Zespół Przedbramia ul. Długiej w Gdańsku
|
|
- Łukasz Podgórski
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Zespół Przedbramia ul. Długiej w Gdańsku Studium archeologiczne pod redakcją Aleksandry Pudło Gdańsk 2016
2 Monika Badura Małgorzata Latałowa Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki, Katedra Ekologii Roślin, Uniwersytet Gdański Szczątki makroskopowe roślin z obiektów archeologicznych Zespołu Przedbramia w Gdańsku Zarys treści: Opracowanie archeobotaniczne przygotowano na podstawie materiału pobranego z wykopów archeologicznych w obrębie Nory Żmii, pod przejściem Wieży Więziennej oraz z wypełniska latryny. Zachowane w próbach szczątki roślinne doprecyzowały informacje archeologiczne na temat warunków depozycji warstw (XIV w.), które zalegały na wysokości fundamentów w przejściu bramnym Bramy Wysokiej i przedbramiu, oraz dostarczyły danych dotyczących roślinnych składników diety użytkowników Zespołu Przedbramia w XVII XVIII w. Słowa kluczowe: archeobotanika, Gdańsk, rośliny konsumpcyjne, warunki środowiska Keywords: archaeobotany, Gdańsk, food plants, environmental context Wprowadzenie Zespół Przedbramia ul. Długiej jest jednym z prawie trzydziestu stanowisk archeologicznych w Gdańsku, z których w ciągu ostatnich dwudziestu lat zebrano materiał do badań archeobotanicznych 1. 1 Por. m.in. M. Latałowa, J. Jarosińska, M. Kozłowska, Szczątki roślinne, [w:] Badania archeologiczne terenu przyszłego Centrum Dominikańskiego w Gdańsku. Sezon 2000, red. Gołembnik, Warszawa 2001, s ; M. Latałowa, M. Badura, J. Święta, Szczątki roślin ze stanowiska archeologicznego przy zbiegu ulic Piwnej i Kaletniczej, na terenie Głównego Miasta w Gdańsku, Pomorania Antiqua, t. XIX, 2003, s ; M. Latałowa, M. Badura, J. Jarosińska, J. Święta-Musznicka, Useful Plants in Medieval and Post-medieval Archaeobotanical Material from the Hanseatic Towns of Northern Poland (Kołobrzeg, Gdańsk and Elbląg), [w:] Medieval Food Traditions in Northern Europe, red. S. Karg, Studies in Archaeology & History, t. 12, Copenhagen 2007, s ; M. Latałowa, M. Badura, J. Jarosińska, J. Święta-Musznicka, K. Pińska, Archeobotaniczne przesłanki dotyczące pokarmów roślinnych w Gdańsku, Elblągu i Kołobrzegu na tle danych z innych ośrodków hanzeatyckich północnej Europy (XIII XVIII w.), [w:] Stan badań archeologicznych miast w Polsce, red. H. Paner, M. Fudziński, Z. Borcowski, Gdańsk 2009, s ; M. Latałowa, J. Święta-Musznicka, A. Pędziszewska, Źródła paleobotaniczne do rekonstrukcji wczesnych etapów rozwoju Gdańska, [w:] Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa, red. P. Kittel, J. Forysiak, L. Domańska, Środowisko, Człowiek, Cywilizacja, t. 2, Poznań 2009, s ; M. Badura, Pimenta officinalis Lindl. (pimento, myrtle pepper) from Early Modern Latrines in Gdańsk (Northern Poland), Vegetation History and Archaeobotany, W przypadku tego stanowiska prace zostały ograniczone do analizy zaledwie dziesięciu prób, a ich celem było: doprecyzowanie informacji na temat warunków depozycji warstw datowanych na XIV w., które zalegały na wysokości fundamentów w przejściu bramnym Bramy Wysokiej i przedbramiu, oraz dostarczenie danych dotyczących roślinnych składników diety użytkowników więzienia funkcjonującego w murach Zespołu Przedbramia w XVII XVIII w. Szczątki roślin stanowią szczególnie cenny element w badaniach nad rekonstrukcją warunków przyrodniczych towarzyszących rozwojowi osadnictwa. Wykorzystuje się w tym celu wiedzę na temat właściwości ekologicznych poszczególnych gatunków, ich preferencji siedliskowych pod względem zasobności podłoża w określone związki chemiczne, materię t. XII, 2003, s ; tejże, Rola roślin w jadłospisie gdańszczan w okresie XIII XVIII w. przesłanki archeobotaniczne, [w:] Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze, t. 2, red. R. Stolična, A. Drożdż, Cieszyn Katowice Brno 2010, s ; tejże, Szczątki roślin użytkowych w obiektach archeologicznych przy ulicy Rajskiej w Gdańsku, Archeologia Gdańska, t. IV, 2010, s ; tejże, Rośliny użytkowe w dawnym Gdańsku. Studium archeobotaniczne, Gdańsk 2011; M. Badura, M. Latałowa, J. Jarosińska, J. Święta, Rośliny użytkowe w średniowiecznych i nowożytnych materiałach archeobotanicznych z miast północnej Polski (Kołobrzeg, Gdańsk, Elbląg), [w:] Archeologia et Historia Urbana, red. R. Czaja, G. Nawrolska, M. Rębkowski, J. Tandecki, Elbląg 2004, s
3 organiczną i wodę, a także względem dostępności światła i warunków termicznych 2. W określonych warunkach tworzą się charakterystyczne kombinacje gatunków (zbiorowiska roślinne), które również mają wartość diagnostyczną w rekonstrukcjach dawnego środowiska 3. Rośliny mają ogromne znaczenie w różnych dziedzinach życia człowieka, w tym przede wszystkim jako składniki pokarmów, które wpływają na jakość pożywienia jego wartość kaloryczną, poziom mikroelementów i witamin koniecznych dla zdrowia oraz wartości smakowe i właściwości konserwujące; niektóre składniki potraw są, i były w przeszłości, wyznacznikiem zamożności 4. Skład botaniczny próbek z warstw i obiektów archeologicznych zawiera także informację na temat sposobu kształtowania się danej warstwy i czynników oddziałujących w miejscu powstawania depozytu 5. Historia Zespołu Przedbramia ul. Długiej sięga XIV w. 6 i stanowi szczególnie interesujący element 2 H. Ellenberg, H.E. Weber, R. Düll, V Wirth, W. Werner, D. Paulissen, Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa, Scripta Geobotanica, t. 18, Göttingen 1992; K. Zarzycki, H. Trzcińska- -Tacik, W. Różański, Z. Szeląg, J. Wołek, U. Korzeniak, Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski, Kraków K.-E. Behre, S. Jacomet, The Ecological Interpretation of Archaeobotanical Data, [w:] Progress in Old World Palaeoethnobotany, red. W. van Zeist, K. Wasylikowa, K. E. Behre, Rotterdam 1991, s ; H. Küster, Phytosociology and Archaeobotany, [w:] Modelling Ecological Change. Perspective from Neoecology, Palaeoecology and Environmental Archaeology, red. D.R. Harris, K.D. Thomas, New York 2016, s ; W. Matuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa A. Livarda, M. van der Veen, Social Access and Dispersal of Condiments in North-West Europe from the Roman to the Medieval Period, Vegetation History and Archaeobotany, t. XVII, 2008, s ; M. van der Veen, When is Food a Luxury, World Archaeology, t. XXXIV, 2003, s ; M. van der Veen, A. Livarda, A. Hill, New Plant Foods in Roman Britain Dispersal and Social Access, Environmental Archaeology, t. XIII, 2008, s U. Willerding, Paläo-ethnobotanische Untersuchungen über die Entwicklung von Pflanzengesellschaften, [w:] Werden und Vergehen von Pflanzengesellschaften, hrsg. O. Willmans, R. Tüxen, Vaduz 1979, s ; C.H. Miksicek, Formation Processes of the Archaeobotanical Record, Advances in Archaeological Method and Theory, t. X, 1987, s ; M. van der Veen, Formation Processes of Desiccated and Carbonized Plant Remains the Identification of Routine Practice, Journal of Archaeological Science, t. XXXIV, 2007, s Zob. art. A. Pudło tym tomie. 232 dziejów Gdańska ze względu na przeznaczenie stojących tu zabudowań. Brama Wysoka (późniejsza Wieża Więzienna) wraz z bramą zewnętrzną (późniejsza Katownia) utraciła swoje walory obronne w XVI w., a po adaptacji na więzienie stała się miejscem sądu, tortur i przetrzymywania więźniów. W okresie od XVII do XIX w. trafiali tu przestępcy skazani m.in. na przymusową pracę przy sypaniu obwałowań miejskich fortyfikacji. Mieściło się w niej również kilka cel należących do wojskowego wymiaru sprawiedliwości 7. Jest to więc także interesujące stanowisko pod względem archeobotanicznym, które mimo stosunkowo niewielkiego zakresu wykonanych analiz dostarcza nowych danych, uzupełniających ustalenia archeologiczne i historyczne. Materiał i metody badań Próbki do analiz botanicznych pobrano z trzech wykopów archeologicznych założonych w 2003 r. (ryc. 1, tab. 1). Siedem prób pochodzi z wypełniska latryny (wykop nr 4), która funkcjonowała od XVII w. do momentu likwidacji więzienia w XIX stuleciu. Był to duży obiekt o powierzchni 26 m 2, zlokalizowany pod sklepieniem przy Wieży Więziennej 8. Pozostałe trzy próby zebrano z zasypiska datowanego na XIV w., wypełniającego przejście bramne Bramy Wysokiej (2 próby, wykop nr 6 przejście Wieży Więziennej) oraz przedbramie (1 próba, wykop nr 3 loch Nora Żmii), które prawdopodobnie pełniło rolę suchej fosy 9. Próby o wyjściowej objętości między 750 a 3000 cm 3 analizowano w trzech etapach. W pierwszym etapie sprawdzano obecność szczątków botanicznych w podpróbce o objętości 100 cm 3, po czym w przypadku pozytywnego wyniku próbę uzupełniano do 300 cm 3 (podpróbka A), tj. standardowej objętości przyjętej w Pracowni Paleoekologii i Archeobotaniki Uniwersytetu Gdańskiego dla 7 D. Kaczor, Wieża Więzienna, [w:] Gedanopedia (Encyklopedia Gdańska), red. B. Śliwiński, 2016, (25 VII 2016). 8 Por. art. A. Pudło w tym tomie. 9 Tejże, Zespół Przedbramia w Gdańsku badania archeologiczne w sezonie 2002 i 2003, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk 2005, s
