SKRZYNIA PEŁNA TAJEMNIC

Transkrypt

1 Piotr Adamczyk SKRZYNIA PEŁNA TAJEMNIC ziałające w Elblągu Muzeum Archeologiczno-Historyczne posiada w swoich zbiorach ogromne kolekcje zabytków archeologicznych, pochodzących głównie z prac wykopaliskowych na Starym Mieście w Elblągu, w legendarnej wikińskiej osadzie Truso czy na gockim cmentarzysku w Weklicach. Niełatwa rzeczywistość przełomu lat 80. i 90. XX w. spowodowała zagrożenie istnienia placówki w związku z ogromnymi trudnościami finansowymi. Długi czas zajęło muzeum wychodzenie z trudnej sytuacji finansowej, a działalność edukacyjna była gdzieś na uboczu zainteresowań. Duże zmiany w muzeum nastąpiły po roku 2004, kiedy to w zasadzie udało się w miarę ustabilizować sytuację placówki. W 2005 r. z przekształcenia praktycznie nieistniejącego już Działu Oświatowego powstał nowy Dział Edukacji i Promocji, w którym zatrudnienie znalazły dwie nowe osoby, autor niniejszego artykułu i ówczesna kierownik działu, Ewa Trocka. W tym też roku, niejako dokonując bilansu otwarcia, zmierzyliśmy się z kompletną pustką magazynową artykułów plastycznych i biurowych, brakiem sprzętu do prezentacji, kopii zabytków itp. Pierwsze działania z tego roku, a konkretnie Noc Muzeów i pierwszy projekt edukacyjny Lekcje muzealne w wiejskiej szkole pozwoliły na zaopatrzenie działu w wiele kopii zabytków i strojów historycznych, warsztaty ceramiczne i warsztat bursztynnika. Sukces wyjazdów, który pozwolił na zapoznanie się okolicznych placówek edukacyjnych z muzeum (niekiedy była to pierwsza informacja, że w Elblągu istnieje muzeum) został połączony również z rozwojem zajęć oferowanych na miejscu w muzeum. W tym też roku pierwsze kopie zabytków zostały wypożyczone kilku nauczycielom do szkół, ale były to sporadyczne zdarzenia. Dalsze projekty, jak kontynuacja wyjazdowych lekcji w 2007 r., czy organizacja zajęć o dawnych zabawkach i grach planszowych pozwoliły na całkiem nowe spojrzenie na edukację w muzeum. Na przełomie 2008 i 2009 roku zaczęły kiełkować pomysły stworzenia specjalnych stref edukacyjnych na salach ekspozycyjnych z kopiami zabytków czy działaniami plastycznymi skierowanymi do indywidualnych odbiorców, połączonych z zestawami muzealnych plecaków (zestawy z kartami informacyjnymi, kartami zadań, broszurami, kopiami zabytków) również na potrzeby wystaw. Zarówno ten, jak i kolejny pomysł, zostały przelane na papier i zgłoszone do MKiDN w celu dofinansowania. Pierwszy z nich nie znalazł uznania w gronie osób oceniających projekty, natomiast drugi wniosek, o nazwie Skrzynia pełna tajemnic uzyskał dofinansowanie jednak mniejsze niż wnioskowane. Przez kilka miesięcy, głównie wakacyjnych, trwało przygotowywanie materiałów, ankietowanie, poszukiwanie kopii zabytków, skład materiałów, aby wreszcie we wrześniu 2009 r. zaoferować rozmaitym palców- 1. Muzealna Skrzynia front walizki aluminiowej z zestawu Świat Wikingów 1. Museum Chest the front of an aluminium case from the Viking World package 235

2 Edukacja w muzeach 2. i 3. Muzealne Skrzynie zawartość dwóch walizek wchodzących w skład zestawu Starożytny Rzym 2 and 3. Museum Chests the contents of two cases co-creating the Ancient Rome kit kom edukacyjnym szkołom, bibliotekom, ośrodkom wychowawczym itp. całkiem nową ofertę, z jaką dotychczas nikt w regionie nie miał do czynienia. Sam projekt jest próbą przeniesienia na polski grunt rozwiązań edukacyjnych, takich jak: Loan Box 1, Museum in a Box 2, Reminiscence boxes 3, Teaching Kit 4, What s in the Box? 5, stosowanych od wielu już lat z powodzeniem w krajach anglosaskich. Na czym polega idea tego typu działań? Wszystkie te projekty z różnych stron świata różnią się w zasadzie jedynie nazwą. Polegają one na stworzeniu przez daną instytucję specjalnych zestawów, owych muzealnych skrzyń, wypożyczanych różnym instytucjom czy organizacjom: szkołom, nauczycielom, bibliotekom, ośrodkom kultury, organizacjom działającym w sferze kultury. W największej skali można zaobserwować działanie programu w Wielkiej Brytanii, gdzie spora część instytucji muzealnych posiada różnego rodzaju muzealne skrzynie. Czy będzie to lokalne muzeum, takie jak Rushden Museum czy Wisbech & Fenland Museum, czy większa instytucja, jak np. Royal Air Force Museum. Co interesujące, niejednokrotnie nie są one powiązane ze zbiorami danego muzeum (o czym się w pierwszym 236 rzędzie myśli), ale z narodowym programem nauczania (National Curriculum)6. Wymogi związane z nauczaniem historii dla grupy pierwszej Key Stage 1 [KS1] (grupa wiekowa 5 7 lat), punkt 4a, mówią wprost o nauczaniu z różnych źródeł: znajdziemy tutaj takie punkty, jakich nie ma w polskiej podstawie