Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych

Transkrypt

1 190 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych Tobacco smoking in twins families and the prevalence of chosen allergic diseases Alicja Walczak 1/, Tomasz Olszowski 1/, Paweł Wysokiński 1/, Przemysław Wysiecki 1/, Zbigniew Szych 2/ 1/ Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie 2/ Samodzielna Pracownia Informatyki Medycznej i Badań Jakości Kształcenia, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie Cel pracy. Określenie rozkładu częstości występowania schorzeń alergicznych: alergicznego nieżytu nosa (ANN), atopowego zapalenia skóry (AZS), alergii pokarmowych (AP) i astmy (As) w kohorcie 159 rodzin bliźniąt polskich, zarówno w powiązaniu z wybranymi cechami rodzinnego ich występowania, jak i ekspozycji bliźniąt na dym tytoniowy, w tym ze strony matki w najwcześniejszym okresie ich życia. Materiał i metody. Prezentowane dane pochodzą z kwestionariuszowego wywiadu środowiskowego przeprowadzonego drogą pocztową. Wyniki obejmują 318 bliźniąt polskich (159 par) wraz z ich rodzicami (R). Kwestionariusz składał się z 24 zamkniętych pytań adresowanych do R bliźniąt; odpowiedzi na szczegółowe pytania traktowano jako wskazania występowania ANN, AZS, AP albo As tak wśród bliźniąt jak ich R. Szczegółowe pytania dotyczące ekspozycji na dym tytoniowy umożliwiały udzielenie odpowiedzi odnośnie aktualnego palenia papierosów i ekspozycji generacji dzieci na środowiskowy dym tytoniowy (ETS) w najwcześniejszych okresach ich rozwoju, w tym powiązanej z paleniem przez ich matki. Wyniki. Występowanie którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych (KA) było nieistotnie statystycznie częstsze (nieistotnie statystycznie) w generacji dzieci (37,7%) i niż w generacji ich R (35,8%). Ogółem 30,2% badanych dzieci było z matek palących w ciąży, w niemowlęctwie lub wczesnym dzieciństwie, a 69,8% urodziło się z matek niepalących w tym okresie. Stwierdzono brak istotnych statystycznie różnic między frekwencjami AZS, AP, ANN, As albo KA u dzieci z matek palących a niepalących. Analizowane alergie obecne były kilka razy częściej u tych dzieci, których jedno albo oboje R również je zgłosili, niż u dzieci R wolnych od tych chorób. W generacji potomstwa badanych rodzin było 33,3% dzieci narażonych (ETS + ) i 66,7% nienarażonych na ETS przynajmniej przez 1 godzinę w tygodniu w najwcześniejszym okresie życia. AP była dwukrotnie rzadziej stwierdzana wśród dzieci z rodzin ETS + niż ETS. Natomiast częstości AZS, ANN, As albo KA nie różniły się istotnie statystycznie między dziećmi ETS + a ETS. Wnioski. 1. Potwierdzono wysoką częstość występowania chorób alergicznych w rodzinach polskich bliźniąt, bo na poziomach: 35,8% wśród badanych rodziców, a 37,7% w generacji ich dzieci. 2. Najczęściej stwierdzaną chorobą alergiczną w obu generacjach był alergiczny nieżyt nosa, który jednocześnie rzadziej dotyczył dzieci nieobciążonych rodzinną historią choroby i urodzonych z matek palących papierosy. 3. Obciążający wywiad rodzinny w zakresie chorób alergicznych najsilniej różnicował częstości ANN, AZS, AP, As albo KA w generacji dzieci badanych rodzin bliźniąt polskich. Aim. To determine the prevalence distribution of allergic diseases, such as: allergic rhinitis (ANN), atopic dermatitis (AZS), food allergy (AP) and asthma (As) in a Polish twins families cohort (n=159) in relation to both parental history of allergic diseases and twins exposure to environmental tobacco smoke (ETS). Material and method. A questionnaire survey was mailed to 159 twins families: 318 (159 pairs) and their parents took part in the survey. The questionnaire contained 24 closed questions addressed to the twins parents; answers to some of them were regarded as indications of presence of ANN, AZS, AP or As both among twins and their parents. The detailed questions concerning exposure to tobacco smoke allowed answers regarding not only the present smoking status, but also the children s generation exposure to environmental tobacco smoke (ETS). Results. The analyzed frequency of any of four allergic diseases (KA) was higher (statistically insignificantly) in the children s generation (37.7%) than among their parents (35.8%). Total 30.2% of children had mothers who smoked cigarettes either in pregnancy or in postnatal period, whereas 69.8% of children were born from mothers non-smoking in that period. We found no statistically significant differences between frequencies of AZS, AP, ANN, As or KA among children of smoking mothers and corresponding frequencies in non-smoking mothers. KA was several times more frequent in children born in families with parental history than in children whose parents were free from those diseases. In the children s generation there was 33.3% exposed to ETS for at least 1 hour weekly in the earliest period of life (ETS + ) and 66.7% nonexposed (ETS ). Food allergy (AP) was 2 times less frequent in ETS + children than in ETS children. The frequencies of AZS, ANN, As or KA did not differ significantly between ETS + and ETS children. Conclusions. 