GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA CIECHANÓW NA LATA OPRACOWANIE: Jakub Danielski

Transkrypt

1 GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA CIECHANÓW NA LATA OPRACOWANIE: Jakub Danielski CIECHANÓW, SIERPIEŃ 2015 (aktualizacja kwiecień 2016)

2 Spis treści 1. Wstęp Podstawa prawna opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami na lata z dokumentami wykonanymi na poziomie miasta Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego miasta Charakterystyka miasta Zarys historii obszaru miasta Krajobraz kulturowy Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków ruchomych w mieście Ciechanów Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Zabytki archeologiczne Ocena stanu dziedzictwa kulturowego miasta. Analiza szans i zagrożeń Założenia programowe Instrumentarium realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami Źródła finansowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Dotacje Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Środki europejskie Realizacja i finansowanie przez miasto Ciechanów zadań z zakresu ochrony zabytków Bibliografia Spis tabel, zdjęć

3 1. Wstęp Przedmiotem Gminnego programu opieki nad zabytkami miasta Ciechanów jest problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego miasta Ciechanów. Celem tego opracowania jest określenie głównych zadań i kierunków działań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Niniejsze opracowanie sporządzono zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U poz. 1446) oraz z wytycznymi Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Gminny program opieki nad zabytkami sporządzany jest przez Prezydenta, a następnie po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostaje przyjęty przez Radę Miasta. Program ogłaszany jest w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego. Sporządza się go na okres 4 lat, natomiast co 2 lata Prezydent przedstawia Radzie Miasta sprawozdanie z wykonania programu. Kolejne sporządzane programy opieki nad zabytkami powinny uwzględniać pojawiające się nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniające się warunki społeczne, gospodarcze i kulturowe, nowe kryteria oceny i aktualny stan zachowania zasobu oraz prowadzone okresowo oceny efektów wdrażania obowiązującego programu. Gminny program opieki nad zabytkami nie jest aktem prawa miejscowego, natomiast stanowi dokument uzupełniający dotychczas przyjęte akty prawa miejscowego, uwzględniając zadania z zakresu opieki nad zabytkami. Określa sposób ich realizacji, poprzez stosowne działania organizacyjne i finansowe oraz upowszechniające wiedzę o zabytkach. Gminny program opieki nad zabytkami ma również pomóc w aktywnym zarządzaniu zasobem stanowiącym dziedzictwo kulturowe miasta. Wskazane w programie działania ukierunkowane są na poprawę stanu zabytków, ich rewaloryzację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców i turystów. Głównym beneficjentem realizacji programu jest lokalna społeczność, która bezpośrednio powinna odczuć efekty jego wdrażania. Dotyczy to nie tylko właścicieli i użytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale również wszystkich mieszkańców. Gminny program opieki nad zabytkami, między innymi poprzez działania edukacyjne, ma też budzić w lokalnej społeczności świadomość wspólnoty kulturowej, roli i znaczenia lokalnych wartości i wspólnych korzeni. Wspólna dbałość o zachowanie wartości kulturowych wzmacnia poczucie tożsamości, wspiera identyfikację jednostki z tzw. małą ojczyzną. 3

4 2. Podstawa prawna opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Podstawę prawną opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami stanowi ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U poz. 1446), która mówi o obowiązku sporządzania przez samorządy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne, na okres czterech lat programu opieki nad zabytkami. W omawianej ustawie zdefiniowano zabytki jako nieruchomości lub ruchomości, ich zespoły lub części, stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Zasadniczo wyróżniane są trzy typy zabytków: - nieruchome, - ruchome, - archeologiczne. Innymi elementami dziedzictwa kulturowego podlegającymi ochronie są: - historyczne układy urbanistyczne lub ruralistyczne, - historyczne zespoły budowlane, - krajobraz kulturowy, - otoczenie zabytku. W świetle ustawy ochrona zabytków to aktywność administracji publicznej, która ma na celu stworzenie sprzyjających okoliczności prawnych, finansowych i organizacyjnych, służących zachowaniu, zagospodarowaniu i utrzymaniu zabytków, zapobieganie zagrożeniom, niszczeniu, niewłaściwemu użytkowaniu, uszczupleniu zasobów zabytków, a także kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków oraz uwzględnianie tych zadań w kształtowaniu polityki planistycznej i środowiskowej. Terminem opieka nad zabytkami ustawa obejmuje działania właścicieli zabytków, które tworzą warunki dla naukowego badania zabytków, prowadzenia przy nich prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, zabezpieczenia i utrzymania ich samych oraz ich otoczenia w jak najlepszym stanie oraz popularyzowania i upowszechniania wiedzy o nich. W ustawie określono kwestie związane z ochroną i zarządzaniem dziedzictwem kulturowym, a szczególnie zagadnienia tworzenia krajowego programu ochrony i opieki nad zabytkami, organizację organów ochrony zabytków (zadania i kompetencje w zakresie ochrony zabytków wykonuje Generalny Konserwator Zabytków w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków działający w imieniu wojewodów), zakres i formy ochrony zabytków (którymi są: wpisanie do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego), a także zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. Zapisy ustawy, zwłaszcza w punktach dotyczących form ochrony zabytków, są komplementarne do zapisów ustaw o samorządzie terytorialnym (o planowaniu przestrzennym oraz o ochronie przyrody). Ponadto, ustawa dookreśla zakres 4

5 zadań dotyczących ochrony zabytków i opieki nad nimi administracji samorządu gminnego i powiatowego. Art. 87 ust. 2 cytowanej ustawy, wyznacza cele opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami i są one następujące: 1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Zabytki zostały objęte w Polsce ochroną zadeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela. Znaczenie dziedzictwa kulturowego dla rozwoju cywilizacyjnego oraz zadania państwa w zakresie ochrony tego dziedzictwa określają artykuły 5 i 6 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Dookreślenie tego konstytucyjnego obowiązku państwa wraz z podziałem kompetencji na poszczególne organy administracji publicznej i instytucje państwowe następuje na poziomie ustawodawstwa zwykłego. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r., która zastąpiła starą ustawę o ochronie dóbr kultury z 1962 r., powiązała ochronę zabytków z ochroną szeroko pojmowanego dziedzictwa kulturowego, umieszczając to zagadnienie w kontekście naszego uczestnictwa w kulturze i historii całej Europy. Nowe prawo zostało dostosowane do zasad obowiązujących w Unii Europejskiej. 5

6 Obowiązujące uregulowania prawne, dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, zostały zawarte w: Konstytucji RP (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Dz. U. nr 78 poz. 483, ze zm.) w przepisach: - Art. 5: Rzeczpospolita Polska ( ) strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. - Art. 6 ust. 1: Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju oraz (...) udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym. - Art. 86: Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. Ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U poz. 1446), która jest głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. Przy opracowaniu programu opieki nad zabytkami należy uwzględnić przepisy tej ustawy, takie jak: - Art. 3: definiuje podstawowe pojęcia użyte w ustawie, takie jak: zabytek, zabytek nieruchomy, zabytek ruchomy, zabytek archeologiczny, instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami, prace konserwatorskie, prace restauratorskie, roboty budowlane, badania konserwatorskie, architektoniczne, archeologiczne, historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny, historyczny zespół budowlany, krajobraz kulturowy, otoczenie zabytku. W tym miejscu należy wyjaśnić pojęcie zabytku. Zabytek, jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, które są dziełem człowieka lub związane są z jego działalnością. Stanowią one świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. - Art. 4: objaśnia, że ochrona zabytków polega na podejmowaniu w szczególności przez organy administracji publicznej działań mających na celu: zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. 6

7 - Art. 5: określa, w sposób otwarty, kwestię opieki nad zabytkami: Opieka nad zabytkami sprawowana jest przez jego właściciela lub posiadacza i polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz o jego znaczeniu dla historii kultury. - Art. 6: klasyfikuje w układzie rzeczowym przedmioty ochrony i zarazem stanowi szczegółową definicję zabytku: 1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. nr 85, poz. 539, z 1998 r. nr 106 poz. 668, z 2001 r. nr 129 poz oraz z 2002 r. nr 113 poz. 984), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, 7

8 b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. - Art 7: reguluje następujące formy ochrony zabytków: 1) Wpis do rejestru zabytków, który dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi Wojewódzki Konserwator Zabytków. 2) Uznanie za pomnik historii, zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru lub parku kulturowego o szczególnej wartości dla kultury przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. 3) Utworzenie parku kulturowego, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park kulturowy może utworzyć, na podstawie uchwały, rada gminy po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 4) Ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Dotyczą w szczególności: zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala się również, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Rejestr zabytków - dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi Wojewódzki Konserwator Zabytków. Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Wpis do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego nie wyłącza możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w skład tych układów lub zespołu zabytków nieruchomych. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego 8

9 zabytku. Wpisy do rejestru są wolne od opłat. Skreślenie z rejestru zabytków następuje na wniosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy lub z urzędu, na podstawie decyzji ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na podstawie decyzji Wojewódzki Konserwator Zabytków występuje z wnioskiem o wykreślenie wpisu z księgi wieczystej i z katastru nieruchomości. Informacja o skreśleniu ogłoszona jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wykreślenia wolne są od opłat. Zabytek ruchomy wpisuje się do rejestru na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków- na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki Konserwator Zabytków może wydać decyzję o wpisie z urzędu- w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę. Pomnik historii - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może złożyć wniosek, o którym mowa w ust. 1, po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków. Cofnięcie uznania zabytku nieruchomego za pomnik historii następuje w trybie przewidzianym dla jego uznania. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może przedstawić Komitetowi Dziedzictwa Światowego wniosek o wpis pomnika historii na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO w celu objęcia tego pomnika ochroną na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Park kulturowy - jest formą ochrony zabytków. Tworzony jest w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park może być powoływany przez Radę Miasta, po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. - Art. 16 ust. 1: wskazuje Radę Miasta, jako organ tworzący park kulturowy, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Jest on tworzony na podstawie uchwały, po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez Radę Miasta. W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku kulturowego Rada Miasta może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem. Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie których ten park ma być utworzony. Dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. 9