programowej, jak wizyty w muzeach, galeriach, historycznych obiektach czy miejscach, o kontakcie z zabytkami (artefacts), zdjęciach, obrazach. Te same wymagania stawiane są w przypadku grupy drugiej i trzeciej, KS2 (grupa wiekowa 7 11 lat), punkt 4a. Ale dla tej grupy dochodzi jeszcze punkt 3, w którym znajdziemy informację o konieczności nauczenia dzieci, że przeszłość może być interpretowana i pokazywana w różny sposób jednym z przykładów są tutaj wystawy muzealne. W trzecim etapie edukacyjnym, KS3 (grupa wiekowa lat) podobny punkt do 4a KS1 i KS2 jest numerowany 1.6, natomiast dział 4 (możliwości edukacyjne), podpunkt C mocno akcentuje rolę muzeów, archiwów czy miejsc historycznych oraz niejako przyzwyczajenia młodzieży do korzystania z tego typu miejsc7. Nawet z tak pobieżnej analizy widać, że uczniowie i nauczyciele mają wiele możliwości (przynajmniej w teorii) korzystania z oferty, jaką przedstawiają lokalne i większe muzea oraz nawiązywania z nimi bliskiej i częstej, stałej współpracy. Wśród wielu rozmaitych ofert edukacyjnych ciekawą inicjatywą dotyczącą współpracy szkoły i muzeum są właśnie muzealne skrzynie. Zasady ich wypożyczania są mocno zróżnicowane, np. Museum of Farn-

3 4. Muzealna Skrzynia Rzeczpospolita w XVI i XVII wieku w skład całego zestawu wchodzi aluminiowa walizka oraz drewniana skrzynia 4. The Commonwealth in the Sixteenth and Seventeenth Century Museum Chest the whole package involves an aluminium case and a wooden chest ham posiada 18 skrzyń oraz dodatkowe materiały do wypożyczania, np. kopia gazety do określonego tematu zajęć czy stroje historyczne 8 ; Epping Forest District Museum 3 darmowe skrzynie, tzw. Reminiscence boxes, wypożyczane do dwóch tygodni 9 oraz 12 skrzyń dotyczących rozmaitych historycznych tematów, wypożyczanych dla szkół w regionie za 30 funtów na kwartał 10. St Edmundsbury Museums mają w swojej ofercie kilka skrzyń wypożyczanych na okres do trzech tygodni w cenie 10 funtów za tydzień 11. Enfield Museum 12 oferuje bezpłatnie 9 małych i 10 dużych zestawów, a Newry and Mourne Museum at Bagenal s Castle, uczestniczące w trzyletnim projekcie Valuing Heritage by Valuing Memories 13 posiada dzięki temu projektowi 7 różnorodnych i bezpłatnych zestawów 14. Interesujące podejście do Loans Boxes ma np. Kilmartin House Museum 5 zestawów skrzyń wypożyczanych nieodpłatnie, o ile wypożyczający nauczyciel odwiedzi muzeum; w przypadku braku wizyty z klasą koszt wypożyczenia wynosi 5 funtów 15. W USA: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology skrzynie są dostępne dla szkół i bibliotek z regionu, wypożyczenie do jednego miesiąca przy koszcie 60 dolarów za skrzynię 16 ; Boston Children s Museum projekt Teaching Kit darmowy dla szkół publicznych oraz organizacji non-profit działających w dziedzinie edukacji 17. Kanada: Nova Scotia Museum każdy z oddziałów dysponuje swoimi zestawami skrzyń do wypożyczania dla szkół 18. Irlandia: Kerry County Museum projekt What s in the Box? 19, 3 skrzynie wypożyczane są na okres do miesiąca za cenę 100 euro. W skrzyniach są oryginalne zabytki, a do szkoły dostarcza je Education Oficer, instruuje o zasadach obcowania z zabytkami. Szkoła musi posiadać specjalne ubezpieczenie w wysokości 5000 euro na pokrycie ewentualnych szkód. Jak widać, podejście do samej idei jest bardzo zróżnicowane, można zauważyć, że tematyka skrzyń również jest dosyć szeroka (np. temat Christmas sąsiadujący z Vikings ), a i podejście w kwestii odpłatności za usługę też jest różnorodne, wynikające zarówno z kwestii finansowania projektu przez samo muzeum, czy też np. ze środków zewnętrznych, jak i z polityki władz lokalnych. Pobieżna internetowa analiza działań tego typu pod koniec 2008 r. spowodowała, że postanowiliśmy w elbląskim muzeum spróbować zainaugurować taki nietypowy projekt w Polsce, a pomysłodawcą (i fizycznym wykonawcą, łącznie z wykonywaniem specjalnych walizek) był autor niniejszego artykułu. Został napisany projekt o nazwie Skrzynia pełna tajemnic, który przesłano następnie do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Edukacja Kulturalna i Diagnoza Kultury. Priorytet II: Obserwatorium Kultury. Projekt szczęśliwie przeszedł etap oceniania i otrzymał dofinansowanie. W roku 2010 postanowiliśmy kontynuować projekt, uzupełniając go o nowe tematy, jak i dokonując pewnych zmian. Projekt o nazwie Skrzynia pełna tajemnic kontynuacja projektu edukacyjnego również otrzymał dofinansowanie z MKiDN (w ramach Programu Edukacja kulturalna ). Koszt obydwu projektów wynosił zł, z czego dofinansowanie MKiDN objęło zł, a przyznana dodatkowo na wkład własny dotacja Urzędu Miejskiego