Determinanty politycznospołeczne. i gospodarcze rozwoju energetyki jądrowej w świecie. Implikacje francuskich doświadczeń dla Polski.

Transkrypt

1 Determinanty politycznospołeczne i gospodarcze rozwoju energetyki jądrowej w świecie. Implikacje francuskich doświadczeń dla Polski Dr Bogdan Ekstowicz Wstęp Rozwój cywilizacyjny społeczeństwa i kolejne rewolucje techniczne są ściśle powiązane z wykorzystaniem coraz wydajniejszych źródeł energii. W poszukiwaniu i wykorzystywaniu nowych źródeł energii najbardziej wymierne i bezpośrednie usługi oddaje społeczeństwu fizyka, będąca podstawą wszystkich nauk przyrodniczych i technicznych. Proste obliczenia fizyczne pokazują, że zasoby energii, wystarczające społeczeństwu przedprzemysłowemu (energia wody), były już za małe w stosunku do potrzeb społeczeństwa przemysłowego, które z konieczności zaczęło stosować paliwa kopalne, dające milion razy więcej energii w przeliczeniu na jedną cząstkę materii. Jednak badania złóż naturalnych wskazują, że zasoby paliw kopalnych (węgiel, ropa, gaz) wystarczą co najwyżej na lat. Poza tym korzystanie z nich przynosi skutki uboczne w postaci efektu globalnego ocieplenia klimatu związanego ze znacznym wydzielaniem dwutlenku węgla do atmosfery. W połowie lat wydawało się, że energetyka atomowa najlepsze lata ma za sobą. Ropa naftowa była tania, jej cena oscylowała w granicach 20 USD za baryłkę. W Europie odkrywano nowe złoża gazu, który dawał tani prąd. W dodatku elektrownię na gaz można postawić w ciągu dwóch lat, a siłownię jądrową buduje się lat kilkanaście. Swoje zrobiła też katastrofa w Czarnobylu w ZSRR - to za jej sprawą elektrownie jądrowe zaczęły się kojarzyć ludziom bardziej z niebezpieczeństwem niż z energią. Dwa lata po katastrofie - w 1988 roku - Włosi zdecydowali w referendum o wyłączeniu swoich dwóch elektrowni atomowych. Stagnacja w sektorze trwała przez całe lata Ale od kilku już lat ceny ropy i gazu zaczęły stopniowo rosnąć. W ślad za ropą zawsze idą ceny gazu ziemnego, który jako paliwo do elektrowni dla wielu krajów stał się mało atrakcyjny. Wówczas rozpoczęto stymulację rozwoju energetyki opartej na atomie. Świat coraz intensywniej wraca do energii jądrowej, bo utrzymują się wysokie ceny gazu i ropy, a węgiel jest niepopularny jako główny sprawca globalnego ocieplenia. Dodatkowym impulsem do rozwoju projektów w zakresie energii jądrowej jest globalne ocieplenie, które zdaniem większości naukowców jest spowodowane nadmierną emisją dwutlenku węgla. ELEKTRO NERGETYKA nr 1 (3) /

2 Z ociepleniem walczy zwłaszcza Unia Europejska, która chce, aby elektrownie płaciły coraz więcej za emisję dwutlenku węgla. Węgiel brunatny i kamienny jako paliwo nagle stały się znacznie mniej konkurencyjne. Energetyka jądrowa nie emituje CO2, ale mimo to nie zyskała przychylności ekologów. Niepokój budzi zwłaszcza kwestia składowania odpadów radioaktywnych. Na wzrost cen surowców nałożył się szybki rozwój gospodarczy niemal na całym świecie. Żeby móc produkować i używać naszych produktów, potrzebujemy energii, najlepiej taniej. Kraje, które już mają elektrownie atomowe, stawiają lub będą stawiać nowe bloki. Rumuni skończyli swój w 2009 roku. Nowe bloki powstają we Francji, w Finlandii, Rosji, Chinach, Bułgarii, USA i w Armenii. Nowe elektrownie, które zastąpią stare, zużyte bloki, postawią Litwini i Słowacy. Z Litwą współpracować ma także Polska. Na atom stawia też Białoruś, która chce się uniezależnić od rosyjskiego gazu. Do klubu państw atomowych chcą dołączyć nowe kraje z rejonu Morza Śródziemnego. O elektrowni jądrowej myślą w Maroku i Tunezji, a Egipt już zdecydował, że wybuduje ją niedaleko Aleksandrii. Niedawno przetarg na budowę siłowni jądrowej rozpisała Turcja. Pod prąd ogólnemu trendowi idą tylko Niemcy - poprzedni rząd zdecydował tam, że wyłączy wszystkie elektrownie atomowe do 2021 roku. Ale obecna kanclerz RFN Angela Merkel chce, żeby rząd i parlament zmieniły tę decyzję. Według danych Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej [MAEA] na świecie działają obecnie 442 elektrownie atomowe o łącznej mocy 370 gigawatów [dla porównania - największa w Polsce elektrownia węglowa Bełchatów ma moc 4,4 gigawata]. MAEA w raporcie opublikowanym w 2009 roku przewiduje, że w 2030 roku moc wzrośnie do 447 gigawatów, i to w wariancie pesymistycznym. Jeśli bowiem wszystkie zapowiadane przez państwa projekty zostaną zrealizowane, to moc siłowni jądrowych w 2030 roku wyniesie aż 679 gigawatów. W 2020 r. prąd wytworzony w siłowniach jądrowych będzie wart od 80 do 100 mld USD. Większość elektrowni powstaje w gwałtownie rozwijającej się Azji - aż 15 z 29 reaktorów w budowie przypada na ten kontynent. Najwięcej energii potrzebują oczywiście dwa azjatyckie kolosy - Chiny i Indie. Skala planowanych inwestycji jest imponująca, choć dziś Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energe zaledwie 3% energii w Indiach pochodzi z atomu. Powstaje tam siedem nowych reaktorów - w 2022 roku będą produkować 10% energii, a w 2052 roku aż 26%. W tyle nie pozostają Chiny, gdzie buduje się cztery nowe reaktory, a władze zapowiadają przetargi na kilka kolejnych. Energetyka jądrowa na świecie Energię jądrową w świecie pozyskuje się głównie w wyniku rozszczepienia jąder atomowych w reaktorach jądrowych w elektrowniach jądrowych i na