10 - Art. 17: określa zakazy i ograniczenia dotyczące terenu parku krajobrazowego, związane z: prowadzeniem robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej, zmianami sposobu korzystania z zabytków nieruchomych, umieszczaniem tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1, składowaniem lub magazynowaniem odpadów. - Art. 18: 1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególności: 1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. - Art. 19: wskazuje, że 1. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, parków kulturowych. 2. W przypadku gdy gmina posiada Gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust W studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. - Art. 20: mówi o konieczności uzgadniania projektów i zmian planów zagospodarowania przestrzennego wojewódzkich i miejscowych z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. - Art. 21: Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. 10

11 - Art. 22: 1. Generalny Konserwator Zabytków prowadzi krajową ewidencję zabytków w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków. 2. Wojewódzki Konserwator Zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. 3. Włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków może nastąpić za zgodą właściciela tego zabytku. 4. Burmistrz (prezydent miasta, wójt) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków. - Art. 89: wskazuje, że organami ochrony zabytków są: 1) minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków; 2) wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Wojewódzki Konserwator Zabytków. Ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U poz. 594), gdzie w art. 7 ust 1 pkt. 9 zostały określone zadania własne gminy: zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy ( ) kultury, w tym ( ) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Pośrednio do ochrony zabytków odnoszą się zadania obejmujące kwestie: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, bibliotek gminnych i innych instytucji kultury, kultury fizycznej i turystyki, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, promocji gminy. Istotne uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, znajdują się w innych obowiązujących ustawach, w tym: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U poz. 199). Ustawa, określa zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej oraz zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy. Ustawa, mówi także, że w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, uwzględnia się wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. 11

12 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (t. j. Dz. U poz. 1409). Ustawa normuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach. Przepisy ustawy nie naruszają przepisów odrębnych, a w szczególności, między innymi o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - w odniesieniu do obiektów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów i obszarów objętych ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U poz. 1232), która mówi między innymi o tym, że ochrona środowiska polega na zachowaniu wartości kulturowych. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U poz. 627), której przepisy określają m. in. kompetencje dotyczące wycinki i pielęgnacji drzew, na terenach objętych prawną ochroną konserwatorską. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t. j. Dz. U poz. 518). W rozumieniu ustawy, celem publicznym jest między innymi: opieka nad nieruchomościami, stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Ustawa określa między innymi postępowanie wobec nieruchomości objętych prawną ochroną konserwatorską. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t. j. Dz. U poz. 406). Ustawa precyzuje, że działalność kulturalna polega na upowszechnianiu i ochronie kultury (art. 1 ust. 1). Mecenat nad działalnością kulturalną sprawuje państwo i polega on na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami. (art. 1 ust. 2). Mecenat nad działalnością kulturalną sprawują też jednostki samorządu terytorialnego (art. 1 ust. 4). Art. 2 ustawy wymienia formy organizacyjne działalności kulturalnej, wśród których znajdują się obok teatrów, oper, operetek, filharmonii, orkiestr, kin, muzeów, bibliotek, domów kultury, ognisk artystycznych, galerii sztuki - ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury. Jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym. Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym (art. 9 ust. 1, 2). Instytucje kultury, a zwłaszcza muzea, jednostki organizacyjne mające na celu opiekę nad zabytkami, ośrodki badań i dokumentacji, biura wystaw artystycznych, galerie i centra sztuki, Filmoteka Narodowa, biblioteki, domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby, ogniska artystyczne, domy pracy twórczej - prowadzą w szczególności działalność w zakresie upowszechniania kultury. Do podstawowych zadań tych instytucji należy między innymi sprawowanie opieki nad zabytkami. 12

13 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (t. j. Dz. U poz. 1118). W ramach ustawy, gminy mogą wspierać działalność kulturalną związaną z ochroną zabytków i tradycji prowadzoną przez organizacje pozarządowe (między innymi stowarzyszenia). określone w: Zasady ochrony zabytków, znajdujących się w muzeach i bibliotekach, zostały Ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (t. j. Dz. U poz. 987). Określa podstawowe ramy i zasady funkcjonowania polskich muzeów. Według przepisów ustawy Muzeum jest jednostką organizacyjną nie nastawioną na osiąganie zysku, której celem jest trwała ochrona dóbr kultury, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie kontaktu ze zbiorami (art. 1). Zgodnie z ustawą muzeum realizuje powyższe cele poprzez: 1) gromadzenie dóbr kultury w statutowo określonym zakresie, 2) katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych muzealiów, 3) przechowywanie gromadzonych dóbr kultury, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych, 4) zabezpieczanie i konserwację muzealiów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie stanowisk archeologicznych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody, 5) urządzanie wystaw, 6) organizowanie i prowadzenie badań, ekspedycji naukowych oraz prac wykopaliskowych, 7) prowadzenie działalności edukacyjnej, 8) udostępnianie zbiorów do celów naukowych i edukacyjnych, 9) zapewnianie właściwych warunków zwiedzania i korzystania ze zbiorów, 10) prowadzenie działalności wydawniczej (art. 2). Gmina jako podmiot tworzący (lub przejmujący) muzeum zobowiązana jest do: 1) zapewnienia środków potrzebnych do utrzymania i rozwoju muzeum, 2) zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonym zbiorom, 3) sprawowania nadzoru nad muzeum. Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (t. j. Dz. U poz. 642, ze zm.). Mówi, iż biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe, służą zachowaniu dziedzictwa narodowego. Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej. 13

14 Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy: Ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t. j. Dz. U nr 123 poz. 698, ze zm.). 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Gminny program opieki nad zabytkami miasta Ciechanów jest zgodny z założeniami polityki państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Dokumenty, do których odwołuje się Gminny program opieki nad zabytkami połączono na trzech poziomach: ogólnokrajowym, regionalnym (wojewódzkim) oraz lokalnym. Są to różnego rodzaju strategie, studia i programy, które dotykają problematyki ochrony i popularyzacji dziedzictwa kulturowego. Gminny program opieki nad zabytkami miasta Ciechanów zbieżny jest ze strategicznymi celami państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Cele te wymienione są w następujących dokumentach: Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami, opracowane przez zespół Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury pod przewodnictwem prof. dr hab. Bogumiły Rouby, są niezwykle ważnym dokumentem, związanym z ochroną zabytków w Polsce. W dokumencie zapisano między innymi: Ochrona i konserwacja zabytków jest istotnym elementem polityki kulturalnej Państwa, są one bowiem nie tylko śladem przeszłości, ale także cennym składnikiem kultury współczesnej, przyczyniającym się do kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiska jego życia. (...) Ich zachowanie, ochrona i konserwacja jest działaniem ważnym w interesie publicznym ze względu na znaczenie zabytków w procesie edukacji, humanizacji społeczeństwa, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie także znaczenie dla sfery ekonomii i gospodarki. W opracowaniu zostały zawarte cele i zadania dla Programu Krajowego. Stwierdzono, że celem Programu jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Za istotne, uznano przypomnienie podstawowych zasad konserwatorskich porządkujących sferę ochrony zabytków, które dotyczą konserwatorów, pracowników urzędów, restauratorów dzieł sztuki, architektów, urbanistów, pracowników budowlanych, archeologów, badaczy, właścicieli i użytkowników, w tym duchownych. Podstawowe zasady konserwatorskie: Zasady primum non nocere (z łac. - po pierwsze nie szkodzić); Zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych); Zasady minimalnej niezbędnej ingerencji; 14

15 Zasady, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco; Zasady czytelności i odróżnialności ingerencji; Zasady odwracalności metod i materiałów; Zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. W dokumencie do opracowania krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami wyznaczone zostały następujące założenia w zakresie: - Uwarunkowań dotyczących ochrony i opieki nad zabytkami: określenie stanu zabytków: nieruchomych, ruchomych i archeologicznych oraz stanu zabytków techniki, pomników historii i obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Dodatkowo ocena stanu służb związanych z ochroną i opieką nad zabytkami i stan uregulowań finansowych, organizacyjnych i prawnych. - Działań o charakterze systemowym: powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa; przygotowanie strategii i głównych założeń ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce i wprowadzenie jej do polityk sektorowych. - Systemu finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. - Dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: co oznacza ujednolicenie metod działań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych. - Kształcenia i edukacji: kształcenie profilaktyczne, podyplomowe i system uznawalności wykształcenia, edukacja społeczeństwa, edukacja właścicieli i użytkowników. - Współpracy międzynarodowej: współpraca z instytucjami i organizacjami, współpraca w obszarze Europy Środkowej. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata przyjęty został w dniu 24 czerwca 2014 r. przez Radę Ministrów. Dokument ma usprawnić nadzór nad służbami konserwatorskimi oraz określić źródła finansowania inwestycji i procedur administracyjnych związanych z wydawaniem decyzji oraz przyznawaniem funduszy na prace podejmowane w obiektach zabytkowych. Uchwalony program jest pierwszym dokumentem porządkującym działania organów sprawujących opiekę nad zabytkami. Z programu będą pochodzić fundusze między innymi na szkolenia dla urzędników i ujednolicenie kwestii formalnych. Wśród zadań uwzględnionych w przyjętym dokumencie znalazło się porządkowanie rejestru zabytków oraz przygotowanie zasad oceny stanu zachowania zabytków nieruchomych. Program ma na celu także zwiększenie uspołecznienia ochrony 15