w Elblągu zł. Celem pilotażowego projektu była (i nadal jest, bo projekt cały czas funkcjonuje jako stały element oferty usług edukacyjnych) popularyzacja wiedzy historycznej wśród uczniów różnych etapów kształcenia na podstawie nowatorskich działań edukacyjnych, polegających na udostępnianiu placówkom edukacyjnym do wypożyczania skrzyń muzealno-edukacyjnych. Skrzynie mają stanowić pomoc naukową przy realizacji rozmaitych tematów zajęć, wyrabiać zainteresowanie obiektami historycznymi i przeszłością, uczyć czytania obiektów oraz umożliwić uczniom bezpośrednie obcowanie z zabytkami (kopiami), co jak przewidujemy przyczyni się również do popularyzacji i udostępnienia zbiorów Muzeum Archeologiczno- -Historycznego w Elblągu szerszej rzeszy zainteresowanych. Ale projekt nie jest skierowany wyłącznie do placówek szkolnych uprawnione do korzystania 237

4 z bezpłatnych muzealnych skrzyń są również ośrodki wychowawcze, domy dziecka, biblioteki, ośrodki kultury, stowarzyszenia. Jednym słowem każda instytucja działająca na polu oświaty i wychowania wśród młodzieży i dzieci. Główne etapy projektu to: 1. Przygotowanie materiałów dydaktycznych do skrzyń. Szczegółowe opracowanie zawartości poszczególnych skrzyń oraz przygotowanie propozycji scenariuszy do prowadzenia zajęć na podstawie zawartości skrzyń: opracowanie materiałów informacyjno-edukacyjnych; przeprowadzenie konsultacji metodycznych z nauczycielami szkół: podstawowej, gimnazjalnej i średniej w zakresie dostosowania przygotowanych materiałów informacyjno-edukacyjnych do obowiązujących programów nauczania; wykonanie zdjęć zabytków i wydruków cyfrowych map; opracowanie graficzne materiałów informacyjno- -edukacyjnych; druk materiałów do wyposażenia skrzyń zawierających wskazówki pomocnicze dla nauczyciela w zakresie prowadzenia lekcji na podstawie materiału ze skrzyń; druk materiałów informacyjno-edukacyjnych dla uczniów do wyposażenia skrzyń (m.in. karty zadań). 2. Publikacje informacji o projekcie, konferencja prasowa; inauguracja nowej oferty muzealno-edukacyjnej przekazanie informacji o wypożyczaniu skrzyń edukacyjnych do mediów oraz szkół z terenu miasta Elbląga. Ponadto w ramach projektu zostaną wydrukowane, a następnie rozesłane ulotki informacyjne dotyczące przedsięwzięcia. 3. Wypożyczanie skrzyń szkołom skrzynie wypożyczane nieodpłatnie zainteresowanym szkołom i placówkom oświatowym czy instytucjom działającym w dziedzinie oświaty. 4. Budowa strony internetowej Działu Edukacji i Promocji, umożliwiającej zapoznanie się z zawartością skrzyń on-line, obejrzenie zdjęć obiektów przypisanych do danej skrzyni, uzyskanie informacji o dostępności danej skrzyni muzealnej oraz jej rezerwacja on-line, czy też w niedalekiej przyszłości oglądanie krótkich materiałów wideo. Na stronie można też oczywiście znaleźć informacje: o tematach zajęć muzealnych i ich krótkie opisy, o innych działaniach Działu Edukacji i Promocji, można też pobrać dodatkowe materiały informacyjne do konkretnych muzealnych skrzyń. 5. Lekcja w SP nr 19 w Elblągu wypożyczony zestaw Prehistoria składa się z dwóch aluminiowych walizek z kopiami narzędzi rogowych i krzemiennych 5. Lesson at the 19th Primary School in Elbląg the rented Prehistory package is composed of two aluminium cases with replicas of horn and flint tools 5. Druk ulotek edukacyjnych, bezpłatnych kalendarzy projektowych rozdawanych szkołom i nauczycielom. 6. Współpraca z Warmińsko-Mazurskim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Elblągu poprzez organizację cyklu czterech warsztatów (2011 r.) dla zarejestrowanych w I półroczu 2010 r. nauczycieli różnych typów szkół, nie tylko z Elbląga. Profil szkół i placówek oświatowych W okresie od października do grudnia 2009 oraz od października 2010 do czerwca 2011 r. muzealne skrzynie wypożyczone zostały 69 razy. Z ich udziałem odbyło się ponad 500 różnego rodzaju zajęć, w których uczestniczyło ponad 7100 osób. Skrzynie wypożyczały wszystkie typy placówek oświatowych, zarówno samorządowych, jak i państwowych. Były to: a) samorządowe: przedszkole publiczne, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, b) państwowe: Zespół Szkół Muzycznych w Elblągu. Skrzynie wypożyczały zarówno placówki z terenu miasta Elbląga, jak i z okolicznych miejscowości: 238