4 Tabela 1. Zespół Przedbramia (Katownia) wykaz prób archeobotanicznych (inf. archeologiczne A. Pudło) L.p. Warstwa (nr próby) Opis archeologiczny Chronologia Opis archeobotaniczny objętość (cm 3 ) a/b LATRYNA zasypisko z popiołem (wykop nr 4) XIX w. (?) wtrącenie w warstwie 133 z widocznymi ścinkami skóry (wykop nr 4) wypełnisko latryny (odpowiada warstwie 137; wykop nr 4) XIX w. (?) XVII XVIII w wypełnisko latryny (wykop nr 4) XVII XVIII w (1) wypełnisko latryny (odpowiada warstwie 135; wykop nr 4) dolna część wypełniska latryny (wykop nr 4) dolna część wypełniska latryny (wykop nr 4) warstwa zalegająca w obrębie lochu Nora Żmii; zasypisko fundamentów przedbramia Bramy Wysokiej (sucha fosa; wykop nr 3) warstwa zalegająca w obrębie Wieży Więziennej; zasypisko przejścia bramnego Bramy Wysokiej (sucha fosa; wykop nr 6) warstwa zalegająca w obrębie Wieży Więziennej; zasypisko przejścia bramnego Bramy Wysokiej (sucha fosa; wykop nr 6) XVII XVIII w. XVII XVIII w. XVII XVIII w. ZASYPISKO FOSY XIV w. (?) XIV w. (?) XIV w. (?) materiał spalony; liczne węgle drzewne i przepalone kości materiał organiczny z domieszką ciemnego piasku próba organiczna z domieszką brunatnego piasku, duża liczba węgielków, szczątki zwierzęce (kości), fragm. tkaniny próba organiczna z domieszką ciemnego piasku, pojedyncze, drobne węgle drzewne próba organiczna z domieszką brunatnego piasku, duże fragm. węgli drzewnych, fragm. ceramiki, szczątki zwierzęce (kości, skorupki jaj, liczne kokony much), fragm. tkaniny próba organiczna z domieszką brunatnego piasku, dosyć liczne węgle drzewne, szczątki zwierzęce (liczne kokony much, fragm. kości, łuski rybie) próba organiczna z domieszką ciemnego piasku, pojedyncze węgle drzewne, duże fragm. kości, fragm. ceramiki próba organiczna z domieszką piasku, pojedyncze fragm. drewna, małe fragm. węgli drzewnych próba organiczna z domieszką brunatnego piasku, pojedyncze, małe węgle drzewne próba organiczna z domieszką brunatnego piasku, pojedyncze, małe węgle drzewne 100/ / / / / / / / / /3000 prac archeobotanicznych na stanowiskach miejskich. Próbkę macerowano w słabym roztworze KOH przez godzin, a następnie szlamowano na sitach o średnicy oczek 2,0, 0,5 i 0,2 mm. Poszczególne frakcje przebierano pod mikroskopem stereoskopowym przy powiększeniu szesnastokrotnym, wybierając wszystkie oznaczalne szczątki roślinne i zwierzęce. Na końcu szlamowano pozostałą część próby (podpróbka B), wyłącznie na sicie z siatką o średnicy oczek 2 mm, w celu pozyskania dodatkowego materiału karpologicznego w postaci dużych nasion 233 i owoców, zazwyczaj niedoreprezentowanych w próbkach o mniejszej objętości. Do momentu oznaczania diaspory przetrzymywano w mieszaninie konserwującej o składzie: woda/alkohol/gliceryna w stosunku 1:1:1, z dodatkiem tymolu. Wyniki oznaczeń konfrontowano z materiałem porównawczym zgromadzonym w kolekcji karpologicznej Pracowni Paleoekologii i Archeobotaniki UG. W tabeli 2 podano listę taksonów wraz z liczbą diaspor w podpróbkach podstawowych (A) i uzupełniających (B). Dane dla prób z warstw 134 i 136 zostały
5 przedstawione po sprowadzeniu do wspólnej objętości 300 cm 3. Próby 133 i 134, w których stwierdzono jedynie pojedyncze diaspory, nie zostały uwzględnione w dalszych porównaniach. Zestawienia graficzne przygotowano na podstawie wyników analizy podpróbek A, przy czym, jeśli w podpróbce B stwierdzono dodatkowe taksony, dodawano je do listy A z liczbą 1. Nazewnictwo taksonów przyjęto za opracowaniem Zbigniewa Mirka, Haliny Piękoś-Mirkowej i Adama Zająca z 2002 r. 10 Rośliny użytkowe podzielono, opierając się na danych etnobotanicznych, archeobotanicznych oraz historycznych. Rośliny bez znaczenia ekonomicznego (inne) zaklasyfikowano do trzech grup ekosocjologicznych, kierując się ich współczesnymi wymaganiami siedliskowymi: 11 (1) gatunki zbiorowisk wodnych, bagiennych i szuwarowych, (2) gatunki łąk i pastwisk na różnych siedliskach oraz (3) gatunki zbiorowisk segetalnych i ruderalnych. Taksony, których nie można było przyporządkować do żadnej z wymienionych wyżej grup, pozostawiono jako osobną kategorię, bez ustalonej przynależności ekosocjologicznej. Lista taksonów W całym materiale wystąpiły bardzo dobrze zachowane szczątki storfiałe (ponad 3470 egzemplarzy), głównie nasiona i owoce. Lista taksonów obejmuje 122 pozycje, w tym 98 gatunków (tab. 2). Diaspory nieoznaczone varia (24 egzemplarze) stanowią zaledwie 0,6% szczątków. W skali stanowiska najwięcej gatunków reprezentuje chwasty ruderalne i segetalne (38 gatunków, 609,5 diaspor), natomiast najobficiej wystąpiły szczątki mięsistych owoców, jagód i orzechów (16 taksonów, 2625 diaspor). W przypadku rodzaju Vaccinium obok licznych nasion znaleziono również fragmenty owoców. Cechą charakterystyczną próbek pobranych z latryny jest obecność szczątków zwierzęcych, zarówno bezkręgowców (kokony much), jak i kręgowców (ryby). N WIEŻA WIĘZIENNA Wykop 4 Wykop 6 KATOWNIA Wykop m Ryc. 1. Lokalizacja wykopów archeologicznych, z których pobrano próby do badań archeobotaniczmych (kolor szary) na tle planu Zespołu Przedbramia: Nora Żmii (wykop 3), przejście Wieży Więziennej (wykop 6), latryna (wykop 4). Pomiary P. Janda, oprac. graf. J.&M. Szmit Fig. 1. Location of archaeological trenches from which archaeobotanical samples were collected (grey colour) against the Foregate Complex plan: Viper s Lair (trench 3), passage from the Prison Tower (trench 6), a latrine (trench 4). Survey P. Janda, graphic design by J.&M. Szmit 10 Z. Mirek, H. Piękoś-Mirkowa, A. Zając, Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A Checklist, Kraków K. Zarzycki, H. Trzcińska-Tacik, W. Różański, Z. Szeląg, J. Wołek, U. Korzeniak, op. cit.; W. Matuszkiewicz, op. cit. 234
6 Tabela 2. Lista taksonów: A próba podstawowa 300 cm 3, B próby na dużą frakcję Avena sp. owies zwyczajny TAKSON Fagopyrum esculentum Moench gryka zwyczajna Oryza sativa L. ryż zwyczajny Panicum miliaceum L. proso zwyczajne Aframomum melegueta L. amonek rajski (pieprz melegueta) Anethum graveolens L. koper ogrodowy Brassica nigra (L.) W.D.J. Koch kapusta (gorczyca) czarna Brassica rapa L. kapusta (rzepa) właściwa Carum carvi L. kminek zwyczajny Coriandrum sativum L. kolendra siewna Cucumis sativus L. ogórek siewny Daucus carota L. marchew zwyczajna Foeniculum vulgare Mill. fenkuł (koper) włoski Petroselinum crispum (Mill.) A.W. Hill pietruszka zwyczajna Pimenta officinalis Lindl. ziele angielskie Piper nigrum L. pieprz czarny Brassica napus L. kapusta rzepak Cannabis sativa L. konopie siewne Humulus lupulus L. chmiel zwyczajny Linum usitatissimum L. len zwyczajny Papaver somniferum L. mak lekarski Cerasus avium (L.) Moench/vulgaris Mill. wiśnia ptasia (czereśnia)/wiśnia pospolita Corylus avellana L. leszczyna pospolita cfr Corylus avellana L. leszczyna pospolita Latryna Zasypisko fosy w. 134 w. 136 w. 135 w. 137 w. 138 w. 138(1) A B A B A B A B A B A B A B A B A B ROŚLINY UŻYTKOWE rośliny mączne , warzywa i przyprawy , ,5 1 1,5 1 0, ,5-0, , rośliny olejo- i włóknodajne , mięsiste owoce oraz jagody i orzechy , , ,
7 Ficus carica L. figowiec właściwy TAKSON Fragaria vesca L. poziomka pospolita Juglans regia L. orzech włoski Malus sp. jabłoń Padus avium Mill. czeremcha zwyczajna Prunus domestica L. śliwa domowa Pyrus sp. grusza pospolita Ribes uva-crispa L. porzeczka agrest Ribes sp. porzeczka Rubus idaeus L. malina właściwa Sambucus nigra L. bez czarny Vaccinium myrtillus L. borówka czarna Vaccinium sp. części owocu borówka Vitis vinifera L. winorośl właściwa Achillea millefolium L. s. str krwawnik pospolity Angelica sylvestris L. dzięgiel leśny Aquilegia vulgaris L. orlik pospolity Hyoscyamus niger L. lulek czarny Mentha arvensis L. mięta polna Pteridium aquilinum (L.) Kuhn orlica pospolita Alisma plantago-aquatica L. żabieniec babka-wodna Alnus glutinosa (L.) Gaertn. olsza czarna Carex elata All. turzyca sztywna Carex nigra Reichard turzyca pospolita Carex elata All./nigra Reichard turzyca sztywna/pospolita Latryna Zasypisko fosy w. 134 w. 136 w. 135 w. 137 w. 138 w. 138(1) A B A B A B A B A B A B A B A B A B mięsiste owoce oraz jagody i orzechy , , , , inne użytkowe ROŚLINY BEZ ZNACZENIA EKONOMICZNEGO gatunki zbiorowisk wodnych, bagiennych i szuwarowych
8 TAKSON Carex rostrata Stokes turzyca dzióbkowata Eleocharis palustris (L.) Roem. & Schult./ uniglumis (Link) Schult. ponikło błotne/jednoprzysadkowe Juncus sp. sit Lycopus europaeus L. karbieniec pospolity Myriophyllum spicatum L. wywłócznik kłosowy Polygonum mite Schrank rdest łagodny (wielkokwiatowy) Ranunculus flammula L. jaskier płomiennik (płomieńczyk) Ranunculus sceleratus L. jaskier jadowity Scirpus sylvaticus L. sitowie leśne Triglochin maritimum L. świbka morska Typha sp. pałka Zanichellia palustris L. ssp. pedicellata (Wahlenb. & Rosén) Hegi zamętnica błotna typowa Arenaria serpyllifolia L. piaskowiec macierzankowy Campanula rapunculoides L. dzwonek jednostronny Lychnis flos-cuculi L. firletka poszarpana Medicago lupulina L. lucerna nerkowata Potentilla anserina L. pięciornik gęsi Prunella vulgaris L. głowienka pospolita Ranunculus acris L. s. str jaskier ostry Ranunculus repens L. jaskier rozłogowy (rozesłany) Agrostemma githago L. kąkol polny Anthemis arvensis L. rumian polny Camelina sativa (L.) Crantz lnicznik siewny Centaurea cyanus L. chaber bławatek Chenopodium album L. komosa biała Latryna Zasypisko fosy w. 134 w. 136 w. 135 w. 137 w. 138 w. 138(1) A B A B A B A B A B A B A B A B A B gatunki zbiorowisk wodnych, bagiennych i szuwarowych , , gatunki łąk i pastwisk na różnych siedliskach , gatunki zbiorowisk segetalnych i ruderalnych , , ,
