jest także stosowanie nowoczesnych środków dydaktycznych, w tym multimedialnych oraz wzbogacenie zajęć prezentacją filmów dydaktycznych na temat różnych form treningu umiejętności społecznych. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Psychologia jako nauka o funkcjonowaniu człowieka 8 2. Procesy psychiczne Osobowość Zagadnienia z psychologii rozwojowej i gerontologii Zagadnienia z psychologii społecznej Proces komunikowania się Socjologia i jej metody badawcze Więź społeczna i grupy społeczne Wykluczenie społeczne Czynniki rozwoju społecznego 8 Razem 160 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, w celu dostosowania programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno być prowadzone systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Systematyczna kontrola i ocena postępów ucznia umożliwi nauczycielowi dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy oraz środków dydaktycznych do możliwości poznawczych ucznia. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów proponuje się zastosować: sprawdziany ustne i pisemne, obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, testy osiągnięć szkolnych. Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć i poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne należy sprawdzać przez obserwację zachowania ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: 10

11 sposób pełnienia określonych ról społecznych związanych z procesem komunikowania się (np. nadawcy komunikatu, słuchacza, obserwatora), umiejętność współpracy w grupie, aktywność na zajęciach, przestrzeganie reguł postępowania obowiązujących w grupie, umiejętność twórczego myślenia i rozwiązywania problemów, umiejętność prezentowania wyników pracy grupy, umiejętność samooceny. Obserwacje powinny być prowadzone za pomocą arkusza obserwacji przygotowanego przez nauczyciela. Podstawą do uzyskania pozytywnej oceny jest poprawne i samodzielne wykonanie ćwiczeń. Na zakończenie realizacji programu proponuje się przeprowadzenie testu wielokrotnego wyboru. W końcowej ocenie należy uwzględnić wyniki samooceny ucznia oraz wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Agryle M.: Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN, W-wa 1999 Aronson E.: Człowiek istota społeczna. PWN, Warszawa 2004 Birch A.: Psychologia rozwojowa w zarysie. PWN, Warszawa 1995 Bryant P.: Dolman A.: Psychologia rozwojowa. Zysk i S-ka, Poznań 1997 Bocheńska-Seweryn M.: Kluzowa K.: Elementy socjologii. Interart, Warszawa 1996 Coni N., Davison W., Webster S.: Starzenie się. PWN, Warszawa 1994 Goodman N.: Wstęp do socjologii. Zysk i S-ka, Poznań 2001 Hall C.S.:Lindzey G.: Teorie osobowości. PWN, Warszawa 1990 Kozielecki J.: Koncepcje psychologiczne człowieka. PIP Warszawa 1995 Kurcz I.: Pamięć, uczenie się, język. PWN, Warszawa 1995 Mietzel G.: Wprowadzenie do psychologii. GWP, Gdańsk 1998 Modzelewski W.: Wprowadzenie do socjologii. Interart, Warszawa 1996 Nęcki Z.: Komunikacja międzyludzka. Drukarnia Antykwa, Kraków- Kluczbork 2000 Nuttin J.: Struktura osobowości, PWN, Warszawa 2001 Pease M.: Mowa ciała: jak odczytywać myśli innych ludzi z ich gestów. Jedność, Kielce 2001 Przetacznikowa M.: Makiełło-Jarża G., Podstawy psychologii ogólnej. WSiP, Warszawa 1992 Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.: Psychologia rozwoju człowieka. WSiP, Warszawa

12 Strelau J.: Osobowość jako zespół cech. [w:] Strelau J.: Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP, Gdańsk 2002 Susłowska M.; Psychologia starzenia się i starości. PWN, Wa-wa 1989 Tomaszewski T.(red.), Psychologia. PWN, Warszawa 1994 Worach-Kordas H.: Wiek a pełnienie ról społecznych. PWN, Warszawa- Łódź 1988 Zimbardo P.G.: Psychologia i życie. PWN, Warszawa 1999 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 12

13 PEDAGOGIKA SPECJALNA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: posłużyć się terminologią z zakresu pedagogiki specjalnej, określić przedmiot zainteresowań i zakres pedagogiki specjalnej, scharakteryzować nurty teoretyczne w pedagogice specjalnej, określić założenia systemu kształcenia specjalnego, scharakteryzować kategorie osób niepełnosprawnych, wyjaśnić zasady opieki, wychowania i edukacji osób niewidomych, porównać funkcjonowanie osób niewidomych i widzących, sklasyfikować uszkodzenia słuchu, określić konsekwencje psychofizyczne i społeczne uszkodzenia słuchu, scharakteryzować stopnie upośledzenia umysłowego, scharakteryzować nauczanie globalne prowadzone metodą ośrodków pracy, przedstawić korzyści wynikające ze stosowania metody ośrodków pracy, wyjaśnić wpływ choroby i dysfunkcji fizycznych na ograniczenia w zaspokajaniu potrzeb, określić rolę personelu opiekuńczego w łagodzeniu ubocznych objawów hospitalizacji, określić wpływ choroby i niepełnosprawności ruchowej na stan psychiczny dziecka, scharakteryzować typy reakcji frustracyjnych u chorych dzieci, zanalizować psychologiczne skutki hospitalizacji, zidentyfikować postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych, wyjaśnić rolę integracji w edukacji i społecznym funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych, rozpoznać dysfunkcję zakłócającą prawidłowe funkcjonowanie podopiecznego, rozpoznać potrzeby podopiecznego, określić formy postępowania terapeutyczno - wychowawczego, zaplanować i zrealizować program opiekuńczy z uwzględnieniem charakteru dysfunkcji i ograniczeń podopiecznego, zastosować zasady indywidualizacji i podmiotowości w zaspokajaniu potrzeb podopiecznego, zastosować zasady obowiązujące w pracy pedagogicznej z osobami niepełnosprawnymi, 13