16 zabytków i opieki nad zabytkami poprzez promowanie takich narzędzi jak konkursy, konsultacje z mieszkańcami i współpraca z mediami. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zamierza przeznaczyć na jego realizację 26,5 mln zł. Dokument doprecyzowuje ponadto kompetencje samorządów w zakresie realizowania projektów konserwatorskich i rewitalizacyjnych. Zgodnie z nowymi ustaleniami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków, w ciągu najbliższych 3 lat zaangażowanie samorządów w opiekę nad zabytkami powinno znacznie wzrosnąć. Narodowy Program Kultury Ochrona Dziedzictwa Kulturowego na lata Narodowy Program Kultury Ochrona Dziedzictwa Kulturowego na lata , przyjęty przez Radę Ministrów 21 września 2004 r. Jest to dokument, opracowanym w celu wdrożenia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Główną przesłanką do sformułowania tego programu jest uznanie zasobów dziedzictwa za podstawę rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a także za potencjał regionów, służący wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców. Określa on działania na lata wytyczając następujące strategiczne cele polityki państwa w sferze ochrony zabytków: - przygotowanie skutecznego systemu prawno - finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami; - podjęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa; - poszukiwanie instrumentów wzmacniających efekty działalności służby konserwatorskiej; - ograniczenia uznaniowości konserwatorów poprzez nałożenie na nich odpowiedzialności za niezgodne z prawem postępowanie; - intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata wraz z Uzupełnieniem na lata Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata , przyjęta przez Radę Ministrów 21 września 2004 r., rozwinięta w 2005 r., poprzez przygotowane przez Ministerstwo Kultury uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata , jest podstawowym dokumentem rządowym, w którym w oparciu o rzetelną analizę podjęto próbę określenia zasad polityki kulturalnej państwa w warunkach rynkowych. Stanowi ona podstawę do dalszych systemowych rozwiązań w dziedzinie kultury. Misją tej strategii jest zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów. 16

17 Uznając kulturę za jeden z podstawowych czynników rozwoju regionów zapisano w strategii następujące priorytety: - wzrost efektywności zarządzania kulturą, - wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, - wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury, - poprawa warunków działalności artystycznej, - efektywna promocja twórczości, - zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków, - zmniejszenie luki cywilizacyjnej przez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury. Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata wprowadza programy operacyjne służące realizacji strategii. Jednym z nich jest Program Operacyjny Dziedzictwo kulturowe. W programie wyróżnione zostały dwa komplementarne priorytety: - rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych. Podstawowym celem priorytetu jest poprawa stanu zachowania zabytków, kompleksowa ich rewaloryzacja, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę. - zadania związane z zakupami dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych, zakupami starodruków i archiwaliów, konserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych, wspieraniu rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych. Strategia Rozwoju Kraju Aktywne społeczeństwo, Konkurencyjna gospodarka, Sprawne państwo Strategia Rozwoju Kraju 2020 została uchwalona przez Radę Ministrów dnia 25 września 2012 r. Jest to główna strategia rozwojowa w średnim horyzoncie czasowym, wskazuje strategiczne zadania państwa, których podjęcie w perspektywie najbliższych lat jest niezbędne, by wzmocnić procesy rozwojowe. Strategia wyznacza trzy obszary strategiczne, w których będą się koncentrować główne zadania: 1. Sprawne i efektywne państwo; 2. Konkurencyjna gospodarka; 3. Spójność społeczna i terytorialna. W Strategii pojawiają się zapisy mówiące o wprowadzeniu obowiązku sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego obszarów funkcjonalnych 17

18 obejmujących obszary miejskie, a w szczególności metropolitalne, tereny wrażliwe rozwojowo, związane z ochroną między innymi dziedzictwa kulturowego (Cel I.1. Przejście od administrowania do zarządzania rozwojem, Priorytet I.1.5. Zapewnienie ładu przestrzennego). Drugim ważnym, podkreślonym przez strategię obszarem jest digitalizacja zasobów dziedzictwa narodowego oraz zapewnienie właściwego ich przechowywania (Cel II.5. Zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych, Priorytet II.5.3. Zapewnienie odpowiedniej jakości treści i usług cyfrowych; Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych, Priorytet III.2.1. Podnoszenie jakości i dostępności usług publicznych). Ponadto wspierany będzie rozwój infrastruktury społecznej - w tym infrastruktury kulturalnej - oraz działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, co stanowi ważny czynnik rozwoju i podnoszenia atrakcyjności gminy (Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych, Priorytet III.3.2. Wzmacnianie ośrodków wojewódzkich). Strategia rozwoju kapitału społecznego 2020 Strategia rozwoju kapitału społecznego 2020 została przyjęta uchwałą nr 104 przez Radę Ministrów z dnia 18 czerwca 2013 r. Jest jedną z dziewięciu tzw. strategii zintegrowanych, służących wdrożeniu SRK Jako cel główny wskazano w niej wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno - gospodarczym Polski, w którego ramach określono cztery cele szczegółowe. W kontekście ochrony zabytków i opieki nad nimi wskazać można czwarty z celów Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego, a zwłaszcza jego priorytet 4.1. Wzmocnienie roli kultury w budowaniu spójności społecznej. Wytyczone tutaj kierunki działań to: Tworzenie warunków wzmacniania tożsamości i uczestnictwa w kulturze na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz krajobrazu Digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja i udostępnianie dóbr kultury. Walory i potencjał tkwiący w dziedzictwie kulturowym są postrzegane w strategii jako kluczowy element potencjału kulturowego, a tym samym jedna z szans rozwojowych dla całego społeczeństwa. W strategii podnosi się także kwestię znaczenia aktywnej partycypacji społecznej w ochronie zabytków i opiece nad nimi. 18

19 Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju 2030 Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju 2030 została przyjęta uchwałą nr 239 Rady Ministrów dnia 13 grudnia 2011 r. Jest to najważniejszy dokument dotyczący ładu przestrzennego Polski. Jego celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. Koncepcja ta kładzie szczególny nacisk na budowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego, ponieważ decyduje on o warunkach życia obywateli, funkcjonowaniu gospodarki i pozwala wykorzystywać szanse rozwojowe. Koncepcja formułuje także zasady i działania służące zapobieganiu konfliktom w gospodarowaniu przestrzenią i zapewnieniu bezpieczeństwa, w tym powodziowego. W znacznie większym stopniu niż dotychczas uwzględnia problematykę ochrony dziedzictwa kulturowego w systemie kształtowania prawidłowej polityki przestrzennej. Jako cele polityki przestrzennej w aspekcie ochrony zabytków wskazano: - ograniczenie presji urbanizacyjnej na obszary dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, poprzez rozwój narzędzi wspierania finansowego ochrony przyrody i krajobrazu; - wprowadzenie systemu standardów zabudowy i zagospodarowania terenu na terenach o niższym reżimie ochronnym; - wprowadzenie narzędzi kompensacji utraconych korzyści ekonomicznych na terenach o wysokich restrykcjach konserwatorskich; - wspieranie rewitalizacji zdegradowanych przestrzeni: starych dzielnic mieszkaniowych, obiektów poprzemysłowych, pokolejowych, opuszczonych wsi przez przyjęcie regulacji z zakresu rewitalizacji obszarów miejskich i starych zasobów mieszkaniowych. 19

20 4.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Przy sporządzaniu Gminnego programu opieki nad zabytkami miasta Ciechanów omówiono uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego miasta wynikające z dokumentów na poziomie: wojewódzkim: Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata , Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego; powiatowym: Strategia Rozwoju Powiatu Ciechanowskiego do roku 2020, Powiatowy Program ochrony środowiska dla Powiatu Ciechanowskiego na lata z perspektywą do roku Gminny program opieki nad zabytkami miasta Ciechanów na lata jest zgodny z celami, zasadami i kierunkami wyznaczonymi w wojewódzkich i powiatowych dokumentach programowych oraz z dokumentami wyznaczającymi kierunki polityki przestrzennej miasta. Dokumenty opracowane na poziomie województwa i powiatu: Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata przyjęty został uchwałą nr 42/12 Sejmiku Województwa Mazowieckiego dnia 12 marca 2012 r. Celem strategicznym programu jest utrwalanie dziedzictwa kulturowego regionu w celu budowania tożsamości regionalnej oraz promocji turystycznej Mazowsza w kraju i za granicą w połączeniu z aktywizacją obywatelską i zawodową społeczności lokalnych, kreowanie turystycznych pasm przyrodniczo - kulturowych. Na cel ten składają się cele operacyjne obejmujące szereg działań bezpośrednio dotyczących opieki nad zabytkami: Cel I. Ochrona i zachowanie materialnego i niematerialnego dziedzictwa regionu. Działanie 1. Ochrona i zachowanie wartości dziedzictwa materialnego. - rewaloryzacja i rewitalizacja zdegradowanych obiektów i obszarów historycznych; - zapobieganie niszczeniu cennych obiektów, w tym zabezpieczenia przed pożarem, zalaniem, kradzieżą itp.; - ochrona i zachowanie obiektów zagrożonych (szczególnych): architektury drewnianej, dworskiej, poprzemysłowej, obiektów budownictwa obronnego; - wypracowanie wspólnie z samorządami lokalnymi programów ochrony zabudowy drewnianej (wiejskiej, małomiasteczkowej i uzdrowiskowej); - tworzenie płaszczyzny współpracy różnych podmiotów na rzecz usuwania zagrożeń systemowych i konfliktów w sferze opieki nad zabytkami; - stworzenie we współpracy z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków bazy dotyczącej zagrożonych zabytków. Działanie 2. Ochrona zabytków ruchomych. Działanie 3. Ochrona zabytków archeologicznych. 20