1. We confirmed the high prevalence of allergic diseases among Polish twins families: 35.8% in examined parents and 37.7% in the children s generation. 2. The most frequent allergic disease in both generations was allergic rhinitis, which less frequently affected children without parental history of allergic diseases and born from smoking mothers. 3. The frequencies of ANN, AZS, AP, As or KA in the children s generation among Polish twins families were strongly differentiated by parental history of allergic diseases. Keywords: passive smoking, allergic diseases, twins studies Słowa kluczowe: bierne palenie, choroby alergiczne, badania bliźniąt Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Tomasz Olszowski Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego PAM w Szczecinie ul. Żołnierska 48, Szczecin tel , fax , olsza@sci.pam.szczecin.pl

2 Walczak A i wsp. Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych 191 Wstęp i cel pracy Coraz częściej rozpoznawane choroby alergiczne w populacjach krajów rozwiniętych gospodarczo są przyczyną poszukiwań czynników sprawczych tego zjawiska, w tym odnoszących się do roli palenia tytoniu, jako czynnika ryzyka rozwoju nadwrażliwości na powszechnie występujące alergeny środowiskowe. Szczególną uwagę przywiązuje się do ekspozycji na dym tytoniowy w najwcześniejszym okresie życia, w tym w okresie rozwoju płodowego, niemowlęcego i karmienia piersią [1, 2, 3]. Dysponując materiałem badawczym zebranym w trakcie realizacji grantu KBN Epidemiologiczne związki genotypowo-fenotypowe wśród bliźniąt polskich: analiza i ocena regulacji działania IL4 na występowanie atopii (nr 2 P05D ) postanowiono sprawdzić w jaki sposób w badanej kohorcie 159 polskich rodzin, posiadających 318 dzieci (159 par bliźniąt), rozkładają się częstości występowania schorzeń alergicznych: alergicznego nieżytu nosa (ANN), atopowego zapalenia skóry (AZS), alergii pokarmowych (AP) i astmy (As) w powiązaniu, zarówno z wybranymi cechami rodzinnego ich występowania, jak i ekspozycji na dym tytoniowy. W szczególności poszukiwano związków między częstością występowania tych schorzeń a ekspozycją badanych dzieci na dym tytoniowy w środowisku domowym, zwłaszcza w najwcześniejszym okresie ich życia z racji palenia papierosów przez ich matki. Materiał i metody Poniżej prezentowane wyniki uzyskano od 159 rodzin polskich z 318 bliźniętami, które wyraziły zgodę na udział w realizacji całego projektu badawczego, w tym na przeprowadzenie pełnych badań klinicznych w jednym ze szczecińskich szpitali. Poniżej prezentowane dane pochodzą z kwestionariuszowego wywiadu środowiskowego przeprowadzonego drogą pocztową. Wśród 24 zamkniętych pytań adresowanych do rodziców bliźniąt były między innymi takie, których odpowiedzi traktowano jako wskazanie występowania alergicznego nieżytu nosa (ANN), atopowego zapalenia skóry (AZS), alergii pokarmowych (AP) albo astmy (As) tak wśród bliźniąt jak i wśród ich rodziców. Natomiast szczegółowe pytania dotyczące ekspozycji na dym tytoniowy umożliwiały udzielenie odpowiedzi nie tylko opisujące aktualne palenie papierosów, ale również ekspozycję badanych dzieci na środowiskowy dym tytoniowy w najwcześniejszych okresach ich rozwoju, w tym prenatalnego, niemowlęcego i karmienia piersią oraz wczesnego postnatalnego i powiązanego z paleniem papierosów przez ich matki. Zestaw pytań odnoszących się do ekspozycji dzieci (bliźniąt) na dym tytoniowy kończyło następujące: Czy kiedykolwiek dzieci były w domu rodzinnym eksponowane na wdychanie dymu tytoniowego dłużej niż przez 1 godzinę/ tydzień?. Udzielone, potwierdzające odpowiedzi oznaczono jako ETS +. Wyniki Ogółem zbadano 636 osób stanowiących 159 rodzin, w tym 318 osób generacji dzieci (pary bliźniąt) i 318 ich rodziców (R), tj. po 159 ojców (O) i 159 matek (M). W generacji dzieci średni wiek jednostek z pozytywnym wywiadem z zakresu: atopowego zapalenia skóry (AZS) wynosił 14,4 (SD 8,0) lat; alergii pokarmowych (AP) 12,5 (SD 7,6) lat; alergicznego nieżytu nosa (ANN) 14,5 (SD 7,6) lat; astmy (As) 12,7 (SD 7,6) lat; którejkolwiek z powyższych chorób alergicznych (KA) 14,2 (SD 8,0) lat. Przeciętny wiek badanych ojców wynosił 45,7±9,5 lat, a matek 43,7±9,4 lat. Uzyskane wyniki przedstawiono na odpowiednich rycinach i w zestawieniach tabelarycznych. I tak w tabeli I zebrano dane opisujące frekwencje występowania atopowego zapalenia skóry (AZS), alergii pokarmowych (AP), alergicznego nieżytu nosa (ANN), astmy (As) albo którejkolwiek z tych chorób (KA) w obu generacjach badanych rodzin, tj. wśród dzieci (bliźniąt) i ich R. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego stwierdzono (tab. I), że występowanie którejkolwiek z czterech opisywanych chorób alergicznych (KA) wynosiło 37,7% wśród jednostek z generacji dzieci i było nieistotnie statystycznie częstsze niż w generacji ich R, u których choroby te występowały z częstością 35,8%. W generacji dzieci KA występowa- Tabela I. Występowanie wybranych chorób alergicznych wśród badanych rodzin bliźniąt Table I. Frequency of selected allergic diseases in the examined twins families Osoby badane AZS AP ANN As KA /Examined persons n % n % n % n % n % Dzieci/Children (n=318) 42 13, , ,0 26 8, ,7 płci M/Males 14 10, , ,3 10 7, ,8 K/Females 28 14, , ,0 16 8, ,3 Rodzice/Parents (n=318) 61 19,2 24 7, ,8 19 6, ,8 w tym O/Fathers 25 15,7 8 5, ,6 7 4, ,8 (n=159) M/Mothers (n=159) 36 22, , ,9 12 7, ,9 AZS atopowe zapalenie skóry, AP alergia pokarmowa, ANN alergiczny nieżyt nosa, As astma oskrzelowa, KA którakolwiek z tych chorób. AZS atopic dermatitis, AP food allergy, ANN allergic rhinitis, As asthma, KA any of the examined allergic diseases

3 192 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): ła z częstością rzędu 39,8% u jednostek płci męskiej, a 36,3% u płci żeńskiej. Natomiast odpowiednie proporcje w grupie dzieci chorych wykazały, że relatywnie więcej było jednostek płci żeńskiej, bo stanowiły 57,5% osób chorych tej generacji. W generacji R o ponad 10 punktów procentowych były one częstsze wśród matek (M) niż ojców (O). W 159 badanych rodzinach bliźniąt znamiennie statystycznie częściej zgłaszane były alergie pokarmowe (AP) w generacji dzieci niż ich R (przy p<0,02), gdy atopowe zapalenie skóry (AZS) częściej w generacji R niż ich dzieci (przy p<0,05). Natomiast w obu generacjach najczęściej występował ANN, bo dotyczył 23% dzieci i 20,8% ich rodziców. Wywiad uzyskany od R badanych dzieci, dotyczący palenia tytoniu w rodzinie, umożliwił stwierdzenie, że w 57 (35,8%) rodzinach nigdy nie palono papierosów, w 29 (18,2%) nie palono ich od co najmniej roku; w 58 (36,5%) aktualnymi palaczami byli matka, ojciec albo inni domownicy, gdy w 9 (5,7%) aktualnym palaczem było przynajmniej jedno z badanych dzieci. Analizując zaś palenie papierosów przez matki badanych dzieci w okresie podczas ciąży, w okresie niemowlęcym lub wczesnym postnatalnym (do 2 roku życia) badanych dzieci stwierdzono, że 96 (30,2%) było z matek wówczas palących, a 222 (69,8%) urodziło się z matek niepalących w tym czasie. Na rycinie 1 przedstawiono występowanie poszczególnych chorób alergicznych: AZS, AP, ANN, As oraz którejkolwiek z nich (KA) w odsetkach badanych dzieci, przy uwzględnieniu danych o paleniu papierosów przez matki. Jak z zestawionych danych wynika, częstość występowania którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych (KA) wśród dzieci matek niepalących (38,7%) była wyższa o ponad 3 punkty procentowe (różnica niezamienna statystycznie) niż u dzieci matek palących (35,4%). Porównawczo zestawiając częstości występowania AZS AP ANN As KA 8,1 8,3 12,6 14,6 14,4 12,5 19,8 24,3 Występowanie (%) Matek niepalących Matek palących 38,7 35, Ryc. 1. Częstości występowania AZS, AP, ANN, As alko KA w generacji dzieci (w %) według statusu palenia papierosów przez matki w najwcześniejszym okresie ich rozwoju Fig.1. Prevalence of atopic dermatitis (AZS), food allergy (AP), allergic rhinitis (ANN), asthma (As) or any of the examined allergic diseases (KA) in the children s generation (%) according to mothers smoking status in the earliest periods of child development poszczególnych schorzeń alergicznych w generacji dzieci stwierdzono nieznamienne statystycznie: wyższe frekwencje AZS i As wśród dzieci z matek palących niż niepalących, niższe frekwencje AP, ANN oraz KA z analizowanych chorób alergicznych wśród dzieci z matek palących niż niepalących. Szczegółowy wywiad, odnoszący się do rozpoznanej kiedykolwiek jednej z analizowanych chorób alergicznych (AZS, AP, ANN, As) albo którejkolwiek z nich (KA) u badanych osób, w tym w generacji rodziców (ojców albo matek) oraz u ich potomstwa pozwolił stwierdzić, że 180 badanych dzieci (56,6%) wchodziło w skład rodzin z obciążonym wywiadem alergicznym (W+), tj. tych których jedno