5 Edukacja w muzeach Milejewa, Gronowa Górnego, Łęcza, Pieniężna, Braniewa, Pomorskiej Wsi, Słobit, Szylen i Zwierzna. Wśród wypożyczających znajduje się również jeden z elbląskich Ośrodków Szkolno-Wychowawczych. Ciekawe spostrzeżenia przynosi analiza wykorzystania skrzyń przez poszczególne typy placówek oświatowych. Zgodnie z oczekiwaniami najwięcej wypożyczeń zanotowano wśród szkół podstawowych (39,1%). Zaskakujące natomiast okazało się drugie miejsce pod względem liczby wypożyczeń szkoły ponadgimnazjalne (21,7%). Nie spodziewano się wykorzystania skrzyń przez przedszkola i jednorazowe wypożyczenie skrzyni przez tego typu placówkę również spowodowało nasze zaskoczenie, tak samo jak wykorzystanie skrzyni przez nauczyciela również podczas zajęć w Centrum Kształcenia Ustawicznego czy w innym przypadku, przez Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. 12 wypożyczeń zostało zrealizowanych przez szkoły spoza Elbląga, a kilkanaście innych zgłaszało wstępne zainteresowanie projektem (m.in. szkoły z Olsztyna, Tczewa, Gdańska), ale z powodu odległości ostatecznie nie doszło do wypożyczenia. Ogółem ważne okazało się samo dotarcie z nową ofertą do konkretnych nauczycieli ci, którzy zapoznali się raz z którymkolwiek z zestawów, wracali później po kolejne zestawy, zapowiadając stałe wykorzystywanie ich w swojej pracy. Co ciekawe, muzealne skrzynie stanowią również formę muzealnej wypożyczalni, wypożyczane wraz z dodatkowymi akcesoriami niewchodzącymi w skład danych zestawów na rozmaite wydarzenia szkolne, konkursy, wykorzystywane podczas dni otwartych, w ewaluacjach programów, konkursach kulinarnych (sic! Zespół Szkół Turystyczno Hotelarskich w Elblągu20), przedstawieniach, projektach szkolnych. Rozpoczynając realizację projektu mieliśmy obawy, podobne do obserwacji bry- tyjskich21, czy wypożyczanie skrzyń nie zniechęcą nauczycieli do odwiedzin muzeum, a konkretnie do korzystania z innych oferowanych tam usług edukacyjnych. Z uwagi na niedawne rozpoczęcie projektu za wcześnie jest jeszcze na tego typu pytania. Jednak analiza dotychczasowego korzystania z oferty zajęć muzealnych przez placówki, które wypożyczały do czerwca 2011 r. muzealne skrzynie, pozwala podsumować rok 2010 pod względem liczby odbytych zajęć w muzeum oraz, obserwując I półrocze roku 2011, stwierdzić, że projekt Skrzynie pełne tajemnic nie wpłynął ujemnie na organizację zajęć w samym muzeum, których liczba właśnie w roku 2010 gwałtownie wzrosła, a rok 2011 również, na obecną chwilę, może przynieść kolejny wzrost uczestników i liczby zajęć w muzeum. Zagłębiając się dalej w analizę, kto jest odbiorcą muzealnych skrzyń, wynika, że z 28 placówek 6. Przykładowa karta zadań do zestawu Świat Wikingów dotycząca arabskich monet wraz z kartą opisową (dla nauczyciela) znajdują się one na stronie internetowej dotyczącej tego zestawu, do pobrania w formacie PDF; karty opracował Piotr Adamczyk 6. Example of a test sheet for the Viking World package dedicated to Arabian coins along with a disclosure sheet (for the teacher), they are available at the kit s website for a PDF file download; the sheets were prepared by Piotr Adamczyk 239

6 korzystających z tej oferty, 19 jest z terenu Elbląga, a 9 spoza miasta. I tutaj okazały się prawdziwe nasze przewidywania, że będzie to dodatkowa forma współpracy z placówkami spoza miasta, mającymi utrudniony dostęp do kultury oraz problemy w organizowaniu wyjazdów przez szkoły działające na terenach zamieszkałych przez niezbyt zamożną ludność. Z tych 9 placówek 8 nie korzystało z oferty lekcji od początku 2009 r. w muzeum głownie z powodu niemożności zorganizowania wycieczki. W tym przypadku zaprocentowały również wyjazdowe lekcje z lat 2005 i 2007, informujące tamtejszych nauczycieli, że w Elblągu istnieje muzeum i nie zawsze trzeba myśleć tylko o Warszawie czy Gdańsku. Wiedza ta pozwoliła nauczycielom z tych placówek na śledzenie działań muzeum poprzez lokalne media czy Internet. Dopiero szansa, jaką dały muzealne skrzynie stworzyła możliwość skorzystania o wiele mniejszym kosztem i nakładem pracy z usługi edukacyjnej zaoferowanej przez placówkę muzealną. Pozostałe cztery placówki dotychczas niekorzystające z ofert elbląskiego muzeum to elbląskie szkoły ponadgimnazjalne. Tutaj wydaje się, iż przy aktualnych zmianach programów nauczania Muzealne Skrzynie stanowią znakomite uzupełnienie lekcji historii w placówkach niedysponujących zasobem wolnych godzin pozwalającym na bezstresowe korzystanie z oferty muzeum. Dlaczego mówimy bezstresowe? Otóż nauczyciele nie mają zakazu (przynajmniej oficjalnego) korzystania z usług muzeum. Jednak stawiane niekiedy przez dyrekcje placówek warunki, o jakich się rzadko dowiadujemy, z góry wykluczają wizyty w muzeum nauczyciel dysponuje jedynie 45 minutami własnej lekcji, w ciągu których musiałby dotrzeć do muzeum, odbyć zajęcia i wrócić z klasą na jej następną lekcję Muzealne skrzynie natomiast dają możliwość np. uatrakcyjnienia lekcji powtórkowych w klasie II czy