9 TAKSON Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. chwastnica jednostronna Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve rdestówka (rdest) powojowata Galeopsis tetrahit L. typ. poziewnik szorstki Galium aparine L. przytulia czepna Galium cfr aparine L. przytulia czepna Galium spurium L. przytulia fałszywa Galium tricornutum Dandy przytulia trójrożna Lapsana communis L. s. str. łoczyga pospolita Lithospermum arvense L. nawrot polny Melandrium album (Mill.) Garcke bniec biały Myosotis arvensis (L.) Hill niezapominajka polna Neslia paniculata (L.) Desv. ożędka (orzędka) groniasta Papaver argemone L. mak piaskowy Plantago major L. s. str. babka zwyczajna Polygonum lapathifolium L. s.l. rdest szczawiolistny Polygonum aviculare L. rdest ptasi Polygonum persicaria L. rdest plamisty Raphanus raphanistrum L. rzodkiew świrzepa Rumex acetosella L. szczaw polny Rumex crispus L. szczaw kędzierzawy Salvia verticillata L. szałwia okręgowa Scleranthus annuus L. czerwiec roczny Setaria pumila (Poir.) Roem. & Schult. włośnica sina Setaria viridis (L.) P. Beauv./verticillata (L.) P. Beauv. włośnica zielona/okółkowa (okręgowa) Silene gallica L. lepnica francuska Sinapis arvensis L. gorczyca polna (ognicha) Solanum nigrum L. emend. Mill. psianka czarna Latryna Zasypisko fosy w. 134 w. 136 w. 135 w. 137 w. 138 w. 138(1) A B A B A B A B A B A B A B A B A B gatunki zbiorowisk segetalnych i ruderalnych ,5 3-1, , , ,5 2,5-8,5-7, ,
10 Latryna Zasypisko fosy TAKSON w. 134 w. 136 w. 135 w. 137 w. 138 w. 138(1) A B A B A B A B A B A B A B A B A B gatunki zbiorowisk segetalnych i ruderalnych Spergula arvensis ssp. maxima L , sporek polny olbrzymi Spergula arvensis ssp. vulgaris L , sporek zwyczajny Spergula arvensis ssp. sativa L , sporek siewny Stellaria media (L.) Vill. gwiazdnica pospolita Thlaspi arvense L. tobołki polne Urtica dioica L. pokrzywa zwyczajna Urtica urens L. pokrzywa żegawka inne o nieustalonej przynależności socjoekologicznej Apiaceae indet. baldaszkowate Atriplex sp. łoboda Brassica sp. kapusta Brassicaceae indet. krzyżowe Carex sp. turzyca Caryophyllaceae indet. goździkowate Cerastium sp. rogownica Poaceae indet. trawy , , Potentilla sp. pięciornik Ranunculus sp. jaskier Rosaceae indet. różowate Stellaria graminea/palustris L./Retz. gwiazdnica trawiasta/błotna (sina) Viola sp. fiołek Varia suma diaspor 10, , , ,5 130,5 780,5 50, ,
11 Interpretacja składu botanicznego próbek z zasypiska fosy Według oceny archeologicznej warstwy, z których pobrano próby 128, 154 i 155, powstały w wyniku zasypania fundamentów bramy i przedbramia, które sity (Juncus sp.), świbka morska (Triglochin maritimum), pałka (Typha sp.), turzyca sztywna (Carex elata), turzyca pospolita (Carex nigra), turzyca dzióbkowata (Carex rostrata), jaskier płomiennik (Ranunculus flammula) i jaskier jadowity (Ranunculus sceleratus). Z siedliskami bagiennymi są także związane: firletka poszarpana (Lychnis flos-cuculi), jaskier rozłogowy Ryc. 2. Udział procentowy diaspor roślin użytkowych i pozostałych taksonów oraz liczba diaspor typowych gatunków konsumpcyjnych w poszczególnych warstwach wypełniska latryny (południowy profil latryny, rys. E. Nakonieczna). Materiały MHMG Fig. 2. The proportion of seeds and fruits of useful plants and other taxa, and the number of remains of typical consumption plants in individual layers of the latrine fill (latrine s southern profile, drawing by E. Nakonieczna). MHMG materials w XIV w. było prawdopodobnie częścią suchej fosy, tworząc komorę zapadni drewnianego mostu 12. Skład botaniczny tych próbek jest ubogi i wszystkie mają podobny charakter. Ich najważniejszym składnikiem są diaspory roślin bagiennych, takich jak ponikło błotne/jednoprzysadkowe (Eleocharis palustris/uniglumis), 12 A. Pudło, Zespół Przedbramia w Gdańsku badania archeologiczne 240 (Ranunculus repens) i pięciornik gęsi (Potentilla anserina). Pojedynczo pojawiły się szczątki gatunków wodnych wywłócznika kłosowego (Myriophyllum spicatum) i żabieńca babki-wodnej (Alisma plantago- -aquatica), co sugeruje okresowy wzrost poziomu wody gruntowej. We wszystkich próbkach stwierdzono gatunki typowe dla nitrofilnej flory ruderalnej komosę białą (Chenopodium album), rdest szczawiolistny (Polygonum lapathifolium s.l.) i pokrzywę zwyczajną
12 (Urtica dioica). Współcześnie tego typu florę spotyka się wzdłuż rowów i zabagnionych brzegów naturalnych cieków wodnych. Opisany skład botaniczny jest charakterystyczny przede wszystkim dla warstw związanych z przejściem Bramy Wysokiej (w. 154, w. 155; wykop nr 6). Natomiast w próbce z warstwy 128, pobranej z lochu Nora Żmii (wykop nr 3), zarówno lista gatunków, jak i liczebność szczątków roślin bagiennych są uboższe. We wszystkich trzech próbkach zaledwie nieznaczną domieszkę stanowią szczątki gatunków użytkowych, takich jak gorczyca (Brassica nigra), koper ogrodowy (Anethum graveolens), wiśnia/czereśnia (Cerasus avium/vulgaris), leszczyna (Corylus avellana) i poziomka (Fragaria vesca), a także chwastów polnych: kąkola polnego (Agrostemma githago), chabra bławatka (Centaurea cyanus), rdestówki powojowatej (Fallopia convolvulus), maku piaskowego (Papaver argemone), włośnicy sinej (Setaria pumila) i wśród nich najliczniejszego szczawiu polnego (Rumex acetosella). Nasiona/owoce tych gatunków mogły trafić do fosy przez przypadek lub wraz ze śmieciami. Interpretacja składu botanicznego próbek z latryny Skład botaniczny próbek z latryny jest wyraźnie zróżnicowany (ryc. 2). Próbki pobrane z warstwy 138, zlokalizowanej przy dnie tego obiektu, charakteryzują się znaczną, dochodzącą do 80%, przewagą szczątków roślin konsumpcyjnych. Są to zarówno pozostałości roślin mącznych, owoców, jak i gatunków wykorzystywanych jako przyprawy kuchenne. Można więc z całą pewnością przyjąć, że warstwa 138 jest typowym depozytem latrynowym. Podobny charakter ma skład próbki z nadległej warstwy 137. Skład próbek wyraźnie zmienia się ku stropowi obiektu. W warstwach 135 i 136 spada liczba szczątków i różnorodność gatunkowa. W próbce z warstwy 135 dość licznie wystąpiły szczątki owsa i chwastów zbożowych oraz znalazły się tu pojedyncze szczątki roślin przyprawowych. Z kolei w próbce z warstwy 136 dość skąpy materiał karpologiczny zawiera przede wszystkim nasiona borówki czarnej oraz śladowe ilości maku i kminku. Oba wydzielenia są prawdopodobnie związane z izolacją depozytu latrynowego i zmianą funkcji tego obiektu. Warstwy 134 i 133, leżące powyżej, są datowane na XIX w. Zawierają one śmieci (liczne skrawki skór w próbce z warstwy 134) oraz popiół, liczne węgielki drzewne i przepalone kości wymieszane z piaskiem (warstwa 133). Można przypuszczać, że są to pozostałości popiołu z paleniska, wykorzystanego do przysypania zawartości latryny, której znaczna objętość i powierzchnia musiały stanowić problem higieniczny dla załogi Zespołu Przedbramia ze względu na odór i siedlisko owadów. Znaczny udział piasku, węgielków oraz kości we wszystkich badanych próbkach wskazuje, że latryna od początku pełniła też funkcję śmietniska i jej zawartość przesypywano popiołem i piaskiem. Roślinne składniki diety użytkowników więzienia w budynkach Zespołu Przedbramia w XVII XVIII w. W zbadanych próbkach ważną pozycję zajmują rośliny mączne. Stosunkowo licznie zachowały się, w postaci drobnych fragmentów okryw owocowo-nasiennych (testy), pozostałości owsa (Avena sp.). Jest to prawdopodobnie ślad po pospolicie spożywanych w przeszłości owsiankach, plackach lub chlebie gorszej jakości 13. Bardzo liczne są fragmenty orzeszków gryki (Fagopyrum esculentum) oraz plewki prosa (Panicum miliaceum) oba gatunki spożywano w postaci kasz. W dwóch próbkach znaleziono plewki ryżu (Oryza sativa), który był produktem luksusowym, niedostępnym dla ludzi uboższych. Ryż jest w materiałach kopalnych na ogół słabo reprezentowany, ponieważ handlowano ziarnem oczyszczonym, co eliminowało obecność plewek, będących jedynym elementem odpornym na procesy rozkładu. W materiałach archeobotanicznych z Gdańska najstarsze znaleziska pochodzą z przełomu XV i XVI w., natomiast pierwsze wzmianki historyczne pochodzą z inwentarza krzyżackiego z 1385 r L. Moffet, Fruits, Vegetables, Herbs and Other Plants from the Latrine at Dudley Castle in Central England, used by the Royalist Garrison during the Civil War, Review of Palaeobotany and Palynology, t. LXXIII, 1992, s ; M. Bogucka, Żyć w dawnym Gdańsku, Warszawa M. Badura, B. Możejko, J. Święta-Musznicka, M. Latałowa, The Comparison of Archaeobotanical Data and the 241
13 Stosunkowo długa i interesująca jest lista gatunków wykorzystywanych w postaci przypraw i warzyw. Z warzyw stwierdzono rzepę (Brassica rapa), marchew (Daucus carota) i ogórek (Cucumis sativus). Z przypraw najobficiej wystąpiły owoce kopru ogrodowego (Anethum graveolens), kminku (Carum carvi) i nasiona gorczycy czarnej (Brassica nigra). W niewielkich ilościach pojawiły się owoce kolendry (Coriandrum sativum). Wymienione rośliny są spotykane w materiałach archeobotanicznych z Gdańska już od wczesnego średniowiecza 15. Warto wspomnieć, że od XVII w. Gdańsk znany był z różnego rodzaju zup mięsno-jarzynowych, niewykluczone więc, że pozostałości roślin z Katowni stanowiły ślad tego rodzaju potraw 16. Ponadto rzepa mogła być spożywana jako typowa gotowana jarzyna lub po uwędzeniu 17. Przynajmniej część potraw spożywanych przez użytkowników tego obiektu była wzbogacana przyprawami egzotycznymi. Świadczą o tym pozostałości amonka rajskiego (Aframomum melegueta), ziela angielskiego (Pimenta officinalis) i pieprzu czarnego (Piper nigrum). W nasionach i owocach tych roślin znajdują się specyficzne olejki eteryczne, które wpływają na zwiększenie wydzielania soków trawiennych, co ułatwia przyswajanie składników pokarmowych. Utrzymywano również, że poza smakiem i walorami leczniczymi wymienione gatunki wyostrzały dowcip, a nawet podnosiły wigor męski 18. Pieprz czarny jest spotykany w materiałach kopalnych z Gdańska od przełomu XIV i XV w., chociaż jest już wymieniany w XIV-wiecznych źródłach pisanych 19. Nasiona amonka rajskiego stanowiły namiastkę bardziej kosztownego pieprzu i prawdopodobnie trafiały do Gdańska tą samą drogą co pieprz. Znaczny wzrost Oldest Documentary Records (14 th 15 th Century) of Useful Plants in Medieval Gdańsk, Northern Poland, Vegetation History and Archaeobotany, t. XXIV, 2015, s