okrętach jądrowych. W niewielkim stopniu wykorzystuje się energię rozpadów promieniotwórczych np. w zasilaczach izotopowych [SNAP]. Energetyka jądrowa obejmuje również problemy związane z wydobyciem uranu, przeróbką paliwa jądrowego oraz składowaniem odpadów jądrowych. Pierwsze elektrownie jądrowe pojawiły się w latach pięćdziesiątych i dynamiczny rozwój tej dziedziny rozpoczął się w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, w związku ze wzrostem kosztów energii uzyskiwanej ze spalania kopalin. Rozwój ten został prawie wstrzymany po katastrofie w Czarnobylu. W ostatnich latach obserwuje się działania świadczące o wzroście zainteresowania i powrót do planów rozwoju energetyki jądrowej. Pierwsza elektrownia jądrowa, o mocy 5 MW powstała w 1954 roku w Obnińsku w ówczesnym Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich [ZSRR]. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych produkcja prądu nie była jednak głównym zadaniem elektrowni jądrowych. Pierwszoplanowym celem ich budowy była produkcja wzbogaconego materiału rozszczepialnego do produkcji broni atomowej. W latach siedemdziesiątych zaczęło gwałtownie przybywać bloków energetycznych z reaktorami atomowymi. Na świecie uruchamiano kilkanaście reaktorów rocznie (dla porównania w latach średnio 22, a w okresie elektrowni). Te gwałtowne zmiany były spowodowane prawie bezawaryjną pracą pierwszych elektrowni, co doprowadziło do zwiększenia zainteresowania tym rozwiązaniem, natomiast w latach na jego spadek wpływ miały dwie poważne awarie: w Three Mile Island w 1979 roku i w Czarnobylu w 1986 roku oraz wzrost wymagań dotyczących bezpieczeństwa bloków jądrowych. Cykl pro- 30

3 jektowania i budowy elektrowni atomowej trwa około 10 lat, a na liczbę reaktorów uruchamianych w latach wpływ miały więc decyzje podjęte najczęściej jeszcze przed awarią w elektrowni Three Mile Island 1. W latach 80. i 90. XX wieku wiele krajów wstrzymało się z decyzjami o budowie kolejnych bloków jądrowych. W Stanach Zjednoczonych nie rozpoczęto budowy żadnego nowego bloku od 1977 roku. Obywatele Szwecji w referendum w 1979 roku zdecydowali o zupełnym wycofaniu się z energetyki jądrowej. Rezygnację planowały także: Holandia, Niemcy, Słowenia, a Włochy zrealizowały te plany w 1990 roku. Buduje się natomiast dużo reaktorów w Azji [Chiny, Indie, Japonia, Korea Południowa i Korea Północna, Iran, Pakistan]. Jednak po roku 2000 wiele krajów zaczęło ponownie rozważać budowę elektrowni jądrowych. Jest to spowodowane głównie zobowiązaniami dotyczącymi ograniczenia emisji dwutlenku węgla, prognozami wzrostu cen paliw kopalnych, wzrostu zużycia energii elektrycznej i chęcią dywersyfikacji jej źródeł. Energia jądrowa jest najbardziej skondensowanym źródłem energii, z jakiego obecnie korzysta człowiek. Uważa się, że przy rozsądnym gospodarowaniu jest to jedna z najczystszych znanych form produkcji energii, znacząco przewyższająca pod tym względem np. technologie oparte o paliwa kopalne. Szacuje się, że występujące na Ziemi zasoby uranu wystarczą na pokrycie zapotrzebowania energetycznego ludzkości na wiele tysięcy lat. Natomiast przy obecnym poziomie wykorzystania, paliwa kopalne wyczerpią się prawdopodobnie już za kilkadziesiąt lat. Budowa nowych reaktorów trwa obecnie w Finlandii [Olkiluoto-3], Francji [Flamanville-3] i Armenii (w celu zastąpienia starej elektrowni w Mecamor, gdzie do 2010 roku przewiduje się oddać do użytku jeden reaktor). Decyzję o budowie nowych bloków podjęto w Bułgarii (nowa elektrownia w Belene) oraz w Słowenii (rozbudowa elektrowni w Kirsku). Na świecie zainstalowane są elektrownie jądrowe o łącznej mocy 370 GW 3, wytwarzanej przez 442 bloki energetyczne. Budowanych jest obecnie na świecie 29 nowych bloków energetycznych. Większość z nich powstaje w Azji. W Indiach i Chinach inwestycje w sektorze energetycznym, w tym nuklearnym, są jednym z priorytetów rozwoju gospodarczego. Takie kraje, jak Japonia i Korea Południowa, pozbawione własnych złóż surowców energetycznych, rozwijają energię jądrową, by zmniejszyć uzależnienie od importu paliw 4. Poziom rocznej produkcji energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych wskazuje na większe wykorzystanie zainstalowanej w nich mocy (kolejno: jądrowe: 1560, węglowe 6350, wodne 2030 TWh). Najwięcej energii elektrycznej uzyskuje się z energetyki jądrowej w USA (rocznie 527 TWh, 103 reaktory) i Francji (260 TWh, 59 reaktorów). Potęgami są również Japonia z 55 reaktorami i Rosja - 31 reaktorów. Elektrownie atomowe wytwarzają około 19% światowej produkcji energii elektrycznej Najwyższy udział energetyki jądrowej w produkowanej energii elektrycznej mają: Francja (ok. 82% produkcji energii elektrycznej), Belgia (54%), Korea Południowa (39%), Szwajcaria (37%), w Niemczech kraju o zbliżonych do Polski warunkach naturalnych i zasobach surowców energetycznych wskaźnik ten wynosi 31%, w Japonii (30%), USA (19%) i w Rosji (16%) 5. Do 2030 roku przewiduje się wzrost mocy elektrowni atomowych na świecie do 473 GW, a w wariancie optymistycznym nawet do 748 GW. Jakie są wady i zalety energetyki jądrowej? Największe kontrowersje wokół energetyki jądrowej dotyczą powstawania, transportu i składowania odpadów promieniotwórczych oraz kosztów zamknięcia elektrowni i utylizacji odpadów. Inną ważną kwestią jest