14 stworzyć grupy wsparcia z uwzględnieniem możliwości tkwiących w środowisku, zainicjować działania na rzecz integracji osób niepełnosprawnych i zmiany postaw społecznych wobec nich, rozpoznać silne strony podopiecznego i wykorzystać jego zasoby w realizacji planów opieki. Materiał nauczania 1. Przedmiot i zakres pedagogiki specjalnej Przedmiot zainteresowań i zakres pedagogiki specjalnej. Klasyfikacja osób niepełnosprawnych. Nurty teoretyczne w pedagogice specjalnej (kompensacja, terapia, resocjalizacja). Zasady pracy wychowawczej w pedagogice specjalnej. Kształcenie specjalne w polskim systemie edukacyjnym. Analizowanie tradycyjnej i współczesnej klasyfikacji niepełnosprawności. Rozróżnianie stosowanych form postępowania terapeutycznowychowawczego. 2. Edukacja osób niewidomych i słabowidzących Dysfunkcje narządu wzroku. Etiologia uszkodzeń narządu wzroku. Klasyfikacja osób z wadami wzroku. Charakterystyka funkcjonowania osób niewidomych (wymiar organiczny, psychologiczny, społeczny). Opieka wychowawcza oraz edukacja osób niewidomych i niedowidzących. Rehabilitacja zawodowa niewidomych i słabowidzących. Planowanie sposobów adaptacji środowiska zamieszkania do możliwości i potrzeb osób słabowidzących i niewidomych. Analizowanie celów i specyfiki wszechstronnej pomocy osobom starszym z osłabieniem wzroku. Przygotowywanie propozycji form wsparcia dla osób niewidomych i słabowidzących. 3. Edukacja osób niesłyszących i słabosłyszących Pojęcie i przyczyny głuchoty. Klasyfikacja osób z uszkodzonym słuchem. Konsekwencje psychofizyczne i społeczne braku słuchu. Problematyka nauczania i wychowania osób niesłyszących. 14

15 Porównanie sposobów porozumiewania się osób niesłyszących i słabosłyszących. Identyfikowanie przyczyn uszkodzenia słuchu. Rozpoznawanie problemów utrudniających funkcjonowanie osobom niesłyszącym i słabosłyszącym. 4. Edukacja osób upośledzonych umysłowo Definicja i klasyfikacje upośledzenia umysłowego. Przyczyny upośledzenia umysłowego. Rodzaje dysfunkcji intelektualnych. Charakterystyka poszczególnych stopni upośledzenia umysłowego. Opieka, wychowanie, nauczanie osób upośledzonych umysłowo. Metoda ośrodków pracy. Wskazywanie różnic w funkcjonowaniu osób upośledzonych w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim. Analizowanie przyczyn upośledzenia umysłowego. Opracowywanie projektu opieki z zastosowaniem metody ośrodków pracy. 5. Edukacja osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych ruchowo Potrzeby osób przewlekle chorych i z dysfunkcjami sprawności fizycznej. Wpływ choroby i niepełnosprawności ruchowej na stan psychiczny człowieka. Problemy rozwoju, wychowania i nauczania dziecka przewlekle chorego i z niepełnosprawnością ruchową. Problemy osób dorosłych niepełnosprawnych ruchowo funkcjonujących samotnie i w rodzinach. Planowanie sposobów zapobiegania negatywnym skutkom przebywania dzieci w instytucjach ochrony zdrowia lub pomocy społecznej. Analizowanie psychicznych skutków hospitalizacji. Planowanie ćwiczeń pobudzających aktywność dzieci przebywających w szpitalu. Wskazywanie i analizowanie sposobów kompensacji społecznej u osób starszych i niepełnosprawnych ruchowo. 15

