Żółciak siarkowy (fot. A. Szczepkowski). 3_01_grzyby_4.pub. środa, 24 listopada :54

Transkrypt

1 Żółciak siarkowy (fot. A. Szczepkowski). str. 4

2 Andrzej SZCZEPKOWSKI Wydział Leśny SGGW Zbigniew SIEROTA Instytut Badawczy Leśnictwa 3.1. Grzyby Badania nad grzybami Bielan Grzyby w różnych porach roku Grzyby w lasach Grzyby środowisk nieleśnych Zagrożenie i ochrona grzybów Grzyby we współczesnej biologii traktowane są pod względem systematycznym jako odrębna, równorzędna z roślinami i zwierzętami, jedna z najliczniejszych grup organizmów. Dotychczas opisano ok. 100 tys. gatunków grzybów, ale ocenia się, że może ich być nawet ponad 1,5 mln, z czego zdecydowana większość to organizmy dostrzegalne jedynie przy użyciu mikroskopu. W Polsce prawdopodobnie bytuje 7 8 tys. gatunków grzybów, tzw. mikroskopijnych (micromycetes) i 4 5 tys. tzw. makrogrzybów (macromycetes). Tak więc, pod względem liczby gatunków, samych tylko grzybów tworzących widoczne dla człowieka owocniki i inne twory grzybni o średnicy większej od kilku mm jest w naszym kraju dwukrotnie więcej niż roślin naczyniowych. W tym rozdziale przedstawione będą wyłącznie makrogrzyby, zwane też wielkoowoc- nikowymi, należące do dwóch dużych grup systematycznych grzybów podstawkowych (Basidiomycota) i workowych (Ascomycota). Mianem grzyba potocznie określane są jego owocniki. Służą one do wytwarzania zarodników i stanowią zaledwie niewielką część zasadniczego organizmu grzybni (zbudowanej z nitkowatych strzępek), która rozwija się w podłożu, np. w glebie, drewnie, ściółce leśnej. Owocniki mogą mieć różne kształty, barwy i rozmiary, charakterystyczne dla danego rodzaju grzyba. Grzyby spełniają ważne funkcje ekologiczne. Jako organizmy cudzożywne wykorzystują gotowe związki organiczne wytworzone przez inne organizmy i w procesie swego rozwoju przetwarzają je na związki proste, łatwo przyswajalne Ryc. 1. Szyszkówka gorzkawa (fot. A. Szczepkowski). str. 5

3 FLORA ŚWIAT GRZYBÓW I ROŚLIN przez rośliny. W zależności od źródła substancji organicznej, z której pobierają składniki pokarmowe, grzyby dzielimy na trzy grupy: 1) Saprotrofy, które stanowią najliczniejszą grupę, czerpią pokarm z martwych szczątków roślinnych, zwierzęcych i grzybowych, a także z materiałów organicznych wytworzonych przez człowieka. Uczestniczą w ważnym procesie obiegu pierwiastków w przyrodzie, mineralizując materię organiczną; zapobiegają przy tym gromadzeniu się biologicznych odpadów na Ziemi. 2) Symbionty, to grzyby współżyjące z innymi organizmami na zasadach wzajemnych korzyści. Najlepszym przykładem takiego współżycia grzyba z rośliną jest mikoryza, czyli grzybokorzeń. Związek między obydwoma partnerami jest tak ścisły, że strzępki grzyba wrastają w korzenie roślin. Większość znanych grzybów jadalnych i niejadalnych tworzy mikoryzę z drzewami. Dzięki mikoryzie rośliny zielne i drzewa są lepiej odżywione i zaopatrzone w wodę, lepiej rosną i są zdrowsze, a jednocześnie grzyb ma możliwość rozwoju. Dodatkową korzyścią jest zdolność kumulowania przez grzyby mikoryzowe metali ciężkich obecnych w glebie, a przez to oczyszczania środowiska z toksyn. 3) Pasożyty, które rozwijając się na żywych organizmach roślin, powodują choroby różnych ich organów (korzeni, pni, liści, owoców) lub całych roślin. Są wśród nich również takie, które atakują i wykorzystują jako bazę 68 pokarmową zwierzęta, a nawet inne grzyby. Grzyby pasożytnicze wywołują poważne szkody w gospodarce, np. w uprawach rolnych, w sadownictwie i leśnictwie. Badania nad grzybami Bielan Autorem, który prawdopodobnie jako pierwszy udokumentował konkretny gatunek grzyba (sarniak dachówkowaty) z obszaru położonego obecnie w granicach dzielnicy Bielany (około Młocin za Marymontem) był Wojciech Bogumił Jastrzębowski wybitny przyrodnik, botanik, profesor ówczesnego Instytutu Agronomicznego (Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa) w Marymoncie (patrz rozdz. 1.2). Grzyby Warszawy pod koniec XIX w. systematycznie badali Stanisław Chełchowski (1888, 1898, 1902) i Franciszek Błoński (1896). Obaj autorzy wymieniają ponad 500 gatunków grzybów, w tym ok. 150 makrogrzybów znalezionych na Bielanach. Do dzisiaj są to najobszerniejsze opracowania o grzybach z terenu Warszawy i jej okolic. W drugiej połowie XX w. grzyby wielkoowocnikowe (głównie w Lesie Młocińskim) zbierał Zbigniew Domański (1997). O dwóch rzadkich gatunkach znalezionych w Lesie Bielańskim donosiła Rudnicka (1960). Wzmianki o makrogrzybach Bielan zawierają także prace omawiające rozprzestrzenienie geograficzne grzybów w Polsce (Skirgiełło 1970, 1972, 1976, 1984). Informacje o grzybach Lasu Bielańskiego można znaleźć również w Planie ochrony rezerwatu Las Bielański (Miścicki i in. 1992) i w kilku pracach dyplomowych zrealizowanych w SGGW. Na podstawie własnych badań autorów, literatury i zbiorów znajdujących się w Fungarium Zakładu Mikologii i Fitopatologii Leśnej SGGW ustalono występowanie na terenie Bielan ponad 300 gatunków grzybów wielkoowocnikowych (makroskopijnych). Ryc. 2. Czarka austriacka (fot. A. Szczepkowski). str. 6