rozprzestrzenianie broni jądrowej związane z rozwojem energetyki jądrowej (np. Iran, Korea Północna) oraz zamachy samobójcze, stanowiące nowy wymiar zagrożenia dla instalacji atomowych 6. Kwestie bezpieczeństwa działania pojawiają się przy okazji awarii i wycieków, które w 2008 roku zdarzyły się w elektrowniach w Słowenii, na Węgrzech i we Francji. Warto dodać, że te wycieki miały miejsce w obiegu zamkniętym elektrowni i nie spowodowały żadnego zanieczyszczenia środowiska zewnętrznego. Pojawiają się także głosy wskazujące na wyczerpywanie się złóż uranu, jednak najnowsze badania dowodzą, że jego zasoby starczą na co najmniej kilkaset lat 7. Największą zaletą energetyki jądrowej jest wysokie bezpieczeństwo i brak emisji gazów i pyłów szkodliwych dla środowiska. Energetyka jądrowa jest także najbardziej skondensowanym 31

4 źródłem energii obecnie wykorzystywanym przez człowieka. Światowe zasoby materiałów rozszczepialnych pozwalałyby na pokrycie potrzeb energetycznych ludzkości na wiele tysięcy lat. Zasoby tradycyjnych surowców energetycznych są ograniczone, a obecnie podaż ropy naftowej ledwo nadąża za popytem. Szacuje się, że najtańsze w eksploatacji złoża ropy są na wyczerpaniu, a wysokie koszty eksploatacji pozostałych sprawią, że za kilkadziesiąt lat paliwa będą bardzo drogie. Kwestia czasu wyczerpania zasobów ropy na świecie jest dyskusyjna. Tak zwane "Raporty Rzymskie" przewidywały wyczerpanie zasobów do roku 1992, ale nowe metody poszukiwania i eksploatacji odsunęły tę granicę o co najmniej 20 lat 8 Ekonomika energetyki jądrowej Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energe Z punktu widzenia ekonomiki energetyki jądrowej istotne jest porównanie potencjału tworzenia nowych i bezpiecznych miejsc pracy przez różne źródła energii. Liczba miejsc pracy powstająca przy rocznej produkcji 1 TWh energii elektrycznej wynosi dla: elektrowni jądrowej - 75, dla gazowej 250 do 265, węglowej 370, a w przypadku energetyki wiatrowej od 918 do 2400 stanowisk. Koszt budowy jednego MW elektrowni szacowany jest na około 3-3,5 mln euro. Obecnie działają 442 elektrownie jądrowe w 31 krajach i wytwarzają one ok. 18% energii elektrycznej. Naukowcy zastanawiają się, czy i kiedy Polska sięgnie po energię atomową, aby zaspokoić potrzeby energetyczne kraju. Szacuje się, że do 2020 roku zapotrzebowanie na energię wzrośnie u nas od 60 do 120%. Przekracza to znacznie możliwości obecnie działających elektrowni. Wybudowanie elektrowni atomowej jest o połowę droższe od budowy nowoczesnej elektrowni węglowej. Najbardziej stabilna sytuacja panuje natomiast na rynku paliwa jądrowego. Ponieważ nie potrzeba go zbyt wiele, łatwo jest zgromadzić zapasy na kilka lat. Energetyka jądrowa obejmuje też problemy związane z wydobyciem uranu, przeróbką paliwa jądrowego i składowaniem odpadów jądrowych. Energetyka jądrowa to również strefy zagrożenia awariami jądrowymi, które miały miejsce w przeszłości ale faktycznie awarie dotyczyły starych technologii. Według Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej [MAEA] od początku lat zdarzyło się na świecie ok. 400 tzw. poważnych wypadków. Nie wiadomo dokładnie, ile ich było, ponieważ nie ma obowiązku informowania MAEA i opinii publicznej o awariach. By nie straszyć ludzi i nie hamować rozwoju energetyki jądrowej, informacje na ten temat bywają ukrywane. Energetyka jądrowa niesie ze sobą jeszcze jeden problem, czyli pozbywanie się odpadów. Kto zagwarantuje, że jest na Ziemi miejsce lub pojemnik, które wytrzymają w nienaruszonym stanie przez pół miliona lat? Tyle właśnie pluton najbardziej śmiercionośna substancja stworzona przez człowieka powinien być odizolowany od środowiska. Z odzyskanego paliwa jądrowego wykonuje się nowe elementy paliwowe, zaś promieniotwórcze odpady opakowuje się i składuje w bezpiecznych podziemnych składowiskach, zwanych mogilnikami. W elektrowni jądrowej co roku wymienia się prawie jedną trzecią elementów paliwowych na nowe. W dużej elektrowni jądrowej o mocy 1300 MW reaktor opuszcza ok. 30 t uranu rocznie. Ten materiał jest wprawdzie skażony groźnymi dla życia produktami rozpadu promieniotwórczego, jednak z drugiej strony zawiera cenne, możliwe do odzyskania materiały rozszczepialne. Stąd usuwanie i obróbka wysłużonych elementów paliwowych jest istotnym czynnikiem zarówno z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego, jak i opłacalności przedsięwzięcia. Dla przemysłu jądrowego najważniejszymi zadaniami dla uzyskania akceptacji społecznej i politycznej są: obniżenie kosztów, przy stale rosnącym bezpieczeństwie, przedstawienie akceptowalnych społecznie metod przechowywania i składowania odpadów oraz skuteczne zapobieganie rozprzestrzenianiu broni jądrowej. Obniżenie kosztów dokonuje się przede wszystkim przez stałe doskonalenie istniejących procedur operacyjnych i technologii. Według zapewnień MAEA, w ogólnej ocenie energetyka jądrowa może poszczycić się najlepszymi na świecie osiągnięciami w zakresie bezpieczeństwa. Silny nacisk na bezpieczeństwo energetyki nuklearnej jest jednym ze skutków awarii w Czarnobylu w 1986 roku. Energetyka atomowa osiągnęła doskonałe wyniki w dziedzinie zapewnienia bezpieczeństwa, jednak ta katastrofa pokazała, że tego typu 32