III. Dotychczasowe doświadczenie z realizacją Skrzyni pełnej tajemnic każe nam postawić hipotezę, iż jest to, na tym etapie projektu, sposób na dotarcie z ofertą muzealną do placówek, które nie korzystają z usług oferowanych przez muzeum, a zwłaszcza do placówek spoza Elbląga. W takim przypadku projekt, wbrew wcześniejszym obawom, nie stanowi zagrożenia dla liczby przeprowadzanych zajęć w samym muzeum. Są one wręcz szansą na nawiązywanie nowych kontaktów, nowych form współpracy pomiędzy tymi placówkami (szkołą a muzeum), szansą na obopólne korzyści oraz oczywiście, co jest nie do przecenienia, szansą przede wszystkim dla dzieci i młodzieży, które mają możliwość doświadczenia bardziej interesującego sposobu poznawania historii i rozwoju swoich umiejętności. Po przeanalizowaniu wcześniejszych danych intrygujące stało się również kolejne pytanie. Jaki procent szkół z miasta Elbląga korzysta w ogóle z oferty edukacyjnej muzeum. Brytyjskie dane z lat 2006/2007 dla Primary Schools mówią o 66, 7% 22 szkół korzystających z ofert edukacyjnych muzeów, a w przypadku Secondary Schools 57,8% 23. Obydwa te wskaźniki wykazują tendencję wzrostową. Jak wspomniano wcześniej, 57,1% szkół wypożyczających do tej pory muzealne skrzynie w elbląskim muzeum nie korzystało z innych ofert w tejże placówce. Oficjalne dane Urzędu Miejskiego w Elblągu mówią o placówkach, które możemy wziąć pod uwagę w naszych wyliczeniach z oferty muzeum skorzystało do tej pory 57% z nich. Analizując uzyskane przez autora dane, okazało się, że w przypadku korzystania z Muzealnych Skrzyń pojawili się zupełnie nowi odbiorcy tej oferty, do tej pory nie odwiedzający muzeum. Bardzo pozytywną informacją okazał się fakt, że z oferty MS skorzystało 7. Muzealne Skrzynie część zestawów w sali edukacyjnej muzeum 7. Museum Chests some of the packages in the Museum s educational room 240

7 ponad 30% szkól ponadgimnazjalnych i 50% gimnazjów, a więc placówek, które coraz rzadziej odwiedzają elbląskie muzeum. Zwłaszcza jeżeli zwróci się uwagę, iż dokładnie tyle samo procent tego typu placówek (ponadgimnazjalnych) odwiedziło muzeum, uczestnicząc w lekcjach muzealnych. W tym przypadku niezwykle ważną informacją jest fakt, że są to zupełnie inne placówki korzystające ze skrzyń to te, które do tej pory w ogóle nie były odbiorcami oferty muzeum! Podobnie rzecz się ma z gimnazjami większa ich liczba skorzystała z muzealnych skrzyń, niż odwiedzała muzeum. W obydwu przypadkach dotychczasowe doświadczenie mówi nam o tym, że jest to forma dotarcia do tych niewidzianych na oczy placówek. Ankiety Jednym z elementów projektu były ankiety. W 2009 r. na samym początku pierwszej edycji projektu rozesłano do szkół w Elblągu i okolicy krótkie ankiety dotyczące proponowanych zestawów. Pytano w nich o tematykę skrzyń, jakie obiekty byłyby najbardziej oczekiwane, o odpłatność za wypożyczenia lub jej brak, długość okresu wypożyczenia. Odpowiedziało ok. 30% zapytanych placówek. W wyniku tej ankiety wprowadzono 2 3 tygodniowy okres wypożyczenia (80% odpowiedzi), nie wprowadzono odpłatności ani kaucji (pomimo że 60% było za odpłatnością w wysokości zł za wypożyczenie) to związane było jednak w głównej mierze z faktem realizacji projektu ze środków MKiDN. Zaproponowana tematyka skrzyń spotkała się z pozytywnym przyjęciem, a najwięcej głosów było za skrzynią o mennonitach (jednak jak wykazała późniejsza praktyka, skrzynia ta była wypożyczona jedynie dwa razy). Kwestia rodzaju obiektów okazała się najtrudniejsza z uwagi na to, że większość propozycji była niemożliwa do zrealizowania zarówno ze względów finansowych, jak i czasowych czy po prostu fizycznych. Pojawiały się m.in. takie propozycje, jak pełna zbroja płytowa, nagrobek kamienny mennonicki w skali 1:1, model cmentarza, makieta miasta średniowiecznego W trakcie realizacji projektu wprowadzono proste ankiety ewaluacyjne, wypełniane przez nauczycieli po zakończeniu okresu wypożyczenia. Interesowały nas informacje o: liczbie zajęć i innych wydarzeń, w których używano wypożyczonego zestawu, liczbie uczniów korzystających z danego zestawu, propozycji zmian i uwag. Poza takimi standardowymi pytaniami prosiliśmy w ankietach również o udzielenie następujących informacji: 8. Warsztaty dla nauczycieli w 2010 r. dotyczące Muzealnych Skrzyń, prowadzone przez konsultanta ds. historii Marię Kubacką i autora artykułu; w 2010 r. odbyły się 4 spotkania warsztatowo- -informacyjne 8. Teachers 2010 workshops on Museum Chests, hosted by Maria Kubacka, a history consultant, and the article s author; four information workshops were held in 2010 (Fot. 1-4, 7 A. Grzelak, Archiwum DEiP MAH; 5 J. Rościszewska-Kusowska, SP nr 19 w Elblągu; 6, 8 P. Adamczyk) 1. Czy projekt Skrzynia pełna tajemnic jest użyteczny w nauczaniu historii? Uzasadnij odpowiedź. 2. Czy zamierza Pan/Pani korzystać stale z tego typu oferty wspomagającej nauczanie historii? Uzasadnij odpowiedź. 3. Czy Skrzynie pełne tajemnic powinny stać się standardem krajowym (czy inne muzea powinny je wprowadzać)? 4. Czy w Podstawie Programowej nauczania historii mogłyby się znaleźć zapisy o korzystaniu z ofert muzeów, w tym muzealnych skrzyń? 5. Skorzystałem/am z oferty Skrzynia pełna tajemnic, bo: Ponadto prosimy również o wykonywanie doku- 241

