DEKLARACJA ŚRODOWISKOWA ZA ROK 2013

Transkrypt

1 MINISTERSTWO ŚRODOWISKA DEKLARACJA ŚRODOWISKOWA ZA ROK 2013 ul. Wawelska 52/54, Warszawa ul. Wawelska 52/ Warszawa Strona 1 z 44

2 Spis treści 1 SŁOWO WSTĘPNE MINISTERSTWO ŚRODOWISKA ZADANIA I DZIAŁALNOŚĆ EKOLOGICZNE PODSTAWY DZIAŁANIA MINISTERSTWA ŚRODOWISKA ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE W MINISTERSTWIE ŚRODOWISKA DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO KSIĘGA SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO (KSZŚ) UCZESTNICTWO PRACOWNIKÓW W SYSTEMIE EMAS WYMAGANIA PRAWNE DOTYCZĄCE MINISTERSTWA ŚRODOWISKA ASPEKTY ŚRODOWISKOWE BEZPOŚREDNIE I POŚREDNIE BEZPOŚREDNIE ASPEKTY ŚRODOWISKOWE POŚREDNIE ASPEKTY ŚRODOWISKOWE WYNIKAJĄCE ZE STATUTOWEJ DZIAŁALNOŚCI MINISTERSTWA ŚRODOWISKA ASPEKTY ŚRODOWISKOWE POŚREDNIE Z TYTUŁU DZIAŁALNOŚCI DOSTAWCÓW NA RZECZ MŚ ORAZ INNYCH STRON FUNKCJONUJĄCYCH NA TERENIE MŚ (PODNAJEMCY, MIESZKAŃCY, GOŚCIE) CELE ZWIĄZANE Z ASPEKTAMI ŚRODOWISKOWYMI DANE ŚRODOWISKOWE ZA LATA 2007 DO KLUCZOWE WSKAŹNIKI W ZAKRESIE EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ KLUCZOWE WSKAŹNIKI EMISJI Z SAMOCHODÓW MŚ KLUCZOWE WSKAŹNIKI ZUŻYCIA ENERGII WSKAŹNIKI ZUŻYCIA WODY WSKAŹNIKI GOSPODARKI ODPADAMI ZAPLECZE TECHNICZNE I MATERIAŁY ROBOCZE WSKAŹNIKI EFEKTYWNOŚCI MATERIAŁOWEJ DZIAŁANIA EMAS W OBSZARZE EDUKACJI AKCJE EDUKACYJNE SKIEROWANE DO PRACOWNIKÓW MŚ WSPÓŁPRACA Z POZARZĄDOWYMI ORGANIZACJAMI EKOLOGICZNYMI AKCJE I KAMPANIE EDUKACYJNE SKIEROWANE DO SPOŁECZEŃSTWA KONTAKT W MINISTERSTWIE ŚRODOWISKA WAŻNOŚĆ DEKLARACJI ŚRODOWISKOWEJ SPIS RYSUNKÓW SPIS TABEL Strona 2 z 44

3 1 Słowo wstępne Szanowni Państwo, Dynamiczny rozwój gospodarczy często oznacza negatywne skutki dla środowiska naturalnego. Aktywność człowieka, w szczególności związana z przemysłem, może prowadzić do ubożenia ekosystemów i zachwiania równowagi w przyrodzie. Odpowiedzią na te zagrożenia jest polityka zrównoważonego rozwoju. W ostatnich latach i na świecie, i w Polsce, wiele uwagi poświęca się rozwojowi nowoczesnej, niskoemisyjnej gospodarki, a także poszukiwaniu innowacyjnych, zielonych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych. To wszystko na rzecz mądrego wykorzystania przez człowieka wszelkich surowców i zasobów, chociażby żywności, gleby, wody, powietrza, biomasy, czy ekosystemów. Przez ostatnie 25 lat, a szczególnie od czasu wejścia do Unii Europejskiej, Polska wdraża coraz wyższe standardy, dzięki którym stan naszego środowiska się poprawia. Mieszkańcy naszego kraju coraz bardziej są zainteresowani produktami i usługami przyjaznymi dla natury, a dzięki temu przedsiębiorcy poszukują ekologicznych rozwiązań odpowiadającym oczekiwaniom klientów. EMAS to unijny system ekozarządzania i audytu, który wspomaga skuteczne i systemowe zarządzanie działalnością środowiskową w firmach i instytucjach. Dzięki niemu możemy wykonywać swoje obowiązki z możliwie niskim negatywnym wpływem na środowisko i wydajnie wykorzystywać zasoby. Ministerstwo Środowiska, w ramach rządu, jest odpowiedzialne za efektywne korzystanie przez Polskę ze środowiska, ochronę jego zasobów oraz wypełnianie odpowiednich zobowiązań unijnych i międzynarodowych. W 2011 roku wprowadziliśmy do urzędu system zarządzania środowiskowego zgodny z wymaganiami Unii Europejskiej i zarejestrowaliśmy Ministerstwo w systemie EMAS. Stała poprawa skuteczności naszych działań tak, aby były bardziej przyjazne środowisku, ma dla nas istotne znaczenie. Chcemy oszczędzać zasoby zarówno przez zmianę przyzwyczajeń pracowników, chociażby poprzez redukcję zużycia papieru, czy energii, ale także poprzez wspieranie zrównoważonego rozwoju polskiej gospodarki za pomocą odpowiednich instrumentów z zakresu polityki ekologicznej. Wdrożenie systemu EMAS oznaczało przyjęcie przez Ministerstwo Środowiska Polityki Środowiskowej i wyznaczenie odpowiednich, mierzalnych celów i zadań. Deklaracja środowiskowa za 2013 rok przedstawia efekty naszej działalności. Mam nadzieję, że lektura tego dokumentu skłoni czytelników spoza Ministerstwa do wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego EMAS we własnej organizacji, a dla naszych pracowników będzie inspiracją do dalszych działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Strona 3 z 44

4 Strona 4 z 44

5 2 Ministerstwo Środowiska zadania i działalność Ministerstwo Środowiska, poprzez współtworzenie polityki państwa, troszczy się o środowisko w Polsce i na świecie oraz wpływa na długofalowy, realizowany z poszanowaniem przyrody i praw człowieka rozwój kraju tak, aby uwzględnić potrzeby zarówno współcześnie żyjących ludzi, jak i przyszłych pokoleń. MISJA Ministerstwo Środowiska jest nowoczesną, profesjonalną, darzoną zaufaniem społecznym instytucją, racjonalnie zarządzającą zasobami naturalnymi, dbającą o edukację ekologiczną społeczeństwa oraz otwartą na współpracę w zakresie ochrony środowiska. WIZJA Podstawy prawne działania Ministerstwo Środowiska jest urzędem administracji rządowej powołanym rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 października 1999 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Środowiska (Dz. U. Nr 91, poz. 1017) do obsługi ministra właściwego do spraw środowiska i gospodarki wodnej. Status prawny Statut Ministerstwa określa zarządzenie Nr 33 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 maja 2014 roku, w sprawie nadania statutu Ministerstwu Środowiska (M.P. z 2014 r., poz. 434). Zakres systemu System ekozarządzania i audytu EMAS obejmuje działalność Ministerstwa Środowiska jako urzędu administracji rządowej, zapewniającego obsługę ministra właściwego ds. środowiska i gospodarki wodnej oraz infrastrukturę stanowiącą zaplecze organizacyjno-techniczne do Strona 5 z 44

6 realizacji zadań Ministra 1). System ten obejmuje również świadczenie usługi podnajmu powierzchni biurowej w w/w budynku. Minister Środowiska kształtuje politykę zrównoważonego rozwoju kraju uwzględniając traktaty, konwencje i umowy międzynarodowe poprzez: inicjowanie, przygotowywanie i realizację polityki ekologicznej, dokumentów strategicznych oraz regulacji prawnych, kształtowanie instrumentów ekonomicznych z zakresu ochrony, kształtowania i korzystania ze środowiska w tym ustalanie zasad finansowania i wspierania przedsięwzięć, wydawanie rozporządzeń i zarządzeń, współdziałanie z podległymi i nadzorowanymi jednostkami resortowymi. Zakres działania Ministra Środowiska obejmuje dwa działy administracji rządowej: środowisko i gospodarka wodna, w tym zagadnienia związane z: kształtowaniem, ochroną i racjonalnym wykorzystaniem środowiska, w tym zasobów wodnych, geologicznych, przyrodniczych i leśnych, gospodarką odpadami, jakością powietrza i zmianami klimatu, systemem obszarów chronionych przyrody (parki narodowe, krajobrazowe, NATURA 2000 i inne), edukacją ekologiczną. Schemat podziału kompetencji w kierownictwie MŚ przedstawia rysunek 1, natomiast lokalizację (obrys i położenie) Ministerstwa Środowiska na mapie przedstawia rysunek 2. 1) Budynek w Warszawie przy ul. Wawelskiej 52/54, wpisany do księgi wieczystej pod numerem Budynek jest położony na działce nr 88 z obrębu , zabudowanej o obszarze 8998 m 2 znajdującej się na terenie gminy Centrum Dzielnicy Warszawa Ochota. Właścicielem nieruchomości jest Skarb Państwa, a decyzją Burmistrza dzielnicy - gminy Warszawa Ochota z dnia r. została przekazana w zarząd Ministerstwa Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, na czas nieokreślony. Aktualnie nieruchomością zarządza Ministerstwo Środowiska jako następca prawny MOŚZNiL. Strona 6 z 44