16 6. Kształtowanie postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych Postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych. Uwarunkowania i mechanizmy kształtowania postaw. Metody oddziaływania prowadzące do zmiany postaw. Rola integracji w edukacji i społecznym funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych. Problem barier architektonicznych. Dobieranie metod stymulowania procesów integracyjnych w społeczeństwie. Przygotowywanie propozycji działań mających na celu integrację osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi. Środki dydaktyczne Foliogramy (np. klasyfikacja osób niepełnosprawnych; pojęcie i przyczyny głuchoty; klasyfikacja osób z uszkodzonym słuchem, z wadami wzroku itp.). Artykuły prasowe (np. dot. postaw wobec osób niepełnosprawnych; integracji osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi). Filmy dydaktyczne (np. o porażeniu mózgowym). Materiały dydaktyczne ( np. tabele, wykresy, schematy). Uwagi o realizacji Celem realizacji programu nauczania przedmiotu jest zapoznanie uczniów z przyczynami, objawami i skutkami niepełnosprawności oraz metodami opieki i edukacji osób niepełnosprawnych. Podczas jego realizacji szczególną uwagę należy zwrócić na przyczyny powstawania zaburzeń w funkcjonowaniu człowieka, warunki adaptacji psychospołecznej oraz zdolności kompensacyjne organizmu. Program należy realizować w korelacji z przedmiotami: Psychologia i Wybrane zagadnienia z rehabilitacji. Osiągnięcie założonych celów kształcenia wymaga stosowania metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, metoda przypadków, dyskusja dydaktyczna, burza mózgów, ćwiczenia, praca z tekstem. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach do 15 osób z podziałem na 2-3 osobowe zespoły, w pracowni treningu integracyjnego. Podczas zajęć uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z materiałów źródłowych, czasopism specjalistycznych oraz zasobów Internetu. Zaleca się organizowanie wycieczek dydaktycznych do placówek pomocy społecznej oraz ośrodków edukacji niepełnosprawnych. 16

17 Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Przedmiot i zakres pedagogiki specjalnej 4 2. Edukacja osób niewidomych i słabowidzących Edukacja osób niesłyszących i słabosłyszących Edukacja osób upośledzonych umysłowo Edukacja osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych 18 ruchowo 6. Kształtowanie postaw społecznych wobec osób 12 niepełnosprawnych Razem 96 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie motywuje uczniów do nauki, wpływa na kształtowanie dyscypliny, pracowitości oraz odpowiedzialności za wyniki pracy. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów proponuje się zastosować: sprawdziany ustne i pisemne, obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, testy osiągnięć szkolnych. Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć i poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne należy sprawdzać przez obserwację pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: aktywność i umiejętność współpracy w grupie, umiejętność rozpoznawania i formułowania problemów osób niepełnosprawnych, dobór metod nauczania i opieki nad osobą niepełnosprawną, dobór metod zapobiegania skutkom hospitalizacji, umiejętność samooceny. 17

18 W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Chodakowska M. (red): Człowiek niepełnosprawny. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1994 Doroszewska J.: Pedagogika specjalna. Ossolineum, Wrocław 1989 Dykcik W.: Pedagogika specjalna. Wydawnictwo UAM, Poznań 1997 Grochal-Bach B., Żarow-Nitoń A. (red): Wybrane zagadnienia rewalidacji osób niepełnosprawnych. Wydawnictwo UJ, Kraków 2003 Hulek A.: Pedagogika rewalidacyjna. PWN, Warszawa 1997 Juros A., Otrębski W.: Integracja osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1997 Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność. Specyfika pomocy społecznej. PWN, Warszawa 1996 Kirejczyk K.: Upośledzenie umysłowe-pedagogika. PWN, Warszawa 1991 Kwapisz J., Kuczyńska-Kwapisz J.: Rehabilitacja osób niewidomych i słabowidzących. PWN, Warszawa 1996 Ostrowska A., Sikorska J.: Syndrom niepełnosprawności w Polsce. Bariery integracji. PWN, Warszawa 1996 Palak Z. (red.): Pedagogika specjalna w reformowanym ustroju edukacyjnym. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001 Sękowska Z.: Pedagogika specjalna-zarys. PWN, Warszawa 1995 Sękowska Z.: Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. PWN, Warszawa 2001 Sowa J.: Pedagogika specjalna w zarysie. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997 Stawowy-Wojnarowska I.: Podstawy kształcenia specjalnego. WSiP, Warszawa 1989 Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych. Norbertinum, Poznań 1993 Wyczesany J.: Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wydawnictwo Impuls, Kraków 2002 Zabłocki K.: Dziecko niepełnosprawne, jego rodzina i edukacja. Żak, Warszawa 1999 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 18