21 - identyfikacja zabytków archeologicznych; - wykonywanie zaleceń konserwatorskich podczas procesów inwestycyjnych; - ochrona i zachowanie zagrożonych (szczególnych) zabytków archeologicznych, cmentarzysk oraz posiadających własną formę krajobrazową. Działanie 4. Ochrona, dokumentacja i popularyzacja zasobów o szczególnej wartości decydujących o specyfice regionu (najcenniejszych i charakterystycznych). - wspieranie i inicjowanie prac badawczych i dokumentacyjnych najcenniejszych obiektów zabytkowych regionu; - promocja najcenniejszych i charakterystycznych dla regionu obiektów i obszarów zabytkowych; - propagowanie i wspieranie działań służących szybkiej aktualizacji i uzupełnienia wojewódzkiej i gminnych ewidencji zabytków. Działanie 5. Ochrona i kreowanie krajobrazów kulturowych zachowujących tożsamość kulturową i walory krajobrazowe, w tym komponowanych ciągów zieleni. Działanie 6. Kształtowanie i ochrona przestrzeni historycznych miast i wsi:. - kształtowanie przestrzeni publicznych w nawiązaniu do tradycji miejsca; - rewaloryzacja zabytkowej zabudowy na obszarach historycznych; - ochrona panoram zabytkowych miast i wsi; - zachowanie osi widokowych i zapewnienie właściwej ekspozycji zabytków; - ochrona i rewaloryzacja małej architektury i zespołów zieleni (komunalnej); - dostosowanie nowej zabudowy do warunków krajobrazowych, lokalnych tradycji budowlanych i gabarytów zabudowy historycznej. Działanie 7. Rewitalizacja historycznych ośrodków życia kulturalnego. Działanie 8. Pielęgnowanie tradycji i lokalnego folkloru w powiązaniu z zasobami dziedzictwa materialnego. Działanie 9. Popularyzacja i zwiększanie dostępności do zasobów dziedzictwa. - digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego; - promocja projektów zajmujących się digitalizacją i archiwizowaniem dokumentów i fotografii znajdujących się w rękach prywatnych; - wspieranie rozwoju nowych form udostępniania zbiorów muzealnych; - zwiększanie dostępności do zabytków poprzez warunkowanie dotacji do prac w obiektach, zabytkowych od publicznego udostępniania tych obiektów; Cel II. Kształtowanie tożsamości regionalnej. Działanie 1. Utrwalanie i kształtowanie świadomości mieszkańców o historii i zasobach dziedzictwa kulturowego, w tym regionalnego i lokalnego oraz budowanie i pielęgnowanie wrażliwości na bogactwo przestrzeni kulturowej. - tworzenie i rozwój ekspozycji regionalnych w instytucjach kultury; Działanie 2. Kształtowanie regionalnej dumy w oparciu o zabytki architektury i budownictwa, krajobraz kulturowy, wydarzenia historyczne oraz działalność wybitnych osób. 21

22 - organizacja konkursów dotyczących dziedzictwa i tradycji w celu rozwijania zainteresowań historią i dziedzictwem regionu; - kreowanie wyobrażeń na temat tożsamości historycznej i kulturowej Mazowsza, z uwzględnieniem specyfiki lokalnej; Działanie 3. Kreowanie ośrodków budowania tożsamości kulturowej regionu (w ramach pasm turystyczno - kulturowych oraz wskazanych w PZPWM). Działanie 4. Promocja walorów kulturowych regionu. Cel III. Wzrost społecznej akceptacji dla ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego regionu. Działanie 1. Stymulowanie działań służących ochronie obiektów zabytkowych i promowanie najlepszych przykładów takich działań. - premiowanie działań służących odzyskaniu obiektów zabytkowych zagrożonych zniszczeniem; - organizowanie konkursów dla właścicieli obiektów zabytkowych, promujących właściwą opiekę nad obiektem oraz jego udostępnienie. Działanie 2. Edukacja społeczeństwa w zakresie praw i obowiązków dotyczących opieki nad zabytkami. - szkolenia dla radnych, urzędników, właścicieli i użytkowników zabytków, organizacji pozarządowych, w zakresie opieki nad zabytkami, m. in. przez Departament Kultury, Promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego; - upowszechnianie wiedzy o prawach i obowiązkach właścicieli zabytków, organizacja szkoleń dla właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych. Działanie 3. Stymulowanie i intensyfikacja współpracy pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i pozarządowym w działaniach na rzecz edukacji, promocji, podniesienia świadomości o zasobach i potrzebie zachowania dziedzictwa regionu. Cel IV. Efektywne zarządzanie zasobami dziedzictwa kulturowego regionu oraz kreowanie pasm turystyczno - kulturowych. Działanie 1. Wspieranie podmiotów posiadających w swoich zasobach znaczną liczbę zabytków w działaniach służących efektywnemu zarządzaniu obiektami zabytkowymi. Działanie 2. Stymulowanie wykorzystania dziedzictwa kulturowego w obszarze przemysłów kultury i czasu wolnego. Działanie 3. Kształtowanie pasm turystyczno - kulturowych. Działanie 4. Kreowanie produktów turystyki kulturowej w oparciu o tradycje historyczne. Działanie 5. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego dla rozwoju lokalnego i regionalnego poprzez organizację wydarzeń kulturalno - historycznych w miejscach zabytkowych. Działanie 6. Adaptacja obiektów zabytkowych dla współczesnych funkcji kulturalnych, turystycznych i edukacyjnych. Działanie 7. Propagowanie korzyści płynących z wykorzystania dziedzictwa i krajobrazu kulturowego dla rozwoju regionalnego i lokalnego. 22

23 - tworzenie finansowych i pozafinansowych mechanizmów współpracy różnych podmiotów działających w sferze ochrony i promocji dziedzictwa regionu; - włączenie organizacji pozarządowych w działania samorządu województwa służące opiece nad zabytkami. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030 została przyjęta uchwałą nr 158/13 przez Sejmik Województwa Mazowieckiego dnia 28 października 2013 r. Jest to aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 z 2006 r. Nadrzędnym (głównym) celem Strategii jest zatem spójność terytorialna, rozumiana jako zmniejszenie dysproporcji rozwoju w województwie mazowieckim oraz wzrost znaczenia Obszaru Metropolitalnego Warszawy w Europie, co w konsekwencji przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców. Głównym zamierzeniem strategii jest promocja oraz zwiększanie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Celem działań promocyjnych jest budowanie trwałego i stabilnego wizerunku Mazowsza, jako obszaru o dużym potencjale rozwojowym, którego dynamiczny rozwój oparty jest na wysokich walorach kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych. Wizja strategii: Mazowsze to region spójny terytorialnie, konkurencyjny, innowacyjny z wysokim wzrostem gospodarczym i bardzo dobrymi warunkami życia jego mieszkańców. Cel główny: Zmniejszenie dysproporcji rozwoju w województwie mazowieckim, wzrost znaczenia obszaru metropolitalnego warszawy w europie. Cel główny wynikający z wizji województwa jest możliwy do osiągnięcia poprzez realizację działań priorytetowego celu strategicznego, wzmacnianego działaniami podporządkowanymi celom strategicznym oraz ramowym celom strategicznym. W podrozdziale 2.6. omówiono kulturę i dziedzictwo województwa. Dla tego obszaru opracowano analizę SWOT oraz wyznaczono wyzwania: - atrakcyjność turystyczna województwa mazowieckiego; - udział sektora kreatywnego w tworzeniu PKB; - dostępność instytucji prowadzących działalność kulturalną; - stan obiektów zabytkowych w województwie. Do rejestru zabytków zostało wpisanych obiektów nieruchomych, między innymi układy urbanistyczne (127), obiekty: publiczne (583), mieszkalne (1763), przemysłowe (261), obronne (55), sakralne (1032) oraz tereny zieleni (936) i cmentarze (354). W województwie mazowieckim znajduje się 131 miast historycznych. Turystyka w regionie rozwija się w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego, tj. rzeki o naturalnym charakterze, kompleksy 23

24 leśne, wody geotermalne. Baza turystyczna na Mazowszu rozmieszczona jest nierównomiernie i koncentruje się głównie w Warszawie. Dla obszaru kultura i dziedzictwo wyznaczono następujące kierunki i działania: Kierunek 32: Wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego oraz potencjału dziedzictwa kulturowego do zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu. Działania: Poprawa atrakcyjności turystycznej regionu w oparciu o walory przyrodnicze (w szczególności w obszarach pasm turystycznych); Wspieranie rozwoju turystyki kulturowej oraz tworzenia nowych produktów turystycznych; Ochrona spuścizny kulturowej regionu (materialnej i niematerialnej); Rozwój systemu obsługi turystów (zaplecza turystycznego i systemu informacji turystycznej). Kierunek 33: Upowszechnianie kultury i twórczości. Działania: Rozwój zaplecza instytucjonalnego kultury i digitalizacja zasobów; Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej regionu; Wspieranie edukacji kulturalnej i artystycznej. Kierunek 34: Kreowanie miast jako centrów aktywności kulturalnej. Działania: Wykorzystywanie ośrodków miejskich do tworzenia i promowania kultury; Promowanie Warszawy jako europejskiego ośrodka kultury. Kierunek 35: Wspieranie rozwoju sektora kreatywnego. Działania: Wspieranie inicjatyw gospodarczych w sektorze kreatywnym Kierunek 36: Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w działalności gospodarczej. Działania: Wspieranie przedsiębiorczości w obszarze kultury. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego przyjęty został uchwałą nr180/14 przez Sejmik Województwa Mazowieckiego dnia 7 lipca 2014 r. Zastąpił on dotychczas obowiązujący Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, który został przyjęty uchwałą nr 65/2004 przez Sejmik Województwa Mazowieckiego dnia 7 czerwca 2004 r. Aktualizacja Planu obejmuje swoimi ustaleniami obszar województwa mazowieckiego w jego granicach administracyjnych. Plan jest aktem planowania, określającym zasady organizacji przestrzennej województwa. Określa on podstawowe elementy układu przestrzennego, ich zróżnicowanie i wzajemne relacje. Formułuje on kierunki polityki przestrzennej, które wraz z uwarunkowaniami przestrzennymi uwzględnia się w programach rozwoju i programach operacyjnych województwa. 24