7 Rysunek 1. Schemat podziału kompetencji w kierownictwie MŚ Strona 7 z 44

8 Strona 8 z 44

9 Szczegółowy zakres zadań Ministerstwa Środowiska, czyli komórek organizacyjnych wchodzących w jego skład, ustala zarządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 czerwca 2014 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Środowiska. Komórki organizacyjne Ministerstwa Środowiska realizują zadania i prowadzą sprawy zgodnie z przypisanymi kompetencjami i obowiązującymi procedurami uwzględnionymi w zakresie systemu ekozarządzania i audytu EMAS. Rysunek 2. Obrys i położenie Ministerstwa Środowiska na mapie - lokalizacja przy ulicy Wawelskiej 52/54, Warszawa 2) Budynek Ministerstwa powstał w okresie międzywojennym - został oddany do użytku w 1936 roku. Teren, na którym zlokalizowany jest gmach Ministerstwa Środowiska obejmuje m². Powierzchnia użytkowa to około 20 tys.m², kubatura 102 tys. m 3. W części zabudowy przeznaczonej na cele mieszkalne, wynajmowanych jest 55 lokali mieszkalnych. W Deklaracji Środowiskowej nie uwzględniono głównego wskaźnika dla obszaru środowiskowego związanego z różnorodnością biologiczną, ponieważ nie ma on znaczenia dla zidentyfikowanych znaczących bezpośrednich aspektów środowiskowych. 2) Źródło: Strona 9 z 44

10 Zatrudnienie w Ministerstwie Środowiska na przestrzeni lat przedstawia tabela 1. Zatrudnienie w MŚ w latach Zatrudnienie [liczba etatów] DAAAAAAAAAAAAA Tabela 1. Zatrudnienie w Ministerstwie Środowiska na przestrzeni lat Ekologiczne podstawy działania Ministerstwa Środowiska Ministerstwo Środowiska jest zobowiązane do działań mających na celu ochronę środowiska, również poprzez zapewnienie, iż korzystanie z jego zasobów odbywa się w sposób uwzględniający potrzeby zarówno współcześnie żyjących ludzi, jak i przyszłych pokoleń. Chcemy, aby obywatele naszego kraju mogli żyć w środowisku wysokiej jakości, ale także aby tę jakość sami kształtowali jako uczestnicy globalnego ekosystemu. Dlatego w polityce ekologicznej państwa uwzględniamy kierunki wypracowywane nie tylko na poziomie krajowym, ale również europejskim i międzynarodowym. Dzisiejsze wyzwania w obszarze ochrony środowiska sprawiają, że w każdej działalności należy uwzględniać aspekty globalne tj. ochronę klimatu, dostępność zasobów naturalnych. Znaczenie ochrony środowiska wzrasta i ma wpływ na konkurencyjność organizacji. Dążąc do wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki kształtujemy tak zasady ochrony i korzystania ze środowiska, aby umożliwiać wzrost inwestycji i innowacyjności, a także zwiększenie miejsc pracy. Uwzględniając powyższe, Ministerstwo Środowiska w ramach wdrożonego systemu ekozarządzania i audytu EMAS ustanowiło Politykę środowiskową, w której zawarte zostały kluczowe zobowiązania, takie jak: ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, kształtowanie krajowej gospodarki odpadami oraz redukcja ilości wytwarzanych odpadów w kraju, zwiększanie wykorzystania odnawialnych zasobów naturalnych, racjonalne gospodarowanie surowcami. W Polityce środowiskowej zawarto również cele dla działalności związanej z bezpośrednimi aspektami środowiskowymi, m.in.: ograniczanie zużycia papieru oraz stosowanie papieru pochodzącego z recyklingu, redukcję i optymalizację zużycia energii, redukcję i optymalizację zużycia mediów. Polityka środowiskowa jest publikowana na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska (zakładka Ministerstwo, podzakładka EMAS w MŚ). Strona 10 z 44

11 Strona 11 z 44

12 4 Zarządzanie środowiskowe w Ministerstwie Środowiska System zarządzania środowiskowego zgodny z wymaganiami EMAS jest częścią składową ogólnego systemu zarządzania Ministerstwem Środowiska. W jego ramach zostały ustanowione zadania i odpowiedzialności w odniesieniu do spełniania przepisów oraz do dalszego rozwoju i doskonalenia. Stąd też aspekty środowiskowe zostały zidentyfikowane i ocenione dla wszystkich obszarów funkcjonowania Ministerstwa Środowiska. Wszyscy zatrudnieni mogą i aktywnie uczestniczą w działalności na rzecz ochrony środowiska. Odpowiedzialność za system zarządzania środowiskowego spoczywa w rękach Dyrektora Generalnego Ministerstwa Środowiska, który formułuje wytyczne dla ustanawiania celów środowiskowych oraz dla dalszego rozwoju systemu ekozarządzania i audytu zgodnego z wymaganiami rozporządzenia EMAS. Natomiast za koordynację funkcjonowania systemu ekozarządzania zgodnie z wymaganiami EMAS odpowiada Pełnomocnik Dyrektora Generalnego ds. SZŚ Pani Małgorzata Stelmaszczyk oraz Zastępca Pełnomocnika Dyrektora Generalnego ds. SZŚ Pani Emilia Konopka. Przy podejmowaniu i realizacji swoich zadań Pełnomocnik i Zastępca Pełnomocnika są wspierani przez Zespół ds. zarządzania środowiskowego oraz zespół audytorów wewnętrznych, członkowie którzy aktywnie uczestniczyli we wdrażaniu wymagań systemu EMAS w Ministerstwie Środowiska. Wspólnie z Zespołem Pełnomocnik ds. SZŚ oraz Zastępca Pełnomocnika ds. SZŚ podejmują działania w zakresie funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego. Jednocześnie Pełnomocnik, jak również jego Zastępca są osobami uprawnionymi do prowadzenia dialogu dotyczącego działań środowiskowych wynikających z systemu EMAS z zainteresowanymi stronami. Pełnomocnik ds. zarządzania środowiskowego lub jego Zastępca przekazuje najwyższemu kierownictwu do analizy i oceny materiały związane z funkcjonowaniem systemu EMAS w Ministerstwie Środowiska i na tej podstawie kierownictwo, w ramach przeglądu zarządzania, które odbywa się minimum raz w roku, potwierdza skuteczność działania systemu. 5 Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego Księga Systemu Zarządzania Środowiskowego (KSZŚ) W Księdze SZŚ został opisany nasz system zarządzania środowiskowego (SZŚ). Księga przywołuje dokumenty, w których zostały uszczegółowione zakresy uprawnień i obowiązków pracowników Ministerstwa. W celu doprecyzowania uregulowań obowiązujących w systemie zarządzania środowiskowego, w Księdze SZŚ zawarto procedury postępowania lub też informacje o odrębnie ustanowionych procedurach i instrukcjach zgodnie z wymaganiami EMAS. Te odrębne procedury dotyczą takich elementów systemu zarządzania środowiskowego jak np. gospodarka odpadami, postępowanie w sytuacjach awaryjnych, aspekty środowiskowe, wymagania prawne itp. Hierarchię dokumentacji systemu ekozarządzania i audytu EMAS w Ministerstwie Środowiska przedstawia rysunek 4. Dla pracowników MŚ opracowany został poradnik, będący przewodnikiem po systemie ekozarządzania i audytu EMAS. Ponadto, w ramach popularyzacji systemu EMAS, przygotowano poradnik dla jednostek administracji rządowej, którego zadaniem jest pomoc Strona 12 z 44