5 awarie mogą się zdarzyć. Powodem katastrofy w Czarnobylu było przegrzanie się paliwa jądrowego, co spowodowało pożar grafitu w rdzeniu reaktora. Należy zaznaczyć, że czarnobylski reaktor - w przeciwieństwie do elektrowni zachodnioeuropejskich - był pozbawiony systemu barier, które w razie awarii powstrzymują uwolnienie się substancji radioaktywnych do otoczenia. Inną zasadniczą cechą reaktora w Czarnobylu było to, że wskutek awarii jego moc wzrosła około 1000 razy powyżej normalnej pełnej mocy. W reaktorach PWR czy BWR budowanych w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej po awarii moc reaktora zawsze maleje. Chociaż przypadek Czarnobyla był wyjątkowy, wyciągnięto z niego wnioski, szczególnie dotyczące roli człowieka w eksploatacji elektrowni. Od czasu tej awarii przemysł jądrowy stale wprowadza udoskonalenia w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i eksploatacji. Obecnie energetyka jądrowa jest najbardziej zalecanym źródłem energii elektrycznej, podobnie jak hydroenergetyka oraz energia wiatru i słońca. Ponadto energetyka nuklearna może posłużyć w przyszłości do odsalania wody morskiej, co pomoże w zapewnieniu dostaw czystej, słodkiej wody do picia. Zdaniem specjalistów MAEA, wybór technologii dla zrównoważonego rozwoju w każdym kraju jest jego suwerenną decyzją i każdy kraj będzie potrzebował różnorodnych technologii dobranych do jego sytuacji i potrzeb. Najlepszą szansę trwałego rozwoju daje zapewnienie wszystkim źródłom energii możliwości konkurowania, rozwoju i udziału w zaspokajaniu potrzeb na zasadach wolnego rynku, tj. zmniejszania kosztów, ochrony środowiska i poprawy bezpieczeństwa. Światowi giganci w energetyce atomowej Możliwości budowy elektrowni jądrowych ma kilkanaście krajów, ale tak naprawdę na świecie liczy się pięciu potentatów: Francja, Rosja, USA, Japonia i Kanada. To oni startują w przetargach na całym świecie i dostarczają paliwo uranowe do większości elektrowni. W walce o gigantyczne, warte miliardy dolarów kontrakty, ekonomia miesza się z geopolityką, za swoimi firmami wstawiają się przywódcy państw, a dyplomaci pilnie obserwują, który kraj zamierza budować elektrownię atomową. Choćby francuska Areva należąca w większości do państwa jest wymownym przykładem tego narodowego lobbingu. Jej najnowszy produkt - reaktor EPR - reklamowany jest jako najnowocześniejszy model na świecie. Areva cieszy się od lat wsparciem francuskich polityków. Prezydent Francji Nicolas Sarkozy odbył nawet w tym celu prawdziwą pielgrzymkę do krajów arabskich, przedstawiając im zalety francuskiej technologii. Areva wybudowała bądź buduje elektrownie w Chinach, RPA i Finlandii. W samej Francji siłownie buduje inny gigant francuskiej energetyki - Electricite de France [EDF]. Francuzom depczą po piętach Rosjanie. Ich państwowa korporacja Rosatom sprzedaje reaktor WWER - produkt wprawdzie leciwy, bo ponad 20-letni, ale za to sprawdzony, tani i ulepszony. Żeby walczyć o kontrakty na swoje elektrownie w Europie, Rosjanie postarali się o certyfikat Unii Europejskiej. W 2006 roku połączyli siły z Francuzami i wygrali przetarg na siłownię w Belene w Bułgarii, pokonując amerykańsko-japoński Westinghouse. Oprócz Rosji i Bułgarii, Rosjanie budują elektrownie w Chinach, w Indiach i najbardziej kontrowersyjną - w Iranie. Zachód obawia się, że instalacja pomoże ajatollahom uzyskać broń jądrową. Kolejny atomowy gigant to Westinghouse, który w przeciwieństwie do pierwszych dwóch jest prywatny. Firma pochodzi z USA, ale większość udziałów ma japońska Toshiba. Westinghouse budował bądź buduje elektrownie w USA, Chinach i Korei Płd. W Europie Amerykanie nie mają ostatnio szczęścia w walce z Rosjanami i Francuzami. Nie tylko przegrali przetarg na budowę elektrowni jądrowej w Bułgarii, ale nie udało im się dostać kontraktu na dostawę paliwa do elektrowni słowackich. Pokonali ich tam również Rosjanie. Westinghouse odniósł za to sukces na Ukrainie, gdzie podpisał lukratywny kontrakt na dostawę paliwa do tamtejszych elektrowni, co prawdopodobnie poirytowało rząd Rosji. Druga amerykańska firma, która walczy o kontrakty głównie w USA i Azji, to General Electric, współpracująca z japońskim Hitachi. Ich reaktory działają w USA i w Japonii. W cieniu gigantów działają mniej znani Kanadyjczycy z firmy Atomic Energy of Canada. Ta państwowa firma sprzedała reaktory do Chin, Argentyny, Indii, Korei Płd. W Europie kanadyjskie reaktory działają w rumuńskiej elektrowni Cernavoda. Kanadyjczycy oferują szybką i terminową budowę oraz prostą technologię. ELEKTRO NERGETYKA nr 1 (3) /

6 Doświadczenia Francji i jej promocja energii jądrowej w Europie i świecie Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energe Na zorganizowanej w dniu 12 marca 2010 roku konferencji w Paryżu prezydent Francji Nicolas Sarkozy przekonywał przedstawicieli ponad 60 państw do korzystania z energii jądrowej. Przedstawiał także francuski model energetyki, w którym ponad 75 proc. energii pozyskiwane jest z elektrowni jądrowych jako wzór do naśladowania dla innych krajów. Prezydent Sarkozy określił mianem skandalu fakt, że Bank Światowy i inne instytucje finansowe nie wspierają rozwoju elektrowni jądrowych. Na konferencji zorganizowanej przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju [OECD] pojawił się też pomysł utworzenia Międzynarodowego Instytutu Energii Jądrowej [MIEJ]. Instytut miałby skupiać