25 W rozdziale 2.8. omówiono Zintegrowaną politykę opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury współczesnej. Ochrona dziedzictwa kulturowego jest częścią procesu kształtowania zrównoważonego rozwoju, ładu przestrzennego w województwie i tożsamości kulturowej. W zakresie polityki opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury współczesnej ustalono: Zachowanie ciągłości dziedzictwa kulturowego regionu poprzez: - ochronę i przywracanie wartości dziedzictwa materialnego o wyrazistej tożsamości, w tym rewitalizację i rewaloryzację zdegradowanych obiektów i obszarów historycznych, a zwłaszcza architektury drewnianej, dworskiej, poprzemysłowej, obiektów budownictwa obronnego; - eksponowanie w strukturze przestrzennej najcenniejszych zasobów dziedzictwa regionu (zwłaszcza obszaru historycznego centrum Warszawy wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO oraz obszarów uznanych za pomnik historii; - kształtowanie i ochronę systemu krajobrazów kulturowych zachowujących tożsamość kulturową i walory tradycyjnego krajobrazu, w tym poprzez wykorzystanie formy ochrony prawnej jaką jest park kulturowy; - ochronę i kształtowanie struktur przestrzennych historycznych miast i wsi poprzez ochronę panoram i eksponowanie w sylwetach miejscowości dominant architektonicznych oraz kształtowanie przestrzeni publicznych w nawiązaniu do tradycji miejsca; - ochronę historycznego pasma urbanistycznego WKD i Miast Ogrodów; - ochronę zabytkowych układów przestrzennych kolejek wąskotorowych; - ochronę regionalnego krajobrazu architektonicznego: rewitalizację wiejskiego dziedzictwa kulturowego (obszary osadnictwa olęderskiego, drobnoszlacheckiego), ochronę najcenniejszych obiektów in situ, rozwój skansenów; - rewitalizację i zabezpieczenie obiektów i układów urbanistycznych - wskazuje się na objęcie ochroną prawną Fabryki Papieru i całego kompleksu przyfabrycznego osiedla robotniczego Mirków w Konstancinie - Jeziornej; - rewitalizacja i zabezpieczanie układów ruralistycznych; - ochronę dziedzictwa archeologicznego; - ochronę miejsc związanych z walkami narodowo - wyzwoleńczymi; - ochronę i rozbudowę muzeów; - zachowanie różnorodności kulturowej regionu: pielęgnowanie tradycji i lokalnego folkloru w powiązaniu z zasobami dziedzictwa materialnego, identyfikację oraz rozwój tradycyjnych form działalności gospodarczej, upowszechnianie ginących zawodów ; - ochronę miejsc kultu religijnego; - popularyzację i zwiększanie dostępności do zasobów dziedzictwa, w tym wprowadzanie nowych form zwiedzania zabytków, wykorzystanie nowych technologii (digitalizacja zasobów); 25

26 - identyfikację dóbr kultury współczesnej o charakterze ponadlokalnym i ich ochronę poprzez ustalenia planów miejscowych. Umiejętne zarządzanie zasobami dziedzictwa kulturowego poprzez: - kształtowanie pasm przyrodniczo - kulturowych; - stymulowanie wykorzystania dziedzictwa kulturowego w obszarze przemysłów kultury i czasu wolnego, zwłaszcza produktów turystyki kulturowej; - kreowanie produktów turystyki kulturowej w oparciu o tradycje historyczne, w tym kultury i sztuki ludowej, tradycje ziemiańskie, tradycje rycerskie, religijne; - tworzenie szlaków kulturowych wielkich artystów (znanych osobistości) Mazowsza np. malarzy, rzeźbiarzy, pisarzy; - adaptację obiektów zabytkowych dla współczesnych funkcji kulturalnych, turystycznych i edukacyjnych; - zagospodarowanie i udostępnianie stanowisk archeologicznych posiadających czytelną formę krajobrazową w celach dydaktycznych, naukowych i turystycznych; - tworzenie płaszczyzn współpracy międzyregionalnej w zakresie zachowania i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego (tradycji historycznych, śladów osadnictwa, dziedzictwa kultury ludowej) dla rozwoju produktów turystyki kulturowej. Kształtowanie tożsamości regionalnej i budowanie klimatu społecznej akceptacji dla ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego poprzez: - kreowanie ośrodków budowania tożsamości kulturowej regionu; - stymulowanie partycypacji społecznej w podejmowaniu działań dotyczących zarządzania dziedzictwem kulturowym i służących ochronie obiektów zabytkowych oraz promowanie najlepszych przykładów takich działań; - propagowanie korzyści płynących z dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz zachowania typowych dla regionu form budownictwa tradycyjnego; - wspieranie działalności stowarzyszeń działających w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego regionu. Strategia Rozwoju Powiatu Ciechanowskiego do roku 2020 Strategia Rozwoju Powiatu Ciechanowskiego do roku 2020 została przyjęta uchwałą nr III/9/76/07 przez Radę Powiatu Ciechanowskiego dnia 28 grudnia 2007 r. Strategia stanowi dokument bazowy do projektowania programów operacyjnych oraz programów rozwoju dla różnych obszarów problemowych oraz rocznych budżetów powiatu, a także wieloletnich programów inwestycyjnych. Punktem wyjścia do opracowania tego dokumentu była analiza istniejących i przewidywanych uwarunkowań powiatu, które mogą mieć istotny, bezpośredni lub pośredni, wpływ na jego rozwój. W strategii zawarto cztery cele strategiczne, długookresowe: Cel 1: Poprawa jakości życia i pracy mieszkańców powiatu. Cel 2: Zwiększenie konkurencyjności powiatu na Mazowszu, w kraju oraz w układzie europejskim. 26

27 Cel 3: Dążenie do spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej powiatu. Cel 4: Ugruntowanie pozycji Ciechanowa jako ośrodka subregionalnego na Mazowszu. Urzeczywistnianie celów strategicznych następować powinno poprzez realizację następujących celów operacyjnych: Cel 1: Rozwój i doskonalenie kapitału społecznego. Cel 2: Modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej. Cel 3: Rozwój obszarów wiejskich przy zachowaniu walorów środowiska przyrodniczego. Cel 4: Wykorzystywanie zasobów kulturowych i przyrodniczych dla rozwoju powiatu. Cel 5: Tworzenie warunków dla poprawy bezpieczeństwa obywateli. Cel 6: Stymulowanie rozwoju ponadlokalnych (subregionalnych) usług publicznych w Ciechanowie i na terenie powiatu. Cel 7: Kształtowanie pozytywnego wizerunku i wysokiej pozycji konkurencyjnej powiatu, zdolnego do przyjmowania i wytwarzania innowacji. W ramach celów operacyjnych zapisano 49 działań o charakterze inwestycyjnym, organizacyjnym i/lub informacyjnym. W ramach celu strategicznego 4. Wykorzystywanie zasobów kulturowych i przyrodniczych dla rozwoju powiatu, uznano, że miejscowości z terenu powiatu, charakteryzujące się najcenniejszymi układami urbanistycznymi i ruralistycznymi, wartościami krajobrazowymi, tradycją historyczną i zabytkowymi obiektami architektonicznymi, mogą kształtować swój rozwój wykorzystując te walory. Mogą one stanowić wartościowy produkt turystyczny i źródło rozwoju specjalistycznych usług. Dla mieszkańców powiatu, wykorzystywaniu tych walorów sprzyjać mają następujące działania: - rewitalizacja zespołów zabytkowych i wykorzystywanie ich do rozwoju funkcji turystycznych oraz wspieranie tworzenia lokalnych parków kulturowo - historycznych wokół istniejących zabytków architektury w Ciechanowie, Opinogórze i Gołotczyźnie; - modernizacja bazy służącej działalności kulturalnej i rozbudowa zaplecza turystycznego; - określenie pasm turystyczno - kulturowych oraz rozwój sieci szlaków turystycznych w powiecie, w tym sieci dróg o znaczeniu turystycznym, szlaków rowerowych, pieszych i innych; - wspieranie działalności lokalnych organizacji turystycznych; - tworzenie dogodnych warunków do rozwoju kompleksów wypoczynkowych i rekreacyjnych; - rozwijanie zintegrowanego na obszarze Mazowsza systemu informacji i promocji turystycznej. 27

28 Powiatowy Program ochrony środowiska dla Powiatu Ciechanowskiego na lata z perspektywą do roku 2020 Powiatowy Program ochrony środowiska dla Powiatu Ciechanowskiego na lata z perspektywą do roku 2020 został przyjęty uchwałą nr IV/28/186/2013 Rady Powiatu Ciechanowskiego z dnia 30 grudnia 2013 r. Obecnie obowiązujący program stanowi trzecią edycję dokumentu programowego, które opracowywane były poprzednio na lata , Głównym i nadrzędnym celem Programu ochrony środowiska jest wdrożenie polityki ekologicznej państwa na poziomie powiatu. W programie określono priorytety i działania dla samorządu powiatowego w dziedzinie ochrony środowiska. Realizacja założonych celów umożliwi harmonijny rozwój gospodarczy i społeczny powiatu, czyniąc go bardziej konkurencyjnym i atrakcyjnym, a poprzez ochronę środowiska naturalnego stworzy warunki do poprawy jakości życia i zrównoważonego rozwoju. Kompleks obszarów chronionych na terenie powiatu jest położony pomiędzy doliną rzeki Wkry, a doliną rzeki Łydyni w jej dolnym i górnymi biegu. Dolina rzeki Wkry jest korytarzem ekologicznym o znaczeniu krajowym. Na terenie miasta Ciechanów znajdują się następujące formy ochrony przyrody: zespół przyrodniczo krajobrazowy Dolina Rzeki Łydyni, użytek ekologiczny Bagry oraz pomniki przyrody. Przyjęte cele, priorytety i działania w obszarze ochrony przyrody: Priorytet: Ochrona przyrody. Cel średniookresowy do 2020 r.: Ochrona walorów przyrodniczych. Działania: - Budowa i aktualizacja baz danych z zakresu ochrony przyrody; - Zrównoważony rozwój turystki na obszarach cennych przyrodniczo; - Opracowanie planów ochrony rezerwatów przyrody; - Planowanie inwestycji z zachowaniem wartości przyrodniczych i krajobrazowych; - Uregulowanie stanu własności terenów zieleni; - Utrzymanie terenów zieleni przy grogach gminnych, powiatowych, osiedlowych; - Systematyczna pielęgnacja pomników przyrody; - Budowa, modernizacja i pielęgnacja parków i skwerów; - Wspieranie działalności lokalnych organizacji turystycznych. 28