13 w zrozumieniu wymagań systemu ekozarządzania i audytu EMAS oraz w ewentualnym wdrożeniu systemu zarządzania środowiskowego w tych jednostkach. Rysunek 3. Hierarchia dokumentacji systemu ekozarządzania i audytu EMAS w MŚ 6 Uczestnictwo pracowników w systemie EMAS W każdym systemie zarządzania główną rolę odgrywają pracownicy, którzy tworzą organizację. Bez ich udziału skuteczność zarządzania pozostaje pod wielkim znakiem zapytania. Zarządzanie środowiskowe ma tę szczególną cechę, że każdy jego element jest bliski każdemu uczestnikowi danej organizacji. Zapewne dlatego twórcy Rozporządzenia EMAS wśród wielu wymagań postawili na aktywne uczestnictwo członków organizacji w systemie EMAS. W Ministerstwie Środowiska od wielu lat promowane są działania proekologiczne, które inicjowane są zarówno przez Kierownictwo jak i pracowników. Każdy doskonale zdaje sobie sprawę z roli, jaką odgrywa w tej szczególnej organizacji i podejmuje dobrowolnie codzienny wysiłek, aby dołożyć cegiełkę do ochrony środowiska. Wprowadzenie do codziennej pracy elektronicznego systemu obiegu dokumentów, elektronicznej informacji kadrowej, drukowania dwustronnego, stosowania papieru pochodzącego wyłącznie z recyklingu (100%), wyłączanie urządzeń z trybu czuwania, gdy są niepotrzebne oraz coraz dokładniejsza segregacja odpadów to tylko niektóre dowody na ciągle rosnącą świadomość ekologiczną i zaangażowanie naszych pracowników. Najwyższe kierownictwo wspiera codzienne działania, a w sprawach wymagających dużych nakładów finansowych ustanawia programy środowiskowe. Jeden z większych projektów to zaplanowana do 2015 roku termomodernizacja budynku Ministerstwa Środowiska, mająca na celu redukcję zużycia energii oraz oszczędności finansowe, w wyniku doboru najbardziej optymalnych rozwiązań w oparciu o przeprowadzony audyt energetyczny budynku. Cel ten został wyznaczony do realizacji do roku 2013 jednak ze względu na przesunięcie środków na jego realizację na lata następne , przesunięto w czasie jego realizację. Strona 13 z 44

14 7 Wymagania prawne dotyczące Ministerstwa Środowiska Rozporządzenie EMAS wymaga, jako minimum, spełniania wszystkich środowiskowych wymagań prawnych, które dotyczą działalności organizacji. Wymaganiami zewnętrznymi dla Ministerstwa Środowiska są w szczególności przepisy prawa, jak również rozporządzenia i normy, które legły u podstaw budowy systemu zarządzania środowiskowego. Podczas wdrażania SZŚ zostały jednoznacznie zidentyfikowane wymagania prawne, które dotyczą naszego Ministerstwa. Na tej podstawie stworzony został Rejestr wymagań prawnych i innych dotyczących funkcjonowania MŚ, składający się z dwóch części A i B. Część A dotyczy ram prawnych wyższego rzędu określających bezpośrednią działalność Ministerstwa Środowiska, część B zawiera wymagania lokalne ochrony środowiska włącznie z pozwoleniami i umowami, których realizacja wpływa lub może wpływać na stan środowiska. Dotrzymywanie wymagań prawnych i innych jest sprawdzane co najmniej raz w roku, a wyniki każdorazowo prezentowane są na Przeglądzie zarządzania, podczas którego Najwyższe Kierownictwo jest informowane o statusie zgodności naszych działań z literą prawa w zakresie ochrony środowiska. Ponadto, wdrożyliśmy, utrzymujemy i rozwijamy narzędzie nadzoru nad systemem zarządzania środowiskowego, jakim jest program audytów wewnętrznych. W ramach audytów, nasi wewnętrzni audytorzy sprawdzają stan realizacji wymagań prawnych oraz skuteczność wewnętrznego nadzoru nad statusem działań korygujących, zapobiegawczych i doskonalących. Poniżej podajemy kilka z ważniejszych wymagań prawnych dotyczących Ministerstwa Środowiska: Do ogrzewania budynku MŚ wykorzystujemy ciepło generowane przez kotłownię opalaną gazem ziemnym. Ze względu na moc zainstalowanych źródeł ciepła jesteśmy zobowiązani do składania do marszałka województwa oraz WIOŚ informacji o rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza. Proces ten jest skutecznie nadzorowany. Działalność MŚ powoduje generowanie odpadów. Rodzaj i ilość wytwarzanych odpadów nie wymaga posiadania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami. Złożyliśmy także, zgodnie z wymaganiami prawnymi, informację o wytwarzanych odpadach innych niż niebezpieczne (za rok 2013 pismem z dnia 24 lutego 2014 r.). Wszystkie odpady regulowane pozwoleniami i przepisami nakazującymi prowadzenie ewidencji, są dokładnie monitorowane ze względu na ilość i rodzaj wytwarzanych odpadów - poprzez Karty Przekazania Odpadów i Karty Ewidencji Odpadów. Woda na cele socjalne pochodzi z sieci wodociągowej oraz częściowo ze studni oligoceńskiej. Dlatego też zobowiązani jesteśmy do posiadania pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych (decyzja nr 1054/OŚ/2005 na pobór wody oligoceńskiej). Nasze pozwolenie jest ważne do roku. W zakresie poboru wody wodociągowej Ministerstwo Środowiska ma podpisaną z Miejskim Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawa S.A., umowę nr /001/2/10 o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Strona 14 z 44

15 8 Aspekty środowiskowe bezpośrednie i pośrednie Przeprowadziliśmy przegląd zarówno aspektów środowiskowych bezpośrednich jak i pośrednich oraz dokonaliśmy oceny ich wpływu na środowisko. Ocena opiera się na kryteriach wypracowanych specjalnie do naszej specyfiki. Działalność Ministerstwa Środowiska jest wyjątkowa ze względu na duży obszar pośrednich aspektów środowiskowych, związanych z oddziaływaniem na całe społeczeństwo. 8.1 Bezpośrednie aspekty środowiskowe Ministerstwo Środowiska jest także uczestnikiem życia w środowisku, o którego stan nieustannie zabiega. Dlatego sami podejmujemy wiele różnych przedsięwzięć, mających zoptymalizować nasze współistnienie z przyrodą. W działalności bezpośredniej zidentyfikowaliśmy aspekty środowiskowe, na które mamy i możemy mieć wpływ poprzez zmiany w naszym codziennym postępowaniu, a także poprzez planowanie większych zmian, np. w zakresie infrastruktury. Niezmiernie ważnym aspektem środowiskowym jest zużycie energii pod każdą postacią. Zużywamy energię elektryczną oraz energię pochodzącą ze spalania gazu ziemnego. Ogrzewanie budynku Ministerstwa Środowiska w naszych warunkach klimatycznych jest dużym wyzwaniem, zarówno finansowym jak i w zakresie zużycia zasobów. Nie było więc dla nas zaskoczeniem, gdy po zastosowaniu wypracowanej przez nas metody oceny aspektów, zużycie energii stało się znaczącym aspektem środowiskowym. Zużycie papieru jest także znaczącym aspektem środowiskowym. Ilość spraw do rozpatrzenia i będących w gestii Ministerstwa Środowiska ciągle rośnie. Wiele działań staramy się prowadzić w oparciu o elektroniczne nośniki informacji z wykorzystaniem elektronicznego system obiegu dokumentów. Jednakże w międzyresortowej części procesu legislacyjnego na razie nie sposób wykluczyć wersji papierowych. Jeszcze nie nadszedł czas na ogólne uznawanie elektronicznej wymiany informacji za absolutnie jednoznacznie potwierdzające dokonanie czynności prawnych. Naszym sposobem na ograniczanie wpływu w zakresie zużycia papieru jest wdrożenie elektronicznego systemu obiegu dokumentów oraz korzystanie z papieru pochodzącego w 100% z recyklingu. Zgodnie z naszą procedurą, wyznaczyliśmy 2 grupy znaczących bezpośrednich aspektów środowiskowych: pierwsza grupa to aspekty środowiskowe, które uzyskały 5-6 punktów, w takim przypadku aspekt środowiskowy jest nadzorowany w ramach sterowania operacyjnego, druga grupa to aspekty środowiskowe, które uzyskały 7-9 punktów, w takim przypadku aspekt środowiskowy jest nadzorowany w ramach sterowania operacyjnego. W obszarze tych aspektów koncentrujemy nasze działania dążąc do minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko. Najważniejsze obszary w bezpośredniej działalności w gmachu Ministerstwa Środowiska, są związane ze zidentyfikowanymi, niżej wymienionymi znaczącymi bezpośrednimi aspektami środowiskowymi: Strona 15 z 44