M. Latałowa, M. Badura, J. Jarosińska, J. Święta- -Musznicka, op. cit.; M. Badura, Rośliny użytkowe w dawnym Gdańsku 16 M. Bogucka, op. cit. 17 M. Dembińska, Pożywienie, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 1: Od VII do XII w., red. W. Hensel, J. Pazdura, Wrocław 1978, s M. Bogucka, op. cit. 19 M. Badura, B. Możejko, J. Święta-Musznicka, M. Latałowa, op. cit. 242 zainteresowania tym gatunkiem nastąpił w XVI stuleciu i trwał do przełomu XVII i XVIII w., z powodu jego niskiej ceny i ograniczonego dostępu do prawdziwego pieprzu 20. Ziele angielskie jest gatunkiem bardzo rzadkim na stanowiskach archeobotanicznych w Europie, choć dane historyczne wskazują, że był on sprowadzany na Stary Kontynent po odkryciu Ameryki 21. W Gdańsku, poza Zespołem Przedbramia, ślady przyprawy zachowały się w XVIII-wiecznych latrynach przy ul. Rajskiej 22. W Europie pojedyncze owoce ziela wystąpiły w Pradze (XVIII w.) 23, Londynie (XVIII w.) 24 oraz Greifswaldzie (XVIII w.) 25. W badanych materiałach znikomą część stanowią szczątki roślin olejodajnych, z których bardziej obficie wystąpił tylko mak (Papaver somniferum). Nasiona maku w obiektach latrynowych pojawiają się na ogół w znacznej ilości. Wynika to nie tylko z powszechnego stosowania maku w wypiekach i innych potrawach oraz jako środka przeciwbólowego, lecz także z powodu niewielkich rozmiarów jego nasion, na ogół dodawanych do potraw w dużych ilościach oraz ich wysokiej odporności na procesy rozkładu. Pojedynczo odnotowane nasiona lnu (Linum usitatissimum), konopi (Cannabis sativa) oraz rzepaku (Brassica napus) mogą stanowić ślad roślin konsumpcyjnych, jednak w przypadku latryn można mieć do czynienia również ze śladem leczniczego użytkowania tych roślin. 20 A.M. van Harten, Melegueta pepper, Economic Botany, t. XXIV, 1970, s ; J.M. Lock, J.B. Hall, D.K. Abbiw, The Cultivation of Melegueta pepper (Aframomum melegueta) in Ghana, Economic Botany, t. XXXI, 1977, s ; B. Pickersgill, Spices, [w:] The Cultural History of Plants, red. G. Prance, M. Nesbit, New York London 2005, s J. Giorgi, Diet in Late Medieval and Early Modern London. The Archaeobotanical Evidence, [w:] The Age of Transition. The Archaeology of English Culture , red. M. Gaimster, P. Stamper, The Society for Medieval Archaeology Monograph, t. 15, Oxford 1997, s M. Badura, Pimenta officinalis ; tejże, Szczątki roślin użytkowych 23 M. Preusz, K. Kodýdková, P. Kočár, Z. Vaněček, Exotic Spices in flux. Archaeobotanical Material from Medieval and Early Modern Sites of the Czech Lands (Czech Republic), Interdisciplinaria Archaeologica, t. VI, 2015, s J. Giorgi, op. cit. 25 J. Ansorge, J. Wiethold, Reis, Pfeffer und Piment Pflanzenreste des späten 18. Jahrhunderts aus der Latrine eines Greifswalder Universitätsprofessor, Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern, t. XII, 2005, s
14 Licznie zachowały się szczątki jadalnych owoców, jagód oraz orzechów. Są to przede wszystkim pesteczki poziomki (Fragaria vesca) i maliny (Rubus idaeus), nasiona i fragmenty owoców borówki czarnej (Vaccinium myrtillus), nasiona gruszek (Pyrus sp.), jabłek (Malus sp.) oraz pestki wiśni/czereśni (Cerasus avium/vulgaris). Mniej licznie występują pestki śliwy (Prunus domestica), nasiona agrestu (Ribes uva-crispa), czarnego bzu (Sambucus nigra) i orzechy leszczyny (Corylus avellana). Znaleziono też jedną pestkę czeremchy (Padus avium). Podobnie jak w przypadku poprzednich kategorii roślin jadalnych, pojawiły się gatunki egzotyczne figa (Ficus carica), winorośl (Vitis vinifera) i orzech włoski (Juglans regia). Figa należy do najbardziej pospolitych składników pokarmów, które odnajdujemy w gdańskich latrynach począwszy od XIV w. 26 O jej imporcie do Gdańska wiemy też ze źródeł historycznych 27. Była wykorzystywana nie tylko jako luksusowy owoc, lecz również jako środek leczniczy stosowany w przypadkach nieżytu żołądka, infekcjach układu oddechowego, a także bólu zębów 28. Rzadko znajdywanym w materiałach archeobotanicznych gatunkiem jest orzech włoski. Jest to o tyle interesujące, że historyczne przekazy wskazują na jego rozpowszechnienie na stołach gdańszczan 29. W próbkach z latryny znalazły się też szczątki wielu gatunków niekonsumpcyjnych, zwłaszcza chwastów polnych, które są przypuszczalnie śladem zanieczyszczenia produktów zbożowych. Są to gatunki pospolite, jak kąkol polny (Agrostemma githago), rdestówka powojowata (Fallopia convolvulus), chwastnica jednostronna (Echinochloa crus-galli), włośnice (Setaria pumila i S. viridis/verticillata), szczaw polny (Rumex acetosella) i bławatek (Centaurea cyanus), a także gatunki charakterystyczne dla ciężkich, ciepłych rędzin, które nie występują w północnej Polsce (przytulia trójrożna, Galium tricornutum) lub są gatunkami, których występowanie w regionie jest ograniczone jedynie do najżyźniejszych gleb: ożędka groniasta (Neslia paniculata), przytulia fałszywa (Galium spurium) i nawrot polny (Lithospermum arvense). Gatunki te wskazują, że na terenie miasta użytkowano nie tylko zboże pochodzące z zaplecza rolniczego Gdańska, lecz także importowane z głębi kraju 30. Z kolei obecność nasion sporka olbrzymiego (Spergula arvensis subsp. maxima) i lepnicy francuskiej (Silene gallica) może być efektem zanieczyszczenia siemienia lnianego (nasiona lnu) diasporami obu gatunków. Szczątki pozostałych gatunków, które stwierdzono w próbkach z latryny, wystąpiły w śladowych ilościach, nie pozwalając na bardziej rozwiniętą interpretację. Latryna, z której pochodzą badane próbki, jest wyjątkowo dużym obiektem, który dotąd nie ma analogii na terenie Gdańska 31. Można przypuszczać, że służyła ona do zrzucania nieczystości z całego kompleksu więziennego, dlatego kompozycja gatunkowa roślin konsumpcyjnych jest zapewne pochodną składu pożywienia przygotowywanego zarówno dla obsady Katowni, jak i samych osadzonych. Nie dysponujemy niestety dokładnymi danymi na temat warunków bytowych w gdańskim więzieniu w XVII XVIII w., należy jednak założyć, że zarówno skład, jak i racje wyżywienia były skromne, podobnie jak te wydawane np. w toruńskich zakładach karnych na przełomie XVIII i XIX w. 32 Trudno więc przyjąć, że kosztowne, egzotyczne składniki pokarmów, których ślady stwierdzono w badanym materiale, są pozostałością pokarmu więźniów. 26 M. Latałowa, M. Badura, J. Jarosińska, J. Święta- -Musznicka, op. cit.; M. Badura, Rośliny użytkowe w dawnym Gdańsku 27 M. Bogucka, op. cit. 28 Compendium, Compendium Medicum Acutu, 1767; B. Rosenblum, 900 najlepszych środków domowych przeciw rozlicznym chorobom i cierpieniom człowieka z przyłączeniem niektórych ważniejszych przepisów lekarskich (doświadczonych od kaszlu, kataru ) tudzież skład apteczki domowej przez Hufelanda na wzór dzieła niemieckiego zebrane, ułożone i dwoma traktatami o cholerze i cudownych skutkach zimnej wody pomnożone, Warszawa M. Bogucka, op. cit. 30 M. Latałowa, M. Badura, J. Jarosińska, J. Święta- -Musznicka, op. cit. 31 Por. R. Krzywdziński, Ścieki i latryny średniowiecznego oraz nowożytnego Gdańska w świetle źródeł archeologicznych, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. LIII, 2005, nr 3/4, s D. Janicka, Więzienia w Toruniu w XVIII XX w., Rocznik Toruński, t. XXX, 2003, s
15 Podsumowanie Próbki archeobotaniczne pobrane z terenu Zespołu Przedbramia zawierały storfiałe, dobrze zachowane szczątki roślin. W przypadku najstarszych warstw (XIV w.), które powstały podczas pierwszego etapu funkcjonowania bramy, analiza botaniczna umożliwiła opisanie warunków ich depozycji. Wykazano obecność środowiska wodnego i bagiennego, które można identyfikować z istniejącą w tym miejscu dawną fosą. Jej brzegi porastała bagienna i wilgociolubna roślinność nitrofilna, typowa dla silnie użyźnionego środowiska. Materiał latrynowy dostarczył danych dotyczących roślinnych składników diety użytkowników więzienia w XVII XIX w. Próbki z właściwego depozytu latrynowego charakteryzują się wysokim udziałem szczątków roślin jadalnych, w tym przede wszystkim roślin mącznych, drzew i krzewów owocowych oraz jagód. Dość liczną grupę stanowią gatunki przyprawowe. Wśród oznaczonych roślin znalazły się zarówno gatunki rodzime, jak i egzotyczne, które osiągały znaczną cenę i należały raczej do produktów luksusowych (figa, orzech włoski, winorośl, ziele angielskie, amonek rajski, pieprz czarny). Biorąc pod uwagę funkcję, jaką pełniła Wieża Więzienna z Katownią (więzienie), można przypuszczać, że pozostałości roślin mącznych i warzyw to ślad po podstawowym posiłku podawanym osadzonym. Luksusowe produkty mogły pochodzić ze stołu obsady więzienia. 244