29 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 5.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami na lata z dokumentami wykonanymi na poziomie miasta Władze samorządowe w procesie zarządzania miastem kierują się wytycznymi zawartymi w sporządzonych na poziomie miejskich opracowań, które obejmują całokształt zjawisk i czynników istotnych dla lokalnego rozwoju. Program opieki nad zabytkami jest zgodny z innymi dokumentami miejskimi dotyczącymi różnych aspektów życia społeczno - gospodarczego. Gminny program opieki nad zabytkami miasta Ciechanów zgodny jest z następującymi dokumentami: Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego miasta Ciechanów do roku Zrównoważony rozwój wyzwaniem XXI wieku Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego miasta Ciechanów do roku Zrównoważony rozwój wyzwaniem XXI wieku została przyjęta uchwałą nr 181/XVIII/2004 przez Radę Miejską Ciechanów dnia 29 kwietnia 2004 r. W Strategii określono silne i słabe strony miasta, szanse i zagrożenia. Jest w niej zawarta wizja miasta za lat 20, misja, czyli nadrzędny cel Urzędu oraz strategiczne kierunki rozwoju, sprecyzowane przy pomocy celów długofalowych i krótkookresowych. Poszczególnym celom operacyjnym przyporządkowano listę zadań, spodziewane efekty oraz ich mierniki. Przygotowano również procedurę monitorowania i aktualizacji Strategii. W strategii wyznaczono wizję strategiczną i misję. Część wizji dotyczy obszaru ochrony i opieki nad zabytkami: Ciechanów będzie miastem czystym i zadbanym, oferującym atrakcyjne formy spędzenia wolnego czasu dzięki bogatej ofercie kulturalnej, sportowej i rekreacyjnej. Będzie to także miejsce przyciągające turystów poprzez promowanie długiej i bogatej tradycji oraz zabytków kultury. Sprawi to również, iż Ciechanów będzie miastem znanym i łatwo identyfikowanym w Polsce, a także wśród państw europejskich. Strategiczne cele rozwoju Ciechanowa to: 1. Rozwój przedsiębiorczości i tworzenie warunków do powstawania miejsc pracy; 2. Podnoszenie poziomu życia mieszkańców; 3. Kreowanie i promowanie wizerunku miasta. Cel strategiczny nr 3 będzie realizowany poprzez: a) poprawę wizerunku miasta; b) wyraźne zaznaczenie i modernizacja centrum miasta; c) kształtowanie tożsamości kulturowej mieszkańców; d) wspieranie działań innych podmiotów w celu rewitalizacji i modernizacji obiektów użyteczności publicznej i innych budynków na terenie miasta. 29

30 W obszarze kultury organizowaniem działalności kulturalnej w mieście zajmują się przede wszystkim samorządowe i państwowe instytucje upowszechniania kultury, liczne stowarzyszenia kulturalne, zespoły artystyczne oraz indywidualni twórcy i animatorzy kultury. Gmina Miejska Ciechanów jest organem prowadzącym dla Miejskiej Biblioteki Publicznej. Poza tym w mieście funkcjonują: Powiatowa Biblioteka Publiczna, Centrum Kultury i Sztuki, Muzeum Szlachty Mazowieckiej, Biblioteka Pedagogiczna, Klub Spółdzielczy ZAMEK, Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia oraz biblioteki specjalistyczne. W mieście odbywa się corocznie wiele interesujących imprez kulturalnych o zasięgu ponadlokalnym, na trwałe wpisanych do kalendarza imprez. Są to między innymi: 1) Biwak Historyczny Powrót Szwoleżerów Gwardii; 2) Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne KUPALNOCKA; 3) Ogólnopolski Festiwal Teatralny DIONIZJE; 4) Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego; 5) Ciechanowskie Spotkania Muzealne; 6) Ciechanowska Scena Kabaretowa; 7) Ciechanowska Jesień Poezji. Do głównych atrakcji turystycznych w mieście należy zaliczyć Zamek Książąt Mazowieckich, będący jedynym w Polsce nizinnym zamkiem obronnym. Znajduje się on w zasobach Muzeum Szlachty Mazowieckiej. Ponadto ciekawymi zabytkami są dwa zespoły kościelne, grodzisko z dzwonnicą na Farskiej Górze oraz kilka secesyjnych kamienic. Na uwagę zasługuje również Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy Doliny Rzeki Łydyni, stanowiący ostoję ptactwa i zbiór roślinności terenów nadrzecznych. Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Ciechanów Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Ciechanów został przyjęty uchwałą nr 99/IX/2011 przez Radę Miasta Ciechanów dnia 30 czerwca 2011 r. Jest to kontynuacja Planu Rozwoju Lokalnego miasta Ciechanów na lata Plan uszczegóławia w horyzoncie średniookresowym długofalową Strategię Rozwoju Społeczno - Gospodarczego Miasta Ciechanów do 2023 roku. Wskazuje on cele i kierunki zaangażowania środków własnych oraz przewidywane możliwości pozyskiwania dofinansowania zewnętrznego. W planie nie określono ogólnych, nadrzędnych celów, lecz zdefiniowano konkretne zadania służące osiągnięciu postawionych celów, terminy ich realizacji, sposoby finansowania i szacowane koszty w celu skutecznej realizacji strategii. Plan Rozwoju Lokalnego stanowi podstawę i wytyczne do konstruowania rocznych planów inwestycyjnych i budżetów miasta. W rozdziale 3. Aktualna sytuacja społeczno - gospodarcza Ciechanowa, scharakteryzowano obszary i obiekty chronione, takie jak zespoły zieleni leśnej - las Śmieciński i Krubiński, i duże kompleksy parkowe, obiekty i zespoły obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków oraz pomniki przyrody na terenie miasta. 30

31 W rozdziale 4. Zagospodarowanie przestrzennego opisano miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, które są jedną z form ochrony zabytków. W momencie opracowywania planu na terenie miasta obowiązywało 26 miejscowych planów, które obejmują w sumie obszar 552,19 ha, co stanowi ponad 16% powierzchni miasta. W rozdziale 6. Sfera społeczna, w podrozdziale 6.3. Życie społeczne i kultura, zwrócono uwagę na dużą liczbę organizacji, stowarzyszeń, związków i fundacji działających na terenie miasta w obszarze prawie wszystkich sfer życia, które zajmują się organizacją konkurów, koncertów, przeglądów i innych wydarzeń artystycznych, turniejów sportowych. W 2009 r. rozpoczął działalność Ciechanowski Ośrodek Edukacji Kulturalnej Studio, mający za zadanie popularyzację wśród mieszkańców miasta szeroko rozumianej działalności kulturalnej. Dodatkowo gmina miejska konsekwentnie dąży do poprawy wizerunku miasta. Temu celowi służy nie tylko budowa dróg i chodników, dbałość o czystość, zieleń i tereny parkowe. Estetyczne elewacje obiektów gminnych, tworzona przestrzeń publiczna, baza sportowa i rekreacyjna, czytelne oznakowanie ulic i obiektów, efektowne podświetlanie wybranych punktów miasta podnoszą poziom estetyki. W ostatnim czasie przybyło kilka ważnych punktów historycznych, takich jak pomnik Jana Pawła II, ławeczka z postacią znakomitego regionalisty Roberta Bartołda na deptaku czy pomnik pamięci Ciechanowian. Program ochrony środowiska Gminy Miejskiej Ciechanów na lata z uwzględnieniem perspektywy do 2016 r. Program ochrony środowiska Gminy Miejskiej Ciechanów na lata z uwzględnieniem perspektywy do 2016 r. został przyjęty uchwałą nr 59/VI/20/11 przez Radę Miasta Ciechanów dnia 31 marca 2011 r. Program wyznacza cele i kierunki działań dla poprawy stanu środowiska zapisane w sposób otwarty dla stworzenia możliwości wprowadzania bieżącej modyfikacji programu. Program stanowi trzecią edycję gminnego programu opracowanego dla miasta Ciechanowa. Składa się z czterech części: wprowadzenia, stanu aktualnego, strategii działania, realizacja założeń programowych. Za priorytetowe obszary uznano: poprawę jakości środowiska, racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, ochronę przyrody, edukację ekologiczną, dla których wyznaczono cele średniookresowe i działania ujęte w harmonogramie realizacji działań na lata z perspektywą do 2020 r. Na terenie miasta Ciechanowa znajduje się tylko kilka form objętych ochroną przyrody: zespół przyrodniczo - krajobrazowy Dolina Rzeki Łydyni, użytek ekologiczny Bagry, 6 pomników przyrody (5 pojedynczych drzew i 1 głaz narzutowy). Kierunki działań w obszarze ochrony przyrody i lasów: - egzekwowanie wymogów ochrony przyrody w dokumentach planistycznych; - planowanie inwestycji z zachowaniem wartości przyrodniczych i krajobrazowych; 31

32 - tworzenie, modernizacja i bieżąca pielęgnacja terenów zielonych: parków, skwerów; - systematyczna pielęgnacja istniejących form ochrony przyrody; - prowadzenie edukacji i zwiększanie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i właściwych metod ochrony przyrody. W programie w określono obszary priorytetowe wraz z celami oraz zadaniami, w tym obszar dotyczący ochrony przyrody. Cel I: Ochrona walorów przyrodniczych. Zadania: - Egzekwowanie wymogów ochrony środowiska w mpzp; - Budowa, modernizacja i pielęgnacja parków, skwerów i innych terenów zielonych w mieście; - Systematyczna pielęgnacja pomników przyrody. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ciechanów Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Ciechanów zostało przyjęte uchwałą nr 69/VIII/2007 przez Radę Miasta dnia 31 maja 2007 r. Niniejszy dokument stanowi zmianę Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ciechanów, które zostało przyjęte uchwałą nr 113/XI/99 przez Radę Miejską w Ciechanowie w dniu 16 grudnia 1999 r. Studium to dokument planistyczny, który wskazuje sposób kompleksowego, harmonijnego kształtowania przestrzeni miejskiej z uwzględnieniem społecznych, gospodarczych, przyrodniczych i kulturowych, z uwzględnieniem właściwego rozmieszczenia przestrzennego funkcji oraz ich najbardziej korzystnego i bezkonfliktowego sąsiedztwa. W studium, w obszarze ochrony i opieki nad zabytkami, wyznaczono strefy ochrony konserwatorskiej. 1. Strefy ochrony ekspozycji obejmują obszary zabezpieczające właściwe eksponowanie zespołów i obiektów zabytkowych oraz panoram na te zespoły i obiekty. Postulowane ustalenia dla stref, do uwzględnienia przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego: - Strefa K.8.1. : strefa obejmuje obszar: z punktu na ul. Mleczarskiej m od ul. Płońskiej, widok na panoramę zespołu cukrowni, Osady Fabrycznej i dawnego folwarku Szczurzyn. Rodzaje działań: obszar wyłączony spod zabudowy mogącej zeszpecić widok na w/w zespoły. - Strefa K.8.2. : strefa obejmuje obszar: z wiaduktu ul. Płockiej widok na zabytkowe centrum Ciechanowa leżące za doliną Łydyni. Rodzaje działań: obszar doliny Łydyni wyłączony spod zabudowy mogącej przesłaniać lub szpecić panoramę (możliwa zabudowa jednokondygnacyjna z wysokimi dachami na podstawie ustaleń MPZP), eliminacja dysharmonijnej wysokiej zabudowy; projektowana zabudowa miasta w tej strefie do 3 kondygnacji o spadzistych dachach. 32