16 LP. ASPEKT ŚRODOWISKOWY WPŁYW NA ŚRODOWISKO 1 Zużycie wody wodociągowej Zużycie/uszczuplenie odnawialnych zasobów naturalnych 2 Zużycie wody oligoceńskiej Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych 3 Zużycie energii elektrycznej Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych 4 Zużycie gazu ziemnego Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych Zanieczyszczenie powietrza 5 Zużycie paliwa podczas wyjazdów służbowych samochodem Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych Zanieczyszczenie powietrza 6 Zużycie papieru Zużycie/ uszczuplenie odnawialnych zasobów naturalnych, Niszczenie fauny i/lub flory. 7 Emisje do powietrza z pojazdów MŚ 8 Emisje do powietrza z kotłowni gazowej (1,5MW łącznie 3 kotły) Zużycie/ uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych, Zanieczyszczenie powietrza. Zużycie/ uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych, Zanieczyszczenie powietrza. Do oceny bezpośrednich aspektów środowiskowych zastosowano następujące kryteria: wymagania prawne, znaczenie dla zainteresowanych stron i pracowników organizacji, ryzyko spowodowania szkód w środowisku. 8.2 Pośrednie aspekty środowiskowe wynikające ze statutowej działalności Ministerstwa Środowiska Polityka środowiskowa MŚ jest w dużej mierze realizowana poprzez ustanawianie wymagań prawnych w obszarze ochrony, kształtowania i korzystania ze środowiska, które dotyczą całego kraju oraz poprzez prowadzenie działań edukacyjnych. Należy jednak zauważyć, że Ministerstwo Środowiska jest tylko jednym z ogniw pośrednich w kształtowaniu wymagań prawnych oraz postaw prośrodowiskowych w społeczeństwie. Zanim nowe wymagania prawne lub ich zmiana zostaną wdrożone, trwa proces legislacyjny, prawo stanowi Sejm RP. Oznacza to, że ostateczna postać przepisów uchwalonych przez Sejm, podpisanych przez Prezydenta RP, może znacząco różnić się od wersji proponowanej przez Ministerstwo Środowiska. Jednakże, w kompetencjach ministra właściwego ds. środowiska i gospodarki wodnej pozostają kwestie regulowane rozporządzeniami, do których ma delegacje ustawowe. Dlatego zidentyfikowaliśmy i uwzględniliśmy w naszym systemie zarządzania środowiskowego zgodnym z wymaganiami rozporządzenia EMAS pośrednie aspekty środowiskowe, dokonując oceny ich znaczenia. Zgodnie z naszą procedurą, wyznaczyliśmy 2 grupy znaczących pośrednich aspektów środowiskowych: Strona 16 z 44

17 pierwsza grupa to aspekty środowiskowe, które uzyskały 7-9 punktów, w takim przypadku aspekt środowiskowy jest nadzorowany w ramach sterowania operacyjnego, druga grupa to aspekty środowiskowe, które uzyskały punktów, w takim przypadku aspekt środowiskowy jest nadzorowany w ramach sterowania operacyjnego. W obszarze tych aspektów istnieje największy potencjał pozytywnych efektów prośrodowiskowych. Najważniejsze obszary działań, na których będziemy skupiać wysiłki, są związane ze zidentyfikowanymi, niżej wymienionymi znaczącymi pośrednimi aspektami środowiskowymi: LP. ASPEKT ŚRODOWISKOWY WPŁYW NA ŚRODOWISKO 1 Emisje do powietrza CO 2 i gazów cieplarnianych 2 Emisje do powietrza SO 2, NO x i pyłów 3 Emisje do powietrza innych zanieczyszczeń (węglowodory, metale ciężkie itp.) Zanieczyszczenie powietrza Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych oddziaływanie wizualne niszczenie fauny i/lub flory zmiany w ekosystemach Zanieczyszczenie powietrza Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych Oddziaływanie wizualne Niszczenie fauny i/lub flory Zmiany w ekosystemach Zanieczyszczenie powietrza Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych Oddziaływanie wizualne Niszczenie fauny i/lub flory, zmiany w ekosystemach 4 Wytwarzanie odpadów Zanieczyszczenie gruntów Oddziaływanie wizualne Niszczenie fauny i/lub flory Zmiany w ekosystemach 5 Emisje ścieków Zanieczyszczenie lub obniżenie jakości wód otwartych i podziemnych Oddziaływanie wizualne Niszczenie fauny i/lub flory Zmiany w ekosystemach 6 Zużycie/ochrona zasobów wodnych 7 Zużycie innych zasobów np. kruszyw, minerałów, paliw kopalnych, itp. 8 Zachowanie różnorodności biologicznej 9 Wykorzystanie odnawialnych zasobów energii Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych Zmiany w ekosystemach Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych Niszczenie fauny i/lub flory Zmiany w ekosystemach Poprawa jakości środowiska Poprawa jakości środowiska Strona 17 z 44

18 Do oceny pośrednich aspektów środowiskowych z tytułu statutowej działalności Ministerstwa Środowiska zastosowano następujące kryteria: wymagania prawne, zainteresowane strony, potencjał wpływu aspektu na środowisko, trend wpływu na stan środowiska. 8.3 Aspekty środowiskowe pośrednie z tytułu działalności dostawców na rzecz MŚ oraz innych stron funkcjonujących na terenie MŚ (podnajemcy, mieszkańcy, goście) Ministerstwo Środowiska korzysta z usług różnych podmiotów w zakresie np. prac remontowobudowlanych, usług odbioru odpadów, utrzymywania porządku, usług serwisowych itp. Relacje te niosą ze sobą pośrednie oddziaływanie Ministerstwa na środowisko. W systemie EMAS zobowiązani jesteśmy do nadzorowania aspektów środowiskowych związanych także z tą działalnością. Stąd zidentyfikowaliśmy te aspekty i dokonaliśmy oceny ich znaczenia. Zgodnie z naszą procedurą, wyznaczyliśmy 2 grupy znaczących pośrednich aspektów środowiskowych: pierwsza grupa to aspekty środowiskowe, które uzyskały 5-6 punktów, w takim przypadku aspekt środowiskowy jest nadzorowany w ramach sterowania operacyjnego, druga grupa to aspekty środowiskowe, które uzyskały 7-9 punktów, w takim przypadku aspekt środowiskowy jest nadzorowany w ramach sterowania operacyjnego. W obszarze pośrednich aspektów środowiskowych z tytułu działalności dostawców towarów i usług, interesantów oraz podmiotów podnajmujących powierzchnię, zidentyfikowaliśmy następujące znaczące aspekty środowiskowe: LP. ASPEKT ŚRODOWISKOWY WPŁYW NA ŚRODOWISKO 1 Wytwarzanie odpadów, w tym odpadów komunalnych Zanieczyszczenie gruntów Zużycie/uszczuplenie nieodnawialnych zasobów naturalnych oddziaływanie wizualne niszczenie fauny i/lub flory zmiany w ekosystemach Do oceny pośrednich aspektów środowiskowych zastosowano następujące kryteria: wymagania prawne, znaczenie dla zainteresowanych stron i Ministerstwa Środowiska, ryzyko spowodowania szkód w środowisku. Strona 18 z 44

19 9 Cele związane z aspektami środowiskowymi Cele środowiskowe: termomodernizacja budynku MŚ, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych oraz poprawa efektywności w dziedzinie segregacji zostały ustanowione w oparciu o wybrane bezpośrednie i pośrednie aspekty środowiskowe, natomiast cel, jakim jest podnoszenie świadomości ekologicznej został ustanowiony na podstawie wizji Ministerstwa Środowiska. Obszar Cele Zadania Energia / Emisje Stopień osiągnięcia celu Termomodernizacja budynku zmniejszająca zapotrzebowanie na energię (z uwzględnieniem sprawności całkowitej) o: - 66,69 % dla wariantu I, - 47,13 % dla wariantu II, - 44,92 % dla wariantu III, - 20,98 % dla wariantu IV. Wybrano wariant zmniejszający łączne zapotrzebowanie na energię pierwotną o 78 % (na podstawie raportu z audytu energetycznego stanowiącego uzupełnienie do wniosku do NFOŚiGW sporządzonego przez Narodową Agencję Poszanowania Energie) Termomodernizacja budynku Ministerstwa Środowiska: Wykonanie projektu koncepcji systemu wentylacji i klimatyzacji - październik 2011 r. Wykonanie projektu wykonawczo-budowlanego do uzyskania pozwolenia na budowę wraz z niezbędnymi uzgodnieniami - styczeń 2012 r. Złożenie wniosku na sfinansowanie termomodernizacji budynku przez NFOŚiGW w określonym przez NFOŚiGW terminie naboru wniosków. Realizacja termomodernizacji budynku rozpoczęcie od 2014 r. Wykonanie analizy stopnia realizacji celu oraz oczekiwanych efektów r. W związku z przesunięciem środków na realizację celu na rok 2014 przesunięto również termin jego realizacji na lata Rozpoczęcie projektu nie nastąpiło w 2013 roku. W dniu r. została podpisana umowa z Wykonawcą na wykonanie termomodernizacyjnych robót budowlano-instalacyjnych z terminem realizacji do dnia r. Obszar Cele Zadania Energia / Emisje Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, poprawa efektywności energetycznej Realizacja projektów w ramach Krajowego systemu zielonych inwestycji (Green Investment Scheme GIS). Programy priorytetowe: zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej biogazownie rolnicze elektrociepłownie i ciepłownie na biomasę budowa, rozbudowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu przyłączenia źródeł wytwórczych energetyki wiatrowej (OZE) energooszczędne oświetlenie uliczne zarządzanie energią w budynkach wybranych podmiotów sektora finansów publicznych niskoemisyjny transport miejski Wykonanie analizy stopnia realizacji celu oraz oczekiwanych efektów - do 31 grudnia 2015 r. Stopień osiągnięcia celu Stan na dzień r.: Ilość rozpoczętych projektów 352 Ilość zakończonych projektów 225 Efekty ekologiczne oczekiwane do uzyskania w wyniku realizacji projektów lub programów, którym udzielono wsparcia finansowego do r.- redukcja/ograniczenie emisji CO 2 o ,67 Mg/r Strona 19 z 44