16 Bibliografia A nsorge J., Wiethold J Reis, Pfeffer und Piment Pflanzenreste des späten 18. Jahrhunderts aus der Latrine eines Greifswalder Universitätsprofessors. Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern 12, Badura M Pimenta officinalis Lindl. (pimento, myrtle pepper) from Early Modern Latrines in Gdańsk (Northern Poland). Vegetation History and Archaeobotany 12, Badura M Rola roślin w jadłospisie gdańszczan w okresie XIII XVIII w. przesłanki archeobotaniczne. W: R. Stolična i A. Drożdż (red.), Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze. Cieszyn Katowice Brno: Offsetdruk i media, Badura M Szczątki roślin użytkowych w obiektach archeologicznych przy ulicy Rajskiej w Gdańsku. Archeologia Gdańska 4, Badura M Rośliny użytkowe w dawnym Gdańsku. Studium archeobotaniczne. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Badura M., Latałowa M., Jarosińska J., Święta J Rośliny użytkowe w średniowiecznych i nowożytnych materiałach archeobotanicznych z miast północnej Polski (Kołobrzeg, Gdańsk, Elbląg). W: R. Czaja i G. Nawrolska i M. Rębkowski i J. Tandecki (red.), Archeologia et Historia Urbana. Elbląg: Muzeum w Elblągu, Badura M., Możejko B., Św ięta-mu sznicka J., Lata łowa M The Comparison of Archaeobotanical Data and the Oldest Documentary Records (14 th 15 th Century) of Useful Plants in Medieval Gdańsk, Northern Poland. Vegetation History and Archaeobotany 24, Behre K.-E., Jacomet S The Ecological Interpretation of Archaeobotanical Data. In: W. van Zeist, K. Wasylikowa and K.-E. Behre (eds.), Progress in Old World Palaeoethnobotany. Rotterdam: Balkema, Bogucka M Żyć w dawnym Gdańsku. Warszawa: Wydawnictwo TRIO. Compendium Compendium Medicum Acutu. Dembińska M Pożywienie. W: W. Hensel i J. Pazdura (red.), Historia kultury materialnej Polski w zarysie 1. Od VII do XII w. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Ellenberg H., Weber H.E., Düll R., Wirth V., Werner W., Paulissen D Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scripta Geobotanica 18. Göttingen: Verlag Erich Goltze. Giorgi J Diet in Late Medieval and Early Modern London. The Archaeobotanical Evidence. In: M. Gaimster and P. Stamper (eds.), The Age of Transition. The Archaeology of English Culture The Society for Medieval Archaeology Monograph 15, Oxford, Harten van A.M Melegueta pepper. Economic Botany 24, Janicka D Więzienia w Toruniu w XVIII XX w. Rocznik Toruński 30, K aczor D Wieża Więzienna. W: B. Śliwiński (red.), Gedanopedia (Encyklopedia Gdańska). www. gedanopedia.pl (25 VII 2016). K rzy wdzińsk i R Ścieki i latryny średniowiecznego oraz nowożytnego Gdańska w świetle źródeł archeologicznych. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 53 (3/4), Küster H Phytosociology and Archaeobotany. In: D.R. Harris and K.D. Thomas (eds.), Modelling Ecological Change. Perspective from Neoecology, Palaeoecology and Environmental Archaeology. New York: Routledge, Latałowa M., Badura M., Jarosińska J., Święta- -Musznicka J Useful Plants in Medieval and Post-medieval Archaeobotanical Material from the Hanseatic Towns of Northern Poland (Kołobrzeg, Gdańsk and Elbląg). In: S. Karg (ed.), Medieval Food Traditions in Northern Europe. Studies in Archaeology & History 12, Copenhagen: National Museum (PNM), Latałowa M., Badura M., Jarosińska J. Święta-Musznicka J., Pińska K Archeobotaniczne przesłanki dotyczące pokarmów roślinnych w Gdańsku, Elblągu i Kołobrzegu na tle danych z innych ośrodków hanzeatyckich 245
17 północnej Europy (XIII XVIII w.). W: H. Paner i M. Fudziński i Z. Borcowski (red.), Stan badań archeologicznych miast w Polsce. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, Lata łowa M., Badura M., Święta J Szczątki roślin ze stanowiska archeologicznego przy zbiegu ulic Piwnej i Kaletniczej na terenie Głównego Miasta w Gdańsku. Pomorania Antiqua 19, Latałowa M., Jarosińska J., Kozłowska M Szczątki roślinne. W: A. Gołembnik (red.), Badania archeologiczne terenu przyszłego Centrum Dominikańskiego w Gdańsku. Sezon Warszawa: Instytut Archeologii UW, Latałowa M., Święta-Musznicka J., Pęd zisze wska A Źródła paleobotaniczne do rekonstrukcji wczesnych etapów rozwoju Gdańska. W: P. Kittel i J. Forysiak i L. Domańska (red.), Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa. Środowisko, Człowiek, Cywilizacja 2. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Livarda A., Veen van der M Social Access and Dispersal of Condiments in North-West Europe from the Roman to the Medieval Period. Vegetation History and Archaeobotany 17, Lock J.M., Ha ll J.B., Abbiw D.K The Cultivation of Melegueta pepper (Aframomum melegueta) in Ghana. Economic Botany 31, Matuszkiewicz W Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Miksicek C.H Formation Processes of the Archaeobotanical Record. Advances in Archaeological Method and Theory 10, Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A Checklist. Kraków: Szafer Institute of Botany Polish Academy of Science. Mof fet L Fruits, Vegetables, Herbs and Other Plants from the Latrine at Dudley Castle in Central England, used by the Royalist Garrison during the Civil War. Review of Palaeobotany and Palynology 73, Pickersgill B Spices. In: G. Prance and M. Nesbit (eds.), The Cultural History of Plants. New York London: Routledge, Preusz M., Kodýdková K., Kočár P., Vaněček Z Exotic Spices in flux. Archaeobotanical Material from Medieval and Early Modern Sites of the Czech Lands (Czech Republic). Interdisciplinaria Archaeologica 6, Pudło A Zespół Przedbramia w Gdańsku badania archeologiczne w sezonie 2002 i W: H. Paner i M. Fudziński (red.). XIV Sesja Pomorzoznawcza 2. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, R o s e n b lu m B najlepszych środków domowych przeciw rozlicznym chorobom i cierpieniom człowieka z przyłączeniem niektórych ważniejszych przepisów lekarskich (doświadczonych od kaszlu, kataru ) tudzież skład apteczki domowej przez Hufelanda na wzór dzieła niemieckiego zebrane, ułożone i dwoma traktatami o cholerze i cudownych skutkach zimnej wody pomnożone. Warszawa: Nakładem S.H. Merzbacha księgarza przy ulicy Miodowej N 486. Veen van der M When is Food a Luxury. World Archaeology 34, Veen van der M Formation Processes of Desiccated and Carbonized Plant Remains the Identification of Routine Practice. Journal of Archaeological Science 34, Veen van der M., Livarda A., Hill A New Plant Foods in Roman Britain Dispersal and Social Access. Environmental Archaeology 13, Willerding U Paläo-ethnobotanische Untersuchungen über die Entwicklung von Pflanzengesellschaften. In: O. Willmans und R. Tüxen (hrsg.), Werden und Vergehen von Pflanzengesellschaften. Vaduz: J. Cramer, Z a r z ycki K., Tr z cińska-tacik H., Róż a ński W., Szelą g Z., Wo łek J., Korzenia k U Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Botaniki im W. Szafera, Polska Akademia Nauk. 246
18 Monika Badura, Małgorzata Latałowa Macroscopic plant remains from the archaeological features in the Gate Complex in Gdańsk Ten archaeobotanical samples were taken from three trenches excavated in 2003, at the Gate Complex site (fig. 1, tab. 1). Seven samples come from the fill of the latrine, used there from the 17 th century till the prison closure in the 19 th century. The latrine was a facility of 26 m 2 in surface, situated under the vaulting at the Prison Tower. The other three samples were collected from the deposit dated to the 14 th or 15 th century, filling a deepening in the gate passage of the High Gate (2 samples, trench no. 6 passage from the Prison Tower) and the Barbican (1 sample, trench no. 3 dungeon Viper s Lair ), which could have been a dry moat. Considering the historical background of the site and the locations of the samples taken, the aim of the archaeobotanical analysis was 1 to: provide more accurate information on the deposit formation in the period preceding foundation of the High Gate and, 2 to provide the data on plant components in the diet of the Gate Complex s users in the 17 th 18 th centuries. All the examined samples contained very well preserved waterlogged plant remains (over 3470 items), mainly seeds and fruits. The list of sub-fossil flora (table 2) refers to 122 taxa, from which 98 are determined to the species level. Ruderal and segetal weeds are the most numerous as the number of taxa is concerned (38 species, 609,5 diaspores), whereas remains of fleshy fruits, berries and nuts appeared most abundantly concerning the number of specimens ( 16 taxas, 2625 diaspores). In the case of the oldest layers (the 14 th century), accumulated during the first stage of the gate functioning, botanical analysis helped to describe their deposition conditions. The presence of aquatic and wetland environments may indicate the former moat. Its banks were overgrown with wetland and nitrophilous vegetation, typical of highly eutrophic environment. The latrine material provided data on plant components in the diet of the Gate Complex s users in the 17 th and 18 th centuries. The samples from the proper latrine deposit are characterised by high percentage of edible plant remains including mostly farinaceous plants, fruit trees, bushes and berries. Species of condiment plants constitute a very rich group. Both native and exotic species, which belonged to luxury products due to the high price they reached (figs, walnuts, grape vine, allspice, grains of paradise, black pepper), were used. Because of the function the Torture House served, it can be assumed that the remains of the farinaceous plants and vegetables are the evidence of basic meals served to the prisoners. The luxurious products might have come from the table of the prison staff. Monika Badura dr hab. prof. UG, zatrudniona w Pracowni Paleoekologii i Archeobotaniki, w Katedrze Ekologii Roślin Uniwersytetu Gdańskiego. Archeobotanik prowadzący badania związane m.in. z rolą roślin użytkowych i zmianami warunków środowiska na stanowiskach zarówno w kraju, jak i za granicą. Autorka publikacji: Rośliny użytkowe w dawnym Gdańsku. Studium archeobotaniczne, Gdańsk monika. badura@biol.ug.edu.pl. Małgorzata Latałowa prof. dr hab., kierownik Pracowni Paleoekologii i Archeobotaniki, w Katedrze Ekologii Roślin Uniwersytetu Gdańskiego. Paleoekolog czwartorzędu i archeobotanik. Zajmuje się m.in. zmianami środowiska przyrodniczego w kontekście osadnictwa pradziejowego i historycznego oraz historią użytkowania roślin. malgorzata.latalowa@biol.ug.edu.pl. 247
SPRAWOZDANIE Z BADAŃ ARCHEOBOTANICZNYCH ŚREDNIOWIECZNYCH WARSTW Z MAŁEGO RYNKU W KRAKOWIE
MATRIAŁY ARCHOLOGICZN XXXVII, 2009 ALDONA MULLR-BINIK, KRYSTYNA SKAWIŃSKA-WISR SPRAWOZDANI Z BADAŃ ARCHOBOTANICZNYCH ŚRDNIOWICZNYCH WARSTW Z MAŁGO RYNKU W KRAKOWI 1 Autorki pragną podziękować Pani Prof.