albo oboje R mieli rozpoznaną kiedykolwiek przynajmniej jedną z analizowanych chorób. W generacji dzieci było 50 przypadków chorób alergicznych u 48 dzieci powiązanych z W+ ze strony O, tj. z częstością 15,7% w tej generacji; 82 przypadki u 41 dzieci, tj. z częstością 25,8% w tej generacji i powiązanej z W+ ze strony M; 48 przypadków u 32 dzieci, tj. częstością 15,1% w tej generacji i powiązanej z W+ ze strony obojga rodziców R. Tylko 138, tj. 43,4% ogółu badanych dzieci nie było obciążonych wywiadem alergologicznym ze strony rodziców (W-). Tym samym stwierdzono, że wśród 120 dzieci z chorobami alergicznymi było 97 (80,8%) z W+ ze strony R (jednego albo obojga), a tylko 23 (19,2%) pochodziło z rodziców W-. Rozkład występowania w generacji dzieci poszczególnych chorób alergicznych albo KA, a uwzględniający cechy ich wywiadu rodzinnego zestawiono w tabeli II. Jak z niej wynika, odpowiednie sumy ilości przypadków poszczególnych chorób alergicznych (AZS, AP, ANN, As, KA) u dzieci z W+ ze strony rodziców były o 65 wyższe od sum dzieci z pojedynczo zarejestrowanymi alergiami. Tym samym ta nadwyżka przypadków dokumentuje efekt współwystępowania więcej niż jednej choroby alergicznej u niektórych jednostek generacji dzieci. Jak wynika z tabeli II frekwencje występowania w generacji dzieci AZS, AP, ANN, As albo KA wśród badanych rodzin były silnie powiązane z W+ ze strony ich R. Choroby te obecne były kilka- (3-4 razy), a nawet kilkunastokrotnie częściej jak w przypadku As, u tych dzieci, których jedno albo oboje rodzice również je zgłosili, niż u dzieci rodziców wolnych od tych chorób. Którakolwiek z analizowanych chorób alergicznych (KA) była zgłaszana u prawie połowy dzieci z ojców alergików (48%), dokładnie u połowy dzieci z matek W+ (50%), gdy ich występowanie wśród dzieci obojga nadwrażliwych R było relatywnie najwyższe i wynosiło 66,7%. Natomiast najrzadziej, bo z częstością rzędu 1,4% występowała As u tych jednostek generacji dzieci, których rodzice byli bez choroby alergicznej.

4 Walczak A i wsp. Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych 193 Tabela II. Porównanie występowania chorób alergicznych w generacji dzieci badanych rodzin w zależności od obecności w wywiadzie choroby alergicznej u ich rodziców Table II. Comparison of prevalence of allergic diseases in the children s generation, according to the presence of parental history of allergic disease Choroba alergiczna u dzieci /Allergic disease in children: Dzieci chore rodziców z alergią w wywiadzie (W+), w tym ze strony: /Diseased children of allergic parents with the past history of allergy (W+) in: Ojca/Father Matki/Mother Obojga/Both parents Razem W+/Total W+ Dzieci chore rodziców zdrowych (W-) /Diseased children of healthy parents (W-) n % n % n % n % n % Porównanie dzieci rodziców z alergią (W+) i bez (W-) /Comparison of children of allergic (W+) vs. nonallergic (W-) parents (p) AZS 9 18, , , ,3 9 6,5 <0,003 AP 8 16, , , ,6 7 5,1 <0,0002 ANN 17 34, , , ,4 11 8,0 <0, As 6 12, ,6 6 12, ,3 2 1,4 <0,0003 KA 24 48, , , , ,7 <0, AZS atopowe zapalenie skóry, AP alergia pokarmowa, ANN alergiczny nieżyt nosa, As astma oskrzelowa, KA którakolwiek z tych chorób AZS atopic dermatitis, AP food allergy, ANN allergic rhinitis, As asthma, KA any of the examined allergic diseases Zgodnie z danymi zestawionymi w tabelach I i II stwierdzono, że wśród 120 (37,7%) badanych dzieci chorych na którąkolwiek z czterech chorób alergicznych odpowiednie proporcje tych, których przynajmniej jedno z R również było na nie chore i to zgłosiło w trakcie badania były wysoce znamiennie wyższe niż odpowiednie frekwencje występowania tych schorzeń w generacji dzieci, ale nie obciążonych wywiadem ze strony R (W-). Wśród ogółu jednostek generacji dzieci tylko u 23, tj. z częstością 7,2% w całej generacji, a 16,7% wśród dzieci z negatywnym wywiadem ze strony obojga ich R występowała KA z czterech chorób alergicznych. Natomiast u 97, tj. z częstością 30,5% w całej generacji, a 53,9% wśród dzieci z pozytywnym wywiadem ze strony przynajmniej 1 rodzica występowała KA; częstość ta była ponad 3-krotnie wyższa od częstości KA wśród dzieci rodziców zdrowych. Tym samym wyniki tego badania umożliwiają stwierdzenie, że obciążający wywiad alergiczny (W+), czy to ze strony O, czy M albo obojga R wielokrotnie i wysoce statystycznie znamiennie (przy p<0,0001) zwiększał frekwencje KA w generacji dzieci. Natomiast, co dokumentują dane zestawione w tabeli III, częstości występowania AZS, AP, ANN, As albo KA w generacji dzieci z W+ nie różniły się istotnie statystycznie między tymi z matek, które paliły papierosy (w czasie