8 mentacji fotograficznej w trakcie korzystania z muzealnej skrzyni. Niestety, akurat ta prośba nie jest praktycznie realizowana przez nauczycieli, a muzeum nie ma możliwości dojazdu do każdej ze szkół korzystających z oferowanych zestawów. W roku 2011 wprowadzono dodatkową ankietę, w której staramy się tym razem spytać o poziom wykorzystania skrzyń, postępy pracy klasy czy też poszczególnych uczniów w różnych dziedzinach. Poniżej fragmenty ankiety. A = Dobrze B = Zadowalająco C = Niezadowalająco B/Z = Brak zdania Jak ocenisz Osiągnięcie zamierzonych celów? A B C B/Z Rejestrację muzealnej skrzyni? A B C B/Z Zainteresowanie uczniów? A B C B/Z Postępy uczniów w trakcie pracy z obiektami? A B C B/Z Zawartość muzealnej skrzyni? A B C B/Z Zaznacz jakiekolwiek zauważalne przykłady postępu prac, czy to pojedynczych uczniów, czy całej klasy Wiedza i zrozumienie Zwiększona wiedza w zakresie tematu Zwiększenie procesu rozumienia Zrozumienie powiązań pomiędzy obiektami Użycie różnych dziedzin nauk w procesie uczenia się Zaznacz czy użycie muzealnych skrzyń miało wpływ na jakiekolwiek z poniższych zachowań/wyników edukacyjnych? Zachowania społeczne Ważne dla dzieci Wpływ muzealnych skrzyń Zdrowie i dobre zachowanie Być zdrowym, szczęśliwym Dzieci nie boją się brać udziału w zajęciach i czerpią z nich radość Wzrósł poziom samooceny dzieci poprzez samodzielną pracę Ogólny odbiór projektu, jaki wynika z oddawanych ankiet (niestety, zdarzają się przypadki nieoddawania lub oddawania niewypełnionych) jest bardzo pozytywny. Dlaczego nauczyciele korzystają z muzealnych skrzyń?: Szkoła, w której pracuję jest oddalona od siedziby muzeum, co utrudnia korzystanie z jego zasobów. Przy tym projekcie każdy z uczniów może zapoznać się z eksponatem, co nie jest zawsze możliwe w trakcie lekcji muzealnej (ze względu na czas, liczbę osób, finanse). Przybliżają uczniom historię, są namacalnym dowodem śladów życia i działalności człowieka w przeszłości. Była potrzeba przy realizacji projektu gimnazjalnego. Uczestniczyłam w szkoleniu i bardzo spodobała mi się tego typu praca. Muzealne skrzynie wizualizują historię, wprowadzają emocje i budzą zainteresowanie historią. Muzealne skrzynie pozwalają uczniom na obcowanie z eksponatami, których normalnie w muzeum nie mogliby wziąć do rąk. I jedna z ważniejszych informacji, czy muzealne skrzynie wpisują się w program nauczania historii?: Treści programowe z historii stają się bliższe dziecku i bardziej zrozumiałe. Projekt jest bardzo użyteczny, zwłaszcza dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Tacy uczniowie łatwiej przyswajają pojęcia historyczne, pracując na materiale historycznym. Praca z eksponatem ułatwia zapamiętywanie wiadomości, przybliża pracę historyka. Jedną z ważniejszych informacji dla muzeum jest to, czy korzystanie z tego typu nowatorskiej usługi będzie wydarzeniem jednorazowym, czy też nauczyciel będzie starał się korzystać z tej oferty częściej. Tak, ponieważ wzrasta motywacja uczniów do nauki i zwiększa się zainteresowanie historią, Poza tym, 242

9 muzealne skrzynie można wykorzystywać na wiele sposobów na innych zajęciach edukacyjnych. Tak, bo skrzynie stanowią doskonałe poszerzenie warsztatu pracy nauczyciela. Problemy Tworzenie tego typu projektu wymaga dobrej znajomości podstawy programowej nauczania historii oraz aktualnych trendów edukacyjnych. Pierwszy projekt z 2009 r. tworzony był niejako w ciemno, z ograniczoną wiedzą na tematy programu nauczania, czy metod pracy w szkole. Błędem okazało się postawienie na regionalizm, który zupełnie już zaczyna zanikać w praktyce szkolnej. W naszym przypadku są to mennonici czy hasła związane z wikingami (niektóre wydawnictwa w podręcznikach gimnazjalnych czy dla szkół podstawowych nawet nie wspominają hasła wikingowie czy normanowie). Jak się okazało, nie dosyć że trudno było znaleźć twórców chętnych do budowy replik obiektów z domów żuławskich, to ci, którzy wyrażali taką gotowość podawali z kolei ceny ok. 800 zł za jedną glinianą miskę lub