Bardziej szczegółowoMarek Polcyn Pozostałości roślin uprawnych i chwastów ze stanowiska 1 i 4 w Gieczu. Studia Lednickie 7, 295-300
Marek Polcyn Pozostałości roślin uprawnych i chwastów ze stanowiska 1 i 4 w Gieczu Studia Lednickie 7, 295-300 2002 STUDIA LEDNICKIE VII Poznań Lednica 2002 MAREK POLCYN Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
Bardziej szczegółowoMonika Badura, Małgorzata Latałowa* SZCZĄTKI ROŚLINNE ZE ŚREDNIOWIECZNYCH KRÓLEWSKIEGO W WARSZAWIE (PAŁAC POD BLACHĄ)
Monika Badura, Małgorzata Latałowa* SZCZĄTKI ROŚLINNE ZE ŚREDNIOWIECZNYCH KONSTRUKCJI WAŁOWYCH NA TERENIE ZAMKU KRÓLEWSKIEGO W WARSZAWIE (PAŁAC POD BLACHĄ) WPROWADZENIE Badania botaniczne na stanowisku
Bardziej szczegółowoProgi szkodliwości chwastów w rzepaku
.pl https://www..pl Progi szkodliwości chwastów w rzepaku Autor: dr inż. Anna Wondołowska-Grabowska Data: 21 lutego 2016 Wiosna zbliża się do nas wielkimi krokami. Tym, którzy z jakichś powodów nie opryskali
Bardziej szczegółowoWykaz substancji czynnych zawartych w środkach chwastobójczych przeznaczonych do ochrony kukurydzy
Wykaz substancji czynnych zawartych w środkach chwastobójczych przeznaczonych do ochrony kukurydzy SUBSTANCJA CZYNNA GATUNKI CHWASTÓW JEDNO I DWULIŚCIENNYCH WRAŻLIWYCH I ŚREDNIO WRAŻLIWYCH 1 substancja
Bardziej szczegółowoGeograficzne rozmieszczenie ważnych gatunków chwastów
Geograficzne rozmieszczenie ważnych gatunków chwastów Aktualny stan wiedzy w zakresie zachwaszczenia zbóż w rolnictwie ekologicznym Rejonu Morza Bałtyckiego Autor: Merel A. J. Hofmeijer, Rostock University,
Bardziej szczegółowoDIASPORY CHWASTÓW W MATERIALE NASIENNYM ZBÓŻ JARYCH I OZIMYCH
FRAGM. AGRON. 27(2) 2010, 118 126 DIASPORY CHWASTÓW W MATERIALE NASIENNYM ZBÓŻ JARYCH I OZIMYCH TERESA SKRAJNA Katedra Ekologii Rolniczej, Akademia Podlaska w Siedlcach ekorol@ap.siedlce.pl Synopsis. W
Bardziej szczegółowoOCHRONA MARCHWI PRZED CHWASTAMI MIESZANINĄ CHLOMAZONU (COMMAND 480 EC) Z LINURONEM
OCHRONA MARCHWI PRZED CHWASTAMI MIESZANINĄ CHLOMAZONU (COMMAND 480 EC) Z LINURONEM ZBIGNIEW ANYSZKA ADAM DOBRZAŃSKI Instytut Warzywnictwa Pracownia Herbologii, Skierniewice zanyszka@inwarz.skierniewice.pl
Bardziej szczegółowoInwentaryzacja florystyczno-faunistyczna
Inwentaryzacja florystyczno-faunistyczna Inwentaryzacja florystyczna oraz faunistyczna została przeprowadzona działka o nr ewid. 64 położona w obrębie miejscowości Milejowiec, gmina Rozprza, powiat piotrkowski,
Bardziej szczegółowoAgil 100 EC. Zawartość substancji czynnej: Propachizafop - (związek z grupy pochodnych kwasu arylofenoksypropionowego)-100 g /l środka.
Agil 100 EC Środek chwastobójczy w formie koncentratu do sporządzania emulsji wodnej, stosowany nalistnie, przeznaczony do selektywnego zwalczania perzu właściwego, samosiewów zbóż, chwastnicy jednostronnej,
Bardziej szczegółowoOBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17
OBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17 UNIWERSYTET WROCŁAWSKI Instytut Archeologii OBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17 REDAKCJA MIROSŁAW MASOJĆ WROCŁAW 2014 Recenzent: prof. dr hab. Michał
Bardziej szczegółowoTom I, (od litery A do E), Warszawa 1786
Ks. Krzysztof Kluk Dykcjonarz roślinny, w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny, nie tylko krajowe dzikie, pożyteczne albo szkodliwe: na roli, w ogrodach, oranżeriach utrzymywane: ale oraz
Bardziej szczegółowoMAŁGORZATA LATAŁOWA, JOANNA JAROSIŃSKA, MONIKA BADURA ELBLĄG ŚREDNIOWIECZNY W ŚWIETLE DOTYCHCZASOWYCH MATERIAŁÓW ARCHEOBOTANICZNYCH 1 WSTĘP
Archeologia Polski, t. XLIII: 1998, z. 1-2 PL ISSN 0003-8180 MAŁGORZATA LATAŁOWA, JOANNA JAROSIŃSKA, MONIKA BADURA ELBLĄG ŚREDNIOWIECZNY W ŚWIETLE DOTYCHCZASOWYCH MATERIAŁÓW ARCHEOBOTANICZNYCH 1 Artykuł
Bardziej szczegółowoWstępna ocena bioróżnorodności pszczołowatych w rejonach intensywnych upraw rzepaku ozimego. Mikołaj Borański Zbigniew Kołtowski Dariusz Teper
Wstępna ocena bioróżnorodności pszczołowatych w rejonach intensywnych upraw rzepaku ozimego Mikołaj Borański Zbigniew Kołtowski Dariusz Teper Działania na rzecz poprawy konkurencyjności i innowacyjności
Bardziej szczegółowoGlean 75 WG. Zawartość substancji aktywnej: Chlorosulfuron - (związek z grupy pochodnych sulfonylomocznika) 75%
Glean 75 WG Środek chwastobójczy w formie granulatu do sporządzania zawiesiny wodnej, przystosowany do odmierzania objętościowego, stosowany doglebowo lub nalistnie, przeznaczony do zwalczania chwastów
Bardziej szczegółowoTeresa Skrajna* Helena Kubicka** Marta Matusiewicz***
Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 45, 2010 r. Teresa Skrajna* Helena Kubicka** Marta Matusiewicz*** CHARAKTERYSTYKA FITOSOCJOLOGICZNA AGROCENOZ Z UDZIAŁEM WYBRANYCH GATUNKÓW Z RODZAJU POLYGONUM
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 23 maja 2017 r. Poz ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 15 maja 2017 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 23 maja 2017 r. Poz. 1003 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 15 maja 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie terminów
Bardziej szczegółowoDZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5655 UCHWAŁA NR XXVI/116/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny
Bardziej szczegółowoOcena krajobrazowa i florystyczna
Ocena krajobrazowa i florystyczna wybranych gospodarstw ekologicznych i konwencjonalnych z regionu Pojezierza Brodnickiego i Doliny Dolnej Wis³y Konrad Majtka, Grzegorz Bukowski, Ewa Koreleska Landscape
Bardziej szczegółowoMAŁGORZATA LATAŁOWA, MONIKA BADURA, JOANNA JAROSIŃSKA, JOANNA ŚWIĘTA-MUSZNICKA, KATARZYNA PIŃSKA ARCHEOBOTANICZNE PRZESŁANKI DOTYCZĄCE POKARMÓW ROŚLINNYCH W GDAŃSKU, ELBLĄGU I KOŁOBRZEGU NA TLE DANYCH
Bardziej szczegółowoBÓR. MATERIAŁ DOWODOWY: Wymaz z nosa (1). Próbka z ubrania denatki (2). Próbka gleby wokół ciała denatki (3).
BÓR OPIS ZDARZENIA: Na jesieni, w borze sosnowym, niedaleko miejscowości Lipa w powiecie obornickim, znaleziono przysypane zwłoki kobiety. Zwłoki były w stanie znacznego rozkładu. Nie można było ustalić
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1. Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Flora wybranych środowisk Flora of selected environments Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny
Bardziej szczegółowoInwentaryzacja florystyczna, mykologiczna i faunistyczna Inwentaryzację florystyczną przeprowadzono metodą marszrutową:
Inwentaryzacja florystyczna, mykologiczna i faunistyczna W czasie prac terenowych zastosowano metodę marszrutową polegającą na penetracji terenu objętego zmierzeniem inwestycyjnym. Rozpoznanie składu gatunkowego
Bardziej szczegółowo450 SC. Afalon Dyspersyjny. Klasyka wśród herbicydów! herbicyd linuron
Afalon Dyspersyjny Klasyka wśród herbicydów! 450 SC herbicyd linuron : podstawa ochrony herbicydowej w wielu uprawach roślin rolniczych, warzywnych, przemysłowych oraz ziołach, niezwykle szerokie spektrum
Bardziej szczegółowoArcheologia Jeziora Powidzkiego. redakcja naukowa Andrzej Pydyn
Archeologia Jeziora Powidzkiego redakcja naukowa Andrzej Pydyn Toruń 2010 Spis treści Lista autorów... 9 Wstęp... 11 Andrzej Pydyn Archeologiczne penetracje podwodne strefy przybrzeżnej Jeziora Powidzkiego...
Bardziej szczegółowoZbigniew Anyszka, Adam Dobrzański
Zróżnicowanie zachwaszczenia w uprawie marchwi w zależności od sposobu uprawy Zbigniew Anyszka, Adam Dobrzański W S T Ę P Skład gatunkowy flory segetalnej i stopień zachwaszczenia roślin uprawnych zależy
Bardziej szczegółowoRacer 250 EC. Najlepszy na start! herbicyd
Racer 250 EC Najlepszy na start! herbicyd Ze względu na konieczność utrzymania uprawy ziemniaków i plantacji warzyw w stanie wolnym od chwastów już od samego początku wegetacji, podstawowe znaczenie ma
Bardziej szczegółowodr inż. Janusz Urbanowicz IHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
42 Ziemniak Polski 2016 nr 3 ZACHWASZCZENIE PLANTACJI ZIEMNIAKA W POLSCE W LATACH 2000-2015 dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: urbanowicz@ziemniak-bonin.pl
Bardziej szczegółowoUniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Warzywnictwo (w tym uprawa ziół) metodami ekologicznymi. Określenie dobrych praktyk ochrony naturalnych wrogów szkodników oraz metod ochrony przed szkodnikami, chorobami
Bardziej szczegółowoMocny fundament w budowaniu wysokich plonów zbóż PREMIERA ROKU ZAWIERA TRIBENURON METYLU, METSULFURON METYLU I FLORASULAM
Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. ZAWIERA TRIBENURON METYLU,
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia...2013 r. Projekt w sprawie listy gatunków roślin warzywnych i sadowniczych, dla których przeprowadza się badania WGO Na podstawie art. 26 ust.
Bardziej szczegółowoProgram ochrony kukurydzy
1 Program ochrony kukurydzy Ochrona przed chorobami grzybowymi Wczesny zabieg Późny zabieg Ochrona przed chwastami 1 l/ha LUB 1 l/ha 1,5 l/ha 3,5-4 l/ha siew wschody 2 liście 3 liście 4 liście 5 liści
Bardziej szczegółowoRacer 250 EC. Najlepszy na start! herbicyd. Simply. Grow. Together.