19 WYBRANE ELEMENTY PRAWA I EKONOMIKI Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa i ekonomii, skorzystać z różnych źródeł prawa, wyjaśnić istotę wykładni prawa, zinterpretować wybrane przepisy prawa cywilnego, administracyjnego, karnego, finansowego oraz prawa pracy, zanalizować uregulowania prawne dotyczące zawodu opiekuna w domu pomocy społecznej, wykorzystać przepisy prawa w działalności zawodowej, rozwiązać elementarne problemy prawne podopiecznego, przewidzieć skutki prawne określonych działań, udzielić podopiecznemu pomocy prawnej w zakresie podstawowym, scharakteryzować instytucję ubezwłasnowolnienia w ujęciu prawnym, określić rolę prawa w kształtowaniu relacji rodzinnych, sporządzić podstawowe pisma stosowane w postępowaniu administracyjnym, zanalizować procedurę administracyjną obowiązującą w sprawach dotyczących pomocy społecznej, określić prawa i obowiązki osób niepełnosprawnych oraz osób z zaburzeniami psychicznymi, wskazać podstawowe różnice między postępowaniem cywilnym a administracyjnym, scharakteryzować naczelne zasady i instytucje prawa karnego, określić zasady podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, zanalizować problematykę bezrobocia w ujęciu ekonomicznym i prawnym, dochować tajemnicy zawodowej, zastosować przepisy prawa z zakresu ochrony danych osobowych, określić zasady organizacji i zarządzania wybraną instytucją pomocy społecznej. Materiał nauczania 1. Podstawowe pojęcia z zakresu prawoznawstwa Pojęcie prawa. Pojęcie i rodzaje przepisów prawa. Rodzaje i ogólna charakterystyka aktów prawnych. Sposoby powstawania prawa. Źródła prawa, w tym źródła prawa Wspólnoty Europejskiej. Struktura 19

20 i hierarchia generalnych aktów prawnych. Obowiązywanie prawa, co do miejsca, czasu i osoby. Stosowanie i wykładnia prawa. Wskazywanie różnic między poszczególnymi źródłami prawa. Dokonywanie wykładni wybranych przepisów prawa. 2. Prawo cywilne i postępowanie cywilne Osoby fizyczne a osoby prawne. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych. Rodzaje, formy i przesłanki ważności czynności prawnych. Przedstawicielstwo ustawowe a pełnomocnictwo. Ubezwłasnowolnienie i jego skutki. Pojęcie zobowiązania. Sposoby zawierania umów. Czyny niedozwolone. Prawa rzeczowe. Treść i granice prawa własności. Ochrona własności. Testament a dziedziczenie ustawowe. Wydziedziczenie, zachowek. Postępowanie cywilne procesowe i nieprocesowe. Pisma procesowe pojęcie i cechy. Analizowanie przyczyn i skutków ubezwłasnowolnienia na podstawie opisu przypadków. Sporządzanie pism procesowych i umów na podstawie obowiązujących wzorów. Wskazywanie różnic między potocznym a prawnym rozumieniem instytucji prawnych. 3. Prawo rodzinne i opiekuńcze Powstanie i ustanie małżeństwa. Stosunki majątkowe między małżonkami. Status prawny dziecka. Władza rodzicielska. Przysposobienie i jego skutki. Opieka a kuratela. Obowiązek alimentacyjny. Analizowanie orzecznictwa sądowego w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. Sporządzanie pism procesowych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Analizowanie wzajemnych relacji między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym. Wykazywanie różnic między opieką a kuratelą oraz między opieką prawną a opieką faktyczną. 20

21 4. Prawo administracyjne i administracja socjalna Struktura organów administracji publicznej. Administracja rządowa a samorządowa. Zadania własne a zadania zlecone jednostek samorządu terytorialnego. Pomoc społeczna w strukturze administracyjnej. Świadczenia pomocy społecznej. Prawa osób niepełnosprawnych, w tym prawa pracownika niepełnosprawnego. Prawa i obowiązki osób z zaburzeniami psychicznymi. Środki przymusu stosowane wobec osób z zaburzeniami psychicznymi. Analizowanie poszczególnych świadczeń pomocy społecznej oraz wykazywanie zasadności ich przyznania. Sporządzanie podstawowych dokumentów dotyczących pomocy społecznej na podstawie obowiązujących wzorów. 5. Postępowanie administracyjne Terminy załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym. Decyzja, postanowienie i ugoda administracyjna. Odwołanie a zażalenie. Postępowanie w sprawach skarg i wniosków. Postępowanie przed sądem administracyjnym. Postępowanie w sprawie udzielania świadczeń pomocy społecznej. Sporządzanie decyzji, odwołania, skargi w postępowaniu administracyjnym oraz skargi w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Konstruowanie uzasadnień do wydawanych rozstrzygnięć. Analizowanie przyczyn i skutków przewlekłego załatwiania spraw. 6. Prawo karne i postępowanie karne Zasady odpowiedzialności karnej. Przestępstwo a wykroczenie. Kary i środki karne. Obrona konieczna a stan wyższej konieczności. Odpowiedzialność karna nieletniego. Postępowanie w sprawach nieletnich. Prawa pokrzywdzonego. Adwokat w postępowaniu karnym. Pomoc postpenitencjarna. Analizowanie wybranych przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu, rodzinie i opiece. Analizowanie procesu wymierzania kary. 21

