Małgorzata Wnuk M ETODY I ŚRODKI TECHNICZNE STOSOW A NE NA ZAJĘCIACH Z BIOLOGII

Transkrypt

1 ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS K SZTA ŁCE NIE POLONISTYCZNE CUD ZO ZIE M C ÓW 7/8, 1996 Małgorzata Wnuk M ETODY I ŚRODKI TECHNICZNE STOSOW A NE NA ZAJĘCIACH Z BIOLOGII Roczny kurs przygotow aw czy do studiów przyrodniczych w naszym Studium obejm uje trzy profile biologiczne: - medyczny, - farm aceutyczny, - rolniczy. Studenci każdego z nich realizują odrębny program nauczania, z innym wymiarem godzin. Profil medyczny skupia wszystkich słuchaczy chętnych do rozpoczęcia studiów w Polsce w akadem iach medycznych na wydziale lekarskim i stom atologicznym i w ak ad em iach w ychow ania fizycznego. Profil farmaceutyczny przygotow uje do podjęcia studiów na wydziale farm aceutycznym akadem ii medycznych. Profil rolniczy grupuje przyszłych studentów uniw ersyteckich wydziałów biologicznych i różnych kierunków akadem ii rolniczych. Zajęcia z biologii rozpoczynają się w szóstym tygodniu nauki w Studium Język a Polskiego. Stopień znajomości języka polskiego w różnych grupach jest różny. Od kilku lat kształcimy także młodzież pochodzenia polskiego z krajów W spólnoty N iepodległych Państw, k tó ra czasem słabo mów i po polsku, ale na ogół nie m a problem ów z ogólnym rozumieniem tekstu biologicznego - oczywiście nie w nikając w szczegóły. Rów nocześnie z nimi rozpo czyn ają nauk ę uczniowie krajów arabskich, afrykańskich czy południow o-am erykańskich. G rup y tw orzone są na takich zasadach, aby wszyscy należący do nich słuchacze reprezentowali zbliżony poziom znajomości języka polskiego. W 1 semestrze grupy medyczne m ają 7 godzin biologii tygodniow o, grup y farm aceutyczne - 6 godzin, a grupy rolnicze - 5 godzin.

2 W semestrze II zwiększa się liczba godzin biologii we w szystkich typach gru p do 8 godzin w tygodniu. Program nauczania w każdym profilu jest też nieco zróżnicow any. W grupach medycznych program zawiera: 1) biologię og ólną (cytologię i histologię), 2) an atom ię człow ieka poprzedzoną elem entami m orfologii, 3) genetykę, 4) krótk i zarys m ikrobiologii i parazytologii lekarskiej, 5) w ybrane zagadnienia z higieny i ekologii. G rup y farm aceutyczne realizują program zbliżony do program u grup m edycznych, ale z dołączonym i do niego elementami z botaniki. W grupach rolniczych program nauczania jest bardziej zróżnicow any i uwzględnia problem atykę z zakresu: 1) biologii ogólnej (cytologii i histologii), 2) botanik i ogólnej i systematycznej, 3) zoologii systematycznej, 4) genetyki, 5) podstaw ow ych problem ów ewolucji. Pracujem y z grupam i średnio 9 miesięcy realizując około godzin w roku akadem ickim. Oczywiście liczba jednostek lekcyjnych w każdej grupie m oże być różna, co w ynika z term inu rozpoczęcia zajęć, a ten z kolei zw iązany jest z d a tą przyjazdu uczestników. Biologia ja ko przedm iot nauczania w Studium obejmuje tylko w ybrane elem enty spo śród poszczególnych dziedzin wchodzących w jej skład. Są to najczęściej inform acje o pewnych praw idłow ościach, praw ach, hipotezach i teo riach - czyli najważniejsze syntezy biologiczne. Z adaniem nauczyciela biologii w Studium jest nie tylko nauczenie słownictw a specjalistycznego (biologicznego), ale często zwykłe nauczanie przedm iotu. Z d arz a się bow iem - i to wcale nierzadko - że przyjeżdżający do nas kandydaci na studia medyczne czy biologiczne nie m ają podstawowych w iadom ości m erytorycznych z zakresu budow y kom órki, tkanki, nie m ów iąc ju ż o fizjologii człowieka. R ównocześnie zdajemy sobie spraw ę z tego, że umysł obcokrajow ca nie jest w stanie op anow ać w krótkim czasie polskiego słow nictw a ogólnego w raz z term inologią specjalistyczną. F a k t ten spraw ia naszym studentom najwięcej kło potu i wysiłku. Od nauczyciela zaś w ym aga to staranności w przygotow aniu się do poszczególnych tem atów oraz ścisłej w spółpracy z nauczycielem języka polskiego. M e tod ą na ucza nia okre śla się zwykle zw eryfikow any celow o i system atycznie stosow any sposób kierow ania przez nauczyciela procesem uczenia się, zmierzający do osiągnięcia postulow anych celów w zakresie