4 69 Grzyby Grzyby w różnych porach roku Grzyby rozwijają się przez cały rok, ale ich owocniki wyrastają w różnych porach. Największa obfitość i różnorodność gatunków występuje w lecie i w jesieni. Są jednak gatunki grzybów, które pojawiają się tylko na wiosnę, a nawet i takie, które mimo mrozów owocnikują w zimie. Część grzybów nadrzewnych zwanych popularnie hubami wytwarza owocniki trwałe, które utrzymują się przez wiele lat. Wiosną, w Lesie i Parku Młocińskim pojawiają się owocniki trującej piestrzenicy kasztanowatej sobowtóra smardza. Są one barwy czerwonobrązowawej, o mózgowato pofałdowanych, okrągławych kapeluszach na krótkim trzonie. Na zagrzebanych w ziemi szyszkach sosny zwyczajnej wyrastają szyszkówki (ryc. 1) o blaszkowych owocnikach. Ozdobą nadwiślańskich zadrzewień łęgowych są wyrastające na leżących gałęziach czerwonawe, miseczkowate owocniki chronionej czarki austriackiej (ryc. 2). Większość grzybów tworzy owocniki od lata do jesieni (np. borowiki, maślaki, koźlarze, muchomory), niektóre jednak głównie w jesieni, np. łuskwiak nastroszony. Od jesieni przez zimę aż do wiosny owocnikuje boczniak ostrygowaty, którego muszlowate owocniki wyrastające w skupieniach przypominających kolonie ostryg spotyka się na liściastych drzewach przy bielańskich ulicach, w lasach oraz w parkach. W tym okresie wyrastają też na pniach i gałęziach różnych gatunków drzew liściastych czerwonawobrązowe kapelusze płomienicy zimowej (ryc. 3) osadzone na ciemnych, aksamitnych trzonach. Te dwa gatunki należą do nielicznych grzybów jadalnych wytwarzających owocniki o tej porze roku. Niektóre grzyby owocnikują w ciągu całego roku, np. trzęsaki, kisielnice, uszak bzowy, najczęściej jednak w okresach chłodnych i mokrych (jesień, łagodna zima, wiosna). Owocniki tego ostatniego gatunku przypominają wyglądem małżowinę uszną i wyrastają najczęściej na dzikim bzie czarnym. Ryc. 3. Płomienica zimowa (fot. D. Karasiński). str. 7