ciąży, czy w okresie niemowlęcym i karmienia piersią albo we wczesnym dzieciństwie), a dziećmi z matek wówczas niepalących. W tabeli III zestawiono i porównano częstości analizowanych chorób alergicznych wśród badanych dzieci z matek palących w najwcześniejszym okresie ich życia (n=96) z odpowiednimi z matek wówczas niepalących (n=222), przy uwzględnieniu danych o obecności w wywiadzie rodzinnym alergii. Oznaczone w niej częstości jako W+, tj. wśród dzieci z pozytywnym wywiadem chorobowym ze strony R, a jako W- z brakiem u R jakiejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych dokumentują twierdzenie, że palenie papierosów przez Tabela III. Częstości występowania chorób alergicznych w generacji dzieci z matek palących* i niepalących papierosy z uwzględnieniem obciążającego (W+) wywiadu alergologicznego ze strony rodziców Table III. Frequency of allergic diseases in the generation of children from smoking and nonsmoking mothers, taking into account the presence of parental history of allergic disease (W+) Choroba alergiczna /Allergic disease 1: W+ n=48 Dzieci matek palących*(pal) /Children of smoking mothers* 2: W- n=48 Razem/Total n=96 3: W+ n=132 Dzieci matek niepalących (Niepal) /Children of nonsmoking mothers 4: W- n=90 n % n % n % n % n % n % Porównanie proporcji/comparison of proportions Razem/Total n=222 1/ 3: PalW+/ 2/ 4: Pal Niepal W+ W-/Niepal W- AZS 10 20,8 4 8, , ,4 5 5, ,6 ns ns AP 10 20,8 2 4, , ,5 5 5, ,4 ns ns ANN 19 39, , , , ,3 ns p<0,03 As 8 16, , ,1 2 2,2 18 8,1 ns ns KA 28 58,3 6 12, , , , ,7 ns ns W+ obecność w wywiadzie którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych przynajmniej u jednego z R W- brak w wywiadzie którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych u któregokolwiek z R * palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, w okresie niemowlęcym i karmienia piersią albo we wczesnym dzieciństwie AZS atopowe zapalenie skóry, AP alergia pokarmowa, ANN alergiczny nieżyt nosa, As astma oskrzelowa, KA którakolwiek z tych chorób W+ presence of any of analyzed allergic diseases in at least one parent in the past history W- lack of any of analyzed allergic diseases in any parent in the past history * maternal smoking in pregnancy, postnatal period or in early childhood. AZS atopic dermatitis, AP food allergy, ANN allergic rhinitis, As asthma, KA any of the examined allergic diseases

5 194 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): matki dzieci z rodzin W-, tj. z ujemnym wywiadem alergicznym ze strony R, nie było powiązane z wyższymi frekwencjami analizowanych chorób alergicznych u ich dzieci. Stwierdzono nawet zaskakujące zjawisko nieobecności w badanej generacji dzieci, tych z ANN albo As, a urodzonych z matek z W- i palących papierosy w najwcześniejszych okresach ich życia. W badanych rodzinach wszystkie dzieci z ANN albo As urodziły bowiem matki wprawdzie wówczas palące (n=27), ale jednocześnie w rodzinach z obciążonym wywiadem alergologicznym (W+). Tym samym, odnotowane istotnie częstsze występowanie ANN u dzieci matek niepalących z W- (12,2%) w porównaniu z frekwencją 0% wśród dzieci matek palących z W- (przy p<0,03) wskazuje na występowanie w tej generacji zjawiska zdrowszego, bo bez alergii potomstwa palaczek tytoniu. Potwierdza to również częstość występowania KA wśród dzieci matek palących papierosy w najwcześniejszym okresie ich rozwoju, wprawdzie nieznamiennie statystycznie, ale jednak o ponad 3 punkty procentowe niższa (35,4%) w porównaniu z frekwencją tych chorób u dzieci matek niepalących (38,7%). Podobnie można interpretować wyniki zestawione w tabeli IV, które odnoszą się do częstości analizowanych chorób alergicznych u badanych dzieci w zależności od ekspozycji na ETS. W generacji potomstwa badanych rodzin było 106 (33,3%) dzieci narażonych i 212 (66,7%) nienarażonych na ETS przynajmniej przez 1 godzinę w tygodniu w najwcześniejszym okresie życia. Jednocześnie informują o braku w generacji potomstwa badanych rodzin jednostek z AP albo As wśród wprawdzie eksponowanych na ETS, ale urodzonych z rodziców wolnych od chorób alergicznych (W-). Jak wynika z tabeli IV, po adjustacji ze względu na występowanie chorób alergicznych w generacji rodziców, tylko częstość AP spośród analizowanych chorób alergicznych była znamiennie statystycznie powiązana z ekspozycją na ETS przez przynajmniej 1 godz./tydzień. I to w taki sposób, który wskazuje, że istotnie (przy p<0,03), bo ponad dwukrotnie rzadziej AP była stwierdzana wśród dzieci z rodzin ETS + (7,5%) niż wśród dzieci ETS (17,0%). Natomiast częstości AZS, ANN, As albo KA były wprawdzie wyższe o 2 3 punkty