najlepszych naukowców i ekspertów w tej dziedzinie, a jednym z jego elementów mogłaby być uczelnia szerząca wiedzę o energii jądrowej. Zdaniem prezydenta Francji, ten kraj powinien być sercem tej inicjatywy, a pierwsza placówka Instytutu ma powstać w Jordanii. W planach jest już utworzenie kolejnych fili, między innymi w Chinach, gdzie do współpracy został zaproszony Uniwersytet Guangzhou. Francja jest obecnie drugim na świecie producentem energii jądrowej, a eksport tej technologii jest jednym z priorytetów gospodarki tego kraju. Dwie wielkie firmy energetyczne, EdF i Areva promują Europejski Reaktor Ciśnieniowy, który uważany jest za najnowocześniejszy na świecie. Jednak stosunkowo wysokie koszty tego urządzenia sprawiają, że przegrywa on rywalizację na rynku z tańszymi reaktorami, np. produkcji koreańskiej. Zdaniem prezydenta Sarkozy ego, należy więc stworzyć międzynarodowy system oceny jakości i bezpieczeństwa reaktorów. Uczestniczący w konferencji szef Komisji Europejskiej, Jose Manuel Barroso, poparł ten projekt jako ustanawiający międzynarodowe standardy bezpieczeństwa. Ponad 30 lat temu Francja postanowiła wytwarzać znaczącą część elektryczności na bazie energii jądrowej. Wybór energii jądrowej nastąpił we Francji w wyniku kryzysu naftowego lat w celu zwiększenia energetycznej niezależności kraju. W roku 1974 rząd francuski uruchomił program budowy elektrowni jądrowych, których koszty eksploatacji są mało podatne na wahania cen surowców. Sieć elektrowni jądrowych wytwarza 78% elektryczności we Francji. Dzięki elektrowniom wodnym, wiatrowym i innym źródłom energii odnawialnej, które czynią z Francji pierwszego w Unii Europejskiej producenta elektryczności ze źródeł odnawialnych, Francja osiąga poziom niezależności energetycznej bliski 50%. Francja ze swoją siecią elektrowni jądrowych ma jeden z najniższych wskaźników emisji CO2 wśród krajów OECD. Ambasador Francji podczas konferencji w Poznaniu nt.: Energia jądrowa w Wielkopolsce: szansą na rozwój w dniu 2 lutego 2010 roku stwierdził, że Polska dokonuje teraz wyboru w oparciu o takie same przesłanki, w świecie, w którym problematyka energetyczna ma tak zasadnicze znaczenie. Cena surowców pozostanie wysoka, ich dostępność będzie nadal uzależniona od zmian politycznych, a ich ilość ograniczona. W kontekście istotnych zmian klimatycznych, europejska polityka klimatyczna wymaga rewizji polityki energetycznej. Potrzebna jest zatem stabilna polityka energetyczna, pewna i dostosowana do logiki regionalnej, a więc europejskiej. Podstawa polityki energetycznej poszczególnych państw w energetyce jądrowej wymaga przyjęcia odpowiedzialności w następujących zakresach: zarządzania dostosowanego do rozmiarów przedsięwzięcia; wystarczającego przewidywania, a więc i cierpliwości uwzględniającej konieczny czas budowy i wdrażania instalacji; planowania obejmującego całość procesu, w tym etap rozbiórki instalacji i zagospodarowania odpadów. Francja jest gotowa udostępnić Polsce to, co ma do zaoferowania w zakresie specjalistycznej wiedzy, kształcenia kadr i badań specjalistycznych i naukowych w sektorze energetycznym. Francja może również podzielić się doświadczeniem w zdobywaniu przychylności ze strony społeczności lokalnych. Rozpoczęło się juz szkolenie dla 20 polskich naukowców we Francji w ramach programu szkoleniowego francuskiego Komisariatu Energii Atomowej [CEA]. Pierwsza część polegała na zapoznaniu się z obiektami związanymi z energetyką jądrową we Francji. Drugi etap to szkolenie teoretyczne, które ma się rozpocząć w kwietniu 2010 roku, a trzecia część rozpocznie się we wrześniu br. pod Paryżem i będą to trzymiesięczne staże w instytucjach związanych z energetyką 34

7 jądrową we Francji 9. Oczywiście Francja nie jest bezinteresownym partnerem Polski. Jest zainteresowana wyborem podejmowanym przez Polskę, mającym znaczenie dla europejskiej polityki energetycznej, tak by powstała wspólnota specjalistycznej wiedzy i zasad, prowadząca ku niezależnej i stabilnej polityce energetycznej UE. Instancje europejskie stanowią również właściwe miejsce dla promowania energetyki jądrowej. Struktury międzynarodowe, z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej na czele, ale także z Agencją Energii Jądrowej (NEA) związaną z OECD, sprzyjają dzieleniu się specjalistyczną wiedzą w dziedzinie energetyki jądrowej i ogólnej kontroli jej funkcjonowania. Polska i Francja już się spotykają w ramach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, a będą wkrótce także razem współpracować w Agencji Energii Jądrowej, po wstąpieniu Polski do tej agendy OECD. Gdy to już nastąpi, pojawią się również aspekty handlowe. Polityka sektorowa i rozwój energetyki jądrowej w Polsce W Polsce nie ma elektrowni jądrowych. Jedynym działającym reaktorem jądrowym jest reaktor badawczy Maria, zarządzany przez Instytut Energii Atomowej. W latach rozpoczęto budowę elektrowni Żarnowiec w województwie pomorskim. Prace przerwano na początku lat 1990., głównie pod naciskiem protestów przeciwników energetyki atomowej. Zakończono tylko inwestycję towarzyszącą, elektrownię szczytowo-pompową. Państwowa Agencja Atomistyki [PAA] zamierza zająć się planowaniem lokalizacji elektrowni jądrowej w Polsce. Ma być jedną z wielu elektrowni zapewniających bezpieczeństwo energetyczne kraju, która według