5 FLORA ŚWIAT GRZYBÓW I ROŚLIN Grzyby w lasach Największe bogactwo grzybów wielkoowocnikowych występuje w ekosystemach leśnych, gdzie może bytować ok. 85% spośród wszystkich gatunków znanych w naszym kraju. Znaczna część grzybów, których owocniki spostrzegamy w runie, to gatunki żyjące w symbiozie z drzewami leśnymi, ściślej z ich korzeniami. Niektóre gatunki są tak wyspecjalizowane, że tworzą mikoryzę tylko z określonym gatunkiem drzewa. Wyłącznie pod sosnami można spotkać maślaka zwyczajnego, a pod brzozami koźlarza babkę (ryc. 4) są to smaczne grzyby jadalne. Inne, jak np. podgrzybek złotopory (złotawy), tworzą mikoryzę z różnymi gatunkami drzew, zarówno iglastych, jak i liściastych. Mikoryzę z korzeniami drzew tworzą również grzyby niejadalne (m.in. chropiatka pospolita), a także gatunki trujące, nawet ze skutkiem śmiertelnym, np. muchomory, czy krowiak podwinięty (olszówka). Do grupy grzybów wchodzących w związki mikoryzowe z korzeniami drzew leśnych na terenie Bielan należą m.in. przedstawiciele takich rodzajów, jak: borowik, piaskowiec, podgrzybek, gołąbek, mleczaj, lakówka. Do tej grupy należą także wodnichy grzyby o mięsistych owocnikach z dość grubymi i rzadko ustawionymi blaszkami a wśród nich wodnicha różowoblaszkowa mająca w drzewostanie sosnowo-dębowym w Lesie Młocińskim jedyne znane stanowisko w Polsce (Wojewoda 2003). 70 Czubajka kania i czubajka czerwieniejąca, smaczne grzyby jadalne, czerpią składniki pokarmowe bezpośrednio z roztworu glebowego, podobnie jak chroniona purchawica olbrzymia jeden z najpłodniejszych organizmów na świecie. W kulistawych, początkowo białawych, po dojrzeniu brązowawych owocnikach o średnicy do kilkudziesięciu cm i masie do 25 kg produkowana jest astronomiczna liczba zarodników. Jest to gatunek rozprzestrzeniony w Warszawie, kolonizujący siedliska zieleni urządzonej (parki, skwery, ogrody działkowe). Natomiast w Lesie Bielańskim od lat utrzymuje się niewielka populacja w swoim pierwotnym, naturalnym siedlisku w wilgotnych grądach i łęgach. Część grzybów wielkoowocnikowych pasożytuje na żywych drzewach i krzewach, a niektóre po śmierci żywiciela rozwijają się saprotroficznie, rozkładając martwe już drewno. W lasach naturalnych grzyby pasożytujące na drzewach spełniały bardzo pozytywną rolę polegającą na eliminowaniu osobników osłabionych, uszkodzonych i starych. W Lesie Bielańskim i Młocińskim na sosnach i jałowcach stwierdzono obecność korzeniowca sosnowego, który w lasach gospodarczych traktowany jest jako groźny sprawca choroby zwanej hubą korzeni. Jego wieloletnie owocniki o czerwonobrązowej górnej powierzchni i spodniej w kolorze białawym, wyrastają u podstawy drzew, na pniakach i korzeniach. Równie groźnym grzybem stwierdzonym na terenach leśnych Bielan, którego obecność w drzewostanie może doprowadzić do zamierania drzew, jest opieńka ciemna. Ten grzyb jest znany z marynat czy solanek, bowiem jego licznie wyrastające z pnia czy gleby owocniki są cenione przez smakoszy i grzybiarzy. Grzybnia opieńki w formie białych płatów rozwija się pod korą pni i korzeni, a w glebie wykształca czarne sznury, które strzępkami wrastają w korzenie sąsiednich zdrowych drzew. Pod koniec lata na liściach klonów pojawiają się czarne, smoliste, skorupiaste plamy wywoła- Ryc. 4. Koźlarz babka (fot. D. Karasiński). str. 8