terminy mocno wykraczające poza ramy projektu. Spotkała nas także niemiła niespodzianka, kiedy rzemieślnik na tydzień przed oddaniem zamówionych obiektów, po czterech miesiącach od złożenia i przyjęcia zamówienia, poinformował, że jeszcze nie rozpoczął pracy i może to zrobić, ale za pół roku. Kolejną rzeczą, jaka powstrzymywała nas przed kilkoma pomysłami była niemożność wydatkowania pieniędzy na zakupy kopii zabytków w zagranicznych firmach specjalizujących się w tego typu pracach (przygotowywanie obiektów do skrzyń), a których kopie mogłyby być niejednokrotnie tańsze od tych dostępnych w Polsce (przykładem są repliki monet w angielskich sklepach można za niewielkie pieniądze kupić kopie zestawów monet z danej epoki, w Polsce jest standard: dostępne są monety z wizerunkami Kazimierza Wielkiego, Michała Kuchmeistera, Władysława Łokietka, Ziemowita IV itp. a pozostałe trzeba wykonywać na zamówienie, co znacznie podnosi koszty. Z tego też powodu na razie wstrzymaliśmy kolejne pomysły związane z tworzeniem muzealnych skrzyń z zawartością dotyczącą np. starożytnej Grecji czy Egiptu. Problemem okazywał się również rynek wytwórców, rzemieślników wykonujących repliki obiektów historycznych, w głównej mierze skoncentrowany na epoce średniowiecza. Taki brak rzemieślników specjalizujących się w innych epokach znacznie utrudnia tworzenie skrzyń związanych tematycznie z innymi okresami historii lub też potrafi znacznie podnieść ich koszt. Niewątpliwie frustrująca jest również świadomość, że mimo wiedzy o tym, co jest zrobione gorzej, a co lepiej, co można poprawić, unowocześnić, uaktualnić po zakończeniu tego typu projektów, finansowanych ze środków zewnętrznych, nie ma możliwości dokonywania jakichkolwiek poprawek czy tworzenia nowych skrzyń. Jest to już ogólny problem niewystarczającego finansowania muzeów w Polsce i ich działalności, w szczególności edukacyjnej. Czy można porównywać projekty brytyjskie z polskimi? Jest to dosyć skomplikowane, zwłaszcza jeżeli weźmie się pod uwagę zasady współpracy szkół i muzeów (w większości w Polsce bez umów, bez wzajemnych wymagań, ogólnokrajowych standardów), treści Podstaw Programowych, rozwój społeczeństwa czy jego poziom zamożności i aktywności kulturalnej. Na obecnym etapie projektu jest to chyba zadanie niemożliwe do wykonania. Spróbujmy jednak sprawdzić, jak wygląda chociażby kwestia liczby wypożyczeń w angielskich muzeach. Pomocą tutaj służą zarówno strony internetowe muzeów, jak i różnego rodzaju raporty i ewaluacje. Niekwestionowanym liderem w Anglii, w regionie południowo-wschodnim, wydaje się Reading Museum wraz ze współpracującymi z nim innymi placówkami muzealnymi w regionie (w sumie 8 instytucji), posiadające w swojej kolekcji Loan Boxes ok skrzyń 25. Dane za rok szkolny 2006/2007 mówią o 1395 wypożyczeniach 26. Drugim takim ośrodkiem może być Wyspa Wight z działającymi tam 10 placówkami muzealnymi i 1017 wypożyczeniami skrzyń 27. Są to dosyć znaczące liczby, zwłaszcza na tle innych regionów, np. Portsmouth w tym samym okresie 2006/2007 posiadając również 10 muzeów zanotował zaledwie 130 wypożyczeń skrzyń 28. Omawiane dwa przypadki, Reading czy Wyspa Wight stanowią przykład miejsc, gdzie ogromny, kosztowny projekt powstały przy wsparciu władz lokalnych może rozwinąć się w potężną, nową gałąź usług edukacyjnych oferowanych przez muzea. W większości przypadków jednak muzea posiadają kilka do kilkunastu najbardziej typowych zestawów skrzyń (np. Wiktoriańska szkoła, Zabawki z epoki wiktoriańskiej, Rzymianie, Wikingowie, Tudorowie, II wojna światowa). Stanowią one jednak już jedną z podstawowych usług edukacyjnych oferowanych przez muzea szkołom i innym placówkom. W porównaniu do tych wiodących instytucji 69 (w ciągu 12 miesięcy) wypożyczeń przez placówki w Elblągu i okolicach nie wydaje się na pierwszy rzut oka dużym osiągnięciem. Tym co pozwala jednak optymistycznie spoglądać na elbląski projekt jest fakt, że stworzony on został 243