20 Obszar Cele Zadania Edukacja ekologiczna Stopień osiągnięcia celu Podnoszenie świadomości ekologicznej Polaków w zakresie: efektywnego wykorzystywania zasobów, racjonalnego postępowania z odpadami, zapobiegania zmianom klimatu i adaptacji do zmian klimatu Realizacja projektów podnoszących świadomość ekologiczną różnych grup społecznych/ kształtujących pożądane zachowania: Kampania edukacyjno-informacyjna dot. racjonalnego wykorzystywania zasobów w gospodarstwach Ogólnopolska kampania Ekoszyk Kampania o oszczędzaniu ciepła w domu Kampania i promująca portal Projekt szkoleniowy Zielone miasta - w stronę przyszłości! Rozwój i promocja strony dla dzieci i nauczycieli Wykonanie analizy stopnia realizacji celu oraz oczekiwanych efektów - do 31 grudnia 2013 r. 1. Kampania dot. wykorzystania zasobów składała sie z komponentu telewizyjnego i internetowego. Zasięg komponentu telewizyjnego: ok ; internetowego 25 tys. osób. 2. Zasięg kampanii Ekoszyk: prasa , radio , telewizja , Internet osób. 3. Zasięg telewizyjnej kampanii o oszczędzaniu ciepła 31 mln osób. 4. Zasięg internetowej kampanii promującej portal osób. 5. W projekcie szkoleniowym wzięło udział 289 urzędników samorządowych. 6. Z EKOkomiksu skorzystano ponad 33 tys. razy, a w gry edukacyjne zagrano ponad 80 tys. razy. Obszar Cele Zadania Odpady Poprawa efektywności w dziedzinie segregacji odpadów Akcja szkoleniowo informacyjna: Dla pracowników MS - prezentacja nt. "Jak prawidłowo segregować śmieci".informacja będzie rozsyłana w postaci do każdego pracownika trzystopniowo. Dla pracowników innych podmiotów mających siedzibę w MS - pismo informujące o wprowadzeniu nowego systemu segregacji odpadów + przesłana w formie elektronicznej prezentacja. Dla mieszkańców lokali służbowych będzie przygotowana kompleksowa informacja na temat wdrożenia nowego systemu segregacji odpadów, doręczona do każdej skrzynki pocztowej + ulotki informacyjna. Dla podwykonawców i ich pracowników, wykonujących przedmiot umowy na terenie MS spotkanie informacyjne. Wykonanie analizy stopnia realizacji celu oraz oczekiwanych efektów - do 31 grudnia 2014 oraz 2015 r. Tabela 2. Cele środowiskowe MŚ na okres walidacji Strona 20 z 44

21 10 Dane środowiskowe za lata 2007 do 2013 Dane z zakresu zużycia energii, ilości wytworzonych odpadów i zużycia wody odnoszą się do wszystkich pracowników Ministerstwa Środowiska pracujących w lokalizacji przy ulicy Wawelskiej 52/54 w Warszawie. Do wytworzenia energii grzewczej, używania urządzeń i instalacji jak również dla podróży samochodami służbowymi zużywane są podstawowe nośniki energii takie jak benzyna, gaz ziemny i sieciowy prąd elektryczny. W roku 2009 rozpoczęliśmy przygotowania do realizacji projektu termomodernizacji budynku Ministerstwa Środowiska, który powinien znacząco przyczynić się do obniżenia konsumpcji energii, a tym samym do redukcji emisji CO Kluczowe wskaźniki w zakresie efektywności energetycznej Kluczowe wskaźniki emisji z samochodów MŚ W tabeli 3 przedstawiono zużycie paliwa przez samochody służbowe MŚ. Dane wskazują, że zużycie paliwa zmalało o 77% w ciągu czterech lat ( ). W przeliczeniu na 1 pracownika Ministerstwa Środowiska, wskaźnik pokazał redukcję zużycia litrów benzyny o 77,6%. W 2011 r. wskaźnik ten wzrósł o 3 %, co skutkowało wzrostem wskaźnika emisji CO 2 o 8,42 kg CO 2 /osobę. Wynikało to ze zwiększonej częstotliwości spotkań organizowanych przez MŚ w ramach realizacji zadań przewidzianych kalendarzem Przewodnictwa Polski w Radzie Unii Europejskiej (podczas prezydencji odbyło się w sumie 99 spotkań grup roboczych Rady UE, zorganizowano 90 spotkań krajowych i międzynarodowych oraz 8 konferencji). W roku 2012 oraz 2013 nastąpił wzrost wskaźnika zużycia litrów benzyny, co prawdopodobnie spowodowane było zwiększoną ilością spotkań w ramach organizacji 19 Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. Zużycie paliwa na podróże samochodami osobowymi MŚ w latach Dane wejściowe J.m. Współczynnik przeliczeniowy 3) Paliwo - Benzyna Gazy cieplarniane Substancje szkodliwe Liczba zatrudnionych Na 1 pracownika Litr kg CO g CO 2/ Litr kg CH 4 0,8 g CH 4/ Litr 53,03 36,14 15,53 11,92 12,24 13,55 17,20 kg N 2O 0,03 g N 2O/ Litr 1,99 1,35 0,58 0,45 0,46 0,51 0,64 kg SO 2 1,6 g SO 2/ Litr 106,06 72,28 31,06 23,81 24,48 27,09 34,40 kg NO x 1,5 g NO x/ Litr 99,43 67,76 29,12 22,32 22,95 25,40 32,25 kg pyłu 0,18 g pyłu/ Litr 11,93 8,13 3,49 2,68 2,75 3,05 3,87 Osoba kg CO 2/os ,64 303,99 121,04 86,58 95,00 106,23 136,27 Tabela 3. Zużycie paliwa przez samochody osobowe MŚ w latach ) Współczynniki przeliczeniowe przyjęte według GEMIS v4.6 (Global Emission Model for Integrated Systems) - dla samochodów osobowych z silnikiem benzynowym OTTO, źródło: Strona 21 z 44

22 Kluczowe wskaźniki zużycia energii Prąd elektryczny pozyskujemy z sieci energetycznej na mocy umowy o kompleksowej sprzedaży energii elektrycznej. Energię cieplną wytwarzamy w kotłowni gazowej, a dostawy gazu ziemnego zostały również uregulowane umową o kompleksowym dostarczaniu paliwa gazowego. W tabeli 4 zestawiono zużycie energii wyrażone we wspólnych jednostkach, w celu umożliwienia monitorowania konsumpcji jednostkowej w przeliczeniu na pracownika Ministerstwa Środowiska. Zużycie energii przez MŚ w latach Zużycie energii J.m. Współczynnik przeliczeniowy Prąd elektryczny Gaz ziemny kotłownia gazowa Paliwo (benzyna) samochody służbowe Liczba zatrudnionych MWh , , , , , , ,36 m GJ MWh m 3 =0,0344 GJ 4) 9 084, , , , , , ,05 przy: 0,0036 GJ/ KWh 5) 2 523, , , , , , ,62 Litr kwh 11,55 kwh/ litr 6) MWh ,59 521,78 224,23 171,85 176,71 195,59 248,32 Osoba W przeliczeniu na 1 pracownika MWh/ osobę --- 9,451 8,966 7,793 8,312 7,012 8,029 7,690 Tabela 4. Sumaryczne zużycie energii przez MŚ w latach Tabela 4. Zużycie energii przez MŚ w latach Wyniki obliczeń konsumpcji jednostkowej wyrażonej w MWh umożliwiły nam zaprezentowanie w tabeli 5 jednostkowej emisji CO 2 w przeliczeniu na 1 pracownika MŚ. 4) Źródło: 5) Źródło: 6) Współczynniki przeliczeniowe przyjęte według GEMIS v4.6 (Global Emission Model for Integrated Systems) - dla samochodów osobowych z silnikiem benzynowym OTTO, źródło: Strona 22 z 44