33 - Strefy K.8.3, K.8.4, K.8.5 : strefa obejmuje obszar części doliny Łydyni z zamkiem i widokiem na płn. część zabytkowego centrum Ciechanowa z punktów: zbieg ul. Jesionowej i Zielonej, zbieg ul. Zielonej i Parkowej, zbieg ul. Zamkowej i Kmicica. Rodzaje działań: obszar stref od w/w punktów do Łydyni wyłączony spod zabudowy mogącej zeszpecić widok na zamek i płn. część centrum miasta; cały obszar wymaga specjalistycznego projektu uzgodnionego z WKZ - funkcje rekreacyjne, zabudowa płn. części zabytkowego centrum winna być zharmonizowana wysokościowo z już istniejącą, nie szpecić panoramy i nie być konkurencyjną dla ratusza. 2. Strefy ochrony konserwatorskiej zespołów zabudowy zabytkowej: W celu ochrony wartości historycznych i kulturowych, dla zespołów zabytkowych i historycznych obszarów, ustalić należy strefy ochrony konserwatorskiej: - Strefa ochrony konserwatorskiej K.9.1. obejmująca: dawny układ wiejski rejonu ulicy Witosa. Dla obszaru objętego strefą ustala się: utrzymanie zasadniczych elementów rozplanowania, utrzymanie historycznie ukształtowanego układu przestrzennego, uzupełnienie zabudowy w sposób utrwalający historyczne rozplanowanie oraz lokalny charakter zabudowy, utrzymanie historycznego nazewnictwa ulic i gdzie to możliwe jego przywracanie. - Strefa ochrony konserwatorskiej K.9.2. obejmująca: obszar dawnego folwarku Szczurzyn i wielofunkcyjnego kompleksu związanego z cukrownią powstałego w latach Dla obszaru objętego strefą ustala się: utrzymanie zasadniczych elementów rozplanowania i istniejącej zabudowy zabytkowej, zachowanie układu przestrzennego poprzez utrzymanie jego historycznego rozplanowania, rewaloryzacja zabudowy zabytkowej z podkreśleniem charakterystycznych cech ukształtowania, rozwiązań elewacji, użytych materiałów i kolorystyki, rewaloryzacja wartościowych historycznie układów zieleni, zakaz lokalizacji nowej zabudowy na obszarze zespołu rezydencjonalnego dawnego dyrektora cukrowni, dopuszczenie zabudowy uzupełniającej na obszarach produkcyjnych, o gabarytach i wyrazie architektonicznym nawiązującym do budynków zabytkowych. - Strefa ochrony konserwatorskiej K.9.3. obejmująca Dzielnicę Bloki. Wartościowe elementy tego obszaru to: zachowany układ kompozycyjny osiedla z lat i częściowo zachowany dawny układ parcelacyjny, zachowanych kilkadziesiąt budynków z okresu realizacji osiedla, znaczne obszary zieleni będącej integralną częścią dawnej koncepcji przestrzennej (osiedle Bloki, rejon stacji kolejowej). Dla obszaru objętego strefą ustala się: utrzymanie zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej zabudowy zabytkowej oraz właściwego charakteru i skali nowej zabudowy, podkreślenie zachowanego układu kompozycji osiedla, rewaloryzacja zabudowy zabytkowej z podkreśleniem charakterystycznych cech ukształtowania, rozwiązań elewacji, użytych materiałów i kolorystyki. - Strefa ochrony konserwatorskiej K.9.4. obejmująca osiedle Nowy Świat - rejon ronda ul. Gostkowskiej. Wartościowe elementy tego obszaru to: zachowany 33

34 pierwotny układ kompozycyjny wytyczonego ok r. osiedla willowego (tzw. Nowy Świat) na planie gwiazdy o cechach miasta - ogrodu, w tym zachowany centralny wieloboczny plac z wychodzącymi z niego 7 ulicami wraz z ulicami obwodowymi, zachowana zabudowa o wartościach kulturowych charakterystyczna dla architektury lat 30 - tych XX w. Dla obszaru objętego strefą ustala się: utrzymanie zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej zabudowy zabytkowej oraz właściwego charakteru i skali nowej zabudowy, utrzymanie historycznego rozplanowania ulic i placów. - Strefa ochrony konserwatorskiej K.9.5. obejmująca zespół podworski przy ul. Śmiecińskiej. Wartościowe elementy tego obszaru to: pozostałości zespołu podworskiego (dwór, park). Dla obszaru objętego strefą ustala się: utrzymanie historycznego rozplanowania, rewaloryzacja zabudowy zabytkowej, dostosowanie nowej zabudowy do historycznego rozplanowania i zharmonizowania z zabudową zabytkową. - Strefa ochrony konserwatorskiej K.9.6 obejmująca obszar dawnego zespołu dworskiego Gostków. Wartościowe elementy tego obszaru to: założenie parkowe o czytelnym układzie przestrzennym i częściowo zachowanej kompozycji, dwa budynki gospodarcze. Dla obszaru objętego strefą ustala się: utrzymanie historycznego rozplanowania, rewaloryzacja zabudowy zabytkowej, rewaloryzacja parku, przebudowy, rozbudowy, remontów obiektów zabytkowych, prowadzenia prac ziemnych. 3. Strefy ochrony konserwatorskiej - archeologicznej: W celu ochrony śladów osadnictwa przedlokacyjnego, lokacyjnego oraz osadnictwa, które miało miejsce na tym obszarze do co najmniej X w. i umożliwienia ich udokumentowania, ustala się strefy ochrony archeologicznej oraz strefy obserwacji archeologicznej: - Strefa K strefa ochrony archeologicznej (w rejonie Śródmieścia). Strefa obejmuje obszar pozostałości osadnictwa przedlokacyjnego i dwóch lokacji na prawie chełmińskim. Elementy stanu zachowania: grodzisko ze strefą wpisaną do rejestru zabytków, cmentarzysko wczesnośredniowieczne w rejonie ul. Orylskiej, stanowiska archeologiczne przy rynku (Plac Jana Pawła II), duże przestrzenie jeszcze nie zniszczonych i nie przebadanych warstw kulturowych mogących zawierać znaleziska mające wpływ na działalność inwestycyjną. Wymogi obowiązujące w strefie: uzgadnianie z WKZ planowanych prac ziemnych, uzyskiwanie od WKZ zezwoleń na prowadzenie takich prac. - Strefy K obserwacji archeologicznej. Strefy obejmują obszary nieprzebadanych warstw kulturowych. Wymogi obowiązujące w strefie: powiadomienie WKZ o wszelkich planowanych pracach ziemnych, prowadzenie prac ziemnych pod nadzorem archeologicznym, a w razie potrzeby przebadanie metodami archeologicznymi. Strefy występują: w obrębie dawnego zespołu dworsko - parkowego przy ul. Gostkowskiej, w otoczeniu środkowego odcinka ul. Wojska Polskiego, w kierunku rzeki Łydyni, po płd. stronie ul. Śmiecińskiej, po zach. stronie 34

35 ul. Tatarskiej, na wysokości ul. Sienkiewicza, po wsch. stronie ul. Tatarskiej, pomiędzy rzeką Łydynią a obszarem kolejowym, po płn. i płd. stronie ul. Mleczarskiej, pomiędzy rzeką Łydynią a obszarem kolejowym, po zach. stronie ul. Bielińskiej, w płn. części Krubina, w otoczeniu ul. Kruczej. Obszary oraz zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej i krajobrazu kulturowego - Zasady ochrony zabytków wpisanych do rejestru zabytków: 1. W odniesieniu do obszaru historycznego założenia urbanistycznego śródmieścia miasta Ciechanów obowiązuje: - zachowanie istniejącej zabudowy zabytkowej; - uzupełnienie nową zabudową w sposób utrwalający historyczne rozplanowanie oraz lokalny charakter zabudowy, z dostosowaniem wysokości nowej zabudowy do zabudowy historycznej, wysokie dachy kryte dachówką lub blachą, jasne tynki, od strony terenów publicznych (ulic, placów) lokalizacja usług; - dostosowanie skali, gabarytów i detali nowej zabudowy do zabudowy zabytkowej; - rewaloryzacja zabudowy zabytkowej z uwzględnieniem jej cech historycznych. 2. W odniesieniu do zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego: wymóg uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na prowadzenie wszelkich prac i badań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. 3. W celu ochrony wyjątkowych wartości krajobrazu kulturowego miasta, w tym panoramy na: Zamek Książąt Mazowieckich, sylwetę miasta z rejonu podzamcza, zespoły zabudowy historycznej, naturalny krajobraz doliny rzeki Łydyni: - należy kontrolować zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym i zabudowie, nie dopuszczając do realizacji elementów przysłaniających chronione obiekty lub dysharmonijne w krajobrazie kulturowym. 4. Dla zabezpieczenia właściwego eksponowania zabytkowych obiektów i panoram ustala obszary do objęcia ochroną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, poprzez ustalenie stref ochrony konserwatorskiej - ochrony ekspozycji. 35