22 7. Prawo finansowe Finanse publiczne a finanse prywatne. Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych. Budżet państwa a budżety jednostek samorządu terytorialnego. Dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego. Pojęcie i rodzaje podatków. Podatki a opłaty. Analizowanie uchwał budżetowych organów jednostek samorządu terytorialnego. 8. Podstawowe pojęcia z zakresu ekonomii Przedmiot i zakres ekonomii. Potrzeby ludzkie a zasoby. Pojęcie i rodzaje rynku. Podstawowe modele rynku. Popyt a podaż. Rodzaje i funkcje cen. Czynniki wzrostu i rozwoju gospodarczego. System pieniężno-kredytowy. Różnicowanie potrzeb i zasobów ludzkich na podstawie opisu przypadków. 9. Rynek pracy, problematyka bezrobocia, prawo pracy Pojęcie rynku pracy. Bezrobocie w ujęciu ekonomicznym i prawnym. Rodzaje bezrobocia. Status prawny osoby bezrobotnej. Instytucje rynku pracy. Prawne środki interwencjonizmu państwowego w sferze zatrudnienia. Nawiązanie i ustanie stosunku pracy. Ochrona powszechna i szczególna stosunku pracy. Instytucje ochrony pracy. Odpowiedzialność pracownicza. Tajemnica zawodowa a służbowa. Ochrona danych osobowych. Analizowanie zadań instytucji rynku pracy w aspekcie przeciwdziałania bezrobociu i łagodzenia jego skutków. Tworzenie katalogu praw i obowiązków osoby bezrobotnej. Sporządzanie dokumentów związanych z zatrudnieniem. Określanie skutków naruszenia tajemnicy zawodowej oraz ujawnienia chronionych danych osobowych z wykorzystaniem aktów prawnych. 10. Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej Zasady podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej. Koncesja, zezwolenie i działalność regulowana. 22

23 Opracowywanie dokumentacji niezbędnej do rozpoczęcia działalności gospodarczej. 11. Organizacja i zarządzanie Pojęcie organizacji. Struktury organizacji. Plan, jego znaczenie i rodzaje. Style kierowania. Podejmowanie decyzji. Pojęcie i typy konfliktów. Konflikt w organizacji, w tym konflikty decyzyjne. Patologia w sytuacjach kierowniczych. Kultura organizacji. Formułowanie misji organizacji. Sporządzanie przykładowego planu działania organizacji. Klasyfikowanie źródeł konfliktu w organizacjach i sposobów ich rozwiązywania. Środki dydaktyczne Pozycje monograficzne, podręczniki. Komentarze do aktów prawnych. Zbiory orzeczeń. Czasopisma. Akty prawne. Materiały prasowe. Wzory pism, formularze. Publikacje organów rządowych i samorządowych. Internet. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Wybrane elementy prawa i ekonomiki zawiera treści z zakresu wybranych gałęzi prawa: cywilnego, rodzinnego, administracyjnego, karnego, finansowego i prawa pracy oraz z zakresu ekonomii i funkcjonowania instytucji o charakterze prawnym. Głównym celem realizacji programu przedmiotu jest zapoznanie uczniów z podstawowymi pojęciami z zakresu prawa i ekonomii, wybranymi instytucjami prawnymi, naczelnymi prawami i mechanizmami rządzącymi życiem społeczno-gospodarczym oraz wykazanie zależności między prawem a ekonomią, a także wpływem obu dziedzin na sposób wykonywania obowiązków opiekuna w domu pomocy społecznej. Należy zwrócić również uwagę na elementy teorii organizacji i zarządzania, a także najistotniejsze dla zawodu opiekuna w domu pomocy społecznej zagadnienia z zakresu administracji socjalnej. 23

24 Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków oraz ćwiczenia. Proponuje się tworzenie na zajęciach sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach. Podczas analizy poszczególnych zagadnień prawnych zaleca się korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa administracyjnego i socjalnego. Należy również zwrócić uwagę na prawne konsekwencje naruszenia tajemnicy zawodowej oraz ujawnienia chronionych danych osobowych. Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do urzędów, organizacji i instytucji, których zadaniem jest rozwiązywanie kwestii społecznych objętych programem nauczania. Bezpośredni kontakt ze specjalistami - praktykami ułatwi uczniom zrozumienie procesu stosowania prawa, a w tym jego wykładni. Podczas zajęć uczniowie powinni dysponować aktami prawnymi, komentarzami i materiałami prasowymi oraz programami prawniczymi i zasobami Internetu. W tym celu część zajęć należy prowadzić w odpowiednio wyposażonej pracowni komputerowej. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Podstawowe pojęcia z zakresu prawoznawstwa 4 2. Prawo cywilne i postępowanie cywilne Prawo rodzinne i opiekuńcze Prawo administracyjne i administracja socjalna Postępowanie administracyjne 8 6. Prawo karne i postępowanie karne 6 7. Prawo finansowe 4 8. Podstawowe pojęcia z zakresu ekonomii 8 9. Rynek pracy, problematyka bezrobocia, prawo pracy Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej Organizacja i zarządzanie 8 Razem 96 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. 24