23 Emisja CO 2 w latach Emisja CO 2 J.m. Współczynn iki emisji CO Prąd elektryczny Gaz ziemny kotłownia gazowa Paliwa samochody służbowe MWh , , , , , , ,36 kg CO kg CO 2/ 7) MWh GJ , , , , , , ,05 kg CO 2 55,82 kg CO 2/ 8) GJ Litr kg CO g CO 2/ 9) Litr Razem kg CO Liczba zatrudnionych Osoba W przeliczeniu na 1 pracownika kg CO 2/ osobę , , , , , , ,69 Tabela 5. Emisja CO 2 w latach Zestawienie zużycia energii z tabeli 4 oraz emisji CO 2 w tabeli 5 wskazuje, iż mimo wzrostu zużycia paliwa na podróże służbowe, wskaźnik zużycia energii w przeliczeniu na pracownika MŚ w 2011 r. zmalał w porównaniu do 2010 r. o 1,2 MWh/osobę (spadek o 15 % w skali roku), co daje razem zmniejszenie emisji CO 2 do atmosfery o ponad 269 tys. kg CO 2. Jeżeli chodzi o wskaźnik zużycia energii w roku 2012 to wzrósł on o 1,017 MWh/osobę, co spowodowało wzrost emisji CO 2 do atmosfery o ponad 153 tys. kg CO 2, a w roku 2013 spadł o 0,34 MWh/osobę, co spowodowało spadek emisji CO 2 do atmosfery o ponad 59 tys. kg CO 2. Z zestawienia emisji CO 2 wynika, że największy wpływ na trend w generowaniu pośrednim CO 2 ma zużycie prądu elektrycznego. Zatem największy potencjał w ograniczaniu emisji istnieje w przypadku optymalizowania zużycia energii elektrycznej Wskaźniki zużycia wody Ministerstwo Środowiska korzysta z dwóch źródeł zasilania w wodę: z wody wodociągowej i wody ze studni oligoceńskiej. Z przedstawionej tabeli 6 wynika, że na przestrzeni lat ) Źródło: Polityka energetyczna Polski do 2030 roku (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 roku), str. 29, 8) Źródło: Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) w roku 2007 do raportowania w ramach Wspólnotowego Systemu Handlu 9) Uprawnieniami do Emisji za rok 2010, Tabela 12, str. 5, Współczynniki przeliczeniowe przyjęte według GEMIS v4.6 (Global Emission Model for Integrated Systems) - dla samochodów osobowych z silnikiem benzynowym OTTO, źródło: Strona 23 z 44

24 zredukowaliśmy zużycie wody (łącznie wody oligoceńskiej i wodociągowej) w przeliczeniu na pracownika o ponad 58%. Efekt osiągnęliśmy dzięki wielu działaniom technicznym oraz świadomościowo - organizacyjnym. Od roku 2012 obserwuje się spadek zużycia wody oligoceńskiej oraz wody wodociągowej. Zużycie wody wodociągowej i oligoceńskiej w latach Wskaźnik J.m Limit 10) Zużycie wody wodociągowej Zużycie wody oligoceńskiej Liczba zatrudnionych Zużycie wody wodociągowej na 1 pracownika Zużycie wody oligoceńskiej na 1 pracownika Sumaryczne zużycie wody na 1 pracownika m m Tabel 6. Zużycie wody wodociągowej i oligoceńskiej w latach średnio na dobę - 37 m 3 osoba m 3 /osobę 33,119 22,555 21,696 20,181 19,982 20,731 20, m 3 /osobę 3,983 4,641 3,418 2,760 2,193 2,328 2, m 3 /osobę 37,102 27,196 25,114 22,941 22,175 23,059 22, Tabela 6. Zużycie wody wodociągowej i oligoceńskiej w latach Wskaźniki gospodarki odpadami Gospodarowanie odpadami stanowi dla Ministerstwa Środowiska bardzo ważny element systemu zarządzania środowiskowego. Chociaż nasza działalność to klasyczny przykład działalności biurowej z włączeniem podróży służbowych, to biorąc pod uwagę wielkość zatrudnienia oraz ilość spraw do rozpatrzenia w ciągu roku, odpady stanowią znaczący aspekt środowiskowy zgodnie z dokonaną przez nas systemową oceną znaczenia aspektów środowiskowych. Dlatego wprowadziliśmy segregację przy zastosowaniu różnych rodzajów pojemników (zdjęcia poniżej) oraz ustanowiliśmy i wdrożyliśmy szczegółowe zasady postępowania z każdym odpadem. Odpady są segregowane w całym budynku Ministerstwa Środowiska. Każdy pracownik doskonale zdaje sobie sprawę ze znaczenia segregacji oraz wagi pozytywnego wpływu dobrej praktyki w tym obszarze na stan środowiska. 10) Limit określony pozwoleniem wodnoprawnym, decyzja nr 1054/OŚ/2005 z dnia r., ważna do 30 września 2015 roku. Strona 24 z 44

25 Tabela 7 przedstawia charakterystykę wytwarzanych odpadów w Ministerstwie Środowiska w latach Z danych przedstawionych w tabeli można wywnioskować, że w porównaniu do roku 2011 w roku 2012 Ministerstwo przekazało odbiorcy odpadów 5 razy więcej zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych zawierających niebezpieczne elementy oraz prawie 2 razy więcej zużytych urządzeń innych niż niebezpieczne, co spowodowane było wymianą starych komputerów na nowe oraz przejściem na centralny system drukowania. Wraz z upływem lat obserwuje się tendencję spadkową odnośnie ilości odpadów komunalnych. W roku 2012 w stosunku do roku 2010 nastąpiła redukcja ilości odpadów o ok. 14%, natomiast w roku 2013 w stosunku do roku 2010 redukcja o ok. 10%. Wzrost ilości odpadów w 2013 roku w stosunku do roku 2012 może być spowodowany organizacją Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. W odniesieniu do odpadów z papieru obserwuje się od 2010 roku wzrost jego ilości. W 2013 roku w stosunku do roku 2010 nastąpił wzrost ilości segregowanych odpadów prawie 4-krotnie. Z tabeli 8 wynika, że bardzo dobre efekty środowiskowe osiągnęliśmy w zakresie zmniejszania ilości odpadów komunalnych poprzez efektywniejsze oddzielanie pozostałych odpadów (np. papieru, szkła, tworzywa sztucznego) ze strumienia odpadów komunalnych. Odpady są przekazywane wyłącznie odbiorcom do tego uprawnionym. Nad odbiorcami prowadzimy systematyczny nadzór, zarówno z wykorzystaniem dokumentów usankcjonowanych prawnie (Karty Przekazania Odpadu), jak również operacyjnie poprzez kontrolowanie Strona 25 z 44

26 sposobów postępowania odbiorcy podczas załadunku. W stosunku do obecnie współpracujących z nami firm gospodarujących odpadami, nie stwierdziliśmy żadnych uchybień. Odpady Odpady w wytworzone przeliczeniu w na latach 1 pracownika Wyjście J.m ) Odpady komunalne m , , , , , , ,1 Odpady z papieru i tektury (kod ) Odpady z tworzyw sztucznych (kod ) Odpady ze szkła (kod ) Odpady typu zużyte urządzenia zawierające freony, HCFC, HFC lodówki (kod160211*) Odpady zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych zawierających niebezpieczne elementy - świetlówki (kod *) Odpady typu z użyte urządzenia inne niż niebezpieczne (urządzenia techniczne i elektroniczne, komputery, drukarki, telefony, itp.) (kod ) Mg 1,5 1,58 2,09 0,62 0,71 0,78 2,37 Mg 0,67 0,82 1,05 0,61 0,46 0,46 0,25 Mg 0,70 0,75 0,44 0,60 0,20 0,00 0,25 Mg ,06 0,30 - Mg brak danych 0,090 0,092 0,141 0,185 0,970 - Mg 0,760 0,738 5,118 0,699 1,400 2,050 - Tabela 7. Odpady wytworzone w latach ) pierwsze półrocze 2013 r. wyliczone zgodnie z fakturami, drugie półrocze 2013 r. oszacowano Strona 26 z 44

27 Odpady w przeliczeniu na 1 pracownika w latach Wyjście J.m Odpady komunalne Liczba zatrudnionych m , , , , , , ,1 osoba Odpady komunalne m 3 /osobę 3,033 3,235 3,001 2,659 2,791 2,460 2,616 Tabela 8. Odpady w przeliczeniu na 1 pracownika w latach Zaplecze techniczne i materiały robocze Zaplecze techniczne i materiały robocze w latach IT Obszar Artykuły J.m Komunikacja biurowa Flota samochodowa Papier (ilość wydanego papieru z magazynu - pojedyncza kartka papieru) Materiały biurowe Serwery szt Jednostka komputerowa (jednostka centralna, klawiatura oraz mysz) szt Laptopy szt Monitory ekranowe szt Drukarki i urządzenia wielofunkcyjne szt Kopiarki szt Eksploatowane samochody osobowe szt Pojazdy specjalne szt Pochodzące z recyklingu Arkusze (A4) Pochodzące z recyklingu Arkusze (A3) Nie pochodzące z recyklingu Nie pochodzące z recyklingu Arkusze (A4) Arkusze (A3) Tonery szt Cartridg e szt Tabela 9. Zaplecze techniczne i materiały robocze wykorzystywane przez pracowników Ministerstwa Środowiska w latach Strona 27 z 44