3 w iadom ości, umiejętności oraz postaw. K lasyfikacja tych m e tod byw a różna. Posługując się zasadam i Zborow skiego (1966) m ożna wskazać metody: a) służące opanow aniu now ego m ateriału, b) utrw alania, c) spraw dzania wyników. Specyfika kształcenia w Studium Języka Polskiego dla C udzoziemców polega na tym, że stosow ane są tu m etody pracy łączące w sobie elementy dy daktyki szkoły średniej i wyższej uczelni. Nie m ożna bowiem realizow ać jednostki lekcyjnej m etod ą tylko w ykładową, gdyż byłaby w dużym stopniu niezrozumiała, a przez to ogrom nie nużąca. D latego też w śród m etod służących op anow aniu nowego m ateriału na pierwszym miejscu znajdują się obserwacje i eksperym enty, pokaz, dyskusja. W ykorzystujemy do tego różne środki techniczne pom ocne w nauczaniu. Studenci pracu ją grupow o lub indywidualnie. Samodzielna praca studenta opiera się na sporządzeniu preparatu, obejrzeniu go pod m ikroskopem, narysow aniu i opisaniu. M ogą być też użyte preparaty gotowe, zaw ierające struktury komórkow e, tkanki bądź poszczególne wycinki narządów. Niezwykle w ażną p om ocą w realizacji niektórych tem atów są także foliogramy lub ich zestaw y ilustrujące określony problem. Pozw alają one łatwiej zrozumieć funkcjonow anie danego n arządu w ynikające z jego budow y anatomicznej. Przykładem m oże być budow a korzenia fasoli, czy budow a kom órki pierw o tniak a. Pew ne fragm en ty lekcji m ożna przygotow ać sobie wcześniej i w ykorzystać rzutnik pisma (grafoskop). Pozw ala on nauczycielowi rów nocześnie mówić, rysow ać, pisać i pokazyw ać pewne elementy, co znacznie ułatw ia k o n ta k t ze studentam i. R óżn orodność pom ocy naukow ych pozw ala nam na m aksym alne ua trakcyjnienie lekcji. D ysponujem y dużą ilością naturalnych pre para tów form alinow y ch, pre p aratów zatopionych w polimalu, kolorow ych tablic i m odeli, szkieletem i poszczególnymi jego elementami. Znacznie łatw iej zapam iętuje się now e w iadomości, gdy zdobyw a się je w oparciu o związane z tem atem pom oce naukow e. Stosujemy także sam odzielną pracę z książką, częściej w semestrze II, gdy mniejszym problem em dla słuchaczy jest już słow nictwo specjalistyczne i ogólne. W ykorzystyw ane są w tedy na lekcjach podręczniki licealne i a ka dem ickie, atlasy i podręczniki w ydane specjalnie dla słuchaczy Studium. K orzystam y też z zeszytów do ćw iczeń z ana tom ii, botaniki, zoologii i genetyki (autorstw a K. Wiśniewskiej, M. W nuk, 1989, 1991). G rup y m edyczne (te najlepsze) uczestniczyły w II semestrze roku akad. 1993/1994 w w ykładach z anatom ii porów naw czą prow adzonych dla studentów I ro ku akademii medycznej. Był to pierwszy spraw dzian możliwości ko rz ysta nia z p rofesjonalnego, uczelnianego w ykładu. W ym agał on od

4 studentów umiejętności koncentrow ania uwagi na istotnych problem ach, dokonyw ania selekcji treści. N iektóre trudniejsze tem aty opracow ane zostały przez nauczycieli w form ie osobnych konspektów (np. grzyby, glony - w śród tem atów botanicznych, czy np. autonom iczny układ nerwowy). Pozw ala to nauczycielowi poznać indyw idualne możliwości studentów. Efektyw ność procesu uczenia się ależy w dużym stopniu zarów no od jego motyw acji, ja k i od posługiw ania się właściwymi m etodam i i technikam i uczenia się. N iestety, w toku naszej pracy przekonujem y się, że studenci najczęściej nie dy spon ują odpow iednim i wiadom ościami i um iejętnościam i oraz naw ykami. U czą się w sposób prymitywny polegający na pam ięciowym opan ow aniu w iadomości przez m echaniczne pow tarzanie treści tekstu zapisanego w zeszycie przedmiotow ym. D latego też staram y się utrw alać przekazyw aną naszym słuchaczom wiedzę w sposób możliwie ja k najbardziej atrakcyjny i skuteczny. Służą do tego celu głównie środki audiow izualne. Zaliczamy do nich filmy dźw iękowe, audycje telewizyjne, przeźrocza oraz nagrania na taśmie m agnetofonow ej b ąd ź magnetowidowej. A by ułatwić naszym studentom uczenie się biologii zrealizow aliśm y w Studium filmy poświęcone budow ie kom órki, podziałowi i funkcjom tka nek zwierzęcych, w itam inom. O prócz tego m am y dużo w ideo-filmów ilustrujących tem aty z zakresu botaniki, zoologii, ana tom ii i fizjologii człowieka. W ciągu całego roku nagrywamy z różnych przyrodniczych program ów fragm enty bądź całe filmy, które potem w ykorzystujem y na zajęciach podczas realizow ania nowego tem atu lub - częściej - ja ko m ateria ł pom ocniczy przy utrw alaniu wiadomości. Zrealizow anie całego program u nauczania biologii jest często bardzo trudne. W ym aga ogromnej staranności, spraw ności, konsekw encji zarów no ze stro ny nauczyciela, jak i słuchaczy. Studentom, którzy m ają trudności w przyswajaniu sobie pewnych terminów bądź całych zagadnień, organizujemy popołudniow e konsultacje. K on trola i ocena w yników uczenia się biologii jest w przypa dku naszych słuchaczy niezwykle istotna. Zapew nia realizację zasady systematyczności i trw ałości w yników nauczania (w zasadzie zrealizowanie każdej jednostki tematycznej pow inno być zakończone sprawdzeniem w iadomości). Pozw ala to na systematyczne bogacenie słownictwa. Form y spraw dzania w iadom ości byw ają różne. F o rm ą spraw dzenia wielkości nabytej przez studenta wiedzy m oże być dyskusja i po gada nk a po w iązana z rozwiązyw aniem przez słuchacza różnych prakty cznych lub teoretycznych problem ów. O trzymujemy w odpow iedzi inform acje o umiejętności posługiw ania się wiedzą pytanego i przydatności