25 Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać przez cały czas realizacji programu. Metody sprawdzania wiadomości i umiejętności uczniów oraz kryteria oceniania powinny być ustalone i podane do wiadomości uczniów na pierwszych zajęciach. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: sprawdzianów pisemnych, sprawdzianów ustnych, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, szczególną uwagę należy zwracać na umiejętności: posługiwania się obowiązującą terminologią, wnioskowania i doboru argumentacji, interpretowania wybranych przepisów prawa oraz identyfikowania źródeł prawa. Obserwując pracę uczniów należy zwracać uwagę na umiejętności: współpracy w grupie, twórczego myślenia oraz rozpoznawania i rozwiązywania problemów. W szczególności należy wziąć pod uwagę umiejętność rozwiązywania podstawowych kazusów z zakresu prawa socjalnego. Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela. Literatura Adamiak B., Borkowski J.: Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003 Borkowski Ł., Krajewski R., Szymański S.: Komentarz do ustawy o pomocy społecznej wraz ze zbiorem przepisów wykonawczych. Wydawnictwo Leges, Warszawa 2006 Brodecki Z. (red.): Zatrudnienie i ochrona socjalna. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004 Ciepła H., Czech B., Dąbrowski S., Domińczyk T., Pietrzykowski H., Strus Z., Sychowicz M., Wypiórkowicz A.: Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, tom I i II. Wydawnictwo Zrzeszenia Prawników Polskich, Warszawa 2005 Cyrson E.: Kompendium wiedzy o gospodarce. PWN, Poznań- Warszawa 2000 Drozd A.: Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz. Wzory pism i przepisy. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006 Gardocki L.: Prawo karne. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa

26 Gromek K.: Komentarz do Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2001 Kocot W. (red.): Elementy prawa. Podręcznik. Centrum Doradztwa i Informacji, Warszawa 2005 Korycki S., Kuciński J. (red.): Zarys prawa. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006 Krajewski R.: Podstawy prawa rodzinnego. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003 Krajewski R., Mielczarek A.: Polskie prawo pomocy społecznej. Zarys problematyki. Wydawnictwo Leges, Warszawa 2006 Krzyszkowski J.: Elementy organizacji i zarządzania w pomocy społecznej. Wydawnictwo Omega Praksis, Łódź 1998 Marciniak S. (red.): Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy. PWN, Warszawa 2005 Marzec-Holka K. (red.): Pomoc społeczna. Praca socjalna. Teoria i praktyka. Tom I i II. Bydgoszcz 2003 Mikulski J. (red.): System rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Warszawa 1995 Nasiłowski M.: System rynkowy: podstawy mikro i makroekonomii. Key Text, Warszawa 2000 Nowacki J., Tobor Z.: Wstęp do prawoznawstwa. Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2000 Piasecki K.: Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002 Radwański Z.: Prawo cywilne część ogólna. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003 Siedlecki W., Świeboda Z.: Postępowanie cywilne. Zarys wykładu. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003 Sierpowska I.: Prawo pomocy społecznej. Zakamycze 2006 Szylko-Skoczny M.: Pomoc społeczna wobec zjawisk bezrobocia. Fundacja im. F. Eberta, Warszawa 1993 Winiarz J., Gajda J.: Prawo rodzinne. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2001 Ura E., Ura E.: Prawo administracyjne. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004 Wojtaszczyk K.: Kompendium wiedzy o państwie współczesnym. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2000 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 26

27 POLITYKA SPOŁECZNA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić podstawowe cele i zadania polityki społecznej, wykazać zależność między polityką społeczną a polityką gospodarczą, określić rolę państwa i innych podmiotów w kształtowaniu polityki społecznej, wskazać źródła potrzeb ludzkich, scharakteryzować naczelne zasady systemu zabezpieczenia społecznego, rozróżnić świadczenia emerytalne i rentowe, scharakteryzować przesłanki nabycia i utraty świadczeń socjalnych, określić zasady organizacji pomocy społecznej w Polsce, wykazać skutki wpływu polityki społecznej na pomoc społeczną, wskazać rolę i zakres regulacji podstawowych aktów prawa międzynarodowego i wspólnotowego w sferze polityki społecznej, określić rolę i zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie polityki społecznej, ocenić skuteczność lokalnej polityki społecznej, określić rolę i pozycję organizacji pozarządowych w kształtowaniu polityki społecznej, scharakteryzować środki do realizacji zasady równości i sprawiedliwości społecznej, określić zasady funkcjonowania instytucji służących ochronie praw człowieka i obywatela, wykorzystać instytucje prawne służące ochronie praw człowieka, zanalizować aktualne problemy społeczne w Polsce, zanalizować kwestię bezrobocia, sklasyfikować przyczyny i sposoby rozwiązywania problemów rodzinnych, rozpoznać źródła barier edukacyjnych, wskazać sposoby i formy łagodzenia problemów społecznych. Materiał nauczania 1. Geneza i rozwój polityki społecznej Pojęcie polityki i polityki społecznej. Kwestie społeczne na przestrzeni wieków. Doktryny polityki społecznej. Etapy i kierunki rozwoju polityki społecznej. Wpływ polityki gospodarczej na politykę społeczną. Skutki 27