procentowe wśród dzieci ETS + niż ETS to jednak różnice te były statystycznie niezamienne. Tym samym wyniki zestawione na ryc. 2 potwierdzają, że za wyjątkiem AP częstości pozostałych analizowanych chorób alergicznych albo którejkolwiek spośród AZS, AP, ANN, As były niezamiennie wyższe u dzieci ETS +, ale tylko wśród urodzonych z rodziców obciążonych chorobami alergicznymi. Ekspozycja na dym tytoniowy, nawet w najwcześniejszych okresach rozwoju badanych dzieci, przy uwzględnieniu obciążającego wywiadu alergologicznego ze strony ich rodziców - nie zwiększała frekwencji analizowanych chorób alergicznych, tj. AZS, AP, ANN, As albo którejkolwiek z nich (KA). AZS AP ANN As KA 7,5 7,1 10,4 12,3 15,1 17 p<0,03 22,6 23,6 ETS ETS+ 36,8 39, występowanie (%) Ryc. 2. Częstości występowania AZS, AP, ANN, As alko KA (w %) w generacji dzieci według ich ekspozycji na ETS przynajmniej przez 1 godz./tydzień Fig. 2. Prevalence of atopic dermatitis (AZS), food allergy (AP), allergic rhinitis (ANN), asthma (As) or any of the examined allergic diseases (KA) in the children s generation (%) according to ETS exposure for at least 1 hour per week Tabela IV. Porównanie częstości występowania wybranych chorób alergicznych wśród badanych dzieci wg ekspozycji na ETS z uwzględnieniem obciążającego (W+) wywiadu alergologicznego ze strony rodziców Table IV. Comparison of frequency of chosen allergic diseases in the examined children according to ETS exposure, taking into account parental positive history of allergic disease (W+) Choroba alergiczna /Allergic disease Dzieci eksponowane na ETS >1 godz. tyg. /Children exposed to ETS>1h weekly (ETS+) W+ n=66 W- n=40 Razem/Total n=106 Dzieci wolne od ekspozycji na ETS /Children free from ETS exposure (ETS-) W+ n=114 W- n=98 Porównanie dzieci ETS+ /ETS- Comparison of children ETS+/ETS- Razem/Total n=212 W+/W+ W-/W- Razem/Total n % n % n % n % n % n % AZS 13 19,7 3 7, , ,5 6 6, ,3 ns ns ns AP 8 12, , ,4 7 7, ,0 <0,04 ns <0,03 ANN 23 34, , ,2 9 9, ,6 ns ns ns As 11 16, , , ,1 ns ns ns KA 37 56,1 5 12, , , , ,8 ns ns ns AZS atopowe zapalenie skóry, AP alergia pokarmowa, ANN alergiczny nieżyt nosa, As astma oskrzelowa, KA którakolwiek z tych chorób AZS atopic dermatitis, AP food allergy, ANN allergic rhinitis, As asthma, KA any of the examined allergic diseases

6 Walczak A i wsp. Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych 195 Dyskusja Prezentowane wyniki badania wskazują na wysoce niepokojące zjawisko wysokiej chorobowości na choroby alergiczne polskiego społeczeństwa. Występowanie którejkolwiek spośród analizowanych chorób alergicznych (KA), tj.: atopowego zapalenia skóry (AZS), alergicznego nieżytu nosa (ANN), alergii pokarmowej (AP) albo astmy(as), było na poziomie 37,7% wśród 318 jednostek z generacji dzieci badanych rodzin polskich (n=159), a 35,8% w generacji ich rodziców (n=318). W generacji dzieci KA występowała z częstością rzędu 38,8% u jednostek płci męskiej, a 36,3% u płci żeńskiej, gdy wśród rodziców stwierdzono częściej występującą KA u matek (40,9%) niż u ojców (30,8%) badanych dzieci. Stwierdzone frekwencje występowania poszczególnych chorób alergicznych w generacji dzieci badanych rodzin wynosiły: AZS 13,2%, AP 13,8%, ANN 23%, As 8,2%. Uzyskane wyniki są w pełni zgodne ze wstępnie opublikowanymi efektami badań ECAP, zakończonych w 2008 r. w Polsce [4]. Również te badania wskazują, iż w zależności od regionu i płci, cechy alergii deklarowało około 40% respondentów, stany zapalne błony śluzowej nosa występowały u ponad 35% populacji niektórych wielkich miast, alergiczny nieżyt nosa u 25%, a rozpoznana astma u 10% polskiego społeczeństwa. Wśród obficie prezentowanych w literaturze przedmiotu wyników badań nad czynnikami zwiększonego ryzyka wystąpienia nadwrażliwości, w tym astmy alergicznej, szczegółowo oceniane są szkodliwe skutki palenia tytoniu, także biernego. I to zarówno na poziomie sprawności układu oddechowego, jak też immunologicznego. Coraz precyzyjniej diagnozowane i rozpoznawane wskazują, że natura interakcji między środowiskiem zewnętrznym a tkankami błon śluzowych we wczesnym okresie rozwoju, w tym in utero, neonatalnym i pierwszych latach życia może być krytyczna w kierowaniu i kontroli ekspresji odpowiedzi w postaci swoistych chorób w późniejszym życiu [3]. Dekadę temu Strachan i Cook opublikowali cykl doniesień w renomowanym czasopiśmie Thorax, opartych o wyniki metaanalizy, które sugerowały, że palenie papierosów przez rodziców w najwcześniejszym okresie rozwoju ich dzieci, tj. jeszcze przed urodzeniem albo bezpośrednio po urodzeniu prawdopodobnie zwiększa ryzyko nadwrażliwości i rozwój