6 71 Grzyby ne przez łuszczeńca klonowego. Grzyba tego, wrażliwego na skażenia dwutlenkiem siarki (SO2), na Bielanach nie spotyka się na klonach przy ulicach, zieleńcach, czy nawet na obrzeżach lasów, natomiast występuje on wewnątrz parków i lasów oraz w zadrzewieniach nad Wisłą, gdzie jest wskaźnikiem stosunkowo czystego powietrza. Na pniach wiekowych dębów w Lesie Bielańskim i w zespole przyrodniczo-krajobrazowym Dęby Młocińskie można znaleźć grzyby o owocnikach zwykle nadrzewnych, bokiem przyrośniętych do pnia powszechnie nazywane hubami. Rośnie tu czyreń dębowy o brązowych, twardych owocnikach, wyrastający w dachówkowatych skupieniach żółciak siarkowy, a także podlegający ochronie, przypominający płat mięsa lub wątroby, ozorek dębowy. Na martwych gałęziach widać rozpostarte i nieco odgięte na brzegach, różowawe owocniki powłocznicy dębowej, a spod kory wydostają się płaskie, woskowate, kremowe owocniki powleczki podko- rowej. U podstawy grabów i dębów wyrasta rzadka, a występująca w Lesie Bielańskim i Parku Młocińskim, prawnie chroniona lakownica żółtawa. Grzyb ten wytwarza nerkowaty, półkolisty kapelusz osadzony na ekscentrycznym trzonie o gładkiej, jakby polakierowanej powierzchni. Leżące kłody drzew liściastych to siedlisko kilku innych gatunków grzybów spotykanych na Bielanach: pospolitych lakownicy spłaszczonej, szaroporki podpalanej, czy gnilicy mózgowatej oraz rzadziej znajdowanych jamczatki wielkoporej, a także świecznicy rozgałęzionej (ryc. 5), której owocniki przypominają wzniesione, cienkie kandelabry. Na starych, wypróchniałych w środku pniakach dębowych wyrastają płasko rozpostarte, cienkie, żółtordzawe do brązowoliliowych owocniki rzadkiego gatunku stroczka leśnego. W zadrzewieniach łęgowych nad Wisłą występują także grzyby związane z olszą, wierzbą, topolą, a także klonem jesionolistnym. Wierzby zasiedla czyreń ogniowy, wspomniany wcześniej żółciak siarkowy oraz wrośniak anyżkowy, którego Ryc. 5. Świecznica rozgałęziona (fot. A. Szczepkowski). str. 9

7 FLORA ŚWIAT GRZYBÓW I ROŚLIN półkoliste, białawe owocniki w stanie świeżym wydzielają intensywny zapach anyżu. Kłody olszowe porastają zielonkawe, drobnowachlarzowate, skórzaste, cienkie owocniki skórnika aksamitnego oraz drobnoporka modrobiałego, przebarwiające się po dotknięciu na kolor niebieskawy. Na pniach okazałych topól bielańskich można spotkać duże, konsolowate, mięsiste, kremowobiaławe owocniki, bardzo rzadkiego gąbczaka piankowatego, znanego zaledwie z kilku stanowisk w Polsce. Wyłącznie z drewnem brzóz związany jest białoporek brzozowy wytwarzający beżowobiałe, nerkowate owocniki na pniach i gałęziach. Często na brzozach, a także topolach i olszach, wyrasta hubiak pospolity, który tworzy klasyczne, kopytowate, duże i twarde owocniki. Od czasów prehistorycznych człowiek wykorzystywał miąższ owocników tego grzyba do niecenia ognia, do wytwarzania elementów garderoby, czy jako materiał do opatrywania ran. W Lesie Bielańskim i Młocińskim na pniach brzóz i olsz pasożytuje będący pod ochroną czę- 72 ściową błyskoporek podkorowy. Grzyb występuje w dwóch stadiach, z których bardziej znana jest forma płonna w postaci nieregularnych guzów o średnicy do kilkudziesięciu cm, na powierzchni drobno spękanych i czarnych jak węgiel. Jego owocniki wykorzystywane są w medycynie naturalnej, a w przeszłości wytwarzano z nich substytut herbaty. W drzewostanach sosnowych lub mieszanych z udziałem sosny rosną grzyby związane z tym drzewem. Na pniach spotkamy wieloletnie, konsolowate czyrenie sosnowe. Na martwym drewnie sosnowym pojawiają się owocniki niszczyka iglastodrzewnego, klejoporka winnoczerwonego, a także białawe, później brązowiejące, jednoroczne owocniki drobnoporka rozwierkowego. W Lesie Młocińskim, na gałęziach starych jałowców wyrastają bardzo cienkie, rozpostarte, szaroochrowe owocniki skórniczka jałowcowego. Spod kory obumarłych, ale jeszcze stojących drzew, jak i leżących kłód olszy szarej wydostają się czarne, poduszeczkowate, osiąga- Ryc. 6. Trzęsak pomarańczowożółty (fot. D. Karasiński). str. 10