28 związku polityki społecznej z polityką gospodarczą. Rola państwa i społeczeństwa w kształtowaniu polityki społecznej. Analizowanie wybranych kwestii społecznych w ujęciu historycznym. 2. Cele i zadania polityki społecznej Cele polityki społecznej. Obszary i podmioty zainteresowań polityki społecznej. Potrzeby społeczne i sposoby ich zaspokajania. Interwencjonizm państwowy w sferze potrzeb ludzkich. Klasyfikowanie potrzeb społecznych oraz sposobów ich zaspokajania. 3. Instrumenty polityki społecznej System zabezpieczenia społecznego. Techniki zabezpieczenia społecznego. Ubezpieczenia społeczne. Świadczenia emerytalne a rentowe. Struktura organizacyjna pomocy społecznej. Świadczenia socjalne. Polityka społeczna a pomoc społeczna. Rozróżnianie form świadczeń socjalnych. Rozróżnianie poszczególnych rodzajów świadczeń rentowych. 4. Podmioty polityki społecznej i zakres ich działania Rola i zadania krajowych i międzynarodowych podmiotów polityki społecznej. Samorząd terytorialny i jego rola w polityce społecznej. Skuteczność lokalnej polityki społecznej. Podstawowe regulacje prawa międzynarodowego, w tym prawa Wspólnoty Europejskiej, kształtujące politykę społeczną. Instytucje europejskiej polityki społecznej. Europejski Fundusz Społeczny. Organizacje pozarządowe i inne podmioty polityki społecznej. Analizowanie zadań samorządu terytorialnego w zakresie polityki społecznej i sposobów ich realizacji. Analizowanie roli i zadań organizacji pozarządowych na wybranych przykładach. Identyfikowanie różnic w systemach zabezpieczenia społecznego wybranych krajów Unii Europejskiej. 28

29 5. Prawa człowieka i obywatela w polityce społecznej Prawa a wolności. Pojęcie równości i sprawiedliwości społecznej. Prawa obywatelskie, polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturalne historyczny rozwój a obecny stan prawny. Gwarancje prawne i instytucjonalne praw człowieka w Polsce i na świecie. Rola prawa w polityce społecznej. Analizowanie wybranych praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych. Analizowanie kompetencji i trybu postępowania przed Rzecznikiem Praw Obywatelskich. 6. Problemy i kwestie społeczne we współczesnym świecie Pojęcia kwestii społecznej i problemu społecznego. Aktualne kwestie społeczne w Polsce: bezrobocie, ubóstwo, zjawiska patologii społecznej, dezorganizacja rodziny. Skala, struktura i społeczne skutki bezrobocia. Formy przeciwdziałania bezrobociu. Zatrudnienie socjalne. Poziom i styl życia, charakterystyka dochodów ludności. Pojęcie i zasięg ubóstwa. Zjawiska patologii społecznej. Problemy rodzinne. Dezorganizacja rodziny. Bariery edukacyjne. Mechanizmy i kierunki łagodzenia kwestii społecznych. Znaczenie profilaktyki w przeciwdziałaniu kwestiom społecznym. Instytucje a kwestie społeczne. Rozpoznawanie przyczyn powstawania problemów społecznych. Identyfikowanie najistotniejszych problemów społecznych w skali gminy (części gminy) oraz regionu. Identyfikowanie grup społecznych narażonych na wystąpienie problemu społecznego. Wskazywanie powiązań i zależności między poszczególnymi kwestiami społecznymi. Ocenianie skali aktualnych problemów społecznych w Polsce na podstawie materiałów prasowych. Analizowanie przesłanek i warunków zatrudnienia socjalnego. Środki dydaktyczne Opracowania monograficzne. Czasopisma. Publikacje organów rządowych, samorządowych i organizacji pozarządowych. 29

30 Akty prawne. Filmy dydaktyczne na temat łamania praw człowieka. Materiały prasowe. Roczniki statystyczne. Internet. Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Polityka społeczna obejmuje treści dotyczące zadań, podmiotów i instrumentów polityki społecznej oraz problemów i kwestii społecznych występujących we współczesnym świecie. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na różne aspekty oddziaływania polityki społecznej, na zaspokajanie potrzeb jednostki i wybranych grup społecznych oraz na mechanizmy i instrumenty oddziaływania, zapobiegania i łagodzenia skutków poszczególnych problemów społecznych. Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia wymaga stosowania podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda projektów oraz ćwiczenia. Preferowanymi metodami prowadzenia zajęć powinny być: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków oraz ćwiczenia. W czasie ćwiczeń szczególną uwagę należy zwrócić na rozpoznawanie problemów i badanie przypadków mających swoje odzwierciedlenie w aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz politycznej. Ćwiczenia powinny być prowadzone w pracowni komputerowej w 15 osobowych grupach. W procesie kształcenia należy kształtować cechy osobowości pożądane u osoby pełniącej funkcję opiekuna w domu pomocy społecznej. Zaleca się organizowanie wycieczek dydaktycznych do instytucji kształtujących politykę społeczną i spotkań ze specjalistami odpowiedzialnymi za rozwiązywanie określonych problemów i kwestii społecznych. W celu zmotywowania uczniów do prowadzenia obserwacji bieżących wydarzeń z zakresu polityki społecznej, zwłaszcza na szczeblu gminy, nauczyciel powinien zaproponować im tematy projektów, do opracowania w zespole lub indywidualnie, dotyczące rzeczywistych problemów i kwestii społecznych. 30