28 10.5 Wskaźniki efektywności materiałowej Przed kilkoma laty postanowiliśmy rozpocząć od siebie i podjęliśmy decyzję o kupowaniu papieru biurowego (do druku) pochodzącego w 100% z recyklingu. W ten sposób przyczyniliśmy się realnie do poprawy stanu środowiska, a konkretnie do zwiększenia stanu zadrzewienia. Dla potwierdzenia skuteczności naszych działań w tym obszarze posiadamy stosowne certyfikaty (ostatnio wystawiony certyfikat został przedstawiony na rysunku 6), których zestawienie wraz z efektami w postaci sfinansowania nasadzenia drzew prezentuje tabela 10. Aktualnie, od 2013 roku, Ministerstwo Środowiska korzysta z papieru zakupionego w ramach zamówienia centralnego realizowanego przez Centrum Usług Wspólnych. Zestawienie certyfikatów potwierdzających sfinansowanie nasadzeń drzew Data wydania certyfikatu Za okres zakupowy Ilość zakupionych ryz A4 Ilość sfinansowanych nasadzeń drzew Tabela 10. Certyfikaty potwierdzające nasadzenia drzew Poniżej prezentujemy certyfikat potwierdzający sfinansowanie nasadzeń drzew i krzewów w Mazowieckim Paku Krajobrazowym za zakup papieru w 2010 r. Rysunek 4. Certyfikat Lansuj beż, beż nie jeż Strona 28 z 44

29 Chcemy podkreślić, że od 2007 roku Ministerstwo Środowiska kupowało wyłącznie papier ekologiczny, który posiadał odpowiednie znaki ekologiczne i/lub pochodził z certyfikowanej produkcji. Rodzaje i ilości papieru kupowanego w latach , posiadającego różne certyfikaty, przedstawia tabela 10. Efektywność materiałowa Rodzaje zakupowanego papieru: wyroby i dostawcy cerfyfikowani Certyfikaty ekologiczne: ISO 14001, Blue Angel, Nordic SWAN (Nordic Environmental Label) - 100% makulatury Jednostka Ilość 2007 Ilość 2008 Ilość 2009 Ilość 2010 Ilość 2011, 2012 szt Certyfikaty: ISO 14001, FSC, SWF - papier eukaliptusowy Certyfikaty: ISO 14001, ISO 9001, Blue Angel, FSC, EU Flower - 100% makulatury 16 arkuszy =1m² po 80g szt szt kg Liczba zatrudnionych osoba Na 1 zatrudnionego kg/osobę 26,151 28,579 32,143 31,905 W roku 2011, 2012 nie dokonywano zakupu, bazowano na zapasach magazynowych Tabela 11. Rodzaje i ilości certyfikowanego papieru kupowanego w latach Działania EMAS w obszarze edukacji Rozwój osobisty i wykształcenie są siłą napędową społeczeństwa. Świadomi, zmotywowani obywatele stanowią podstawę skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa. Dlatego zwiększanie wiedzy i podniesienie świadomości środowiskowej jest celem Ministerstwa Środowiska. Cel ten jest realizowany poprzez rozmaite działania, począwszy od jednorazowych akcji kierowanych do pracowników Ministerstwa Środowiska do zewnętrznych, szeroko zakrojonych kampanii oraz akcji informacyjnych i promocyjnych. Strona 29 z 44

30 11.1 Akcje edukacyjne skierowane do pracowników MŚ Pod hasłem Zaczynamy od siebie w Ministerstwie Środowiska prowadzone są wewnętrzne akcje edukacyjne mające na celu promowanie dobrych nawyków wśród pracowników. Edukacja ekologiczna w pracy polega na wykorzystaniu niestandardowych metod zawierających element zaskoczenia. Akcje mają na celu promowanie i wymianę dobrych praktyk w zakresie sposobu pracy w urzędach i firmach. Poprzez edukację ekologiczną, Ministerstwo Środowiska chce obudzić w społeczeństwie ducha poszanowania środowiska naturalnego. Chcąc być wiarygodnym edukatorem Ministerstwo daje dobry przykład. Poprzez wewnętrzne akcje edukacyjne podnoszona jest świadomość ekologiczna pracowników, promowane są ochrona środowiska oraz racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych. W oparciu o doświadczenia w tym zakresie, pracownicy MŚ przygotowali poradnik zawierający pomysły na edukacyjne akcje ekologiczne w miejscu pracy pt. Sukces to Twoje naturalne środowisko". Poradnik zawiera streszczenie akcji proekologicznych podejmowanych przez Ministerstwo Środowiska. Jednym z jego celów jest inspirowanie pracowników Ministerstwa Środowiska do dalszych działań. Uchwyceni na oszczędzaniu - edukacyjny film o pracownikach Ministerstwa Środowiska zawierający zestaw dobrych praktyk dotyczących oszczędzania zasobów m.in.: segregowania odpadów, gotowania wody, wyłączania monitorów i światła podczas wychodzenia z pokoju. Osiągnięte rezultaty: wzrost świadomości ekologicznej pracowników Ministerstwa Środowiska w zakresie oszczędzania zasobów w pracy realne oszczędności, jeśli przynajmniej kilku pracowników podejmie drobny wysiłek oszczędzania, wzorując się na kolegach Ponadto w ramach działań biblioteki była prowadzona Akademia Samorozwoju Zawodowego (ASZ) pracowników Ministerstwa Środowiska. Z ASZ skorzystało 60 pracowników MŚ, łącznie wypożyczyli oni 76 różnych tytułów oraz 15 audiobooków. Strona 30 z 44

31 11.2 Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi Cel: podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa nt. środowiskowych priorytetów polskiej prezydencji tj. efektywnego wykorzystywania zasobów zapobiegania zmianom klimatu oraz adaptacji do tych zmian ochrony różnorodności biologicznej W 2011 r. Ministerstwo Środowiska ogłosiło po raz drugi otwarty konkurs ofert na realizację zadania publicznego pn. Środowiskowe priorytety polskiej prezydencji. Konkurs stanowił element kampanii informacyjno-promocyjnej Ministerstwa Środowiska prowadzonej w ramach przewodnictwa Polski w Radzie Unii Europejskiej. Spośród 24 ofert, które złożyły 23 uprawnione organizacje, wsparcie finansowe uzyskało 5 organizacji. Wszystkie przedstawione działania przyczyniły się do poszerzenia wiedzy społeczeństwa na temat środowiskowych priorytetów polskiej prezydencji. Strona 31 z 44

32 W 2012 r. Ministerstwo Środowiska przeznaczyło 100 tys. zł na dotacje dla organizacji na przeprowadzenie zadania pn. Aktywna edukacja dla zrównoważonego rozwoju Pakiet Gimnazjalny projekt edukacyjny z zakresu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Celem zadania było wsparcie nauczycieli w planowaniu i realizacji gimnazjalnych projektów edukacyjnych o tematyce ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, poprzez przygotowanie dla nich pakietu projektów. W 2013 r. Ministerstwo Środowiska przeznaczyło 100 tys. zł na dotacje dla czterech organizacji na przeprowadzenie zadania pn. Klimatyczna edukacja. Celem konkursu było opracowanie pomysłu na projekt oraz jego realizacja w szkołach. Projekt pozwolił uczniom i nauczycielom zrozumieć czym jest zrównoważony rozwój w odniesieniu do zmian klimatu i jaki wpływ na zmiany klimatu mają nasze codzienne wybory. W ramach projektu zostały przeprowadzone warsztaty, happeningi, akcje promocyjne, w których wzięli udział uczniowie i nauczyciele Akcje i kampanie edukacyjne skierowane do społeczeństwa Poprzez edukację ekologiczną, Ministerstwo Środowiska dąży do zwiększania świadomości ekologicznej społeczeństwa, tym samym rozpropagowania prawidłowych wzorców konsumpcji i produkcji. Dlatego też niektóre akcje są zakrojone na szerszą skalę i wychodzą poza mury Ministerstwa Środowiska. Akcja edukacyjna Wakacyjny poradnik realizowana przez Departament Edukacji Ekologicznej w 2010 r. (obecnie Departament Informacji o Środowisku) nakłaniała do przyjęcia aktywnej postawy proekologicznej przez turystów. Ministerstwo Środowiska opracowało i wydało broszurę Podczas wakacji bądź ambasadorem dobrych nawyków, zawierającą praktyczne porady dotyczące zmniejszania Strona 32 z 44

33 naszego negatywnego wpływu - jako turystów - na środowisko miejsc, w których wypoczywamy. W 2010 roku Ministerstwo Środowiska zrealizowało cztery duże kampanie ogólnopolskie: Nie zaśmiecaj swojego sumienia - kampania ta skierowana była do mieszkańców Polski z wsi i małych miasteczek, głównie kobiet z wykształceniem podstawowym i średnim w wieku lat. Spoty telewizyjne obejrzało 34 mln Polaków. Różnorodność biologiczna - rok 2010 został ogłoszony Międzynarodowym Rokiem Różnorodności Biologicznej, w ramach którego zorganizowane zostały: konkurs fotograficzny - zwycięskie prace weszły w skład wystawy, która była prezentowana w wielu miastach Polski. udział w Green Week-u w Brukseli, happening przy współpracy z Komisją Europejską oraz Ogrodem Zoologicznym w Warszawie, kampania outdoorowa wraz z dwoma happeningami w Sopocie i Władysławowie na Pomorzu, gra internetowa Kamuflaż oraz pakiet materiałów informacyjno-promocyjnych, konkurs skierowany do organizacji pozarządowych, parków narodowych i krajobrazowych na przeprowadzenie akcji edukacyjnej nt. bioróżnorodności. Strona 33 z 44