8 73 Grzyby jące długość prawie 20 cm i szerokość kilku cm, skorupiaste podkładki grzyba Camarops polysperma. Ściółkę leśną rozkładają liczne gatunki grzybów tworzących owocniki z blaszkami na spodniej stronie kapelusza, np. grzybówki, twardzioszki, lejkówki, monetnice. Na leżących żołędziach wyrasta kubianka talerzykowata, która wytwarza, najczęściej po kilka drobnych, brązowawych, miseczkowatych owocników osadzonych na trzonach o długości do kilku centymetrów. W wilgotnych miejscach Lasu Młocińskiego, na gołej, żyznej glebie, a także na ściółce, wyrastają w bardzo gęstych skupieniach drobne, o średnicy do 3 mm, żółtopomarańczowe, miseczkowate owocniki grzyba Byssonectria fusispora. Niektóre grzyby wyspecjalizowały się w pobieraniu pokarmu z innych, zarówno żywych, jak i martwych grzybów. Na grzybni powłocznic (rosnących np. na wierzbach i grabach) pasożytuje pospolity, galaretowatej konsystencji, trzęsak pomarańczowożółty (ryc. 6). Rzadziej spotyka się drobne, konsolowate owocniki jamkóweczki błyskoporkowej (żółtawej), która wyrasta na lub w pobliżu martwych owocników błyskoporka promienistego zasiedlającego m.in. olsze. Na owocnikach pniarka obrzeżonego wyrastają poduszeczkowate, ochrowożółte podkładki twardogrzyba hubolubnego. czernidłaki, zwłaszcza czernidłak kołpakowaty o kapeluszach mufkowatego kształtu, z białymi odstającymi łuskami, z upływem czasu czerniejące i maziste. Zadrzewienia przyuliczne, parki i zieleńce to miejsca, gdzie z łatwością znajdziemy na pniach drzew liściastych osiągające niekiedy znaczne rozmiary konsolowate owocniki żagwi łuskowatej. Pnie lip i klonów osłabionych przez zasolenie i spaliny porastają w dachówkowatych skupieniach muszelkowate owocniki rozszczepki pospolitej. Na pniach topól i pniakach po ściętych drzewach wzdłuż ulic można spotkać łuskwiaka topolowego (ryc. 7) i boczniaka ostrygowatego. Na terenie Bielan spotyka się liczne drzewa owocowe pozostałe po dawnych sadach i ogrodach. Na pniach i gałęziach śliw pasożytuje czyreń śliwowy tworzący małe, drewnowate, kopytowate, wieloletnie owocniki. Jabłonie atakuje rzadko notowany białak czerniejący, którego Grzyby środowisk nieleśnych Na trawnikach, łąkach, placach, boiskach i murawach przydrożnych wyrastają grzyby typowo światłolubne. Ich przedstawicielami są np. jadalny grzyb kapeluszowy z blaszkami twardzioszek przydrożny (inaczej podróżniczka, tańcówka), przypominająca purchawki kurzawka czerniejąca i purchaweczka spłaszczona, a także pieczarki i efektownie wyglądające Ryc. 7. Łuskwiak topolowy (fot. D. Karasiński). str. 11

9 FLORA ŚWIAT GRZYBÓW I ROŚLIN owocniki są jednoroczne, gąbczaste, początkowo białawe, później kremoworóżowe, w końcu czernieją. Na czereśniach, wiśniach i śliwach spotyka się żółciaka siarkowego powodującego rozkład drewna. Zagrożenie i ochrona grzybów Na Bielanach, dzielnicy z dużym udziałem cennych przyrodniczo terenów, największym zagrożeniem dla grzybów wielkoowocnikowych jest silna presja miasta powodująca utratę siedlisk i zanieczyszczenie środowiska. Grzyby łatwo kumulują pierwiastki metali ciężkich i radioaktywnych zawartych w glebie, dlatego nie powinno się ich zbierać m.in. na obszarach przemysłowych i w dużych aglomeracjach miejskich. Dla człowieka owocniki grzybów to atrakcyjne źródło pożywienia, może nie tyle pod względem wartości odżywczych, ile wartości smakowych. 74 Niektóre z nich są przedmiotem intensywnych poszukiwań podczas utrwalonego w naszej tradycji grzybobrania. Należy jednak pamiętać o gatunkach trujących. Grzyby przynoszą wielkie korzyści drzewom, z którymi tworzą mikoryzę. Ponadto owocniki zarówno gatunków jadalnych, jak i niejadalnych stanowią pokarm, oraz dostarczają schronienia i miejsca rozwoju wielu organizmom. Grzyby, również te niejadalne, spełniają ważną rolę przyrodniczą, nie należy więc niszczyć ich owocników. Grzyby poprzez różnorodność kształtów i barw są też wdzięcznym obiektem do fotografowania. Las Bielański stanowiący pozostałość dawnej Puszczy Mazowieckiej jako ostoja grzybów ma znaczenie ponadregionalne. Dzięki objęciu go ochroną rezerwatową, możemy tu dzisiaj spotkać i podziwiać grzyby związane z lasami naturalnymi i stąd nazywane gatunkami puszczańskimi. O wyjątkowej wartości Lasu Bielańskiego może świadczyć następujące porównanie: na obszarze całego Gorczańskiego Parku Narodowego, tj. na Ryc. 8. Drewnowiec popękany (fot. D. Karasiński). str. 12