PAA nie zagraża środowisku bardziej niż konwencjonalne elektrownie. Przeciwko budowie elektrowni jądrowej w Polsce są m.in. Greenpeace i partia Zieloni W dniu 9 listopada 2008 roku premier Donald Tusk zapowiedział budowę co najmniej dwóch elektrowni atomowych w północno-wschodniej Polsce. Prawdopodobne lokalizacje to Żarnowiec na Pomorzu oraz Podlasie 11. W dniu 8 stycznia 2010 roku Ministerstwo Gospodarki podało listę 28 miejscowości, które są brane pod uwagę pod kątem lokalizacji pierwszej elektrowni atomowej w Polsce 12. Ministerstwo Gospodarki planuje, że do 30 czerwca 2010 roku powstanie Program Polskiej Energetyki Jądrowej [PPEJ]. Mają w nim być określone m.in.: szczegółowy zakres działań i terminy ich realizacji, liczba, wielkość i możliwe lokalizacje elektrowni jądrowych, koszt wdrożenia energetyki jądrowej i budowy towarzyszącej infrastruktury oraz skutki gospodarcze i społeczne. W drugiej połowie 2010 roku dokument ma być skierowany do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych. Rząd powinien przyjąć PPEJ do końca 2010 roku, zaś w latach ma być wybrana lokalizacja i wykonawcy elektrowni jądrowych w Polsce. Obecnie do Ministerstwa Gospodarki wpłynęły zgłoszenia lokalizacyjne z następujących województw: kujawsko-pomorskie: Chełmno, Karolewo i Nieszawa, lubelskie: Chotcza i Gościeradów, łódzkie: Bełchatów, mazowieckie: Kozienice, Wyszków, Małkinia i Nowe Miasto, podlaskie: lokalizacja w trakcie wskazywania, pomorskie: Choczewo, Kopań, Lubatowo-Kopalino, Tczew i Żarnowiec, świętokrzyskie: Połaniec, wielkopolskie: Pątnów i Warta-Klępicz, zachodniopomorskie: Dębogóra, Krzymów, Krzywiec, Lisowo, Pniewo, Pniewo-Krajnik, Stepnica [dwie lokalizacje] i Wiechowo 13. Rada Ministrów w dniu 10 listopada 2009 roku przyjęła strategię rozwoju pt.: Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Program ten dokonuje dywersyfikacji struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej. Głównym celem energetyki energetycznej w tym obszarze jest przygotowanie infrastruktury dla energetyki jądrowej i zapewnienie inwestorom warunków do wybudowania i uruchomienia elektrowni jądrowych opartych na bezpiecznych technologiach, z poparciem społecznym i z zapewnieniem wysokiej kultury bezpieczeństwa jądrowego na wszystkich etapach: lokalizacji, projektowania, budowy, uruchomienia, eksploatacji i likwidacji elektrowni jądrowych. Celami szczegółowymi w tym obszarze są: dostosowanie systemu prawnego do sprawnego rozwoju energetyki jądrowej w Polsce, 35

8 wykształcenie kadr dla energetyki jądrowej, informacja i edukacja społeczna na temat energetyki jądrowej, wybór lokalizacji dla pierwszych elektrowni jądrowych, wybór lokalizacji i wybudowanie składowiska odpadów promieniotwórczych nisko- i średnio aktywnych, wzmocnienie kadr dla energetyki jądrowej i bezpieczeństwa radiacyjnego, utworzenie zaplecza badawczego dla polskiej energetyki jądrowej na bazie istniejących instytutów badawczych, przygotowanie rozwiązań cyklu paliwowego zapewniających Polsce trwały i bezpieczny dostęp do paliwa jądrowego, recyklingu wypalonego paliwa i składowania wysoko aktywnych odpadów promieniotwórczych. Podsumowanie Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energe Obecnie energetyka jądrowa jest najbardziej zalecanym źródłem energii elektrycznej, obok hydroenergetyki oraz energii wiatru i słońca. W przyszłości może posłużyć do odsalania wody morskiej, co pomoże w rozwiązaniu problemu dostaw czystej, słodkiej wody do picia. Zdaniem specjalistów z MAEA, najlepszą szansę rozwoju społeczno-ekonomicznego w poszczególnych krajach daje zapewnienie wszystkim źródłom energii w tym energii jądrowej udziału w zaspokajaniu potrzeb na zasadach wolnego rynku, tj. przy założeniu zmniejszania kosztów, ochrony środowiska i poprawy bezpieczeństwa energetycznego. Polska zdywersyfikuje strukturę wytwarzania energii elektrycznej przez wprowadzenie energetyki jądrowej zgodnie z dokumentem Polityka energetyczna Polski do 2030 roku przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 roku. Obejmuje on następujące działania prawno-instytucjonalne i programowoprojektowe: stworzenie podstaw instytucjonalnych do przygotowania i wdrożenia programu polskiej energetyki jądrowej, określenie niezbędnych zmian ram prawnych dla wdrożenia programu polskiej energetyki jądrowej oraz przygotowanie i koordynacja wdrażania tych zmian, przygotowanie projektu programu polskiej energetyki jądrowej będącego podstawą konsultacji społecznych oraz przeprowadzenie tych konsultacji, a następnie przedstawienie go do zatwierdzenia Radzie Ministrów, przygotowanie Państwowej Agencji Atomistyki do pełnienia roli dozoru jądrowego i radiologicznego dla potrzeb energetyki jądrowej, realizacja programu kształcenia kadr dla instytucji związanych z energetyką jądrową, przygotowanie i przeprowadzenie kampanii informacyjnej i edukacyjnej, dotyczącej programu polskiej energetyki jądrowej, analizy lokalizacyjne dla elektrowni jądrowych, analizy lokalizacyjne dla składowiska odpadów promieniotwórczych wraz z projektem składowiska i przygotowaniem jego budowy, budowa zaplecza naukowo-badawczego oraz wspieranie prac nad nowymi technologiami reaktorów i synergią węglowo-jądrową. Przygotowanie programu udziału Polski we wszystkich fazach cyklu paliwowego, przygotowanie