chorób alergicznych u dzieci [5, 6, 7]. Zidentyfikowano przy tym istotne zróżnicowanie wyników wcześniejszych badań, z których wiele nie miało grupy kontrolnej dla potencjalnych czynników zakłócających. Nieco nowsze publikacje zawierają wyniki świadczące o podwyższonym ryzyku nadwrażliwości powiązanej z paleniem [8, 9, 10], gdy jednocześnie publikowane były wyniki sprzeczne z wcześniejszymi, bo wskazujące na powiązanie palenia z redukcją występowania uczulenia alergicznego [11, 12], krótkotrwałym i jednak protekcyjnym efektem ekspozycji prenatalnej [13], albo brakiem takich powiązań [14, 15, 16, 17]. W latach uzyskano wyniki świadczące o tym, że skutki palenia mogą być różne u osób z i bez rodzinnej historii atopii [9, 12, 13] oraz u eksponowanych na matczyne versus ojcowskie palenie papierosów [18]. Wcześniej zaś były już znane inne wyniki wskazujące z dużym prawdopodobieństwem, że ekspozycja na palenie in utero ma różne skutki od ekspozycji postnatalnej. Tyle tylko, że są one nadal trudne do wyselekcjonowania z uwagi fakt, iż matki palące podczas ciąży prawdopodobnie również kontynuują palenie postnatalnie [11]. Również wyniki badań własnych (ryc. 1), potwierdzają zróżnicowanie częstości analizowanych chorób alergicznych w generacji dzieci badanych rodzin polskich. Przy uwzględnieniu ich ekspozycji na dym tytoniowy w najwcześniejszym okresie rozwoju. Stwierdzono bowiem wyższe frekwencje AZS i As u dzieci urodzonych z matek palących niż niepalących, a niższe frekwencje AP, ANN oraz którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych (KA) wśród urodzonych z matek palących niż niepalących. Wyniki własne dokumentują natomiast zależność frekwencji u dzieci AZS, AP, ANN, As albo KA od cech rodzinnego występowania tych chorób. Wśród badanych rodzin były one silnie powiązane z W+ ze strony ich R, gdyż były obecne wielokrotnie częściej u dzieci, których jedno albo oboje rodzice również byli nadwrażliwi. Którakolwiek z analizowanych chorób alergicznych (KA) występowała u połowy potomstwa jednego z rodziców z taką chorobą alergiczną, gdy relatywnie najczęściej na poziomie 66,7% występowała u dzieci obojga nadwrażliwych R. Natomiast najrzadziej, bo z częstością rzędu 1,4% występowała As, ale u tych jednostek generacji dzieci, których rodzice byli z ujemnym wywiadem alergicznym. Palenie papierosów cechuje szeroki zakres oddziaływania na układ immunologiczny, w tym usprawnienie funkcji supresorowych limfocytów T i spadek ilości limfocytów Th [19]. Tego typu skutki immunosupresyjne mogą być traktowane jako znamiennie oddziałujące na nadwrażliwość. Jednakże, aktualnie dostępne dane o efektach palenia, w relacji do alergii, nie są w pełni jednoznaczne. Stąd pomimo owej niepewności, unikanie ekspozycji na dym tytoniowy jest nadal rekomendowane, także jako redukujące ryzyko uczulenia alergicznego, szczególnie u dzieci z rodzinną historią choroby atopowej [20, 21, 22, 23]. Rekomendacje te wzmacniają wyniki najnowszych badań odnoszących się do skutków biernego palenia, w tym powiązanego z polimorfizmem receptora b2-ad-

7 196 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): renergicznego [24]. Analiza czynników ryzyka astmy u 3128 dzieci rasy białej z Kalifornii (o przeciętnym wieku 11,3±2,3 lat) wykazała, że ekspozycja jeszcze w czasie ciąży oraz bierne palenie związane były z kilkukrotnym wzrostem ryzyka wystąpienia świstów oddechowych u potomstwa. Wyniki ostatnich badań eksperymentalnych opublikowanych w 2009 r. dokumentują odmienną rolę palenia tytoniu w kształtowaniu podłoża immunologicznego nadwrażliwości [25]. Również opublikowane w 2008 r. wyniki prospektywnego badania kohorty urodzeniowej 1037 osób do osiągnięcia 32 lat wykazało, że palenie papierosów osobiście i przez rodziców jest związane z redukcją ryzyka nadwrażliwości u osób z rodzinną historią atopii [2]. Najnowsze wyniki dziesięcioletnich badań longitudinalnych również wskazują, że negatywne efekty takich zachowań widoczne są tylko u dzieci z genetyczną predyspozycją do tych schorzeń. Nie negują przy tym dotąd znanych efektów palenia tytoniu przez matki dzieci chorych na alergie, w tym w okresie najwcześniejszego ich rozwoju, gdyż potwierdzają, że regularne palenie papierosów przez matkę stanowi silny czynnik ryzyka nadwrażliwości na alergeny i wystąpienia objawów astmy w ciągu pierwszych dziesięciu latach życia, ale tylko u dzieci alergicznych rodziców [26]. Cytowane konkluzje można więc uznać za zgodne z kierunkiem wniosków uzyskanych na podstawie badań własnych. Wnioski 1. Potwierdzono wysoką częstość występowania chorób alergicznych w rodzinach polskich bliźniąt, bo na poziomach: 35,8% wśród badanych rodziców, 37,7% w generacji ich dzieci. 