31 Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Geneza i rozwój polityki społecznej 6 2. Cele i zadania polityki społecznej 4 3. Instrumenty polityki społecznej Podmioty polityki społecznej i zakres ich działania Prawa człowieka i obywatela w polityce społecznej 6 6. Problemy i kwestie społeczne we współczesnym świecie 24 Razem 64 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie motywuje uczniów do nauki, wpływa na kształtowanie dyscypliny, pracowitości oraz odpowiedzialności za wyniki pracy. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: sprawdzianów pisemnych, sprawdzianów ustnych, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej należy przede wszystkim zwrócić uwagę na merytoryczną analizę poszczególnych kwestii społecznych, z uwzględnieniem zasad i zakresu działania podmiotów kształtujących politykę społeczną. Obserwując pracę uczniów należy zwracać uwagę na umiejętności: współpracy w grupie, twórczego myślenia, doboru argumentacji i rozwiązywania problemów. Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela. 31

32 Literatura Auleytner J., Głąbicka K.: Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków. Elipsa, Warszawa 2001 Auleytner J., Głąbicka K.: Polityka społeczna pomiędzy opiekuńczością a pomocniczością. WSiP, Warszawa 2000 Auleytner J.: Polityka społeczna teoria i organizacja. WSP TWP, Warszawa 2000 Auleytner J.: Polityka społeczna, czyli ujarzmianie chaosu socjalnego. WSP TWP, Warszawa 2002 Auleytner J.: Polska polityka społeczna. Kreowanie ładu społecznego, WSP TWP, Warszawa 2005 Bajan K.: Polityka gospodarcza i społeczna (Polska w Unii Europejskiej). Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Kupieckiej, Łódź 2005 Balcerzak-Paradowska B. (red.): Praca i polityka społeczna wobec wyzwań integracji. IPiSS, Warszawa 2003 Brodecki Z. (red.): Ochrona praw jednostki. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004 Brodecki Z. (red.): Zatrudnienie i ochrona socjalna. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004 Barr N.: Ekonomika polityki społecznej. Wydawnictwo AE, Poznań 1993 Ćwiertniak B. (red.): Prawo pracy, ubezpieczenia społeczne, polityka społeczna. Wybrane zagadnienia. Opole 1998 Ćwiertniak B. M. (red.): Prawo pracy. Zabezpieczenie społeczne z aktualnych zagadnień. Opole 2001 Frąckiewicz-Wronka A. (red.): Samorządowa polityka społeczna. Warszawa 2000 Głąbicka K.: Polityka społeczna w Unii Europejskiej aspekty aksjologiczne i empiryczne. Elipsa, Warszawa 2000 Golinowska S. (red.): Polska bieda II: kryteria, ocena, przeciwdziałanie. IPiSS, Warszawa 1997 Golinowska S.: Polityka społeczna koncepcje, instytucje, koszty. Poltext, Warszawa 2000 Golinowska S.: Polityka społeczna państwa w gospodarce rynkowej. PWN, Warszawa 1994 Gorczycka E.: Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych. Wydawnictwo PC, Częstochowa 1992 Januszek H. (red.): Socjologiczne i ekonomiczne zagadnienia gospodarki rynkowej szanse i zagrożenia. Wydawnictwo AE, Poznań 2002 Jończyk J.: Zabezpieczenie społeczne. Zakamycze 2001 Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność specyfika pomocy społecznej. BPS, Warszawa

33 Kowalak T.: Marginalność i marginalizacja społeczna. BPS, Warszawa 1998 Kroszel J.: Podstawy polityki społecznej. Poznań-Wrocław 1997 Księżopolski M.: Modele polityki społecznej. IPiSS, Warszawa 1999 Kurzynowski A. (red.): Polityka społeczna. SGH Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006 Przymeński A.: Bezdomność jako kwestia społeczna w Polsce współczesnej. Wydawnictwo AE, Poznań 2001 Ratyński W.: Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce. Difin, Warszawa 2003 Rysz-Kowalczyk B. (red.): Leksykon polityki społecznej. Aspra-Jr, Warszawa 2002 Rysz-Kowalczyk B., Szatur-Jaworska B. (red.): Wokół teorii polityki społecznej. IPS, Warszawa 2003 Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006 Sokołowski T.: Międzynarodowa ochrona praw człowieka. Zarys. Warszawa 2004 Tarnowska E.: Przeciw biedzie programy, pomysły, inicjatywy. Oficyna Naukowa, Warszawa 2002 Zieliński T.: Obywatel jego wolności i prawa. Warszawa 1998 Ziembiński Z.: Sprawiedliwość społeczna jako pojęcie prawne. Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1996 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 33