udziału polskiego przemysłu w programie energetyki jądrowej, przygotowanie planów dostosowania sieci przesyłowej dla elektrowni jądrowych, rozpoznanie zasobów uranu na terytorium Polski. Przy budowie elektrowni jądrowych poważny problem stanowi często brak poparcia społecznego dla takich inwestycji, głównie z powodu obaw dotyczących bezpieczeństwa, zwiększonego poziomu radioaktywności i problemów z transportem i zagospodarowaniem odpadów. Z tego względu ostateczna decyzja o lokalizacji elektrowni powinna być poprzedzona kampanią społeczną, w celu rzetelnego poinformowania społeczeństwa o wadach i zaletach energetyki jądrowej. Szczególnie ważna jest przychylność społeczności lokalnej, na terenie której ma powstać elektrownia. Zwolennicy energetyki jądrowej argumentują, iż budowa reaktora pociąga za sobą wzrost aktywności ekonomicznej na pobliskich terenach. Jest to teza dość trudna do udowodnienia, jednak np. doświadczenia amerykańskie pokazują, że sąsiedztwo reaktorów jądrowych wpływa na zwiększenie poparcia społeczności lokalnej dla energetyki jądrowej. W promieniu 16 km od każdej z ponad 36

9 100 amerykańskich elektrowni jądrowych średnie poparcie dla nich wynosi ponad 80% 15. Decyzja o wprowadzeniu elektrowni jądrowych do systemu energetycznego napotyka też nieprzychylne przyjęcie ze strony grup społecznych związanych z tradycyjnym sektorem paliwowo-energetycznym. Wiąże się to z faktem, że elektrownie atomowe dają zatrudnienie znacznie mniejszej liczbie pracowników niż tradycyjne elektrownie i elektro-ciepłownie. Do wybudowania i uruchomienia pierwszej elektrowni atomowej na terytorium Polski droga jest ciągle dość daleka, ale jednak ukształtowana Ramowym harmonogramem działań na rzecz energetyki jądrowej, który rząd przyjął w pierwszej połowie sierpnia 2009 roku. W myśl tego programu prace nad budową elektrowni jądrowej w Polsce mają odbywać się w czterech kluczowych etapach: Etap I - do : opracowanie i przyjęcie przez Radę Ministrów Programu polskiej energetyki jądrowej, a tym samym ostateczne przesądzenie o wdrożeniu energetyki jądrowej w Polsce, w oparciu o pożądany zakres i tempo rozwoju energetyki jądrowej i towarzyszącej infrastruktury. Etap II : ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na budowę pierwszej elektrowni jądrowej. Etap III : wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wszystkich wymaganych prawem uzgodnień. Etap IV : budowa pierwszej elektrowni jądrowej. Na początku stycznia 2010 roku Ministerstwo Gospodarki ogłosiło wspomnianą listę 28 propozycji lokalizacji elektrowni jądrowych. Powstała ona na podstawie zgłoszeń Jednostek Samorządu Terytorialnego [JST] oraz spółek z branży zainteresowanych współpracą przy budowie elektrowni. W dniu 16 marca 2010 roku resort gospodarki przedstawił ranking miejscowości, w których mogłyby powstać elektrownie jądrowe pierwsze miejsce zajął Żarnowiec, Warta-Klempicz drugie, a Kopań trzecie 16. W opinii Luisa Echavarri ego, dyrektora generalnego Agencji Energii Atomowej, goszczącego w Polsce w dniach marca 2010 roku, podjęta przez Polskę decyzja o budowie elektrowni atomowych jest racjonalna. Zwłaszcza, jak dodał Luis Echavarri, że 90% energii elektrycznej w naszym kraju jest produkowane przez elektrownie opalane węglem. Zaznaczył też, że Polska obok Włoch jest jedynym krajem europejskim, w którym do tej pory nie ma energetyki jądrowej. Ostateczną decyzję, gdzie rozpocznie się budowa bloku energetycznego, podejmie Polska Grupa Energetycznq (PGE) wspólnie z zagranicznym partnerem. To właśnie PGE w imieniu skarbu Państwa odpowiada za realizację projektu. Prąd z pierwszej elektrowni atomowej w Polsce ma popłynąć w 2020 roku. W planach rządu jest budowa dwóch elektrowni po 3 tys. MW mocy każda 17. PGE SA do końca grudnia 2010 roku został zobowiązany do utworzenia konsorcjum dla budowy elektrowni. Następnie musi dokonać wyboru jednej z dostępnych technologii jądrowych. W tym celu zarejestrowała w sądzie spółkę PGE Energia Jądrowa i utworzyła pierwszą grupę roboczą z francuskim przedsiębiorstwem zajmującym się dostarczaniem energii elektrycznej Électricité de France [EDF]. Do końca bieżącego roku ma powstać jeszcze jedna lub dwie takie grupy, w celu analizy możliwych do zastosowania technologii budowy. Na płaszczyźnie dwustronnych relacji francusko-polskich, zgodnie z podpisaną umową o strategicznym partnerstwie z 28 maja 2008 roku, Francja jest skłonna podzielić się z Polską swą specjalistyczną wiedzą w zakresie energetyki jądrowej, na etapie przygotowawczym obejmującym wiedzę w następujących zakresach: wdrożenia odpowiednich zasad instytucjonalnych; wprowadzania właściwego zarządzania; kształcenia początkowego i ustawicznego personelu nadzoru i specjalistów (inżynierów, naukowców, prawników); tworzenia odpowiedniej infrastruktury badawczej, w szczególności dla reaktorów kolejnych generacji. Francja może podzielić się doświadczeniem w zdobywaniu przychylności ze strony społeczności lokalnej, a także wziąć aktywny udział w debacie publicznej, która zostanie w zakresie rozwoju polskiej energetyki jądrowej w Polsce podjęta. Polska Grupa Energetyczna SA chce utworzyć konsorcjum, w którym będzie miała pakiet większościowy, tj. co najmniej 51% udziałów. Dzięki konsorcjum będzie możliwe wykorzystanie doświadczenia partnera i co równie istotne ograniczy koszty ELEKTRO NERGETYKA nr 1 (3) /