2. Najczęściej stwierdzaną chorobą alergiczną w obu generacjach był alergiczny nieżyt nosa, który jednocześnie rzadziej dotyczył dzieci nieobciążonych rodzinną historią choroby i urodzonych z matek palących papierosy. 3. Obciążający wywiad rodzinny w zakresie chorób alergicznych najsilniej różnicował częstości ANN, AZS, AP, As albo KA w generacji dzieci badanych rodzin bliźniąt polskich. Piśmiennictwo / References 1. Halken S. Early sensitisation and development of allergic airway disease risk factors and predictors. Paediatric Respir Rev 2003, 4: Hancox R, Welch D, Poulton R, et al. Cigarette smoking and allergic sensitization: A 32-year population-based cohort study. J Allergy Clin Immunol 2008, 121: Ogra P, Welliver R. Effects of early environment on mucosal immunologic homeostasis, subsequent immune responses and disease outcome. [w:] The window of opportunity: pre-pregnancy to 24 months of age. Barker D, Bergmann R, Ogra PS (eds). Karger AG, Basel 2008: Prevalence of allergic diseases in Poland ECAP study. Preliminary report Strachan DP, Cook DG. Parental smoking and allergic sensitisation in children. Thorax 1998, 53: Cook DG, Strachan DP. Summary of effects of parental smoking on the respiratory health of children and implications for research. Thorax 1999, 54: Strachan DP, Cook DG. Health effects of passive smoking. 6. Parental smoking and childhood asthma: longitudinal and case-control studiem. Thorax 1998, 53(3): Lindfors A, van Hage-Hamsten M, Rietz H i wsp. Influence of interaction of environmental risk factors and sensitization in young asthmatic children. J Allergy Clin Immunol 1999,104: Kramer U, Lemmen CH, Behrendt H, et al. The effect of environmental tobacco smoke on eczema and allergic sensitization in children. Br J Dermatol 2004, 150: Kulig M, Luck W, Lau S, et al. Effect of pre and postnatal tobacco smoke exposure on specific sensitization to food and inhalant allergens during the first 3 years of life. Allergy 1999, 54: Burr ML, Merrett TG, Dunstan FD, Maguire MJ. The development of allergy in high-risk children. Clin Exp Allergy 1997, 27: Kuyucu S, Saraclar Y, Tuncer A, et al. Determinants of atopic sensitization in Turkish school children: effects of pre and post-natal events and maternal atopy. Pediatr Allergy Immunol 2004, 15: Kerkhof M, Wijga A, Smit HA, et al. The effect of prenatal exposure on total IgE at birth and sensitization at twelve months and four years of age: the PIAMA study. Pediatr Allergy Immunol 2005, 16: Ronmark E, Lundback B, Jonsson E, Platts-Mills T. Asthma, type-1 allergy and related conditions in 7- and 8-year-old children in northern Sweden: prevalence rates and risk factor pattern. Respir Med 1998, 92: Murray CS, Woodcock A, Smillie FI, et al. Tobacco smoke exposure, wheeze, and atopy. Pediatr Pulmonol 2004, 37: Thomsen SF, Ulrik CS, Porsbjerg C, Backer V. Early life exposures and risk of atopy among Danish children. Allergy Asthma Proc 2006, 27: Raherison C, Penard-Morand C, Moreau D, et al. In utero and childhood exposure to parental tobacco smoke, and allergies in schoolchildren. Respir Med 2007, 101: Larsson ML, Magnuson A, Montgomery SM. Parental smoking and allergic sensitization in offspring defined by skin prick testing. Pediatr Allergy Immunol 2005, 16: Sopori M. Effects of cigarette smoke on the immune system. Nat Rev Immunol 2002, 2: Douglass JA, O Hehir RE. Diagnosis, treatment and prevention of allergic disease: the basics. Med J Aust 2006, 185:

8 Walczak A i wsp. Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych Halken S. Prevention of allergic disease in childhood: clinical and epidemiological aspects of primary and secondary allergy prevention. Pediatr Allergy Immunol 2004, 15: Wood RA. Prospects for the prevention of allergy: a losing battle or a battle still worth fighting? Arch Pediatr Adolesc Med 2006, 160: Salvatore S, Keymolen K, Hauser B, Vandenplas Y. Intervention during pregnancy and allergic disease in the offspring. Pediatr Allergy Immunol 2005, 16: Wang C, Salam MT, Islam T, et al. Effects of in utero and childhood tobacco smoke exposure and b2-adrenergic receptor genotype on childhood asthma and wheezing. Pediatrics 2008, 122(1): e107-e Mortaz E, Folkerts G, Engels F. Cigarette smoke suppresses in vitro allergic activation of mouse mast cells. Clin Exp Allergy 2009, 39(5): Keil T, Lau S, Roll S, et al. Maternal smoking increases risk of allergic sensitization and wheezing only in children with allergic predisposition: longitudinal analysis from birth to 10 years. Allergy 2009, 64(3):