Racer 250 EC Najlepszy na start! herbicyd Simply. Grow. Together. n Ze względu na konieczność utrzymania uprawy ziemniaków i plantacji warzyw w stanie wolnym od chwastów już od samego początku wegetacji,
Bardziej szczegółowoTeresa Skrajna*, Helena Kubicka**, Marta Matusiewicz***
Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 49, 2011 r. Teresa Skrajna*, Helena Kubicka**, Marta Matusiewicz*** UDZIAŁ WYBRANYCH GATUNKÓW POLYGONUM W ZACHWASZCZENIU UPRAW NA TERENIE WIGIERSKIEGO PARKU
Bardziej szczegółowoOkres zbioru roślin. Styczeń Luty
Okres zbioru roślin Styczeń Luty Marzec Arcydzięgiel litwor (owoce, korzenie) Łopian większy (korzenie) Chrzan pospolity (korzenie) Stokrotka pospolita (liście i pąki) Świerząbek bulwiasty (korzenie) Wierzbówka
Bardziej szczegółowoP A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT
P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT 145 2007 SYLWIA JAKUBIAK, KAZIMIERZ ADAMCZEWSKI Zakład Herbologii i Techniki Ochrony Roślin Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu ZACHWASZCZENIE ZBÓŻ OZIMYCH W WARUNKACH
Bardziej szczegółowoStomp Aqua. Skuteczność, którą znasz. Korzyści, których oczekiwałeś. ROZSZERZONA REJESTRACJA
Skuteczność, którą znasz. Korzyści, których oczekiwałeś. ROZSZERZONA REJESTRACJA Stomp 455 CS to środek chwastobójczy w formie zawiesiny kapsuł w cieczy przeznaczonej do rozcieńczania wodą, stosowany doglebowo
Bardziej szczegółowoUniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Biologii i Ochrony Środowiska
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Biologia, poziom drugi Sylabus modułu: Ekologia miasta. kod modułu: 2BL_52 1. Informacje ogólne koordynator modułu Dr hab. Ryszard Ciepał
Bardziej szczegółowoStomp Aqua. Skuteczność, którą znasz. Korzyści, których oczekiwałeś. ROZSZERZONA REJESTRACJA
Stomp Aqua Skuteczność, którą znasz. Korzyści, których oczekiwałeś. ROZSZERZONA REJESTRACJA Stomp Aqua Stomp Aqua 455 CS to środek chwastobójczy w formie zawiesiny kapsuł w cieczy przeznaczonej do rozcieńczania
Bardziej szczegółowoNOWOŚĆ KOMPLEKSOWA OCHRONA PRZED CHWASTAMI ZWALCZA UCIĄŻLIWYCH CHWASTÓW. Wygodny w stosowaniu, zwalcza szerokie spektrum chwastów. Elastyczny w użyciu
NOWOŚĆ KOMPLEKSOWA OCHRONA PRZED AMI ZWALCZA 20 UCIĄŻLIWYCH ÓW PSZENICA OZIMA OBSZARY TRAWIASTE 2,0-3,0 l /ha 2,5-3,5 l /ha Wygodny w stosowaniu, zwalcza szerokie spektrum chwastów Elastyczny w użyciu
Bardziej szczegółowoVegetation History and Archaeobotany Trees and shrubs exploited in medieval Poland for the production of everyday use objects
Vegetation History and Archaeobotany Trees and shrubs exploited in medieval Poland for the production of everyday use objects Cywa Katarzyna W. Szafer Institute of Botany Polish Academy of Sciences Lubicz
Bardziej szczegółowoSALVIA GLUTINOSA L. NA TERENIE POZNANIA
Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXIII (2004) ANETA CZARNA, CZESŁAW MIELCARSKI SALVIA GLUTINOSA L. NA TERENIE POZNANIA Z Katedry Botaniki Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu
Bardziej szczegółowoHERBICYDY Z GRUPY REGULATORÓW WZROSTU
HERBICYDY Z GRUPY REGULATORÓW WZROSTU Prof. dr hab. Tadeusz Praczyk Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu Zakład Badania Środków Ochrony Roślin 1. Opis ogólny 2. Właściwości fizykochemiczne,
Bardziej szczegółowoWIDOCZNY LEXUS NA TWOIM POLU
WIDOCZNY LEXUS NA TWOIM POLU Lexus 50 WG ochrona przed chwastami Elastyczny w stosowaniu jesienny herbicyd do zwalczania szerokiego spektrum chwastów w zbożach. Ochrona przed miotłą, wyczyńcem i wieloma
Bardziej szczegółowoNajnowsze rozwiązanie na chwasty dwuliścienne w zbożach
https://www. Najnowsze rozwiązanie na chwasty dwuliścienne w zbożach Autor: Małgorzata Srebro Data: 29 marca 2018 Wiosna zbliża się wielkimi krokami, a wraz z nią pierwsze zabiegi chemiczne. Rolnicy, którym
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Bioróżnorodność środowisk przyrodniczych Biodiversity of Natural Environments Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner Zespół dydaktyczny
Bardziej szczegółowoNr Informacja. Przewidywana produkcja głównych upraw rolniczych i ogrodniczych w 2004 r. KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ
KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Przewidywana produkcja głównych upraw rolniczych i ogrodniczych w 2004 r. Wrzesień 2004 Dorota Stankiewicz Informacja
Bardziej szczegółowoKatedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin Akademia Rolnicza w Lublinie. Segetal flora of landscape parks in the Lublin region
P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT 143 2006 MAŁGORZATA HALINIARZ, JAN KAPELUSZNY Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin Akademia Rolnicza w Lublinie FLORA SEGETALNA WYBRANYCH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Biologia środowiskowa. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Biologia środowiskowa Environmental Biology Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak Zespół dydaktyczny Dr Laura Betleja Dr Marek
Bardziej szczegółowoP A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT
P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT 145 2007 ZBIGNIEW SOBISZ Zakład Botaniki i Genetyki Akademia Pomorska w Słupsku PORÓWNANIE ZACHWASZCZENIA ZBÓŻ NA POLACH WYBRANYCH GOSPODARSTW EKOLOGICZNYCH I TRADYCYJNYCH
Bardziej szczegółowoHerbicydy do zwalczania chwastów dwuliściennych w uprawie ziemniaka, stosowane po posadzeniu, przed wschodami uprawy
Herbicydy do zwalczania chwastów dwuliściennych w uprawie ziemniaka, stosowane po posadzeniu, uprawy (wg stanu na początek kwietnia 2016) SUBSTANCJA AKTYWNA: NAZWY ŚRODKÓW DAWKA WRAŻLIWE ŚREDNIOWRAŻLIWE
Bardziej szczegółowoPozostałości herbicydów w glebie i nasionach gorczycy białej (Sinapis alba)
Tom XXVII ROŚLINY OLEISTE OILSEED CROPS 2006 Mariusz Kucharski, Marek Badowski Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy, Oddział we Wrocławiu Pozostałości herbicydów w glebie
Bardziej szczegółowoŁĄKI SZYRYKA. Fot. 78. Mozaika łąk świeżych (kod 6510) i wilgotnych w kompleksie Łąki Szyryka (powierzchnia A); (fot. D. Strząska).
ŁĄKI SZYRYKA 266 267 Fot. 78. Mozaika łąk świeżych (kod 6510) i wilgotnych w kompleksie Łąki Szyryka (powierzchnia A); (fot. D. Strząska). Fot. 77. Mozaika łąk świeżych (kod 6510) i wilgotnych w kompleksie
Bardziej szczegółowoLasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa
Lasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki Katedra Ekologii Roślin Uniwersytet Gdański Cel referatu: odniesienie się do
Bardziej szczegółowoJanina Skrzyczyńska, Teresa Skrajna USTĘPUJĄCE CHWASTY PO LNE W UPRAWACH ZBÓŻ OZIM YCH GM INY KOTUŃ
ACTA UNIV ERSITA TIS LO DZIENSIS FOLIA BOTANICA 13 141-152 1998 (Acta Univ. Lodz., Folia bot.) Janina Skrzyczyńska, Teresa Skrajna USTĘPUJĄCE CHWASTY PO LNE W UPRAWACH ZBÓŻ OZIM YCH GM INY KOTUŃ DISAPPEARING
Bardziej szczegółowoEkspert w walce z chwastami w kukurydzy i ziemniakach Skutecznie zwalcza chwasty jednoi dwuliścienne w kukurydzy
ZAWIERA RIMSULFURON ZAWIERA NIKOSULFURON Ekspert w walce z chwastami w kukurydzy i ziemniakach Skutecznie zwalcza chwasty jednoi dwuliścienne w kukurydzy www.chemirol.com.pl Ze środków ochrony roślin należy
Bardziej szczegółowoEkspert w walce z chwastami w kukurydzy i ziemniakach
Ekspert w walce z chwastami w kukurydzy i ziemniakach www.rimel.info.pl Długi okres stosowania Pobierany przez liście oraz częściowo przez system korzeniowy chwastów Błyskawiczna szybkość wnikania Bezwzględny
Bardziej szczegółowoInwentaryzacja drzewostanu kolidującego z planowaną inwestycją na obszarze działek 11/3, 8, 7/2 przy ul. Majora Henryka Sucharskiego w Gdańsku
Gdańsk 03.08.2018 Inwentaryzacja drzewostanu kolidującego z planowaną inwestycją na obszarze działek 11/3, 8, 7/2 przy ul. Majora Henryka Sucharskiego w Gdańsku Zleceniodawca: Gdańska Agencja Rozwoju Gospodarczego
Bardziej szczegółowoZachwaszczenie upraw zbóż na polach wybranych gospodarstw ekologicznych i tradycyjnych Opolszczyzny
P A M Ę T N K P U Ł A W S K ZESZYT 145 2007 Anna JezierskaDomaradzka, Eugeniusz Kuźniewski Ogród Roślin Leczniczych Akademia Medyczna we Wrocławiu Zachwaszczenie upraw zbóż na polach wybranych gospodarstw
Bardziej szczegółowoArcheologia Środowiska
Archeologia Środowiska Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej www.geoinfo.amu.edu.pl/sas Association of Environmental Archaeology www.envarch.net Archeologia środowiska Ekosystem - fragment przyrody
Bardziej szczegółowoGrupa 1 Egzemplarz do zapamiętywania dla uczestnika Zadanie 1
Grupa 1 Egzemplarz do zapamiętywania dla uczestnika Zadanie 1 Na zasadzie skojarzeń zapamiętaj listę 20 kwiatów wraz z ich łacińskimi nazwami. Zwróć uwagę na polską pisownię. Czas na zapamiętanie: 15 minut
Bardziej szczegółowoUwagi na daną substancję czynną. Desmedifam 160 SE Destor 160 SE
Tab.5. Dobór herbicydów do zwalczania chwastów w uprawie buraka cukrowego w 2016 roku metodą dawek dzielonych. Ważniejsze gatunki chwastów wykazujące wrażliwość Nazwa środka Dawka na ha Uwagi na daną substancję
Bardziej szczegółowoDRZEW WZDŁUŻ DROGI POWIATOWEJ NR. 2347W NA ODCINKU DK7 DĄBEK KONOPKI OD KM DO
VIDAR USŁUGI OGRODNICZE Jarosław Łukasiak Ul.Armii Krajowej 33/26 06-400 Ciechanów Temat: INWENTARYZACJA DENDROLOGICZNA DRZEW WZDŁUŻ DROGI POWIATOWEJ NR. 2347W NA ODCINKU DK7 DĄBEK KONOPKI OD KM 0+000.00
Bardziej szczegółowoRaport z prac terenowych w ramach projektu Ekologia wybranych torfowisk przejściowych w Sudetach Zachodnich
Raport z prac terenowych w ramach projektu Ekologia wybranych torfowisk przejściowych w Sudetach Zachodnich Maria Kolon a, b, Anna Adamczyk a, Agnieszka Dudała a Jagoda Gawlik a, Sylwia Kacperska a, Ewelina
Bardziej szczegółowoGromadzenie gatunków łąkowo-pastwiskowych w Ogrodzie Botanicznym KCRZG IHAR-PIB w Bydgoszczy
Gromadzenie gatunków łąkowo-pastwiskowych w Ogrodzie Botanicznym KCRZG IHAR-PIB w Bydgoszczy Bartosz Tomaszewski Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Ogród Botaniczny KCRZG,
Bardziej szczegółowoEkologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne
Ekologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod przedmiotu
Bardziej szczegółowo3 TABLICE NA PRZYSTANKACH TEMATYCZNYCH parametry 150cm x 125cm
ZAŁĄCZNIK 6.1 WYTYCZNE DO TREŚCI TABLIC I TABLICZEK Każda plansza powinna zawierać część opisową i graficzną (np. ilustrację, fotografię, rysunek). TABLICE INFORMACYJNE 1 TABLICA INFORMACYJNA - informacje
Bardziej szczegółowo(Dz.U. L 254 z , str. 11)
2003L0091 PL 28.12.2006 001.001 1 Dokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość B DYREKTYWA KOMISJI 2003/91/WE z dnia 6 października
Bardziej szczegółowoOcena bioróżnorodności dzikich owadów zapylających oraz pożytków pszczelich w rejonach intensywnych upraw rolniczych
Zakład Pszczelnictwa, Puławy Pracownia Zapylania Roślin Ocena bioróżnorodności dzikich owadów zapylających oraz pożytków pszczelich w rejonach intensywnych upraw rolniczych Autorzy: mgr Mikołaj Borański,
Bardziej szczegółowoNowe stanowisko mlecznika nadmorskiego Glaux maritima L. na terenie Wielkopolski
ANETA CZARNA, MAGDALENA WAWRZYNIAK Katedra Botaniki AR 60-625 Poznań, ul. Wojska Polskiego 71c e-mail: czarna@au.poznan.pl; magda@au.poznan.pl Nowe stanowisko mlecznika nadmorskiego Glaux maritima L. na
Bardziej szczegółowoNicogan. 040 SC Sulcogan 300 SC. herbicyd nikosulfuron + sulkotrion. Para na medal!