10 75 Grzyby powierzchni ponad 50 razy większej od bielańskiego rezerwatu, stwierdzono dotychczas 13 gatunków grzybów chronionych, czyli tyle samo ile na Bielanach. W Lesie Bielańskim, na wiekowych kłodach dębowych, wyrasta kremowopomarańczowy miękusz szafranowy, znany poza tym jeszcze tylko z dwóch miejsc w Polsce, z Puszczy Białowieskiej i Augustowskiej. Jest tu jedyne w środkowo-wschodniej Polsce stanowisko soplówki jeżowatej, pięknego grzyba o owocnikach zbudowanych z długich białawych kolców znanego zaledwie jeszcze z kilku miejsc w naszym kraju. Oba te grzyby miękusz szafranowy i soplówka jeżowata znajdują się na liście 33 gatunków proponowanych do ochrony w skali całej Europy. Żagwicę listkowatą wytwarzającą duży owocnik o średnicy kilkudziesięciu cm składający się ze skupień wielu łopatkowatych kapeluszy odnaleziono kilka lat temu w Lesie Bielańskim po ponad 100 latach. Jest to jedno z pięciu znanych stanowisk tego grzyba w centralnej Polsce. Rangę Lasu Bielańskiego wyznacza też obecność drewnowca popękanego (ryc. 8), który rośnie na starych bielańskich dębach, tworząc na ich odkorowanym drewnie owocniki przypominające miniaturową kostkę brukową. Jest on uznawany w Europie za gatunek wskaźnikowy cennych przyrodniczo obszarów. Rozwój tych i innych rzadkich gatunków związany jest z obecnością drzew, które w sposób naturalny obumierają i ulegają powolnemu rozkładowi. Z punktu widzenia ochrony tej grupy grzybów nie należy usuwać martwego drewna, zwłaszcza grubowymiarowego, a także przecinać leżących, grubych kłód na mniejsze fragmenty. Wśród stwierdzonych dotychczas na obszarze dzielnicy Bielany ponad 300 gatunków grzybów, 57 (ok. 20%) to gatunki znajdujące się na czerwonej liście zagrożonych grzybów wielkoowocnikowych. Wśród nich kategorię Ex (wymarłe i zaginione) ma jeden gatunek już wymarły, E (wymierające) 9 gatunków, V (narażone) 13, R (rzadkie) 31, I (o nieokreślonym zagrożeniu) 3 gatunki. Jednym ze sposobów ratowania grzybów jest objęcie ich ochroną prawną. Na podstawie obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z 2004 r., ochronie ścisłej podlega w Polsce ponad 90 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, a ochronie częściowej 1 gatunek. Spośród tych chronionych gatunków, 13 stwierdzono dotychczas na terenie Bielan. Są to: buławka spłaszczona, czarka austriacka, gwiazdosze: wzniesiony, czteropromienny, potrójny i rudawy (ryc. 9), lakownica żółtawa, miękusz szafranowy, ozorek dębowy, purchawica olbrzymia, sarniak dachówkowaty, soplówka jeżowata, żagwica listkowata oraz błyskoporek podkorowy. Więcej na ten temat: Gerhardt E Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. KDC, Warszawa. Gminder A., Böhning T Jaki to grzyb. Świat Książki, Warszawa. Petzold W., Laux H. E Jaki to grzyb? Multico, Warszawa. Snowarski M Atlas grzybów. Wyd. Pascal, Bielsko-Biała. Wojewoda W Poradnik grzybiarza. Prószyński i S-ka, Warszawa. strona internetowa pomocna w oznaczaniu grzybów oraz stanowiąca forum dyskusyjne skupiające osoby zajmujące się zarówno zawodowo jak i amatorsko grzybami. Ryc. 9. Gwiazdosz rudawy (fot. D. Karasiński). str. 13