34 Daj się ponieść - była to kampania internetowa dotycząca zrównoważonych zakupów, skierowana do zamożnych kobiet. Składała się z działań na stronie internetowej, kampanii, reklam sieciowych i specjalnego profilu na facebooku. Twarzą kampanii była aktorka Olga Bończyk. Projektantka Ewa Jagielska-Żak przygotowała specjalne torby wielokrotnego użytku. Każdy z tematów kampanii był ilustrowany animacją z udziałem Olgi Bończyk i opisem merytorycznym. Europejski Tydzień Zrównoważonego Transportu - celem kampanii było przekonanie kierowców o negatywnym wpływie jazdy samochodem osobowym na krótkich dystansach na ich zdrowie i stan finansów oraz zachęcenie do korzystania z komunikacji miejskiej, rowerów i chodzenia piechotą. Pod hasłem Oszczędź sobie i środowisku. Spalaj kalorie, a nie benzynę przeprowadzono ogólnopolską kampanię radiową polegającą na emisji spotów radiowych oraz konkursach na antenie sieci radia Złote Przeboje. Hasło było też motywem przewodnim emitowanych na dworcach kolejowych spotów dźwiękowych, rozlepianych w miastach plakatów oraz naklejek umieszczonych na taborze komunikacji miejskiej. Strona 34 z 44

35 Zrealizowano konkursy dla dzieci, takie jak: Bohaterskie Skrzatki Segregują Odpadki, Rzeźba nie musi być z marmuru oraz Wesołe śmieci, w których udział wzięło ponad 30 tys. dzieci i młodzieży w wieku od 3 do 15 lat. W ramach edukacji bezpośredniej, Ministerstwo Środowiska uczestniczyło m.in. w Dniu Ziemi, Dniu Dziecka, Pikniku z Klimatem Światowym, Dniu Ochrony Środowiska oraz Pikniku Naukowym. Prowadzone działania eventowe mają na celu przybliżenie polskiemu społeczeństwu treści związanych z ochroną przyrody poprzez bezpośrednie zaangażowanie uczestników. W 2011 r. kontynuowano akcję Daj się ponieść i Europejski Tydzień Zrównoważonego Transportu oraz zainicjowano kolejne kampanie: Zakręć kran - kampania internetowa zachęcająca do ochrony klimatu Ziemi oraz zasobów naturalnych. Kampania, prowadzona na stronie internetowej, Facebooku (profil i konkurs), w wyszukiwarkach i sieciach kontekstowych oraz na forach i portalach internetowych, zdobyła rzesze fanów. Podczas akcji plenerowej bohaterowie kampanii, tj. Drużyna AAA+ namawiali do zmiany codziennych nawyków oraz informowali o działaniach środowiskowych. Film z udziałem wiewiórki, jednego z członków drużyny, widziało ponad 150 tys. internautów. Europejski Tydzień Zrównoważonego Transportu - celem kampanii było przekonanie kierowców o negatywnym wpływie jazdy samochodem osobowym na krótkich dystansach na ich zdrowie i stan finansów oraz zachęcenie do korzystania z komunikacji miejskiej, rowerów i chodzenia piechotą. Pod hasłem Wybierz wygodną alternatywę! Nie warto zamykać się w samochodzie! przeprowadzono ogólnopolską kampanię, w ramach której zorganizowano: Strona 35 z 44

36 kampanię radiową - spoty radiowe, konkursy, wywiady z gwiazdami oraz audycje z ekspertami można było usłyszeć w Radiu ZET, w radiu Planeta FM oraz w Antyradiu; kampanię internetową w ramach kampanii powstały trzy firmy wiralowe, które zostały umieszczone na specjalnie utworzonej stronie internetowej kampanii oraz na YouTube, kampania była także promowana na Facebook u Ministerstwa Środowiska; naklejki na autobusy i tramwaje oraz plakaty rozwieszone w miastach biorących udział w kampanii. W roku 2012 zrealizowano następujące kampanie edukacyjne: Nasze śmieci to kampania społeczna o charakterze informacyjnym, promującą właściwe postępowanie z odpadami. Jej celem było poinformowanie społeczeństwa o ustawowej zmianie zasad gospodarowania odpadami w gminach, która zacznie obowiązywać mieszkańców od lipca 2013 r. Kampania o zasięgu ogólnopolskim skierowana była do mieszkańców wsi i małych miast (do 50 tys. mieszkańców), o wykształceniu podstawowym, zawodowym i średnim. Kampania była realizowana w telewizji i radiu poprzez standardową reklamę oraz działania Idea placement. Dodatkowo uruchomiono stronę internetową dedykowaną kampanii (naszesmieci.pl). Strona 36 z 44

37 Ogólnopolska kampania edukacyjna nt. Zmian klimatu i redukcji emisji gazów cieplarnianych Celem kampanii było zachęcenie mieszkańców do oszczędzania energii w gospodarstwach domowych. Kampania przekonywała Polaków, że oszczędzając energię oszczędzają pieniądze i środowisko. W humorystyczny i lekki sposób pokazywała, wystarczy włączanie funkcji standby w telewizorach, komputerach, konsolach do gry. W ten sposób przyczyniamy się do poprawy stanu środowiska w którym żyjemy, chronimy własne zdrowie oraz poprawiamy jakość życia. Kampania rozpoczęła się 1 października 2012 r. emisją spotów w ogólnopolskich stacjach telewizyjnych oraz na kanałach tematycznych. Komponentowi telewizyjnemu towarzyszyła kampania internetowa, na którą składała się m.in. strona internetowa ( oraz działania na portalach społecznościowych - Facebook i Pinterest oraz forach. Kampania telewizyjna dotarła do 93,4% grupy celowej (taki procent przynajmniej raz widziało spot telewizyjny kampanii) grupa ta liczy w sumie osób. Przynajmniej cztery razy spot widziało 81,4% grupy celowej ( osób). Zasięg kampanii internetowej, liczony jako liczba unikalnych użytkowników wyniósł , natomiast liczony jako szacowane procentowe dotarcie do grupy docelowej - 82%. Europejski Tydzień Zrównoważonego Transportu - celem kampanii było przekonanie kierowców do racjonalnego, korzystania z samochodów osobowych, tzn. zgodnego z zasadami ekojazdy, a także rezygnacji z jazdy samochodem gdy to tylko możliwe na rzecz komunikacji miejskiej. Pod hasłem Zostań ekojeźdźcem. Oszczędź na paliwie 1000 zł rocznie! we wrześniu 2012 r. przeprowadzono ogólnopolską kampanię radiową, w ramach której wyemitowano spoty radiowe, zorganizowano konkursy dla radiosłuchaczy, przeprowadzono wywiady z ekspertami, z których radiosłuchacze mogli dowiedzieć się jak bezpiecznie poruszać się po drodze. Kampanię w radiu usłyszało ok. 91% grupy docelowej tj osób. Co najmniej jeden raz kampanię w radiu słyszało osób z całej populacji. Strona 37 z 44

38 Rozwój i promocja prowadzonej przez Ministerstwo strony dla dzieci i nauczycieli. Ekoszyk - ekologia jest w modzie - ogólnopolska kampania dotycząca zrównoważonych zakupów, skierowana do kobiet. Kampania składała się z działań na Facebooku, reklamy adwords, współpracy z blogerami oraz działań realizowanych poprzez serwis (nowe artykuły w serwisie). Jednym z elementów kampanii był konkurs dla internautów pt. Jak na co dzień żyć ekologicznie, w którym nagrodą była sesja zdjęciowa z Mariuszem Czerkawskim. W 2012 r. kontynuowane były działania mające na celu rozwój i promocję strony dla dzieci ( Działania skierowane były do nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Dzięki promocji strony, we wrześniu 2012 r. odwiedziło ją osób, co spowodowało 213,63% wzrost odwiedzin. W ramach działań powstały dwie multimedialne gry edukacyjne dla dzieci dostosowane do urządzeń mobilnych, tj. Kapitan Dyzio przeznaczona dla dzieci w wieku 4-6 lat, Poznaj E-Dżula dla dzieci w wieku 7-11 lat oraz pakiet 18 multimedialnych gier i zabaw edukacyjnych Flash, które będą systematycznie udostępniane w 2013 r. W ramach projektu prowadzono także 8 mini-konkursów dla dzieci. Zamieszczano nowe artykuły, informacje, galerie oraz scenariusze pomocne w realizacji gimnazjalnych projektów edukacyjnych o tematyce ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, które powstały w ramach zlecenia zadania publicznego zleconego organizacjom pozarządowym. Strona 38 z 44