Nicogan 040 SC Sulcogan 300 SC Para na medal! herbicyd nikosulfuron + sulkotrion Szerokie rzędy, w których jest uprawiana kukurydza, stwarzają doskonałe warunki do rozwoju chwastów. Niezależnie od stosowania
Bardziej szczegółowoThe assessment of the diversity of weed flora communities in crops cultivated in selected farms in Lubelskie voivodeship
Progress IN PLANT PROTECTION 58 (3): 216-223, 2018 ISSN 1427-4337 DOI: 10.14199/ppp-2018-029 Published online: 30.08.2018 Received: 14.02.2018 / Accepted: 02.07.2018 The assessment of the diversity of
Bardziej szczegółowoZACHWASZCZENIE ŁANÓW ROŚLIN ZBOŻOWYCH I MOŻLIWOŚCI JEGO OGRANICZENIA W WOJ. PODKARPACKIM
Barbara Krochmal-Marczak 1, Barbara Sawicka 2, Magdalena Dykiel 1, Izabela Betlej 1, Marta Pisarek 1, Halina Borkowska 2 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie 2 Uniwersytet
Bardziej szczegółowoekologicznych i konwencjonalnych
P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT 145 2007 Maciej Korczyński, Ewa Krasicka-Korczyńska Katedra Botaniki i Ekologii, Wydział Rolniczy Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Struktura
Bardziej szczegółowoDZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5661 UCHWAŁA NR XXVI/122/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny
Bardziej szczegółowoSkład botaniczny nasion roślin towarzyszących w materiale po zbiorze z ekologicznych plantacji nasiennych zbóż jarych
NR 257/258 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2010 ELŻBIETA MAŁUSZYŃSKA Zakład Nasiennictwa i Nasionoznawstwa Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB w Radzikowie Skład botaniczny nasion
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoZmiany w zachwaszczeniu kukurydzy w południowo-zachodnim rejonie Polski w latach
PROGRESS IN PLANT PROTECTION DOI: 10.14199/ppp-2015-057 55 (3): 327-339, 2015 Published online: 12.05.2015 ISSN 1427-4337 Received: 30.10.2014 / Accepted: 31.03.2015 Changes in weed infestation in corn
Bardziej szczegółowoGLIFOPOL 360 SL. Środek przeznaczony do stosowania przez użytkowników nieprofesjonalnych
Załącznik nr 2 decyzji MRiRW nr R-800/2018d z dnia 20.12.2018 r. zmieniającej zezwolenie MRiRW nr R - 91/2017 z dnia 22.05.2017 r. Posiadacz zezwolenia: CIECH Sarzyna S.A., ul. Chemików 1, 37-310 Nowa
Bardziej szczegółowoPrzebudowa i rozbudowa drogi powiatowej nr 3124W ul. 36 P.P. Legii Akademickiej w Parzniewie SPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI I. OPIS TECHNICZNY... 3 1. PODSTAWA OPRACOWANIA... 3 2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA... 3 3. OPIS TERENU OPRACOWANIA... 4 4. OGÓLNY OPIS DRZEWOSTANU... 4 4.1. SKŁAD GATUNKOWY... 4 4.2. WIEK I WARTOŚĆ
Bardziej szczegółowoNAUKOWE PODSTAWY REGULACJI ZACHWASZCZENIA W INTEGROWANEJ OCHRONIE ROŚLIN
NAUKOWE PODSTAWY REGULACJI ZACHWASZCZENIA W INTEGROWANEJ OCHRONIE ROŚLIN Prof. dr hab. Tadeusz Praczyk Prof. dr hab. Grzegorz Skrzypczak Prof. dr hab. Zenon Woźnica Prof. dr hab. Adam Dobrzański Dr hab.
Bardziej szczegółowoŚrodek przeznaczony do stosowania przez użytkowników nieprofesjonalnych
Posiadacz zezwolenia: CIECH Sarzyna S.A., ul. Chemików 1, 37-310 Nowa Sarzyna, tel.: +48 17 24 07 111, fax: +48 17 24 07 122, e-mail: sarzyna@ciechgroup.com; www.ciechgroup.com *AGROSAR 360 SL Środek przeznaczony
Bardziej szczegółowoWPŁYW SYSTEMÓW UPRAWY ROLI NA ZACHWASZCZENIE ŁUBINU ŻÓŁTEGO I WĄSKOLISTNEGO
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 48 (1) 28 WPŁYW SYSTEMÓW UPRAWY ROLI NA ZACHWASZCZENIE ŁUBINU ŻÓŁTEGO I WĄSKOLISTNEGO AGNIESZKA FALIGOWSKA, JERZY SZUKAŁA Uniwersytet Przyrodniczy
Bardziej szczegółowoRoundup 360 SL PLUS 1 l - 20l Monsanto
Roundup 360 SL PLUS 1 l - 20l Monsanto https:///roundup-360-sl-plus-1-l-5-l-monsanto/? store=farmer_pl Page 1 https:///roundup-360-sl-plus-1-l-5-l-monsanto/? store=farmer_pl Page 2 https:///roundup-360-sl-plus-1-l-5-l-monsanto/?
Bardziej szczegółowoZboża na ziarno Pszenica zwyczajna ogółem na ziarno Pszenica zwyczajna jara na ziarno Pszenica zwyczajna ozima na ziarno Żyto ogółem na ziarno Żyto
NAZWA Zboża na ziarno Pszenica zwyczajna ogółem na ziarno Pszenica zwyczajna jara na ziarno Pszenica zwyczajna ozima na ziarno Żyto ogółem na ziarno Żyto jare na ziarno Żyto ozime na ziarno Jęczmień ogółem
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Botanika i mikologia. Kod Punktacja ECTS* 4
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Botanika i mikologia Botany and Mycology Kod Punktacja ECTS* 4 Koordynator Dr Laura Betleja Zespół dydaktyczny Dr Laura Betleja Dr Robert Kościelniak Opis kursu (cele
Bardziej szczegółowoP A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT
P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT 143 2006 MACIEJ KORCZYŃSKI Katedra Botaniki i Ekologii, Wydział Rolniczy Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy PRZEKSZTAŁCENIA FLORY SEGETALNEJ TUCHOLSKIEGO
Bardziej szczegółowoPODWÓJNE UDERZENIE: W MIOTŁĘ I CHWASTY DWULIŚCIENNE
PODWÓJNE UDERZENIE: W MIOTŁĘ I CHWASTY DWULIŚCIENNE + Zapewnia najwyższą skuteczność w zwalczaniu miotły + Zwalcza wszystkie najważniejsze chwasty dwuliścienne + Zapobiega powstawaniu odporności miotły
Bardziej szczegółowoTechnologie produkcji roślinnej praca zbiorowa. Rok wydania 1999 Liczba stron 437. Okładka ISBN Spis treści
Tytuł Technologie produkcji roślinnej Autor praca zbiorowa Wydawca PWRiL Rok wydania 1999 Liczba stron 437 Wymiary 235x165 Okładka miękka ISBN 83-09-01629 Spis treści 1. Wprowadzenie do technologii produkcji
Bardziej szczegółowo500 SC. Sulcotrek NOWOŚĆ! Pewnym krokiem do wysokich plonów! herbicyd. Najlepszy wybór w ochronie herbicydowej kukurydzy.
Sulcotrek 500 SC Pewnym krokiem do wysokich plonów! Najlepszy wybór w ochronie herbicydowej kukurydzy. herbicyd NOWOŚĆ! n Ochrona herbicydowa w uprawie kukurydzy jest niezbędna i oczywista bez względu
Bardziej szczegółowoNA TERENIE FARMY WIATROWEJ W OKOLICY MIEJSCOWOŚCI
BOTANICZNA INWENTARYZACJA PRZYRODNICZA NA TERENIE FARMY WIATROWEJ W OKOLICY MIEJSCOWOŚCI PAWŁOWICE, DESZNO, WARZYN II opracował: dr Marcin Nobis Planowany pod inwestycję teren położony jest w sąsiedztwie
Bardziej szczegółowoZawartość botaniczna dwóch naczyń z pozostałości osady ludności łużyckich pól popielnicowych w Polanowie na Pojezierzu Gnieźnieńskim *
Archeologia Jeziora Powidzkiego redakcja naukowa Andrzej Pydyn, Toruń 2010 Małgorzata Latałowa, Katarzyna Pińska Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki Katedra Ekologii Roślin, Uniwersytet Gdański Zawartość
Bardziej szczegółowoFITOTERAPIA (Plan kursu) Platforma edukacyjna Ucz się bez wychodzenia z domu!
FITOTERAPIA (Plan kursu) Platforma edukacyjna Ucz się bez wychodzenia z domu! www.astrosalus.pl/kursy-online Marta Pyrchała-Zarzycka kursy@astrosalus.pl ASTRO SALUS EDUCATION LTD PLAN OGÓLNY KURSU 1.Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoJAK SKUTECZNIE ZWALCZYĆ CHWASTY
JAK SKUTECZNIE ZWALCZYĆ CHWASTY Magdalena Giemza - Mikoda Doradca agrotechniczny KHBC, region południowo - zachodni 2016 1 WYBÓR HERBICYDU W ochronie buraka cukrowego przed chwastami obecnie zarejestrowanych
Bardziej szczegółowoSystemy uprawy buraka cukrowego na różnych glebach Część V. Stan zachwaszczenia plantacji
NR 222 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2002 JADWIGA SZYMCZAK-NOWAK 1 DAMRAWA KOSTKA-GOŚCINIAK 2 MIROSŁAW NOWAKOWSKI 2 IZYDOR GUTMAŃSKI 2 1 Zakład Chorób i Szkodników 2 Zakład Technologii
Bardziej szczegółowoZAŁĄCZNIK. Część A W dyrektywie 2002/55/WE wprowadza się następujące zmiany:
PL ZAŁĄCZNIK Część A W dyrektywie 2002/55/WE wprowadza się następujące zmiany: 1) art. 2 ust. 1 lit. b) otrzymuje brzmienie: Allium cepa L. Grupa Cepa (Cebula, Szalotka Echalion) Grupa Aggregatum (Szalotka)
Bardziej szczegółowoDom.pl Jak uprawiać estragon? Uprawa estragonu w ogrodzie i w doniczce
Jak uprawiać estragon? Uprawa estragonu w ogrodzie i w doniczce Estragon jest rośliną leczniczą i przyprawową, o charakterystycznym korzennym smaku. Prosta uprawa estragonu w ogrodzie i doniczce umożliwia
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 2 do zezwolenia MRiRW nr R - 96/2017 z dnia r.
Załącznik nr 2 do zezwolenia MRiRW nr R - 96/2017 z dnia 26.05.2017 r. Posiadacz zezwolenia: CIECH Sarzyna S.A., ul. Chemików 1, 37-310 Nowa Sarzyna, tel.: +48 17 24 07 111, fax: +48 17 24 07 122, e-mail:
Bardziej szczegółowoZałącznik aplikacyjny No 6
Projekt odnowy wsi Murzynowo Kościelne Załączniki aplikacyjne Załącznik aplikacyjny No 6 wniosek o uznanie alei klonowej za pomnik przyrody praca magisterska DANIEL MIKULSKI Karta ewidencji obiektu proponowanego
Bardziej szczegółowo