5 w praktycznym działaniu - co jest szczególnie ważne dla kandydatów na studia medyczne. Od kilku lat stosujemy w grupach medycznych, farm aceutycznych i rolniczych spraw dziany wiedzy w formie testów. O pracow ujemy testy m iędzysem estralne i testy poscm cstralne spraw dzające opanow anie wiadomości z biologii w semestrze I lub II. Szczególnie dużo pracy w kładamy w przygotow anie testów dla grup medycznych. Zdajemy sobie bowiem sprawę z tego, że na Akademii Medycznej w iększość zaliczeń odbyw a się m e tod ą testow ą. D latego też możliwie wcześnie zaczynamy w prow adzać prace kontrolne z elementami testu. Pierwsze takie spraw dziany, ze względu na słabą znajom ość języka, ograniczają się do testów uzupełnień o bardzo m ałym stopniu trudności. N a przykład - uzupełnij zdanie: Podziały m itotyczne odbywają się tylko w kom órkach (jakich?)..., albo W wyniku podziału m itotycznego powstaje (ile?)... kom órek potom nych. Test taki m oże rów nież zawierać rysunek, na k tórym trzeba zaznaczyć poszczególne elementy lub nazwać proces, który jest przedstaw iony graficznie. Pierwsze prace kontrolne zm uszają studenta do indyw idualnej pracy, do samodzielnego pisania, a przede wszystkim nie pozw alają na bierne odtw arzanie w yuczonych na pam ięć fragm entów tekstu specjalistycznego - z czym spotykam y się często w czasie odpowiedzi ustnych. W m iarę upływ u czasu, gdy okres nauki języka polskiego i biologii trw a już dłużej, stosujemy [trudniejsze] testy kontrolne. Słuchacze już nie uzupełniają jednym wyrazem zd ania w tekście, lecz w pisują całe dotyczące jakiegoś problem u określenia. N a przykład Do elementów m orfotycznych krw i należą'... R ów nocześnie z tymi obszerniejszymi testami uzupełnień w prow adzam y tak że testy wyboru, polegające na tym, że spośród czterech proponow anych odpow iedzi, często zbliżonych do siebie brzmieniem lub znaczeniem, należy w ybrać tę jed ną, praw idłow ą. Trudniejsze spośród pytań testow ych są takie, w który ch trzeba połączyć kilka elementów w jedn ą całość. N a przykład wymieniamy liczbę odnóży krocznych, liczbę części ciała i sposób oddychania i trzeba te 3 cechy zestawić, aby daw ały praw idłow ą charakterystykę ow ada. W iadom o jest, że nie wszyscy uznają test jak o najbardziej skuteczną form ę spraw dzającą przyswojenie wiadomości. N atom iast należy zapew ne przyznać im duży stopień obiektyw izm u, który opiera się na identycznych szansach udzielenia pozytywnej odpowiedzi na te same pytania, w takich sam ych w arunkach i często w tym samym czasie. W yniki testu m ogą stanow ić jeden z elementów szerszej i głębszej analizy postępów nauki stud en ta z zakresu biologii - tym bardziej że ta form a spraw dzania w iadom ości należy do bardziej łubianych. Wszystkie przedstawione sposoby i środki techniczne służące do kształcenia cudzoziemców m ają na celu w drażanie słuchaczy do samodzielnej pracy, gw arantującej sukcesy cudzoziemskim studentom na polskich uczelniach.

6 LITERATURA [1] S t a w i ń s k i W., Zarys dydaktyki biologii, cz. 1, Warszawa [2] W i ś n i e w s k a K., W n u k M., Ćwiczenia z biologii, Łódź [3] W i ś n i e w s k a K., W n u k M., Ćwiczenia z anatomii, Łódź [4] W n u k M., Wykorzystanie technik i środków nauczania tv biologii, Acta Universitatis Lodziensis 1989, Kształcenie polonistyczne cudzoziemców 2. [5] Z b o r o w s k i J., Unowocześnianie m etod utuczania, Warszawa 1966.