10 w zupełnie odmiennym niż brytyjskie otoczeniu kulturowo/programowym, w środowisku nieprzygotowanym na taką pracę i na tego typu usługę. Wbrew obawom został przyjęty dosyć dobrze i zyskał uznanie nauczycieli. Teraz pozostaje jedynie kwestia dalszego promowania i rozwijania projektu, śledzenia zmian w programach nauczania oraz oczywiście ściślejszej współpracy ze środowiskiem nauczycielskim. Przypisy 1 Np. Reading Museum czy University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, British Dental Association Dental Museum. 2 Np. Australian Museum. 3 Np. Epping Forest District Museum. 4 Np. Boston Children s Museum. 5 Np. Kerry County Museum. 6 [dostęp: ]. 7 subjects/key-stage-3/history/programme-of-study/index. aspx?tab= info.php?downloadid=679&fileid= Long-Learning-Loan-Boxes.cfm Interesujący projekt regionalny, m.in. dzięki któremu w kilku muzeach powstały zestawy Loan Box area/index.asp php?option=com_content&view=article&id=55&item id= html Program został chwilowo zawieszony w związku ze zmianami programowymi, które wymagają całkowitej zmiany projektu Skrzynia W średniowiecznym mieście została uzupełniona o dodatkowe stroje kobiece, rozmaite naczynia z epoki. Tak przygotowany zestaw posłużył jako element dekoracyjny dla wigilijnego stołu podczas konkursu w Bydgoszczy, Aranżacja Stołu Bożonarodzeniowego. Reprezentacja klasy IV Technikum Hotelarskiego zdobyła swoim stołem I wyróżnienie i cenne nagrody. Więcej informacji oraz galeria zdjęć na stronie internetowej: elblag.com.pl/index.php?option=com_content&task=view &id=269&itemid=1. 21 J. MacAlpine, Loan star, Museums Journal January 2002, vol. 102, nr 1, s Museum related learning in the South East. The achievements and findings from the South East Schools Database Project, September 2008, Winchester 2008, s Ibidem, s Dane za rok Informację o 1500 skrzyniach można było znaleźć na stronie internetowej w opisie projektu jeszcze w 1. poł roku. Nowa wersja strony internetowej muzeum niestety umożliwia jedynie logowanie się do Loan Boxes szkołom korzystającym z tej oferty. Taką informację usłyszeć można, oglądając na stronie krótki film z serwisu You Tube o tej usłudze youtube.com/watch?v=baxrkjigyh0. 26 Museum related learning, op. cit., s Ibidem. 28 Ibidem. Piotr Adamczyk A Chest Full of Mysteries A Chest Full of Mysteries ( Skrzynia pełna tajemnic ) is a unique educational project developed at the Education and Promotion Department of the Archaeological-Historical Museum in Elbląg. The article s author is also responsible for coming up with and implementing the discussed initiative, whose main idea based on such Anglo-Saxon ventures as Loan Box, Reminiscence Box and Museum in a Box is to create special thematic kits composed of a suitcase/chest with replicas of historical monuments and a case with additional reading material for teachers, and to offer the option of renting further books to accompany a given package or downloading extra information and task sheets from a website. Each of the kits out of a total of ten is available free of charge for a period of two-three weeks to educational institutions and other education establishments. Created in 2008, the project s outline originated from a num- 244

11 ber of introductory actions initiated at the Elbląg Museum already three years earlier. Co-financed by the Ministry of Culture and National Heritage on two occasions (in 2009 and 2010), the initiative became the latest educational service offered on a regular basis by the Archaeological-Historical Museum. Evolving in stages, it first was available in October-December 2009 and October- December 2010, and since January 2011 is a permanent service. The project also involved development of the Museum s educational website, making it possible to learn about the contents of particular Museum Chests, download additional materials, make a chest reservation and check its availability. Moreover, the year 2010 also witnessed four informational workshops held in cooperation with the Teachers Training Centre of the Warmian- Masurian Region and the introduction of evaluation surveys. Up till now, Museum Chests were rented 69 times by 27 various institutions, also outside Elbląg. The institutions in question applied the kits not only in the course of lessons, but also for a wide range of projects, evaluation initiatives and other purposes during more than 500 lessons involving in various ways over pupils. The undertaking s development allows us to claim that an innovative attitude provided the museum with an opportunity to reach those schools, which previously have never applied its standard educational offer and in this manner to increase the number of its recipients. From the teachers viewpoint, the project is a noteworthy way of making their school classes increasingly diverse and attractive. Piotr Adamczyk, ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Gdańskim, pracownik Działu Edukacji i Promocji Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu; członek Polskiego Towarzystwa Historycznego, International Board Game Studies Society; pomysłodawca i twórca projektów edukacyjnych elbląskiego muzeum, m.in. projektu Skrzynia pełna tajemnic ; zainteresowania historia współczesna i udział w imprezach historycznych; piotr.adamczyk@muzeum.elblag.pl 245