10 poniesione przez PGE, które zostaną rozłożone na wszystkich kontrahentów. Cena budowy dwóch siłowni o mocy ok. 6 tysięcy megawatów, przy założeniu, że jeden megawat kosztować będzie 3,5 mln euro, wyniesie 21 mld euro, tj. około 80 mld złotych. Koszty te pozostają jednak w sferze szacunków, a wpływ na cenę ma wiele czynników, jak lokalizacja, czy wybrana technologia. Do końca czerwca 2010 roku Ministerstwo Gospodarki ma przygotować program rozwoju polskiej energetyki jądrowej. Planuje też ogólnopolską kampanię promocyjno-informacyjną z wykorzystaniem telewizji, która ma ruszyć jesienią tego roku. Teraz resort gospodarki wybiera profesjonalną firmę, która ją przeprowadzi 18. Budowa elektrowni atomowej w Polsce musi być poprzedzona rzetelnymi analizami dotyczącymi przede wszystkim opłacalności inwestycji, wpływu na krajowy rynek pracy, oddziaływań na środowisko i kwestii związanych z bezpieczeństwem. Konieczne jest także przestudiowanie alternatywnych opcji zaspokajania rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną. Inwestowanie w ten rodzaj elektrowni musi uzyskać akceptację społeczną oraz będzie wymagało uprzedniego opracowania i wdrożenia podstaw legislacyjnych i prawnych dla całego procesu inwestycyjnego w sektorze energetycznym Dane IAEA na koniec 2006 roku 4 Borowski K., Energetyka jądrowa perspektywy rozwoju w Polsce, Infos, Biuro Analiz Sejmowych, 13 marca 2007, nr Ibidem 6 Energia jądrowa, Mit i rzeczywistość, Publikacja Fundacji im. Heinricha Bólla. 7 Opracowanie Europejskiego Towarzystwa Fizycznego Szkolenia polskich naukowców we Francji 10 Nieuniknione protesty. Rozmowa z Dariuszem Szwedem, Współprzewodniczącym Zielonych 2004, Nowy Przemysł, Nr 11/ Donald Tusk, Będą dwie elektrownie atomowe. Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energetyczny Rynek energe 12 Lista lokalizacji dla elektrowni jądrowej. 13 Warpechowska B., Polsce jest coraz bliżej do elektrowni atomowej, Puls Biznesu, 10 marca 2010, Nr 48[3064]. 14 Ministerstwo Gospodarki, Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Warszawa, 10 listopada 2009 roku, Załącznik do Uchwały nr 202/ Nie bójcie się energii atomowej rozmowa z Patrickiem Moore'em, Gazeta Wyborcza z dn lipca 2006 roku, nr 176, Warszawa Łakoma A., Atom na Pomorzu i w Wielkopolsce, Rzeczpospolita, 17 marca 2010, nr.64[8575] 18 Ibidem. Dr Bogdan Ekstowicz, ekspert polityki strategicznej i zarządzania międzynarodowego, doktor nauk humanistycznych, absolwent Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, ukończył Studium Polityki Zagranicznej w Akademii Dyplomatycznej Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych i studia podyplomowe z zakresu przygotowania i zarządzania projektami Unii Europejskiej. W latach i szef międzynarodowego kontraktu consultingowego w Libii, Dyrektor ds. Inwestycji w Raiffeisen Banku, Dyrektor Oddziału BLB BICK Monachium w Polsce, od 2001 roku Dyrektor Rozwoju Francuskiej Grupy Consultingowej EGIS w Polsce i od 2002 roku - Prezes Centrum Naukowego Przedsiębiorczości Intelektualnej w Warszawie. Autor i współautor książek pt.: Aspekty polityczne, społeczne i ekonomiczne wdrażania polityki strukturalnej w Polsce na tle casusu Irlandii, Grecji, Hiszpanii i Portugalii, Polityka strukturalna stymulatorem modernizacji i rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej w okresie , Polityka strukturalna UE w zakresie rozwoju Polski Wschodniej w okresie , publikacji naukowych z zakresu polityki Unii Europejskiej, procesów integracyjnych UE, zarządzania międzynarodowego, polityki zagranicznej RP oraz procesów globalizacyjnych. Wykładowca Akademii Leona Koźmińskiego i kierownik studiów podyplomowych w Centrum Kształcenia Podyplomowego Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie. 38

11 Mapa 1. Stan elektrowni jądrowych na świecie2. Status elektrowni atomowych na świecie. Działające reaktory, budowa nowych reaktorów Działające reaktory, plany budowy nowych reaktorów Brak reaktorów, budowa nowych reaktorów Brak reaktorów, plany budowy nowych reaktorów Działające reaktory Działające reaktory, plany likwidacji Energetyka jądrowa jest nielegalna Brak reaktorów 3 Na świecie zainstalowane są elektrownie jądrowe o łącznej mocy 370 GW, wytwarzanej przez 442 bloki energetyczne. Budowanych jest obecnie na świecie 29 nowych bloków energetycznych. Większość z nich powstaje w Azji. W Indiach i Chinach inwestycje w sektorze energetycznym, w tym nuklearnym, są jednym z priorytetów rozwoju gospodarczego. Takie kraje, jak Japonia i Korea Południowa, pozbawione własnych złóż surowców energetycznych, rozwijają energię jądrową, by zmniejszyć uzależnienie od importu paliw 4. Poziom rocznej produkcji energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych wskazuje na większe wykorzystanie zainstalowanej w nich mocy (kolejno: jądrowe: 1560, węglowe 6350, wodne 2030 TWh). Najwięcej energii elektrycznej uzyskuje się z energetyki jądrowej w USA (rocznie 527 TWh, 103 reaktory) i Francji (260 TWh, 59 reaktorów). Potęgami są również Japonia z 55 reaktorami i Rosja - 31 reaktorów. Elektrownie atomowe wytwarzają około 19% światowej produkcji energii elektrycznej Najwyższy udział energetyki jądrowej w produkowanej energii elektrycznej mają: Francja (ok. 82%

12