36 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego miasta Ciechanów Zgodnie z art. 15, ust. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U poz. 199) w planie miejscowym określa się obowiązkowo zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Projekt planu, zgodnie z ww. ustawą musi zostać uzgodniony przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Na terenie miasta i gminy obowiązuje kilkadziesiąt miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wynikają z zapisów zawartych w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i są każdorazowo uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. W planach znalazły się zapisy dotyczące ustaleń w zakresie ochrony dóbr kultury, w celu ochrony obiektów wpisanych do rejestru zabytków, gminnej ewidencji zabytków, w celu zachowania wyjątkowych wartości kulturowych założenia miejskiego, w celu ochrony krajobrazu wsi, w celu ochrony wartości naukowych i poznawczych zabytków archeologicznych. Poniżej, w Tabeli nr 1, przedstawiono rejestr obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta Ciechanów, natomiast w Tabeli nr 2 przedstawiono rejestr sporządzanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta Ciechanów. Powierzchnia miasta Ciechanów pokryta jest w prawie 29% miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Tabela nr 1. Rejestr obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta Ciechanów LP. NAZWA PLANU UCHWAŁA RM DOT. UCHWALENIA NR DATA OPUBLIKOWANA W DZIENNIKU URZĘDOWYM /Z DNIA POWIERZCHNIA UDZIAŁ W POWIERZCHNI MIASTA 1 Mpzp terenu mieszkaniowego Płońska 75/VII/ Województwa Ciechanowskiego nr 22/95, poz r. 1,5 ha 0,05% 2 Mpzp terenu mieszkaniowego Przasnyska 74/VIII/ Województwa Ciechanowskiego nr 22/95, poz r. 7,1 ha 0,22% 3 Zmiana mpzp Przasnyska dot. działki oznaczonej nr 20 85/X/ Województwa Ciechanowskiego nr 29/97, poz r

37 Mpzp Zespół garaży przy ul. Powstańców Wielkopolskich Mpzp terenu mieszkaniowego Parkowa Mpzp terenu mieszkaniowego Graniczna Zmiana mpozp miasta Ciechanowa - dot. terenu przy ul. Gostkowskiej Zmiana mpzp Batalionów Chłopskich I - ABCD Mpzp terenu mieszkaniowego Batalionów Chłopskich II Zmiana mpzp m. Ciechanowa - dot. terenu u zbiegu ul. Ściegiennego i ul. Strażacka Mpzp terenu budownictwa mieszkaniowo - usługowego Sady Gostkowskie II 95/X/ /IV/ /IV/ /VII/ /X/ /V/ /V/ /V/ Mpzp dzielnicy Bloki 103/X/ Mpzp kompleksu zabudowy usługowo - mieszkaniowej Kargoszyńska 139/XI/ Województwa Ciechanowskiego nr 25/95, poz r. Województwa Ciechanowskiego nr 14/96, poz r. Województwa Ciechanowskiego nr 14/96, poz r. Województwa Ciechanowskiego nr 31/96, poz r. Województwa Ciechanowskiego nr 29/97, poz r. Województwa Ciechanowskiego nr 23/98, poz r. Województwa Ciechanowskiego nr 20/98, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 69/99, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 2/00, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 58, poz r. 0,8 ha 0,02% 0,5 ha 0,02% 1,1 ha 0,03% 1,3 ha 0,04% 0,6 ha 0,02% 5,1 ha 0,16% 0,6 ha 0,02% 3,4 ha 0,10% 82 ha 2,5 % 5,6 ha 0,17% 37

38 Mpzp terenu pomiędzy osiedlami Jeziorko i 40 - lecia Mpzp Płocka Mpzp m. Ciechanowa dla 3 obszarów - ul. Komunalna, ul. Kolbe, ul. Wesoła Mpzp terenu budownictwa mieszkaniowego i usług przy ul. Szwanke 44/V/ /VI/ /IX/ /IX/ Mpzp Dolina Łydyni 154/XVI/ Mpzp Różyckiego - Płocka Mpzp Dzielnica Przemysłowa II 387/XXXV/ /XV/ Mpzp Krubin II 280/XXIX/ Mpzp Powstańców Wielkopolskich Mpzp Bogusławskiego Zmiana mpzp Batalionów Chłopskich II 347/XXXVII/ /XXXVII/ /XLI/ Województwa Mazowieckiego nr 207, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 167, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 197, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 224, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 123, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 50, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 249, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 26, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 145, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 145, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 30, poz r. 16,2 ha 0,49 % 39,9 ha 1,22% 12,8 ha 0,39% 6,4 ha 0,20% 56,9 ha 1,74% 11,5 ha 0,35% 76 ha 2,32% 133 ha 4,06% 44,5 ha 1,36% 2 ha 0,06%

39 25 Mpzp Jeziorko II 455/XLIX/ Mpzp Kącka 456/XLIX/ Mpzp Płońska- Sońska 40/IV/ Mpzp Wiejska 97/IX/ Zmiana mpzp Krubin II 221/XVIII/ Mpzp Łydynia 202/XVI/ Mpzp Malinowa 245/XX/ Mpzp Przasnyska II 244/XX/ Mpzp Szczurzynek 281/XXIV/ Mpzp Mławska 411/XXXV/ Mpzp Trakt Rzeczkowska 454/XXXVIII/ Województwa Mazowieckiego nr 147, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 147, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 28, poz r. Województwa Mazowieckiego nr 122, poz r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. 14,14 ha 0,43% 5,85 ha 0,18% 18,2 ha 0,56% 16,6 ha 0,51% ,58 ha 5,63% 23,82 ha 0,73% 17,72 ha 0,54% 46,66 ha 1,42 % 22,05 ha 0,67 % 1,28 ha 0,04% 39

40 36 Mpzp Orylska 479/XL/ Zmiana mpzp Szczurzynek 550/XLVI/ Mpzp Kolonijna 575/XLIX/ Mpzp Sady Gostkowskie III Mpzp przy ul. Sienkiewicza 574/XLIX/ /X/ Województwa Mazowieckiego pozycja Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. Województwa Mazowieckiego pozycja r. razem 32,39 ha 0,99 % ,49 ha 1,36 % 6,39 ha 0,19 % ,97 ha 28,78 % Tabela nr 2. Rejestr sporządzanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta Ciechanów LP. NAZWA PLANU NR UCHWAŁA DATA OPUBLIKOWANA W DZINNIKU URZĘDOWYM/ Z DNIA POWIERZCHNIA UDZIAŁ W POWIERZCHNI MIASTA 1 Zmiana mpzp Dolina Łydyni ,28 ha 0,07% 2 Mpzp BLOKI I ,0 ha 1,04% 3 Mpzp Trakt Rzeczkowska ,28 ha 0,04% razem 37,56 ha 1,15% 40

41 5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego miasta Charakterystyka miasta Miasto Ciechanów pod względem administracyjnym jest gminą miejską, wchodzącą w skład powiatu ciechanowskiego, położoną w płn. części województwa mazowieckiego. Miasto sąsiaduje: od wsch. z gminą Opinogóra Górna, od płn., płd. i zach. z gminą wiejską Ciechanów. Miasto usytuowane jest na skrzyżowaniu ważnych dróg komunikacyjnych: magistrali kolejowej łączącej Warszawę z Wybrzeżem oraz drogi krajowej E 60 wiodącej z Zachodu Europy do krajów nadbałtyckich - Litwy, Łotwy, Estonii i Białorusi. Miasto Ciechanów składa się z kilkunastu osiedli, dosyć luźno powiązanych ze sobą siecią komunikacyjną. Rozległy obszar miasta pozwala na zachowanie stosunkowo niskiej gęstości zaludnienia. Ciechanów podzielony jest na części osadnicze i funkcjonalne zarówno w sposób naturalny - przez dolinę rzeki Łydyni, jak i przez przebiegającą przez środek miasta magistralę kolejową E65. Miasto położone jest pomiędzy Wzniesieniem Mławskim a Wysoczyzną Ciechanowską w makroregionie Niziny Północnomazowieckiej i usytuowane jest niemal centralnie na Wysoczyźnie Ciechanowskiej (120,0 m n. p. m.). Geomorfologicznie dominującą część terenu miasta kształtuje wysoczyzna morenowa zbudowana z piasków naglinionych, czarnych i szarych ziemi wytworzonych z glin, iłów i utworów pyłowych. W zach. i fragmentem środkowej części miasta występuje strefa czołowo - morenowa charakteryzująca się urozmaiconą rzeźbą terenu i znacznymi spadkami. Ciechanów położony w dolinie rzeki Łydyni, lewym dopływie Wkry. Rzeka Łydynia dzieli miasto na dwie części: - lewobrzeżną, obejmującą centrum handlowo - administracyjne i spółdzielcze dzielnice mieszkaniowe, - prawobrzeżną, obejmującą zbudowaną w czasie II wojny światowej dzielnicę domów komunalnych oraz dzielnicę przemysłową w części południowej. Tereny zielone (lasy i zadrzewienia) obejmują zaledwie 139 ha, co stanowi niewiele ponad 4 % powierzchni miasta. Ciechanów położony jest poza istniejącymi i planowanymi do utworzenia obszarami europejskiej sieci obszarów NATURA Na terenie miasta Ciechanowa znajduje się tylko kilka form objętych ochroną przyrody: zespół przyrodniczo - krajobrazowy Dolina Rzeki Łydyni, użytek ekologiczny Bagry, 6 pomników przyrody (5 pojedynczych drzew i 1 głaz narzutowy). Miasto położone jest w płd. - zach. części obszaru Zielone Płuca Polski, który zaliczany jest do obszarów o najlepszym stanie środowiska w Polsce. 41

42 Zarys historii obszaru miasta W 2 poł. X w. Mazowsze zostało włączone do państwa pierwszych Piastów. Pierwsza pisana wzmianka o Ciechanowie pochodzi z 1065 r. - z falsyfikatu mogileńskiego sporządzonego w 1282 r., w oparciu o wcześniejsze zapiski i dotyczy klasztoru benedyktynów w Mogilnie - Ciechanów wymieniono jako jeden z 19 grodów obciążonych dziesięciną na rzecz opactwa. Strategicznie położony gród ciechanowski, ważny punkt obronny na północnym Mazowszu, wielokrotnie był celem najazdów - Pomorzan, Prusów i Jaćwingów, Litwinów, a później Krzyżaków. Źródła potwierdzają istnienie kasztelanii ciechanowskiej w poł. XIII w. - w dokumencie z 1254 r. występuje kasztelan ciechanowski - Racibor. Ciechanów lokowany był na prawie chełmińskim w 1400 r. lecz sama osada i kasztelania istniały wcześniej. Rządy ostatnich Piastów (XIV - XVI w.) stanowiły pomyślny czas w dziejach miasta. W XIV w. książę mazowiecki Siemowit III rozpoczął budowę murowanego zamku obronnego w zakolu rzeki Łydyni. W 1529 r. Ciechanów został włączony do Korony jako stolica jednej z dziesięciu ziem nowego województwa mazowieckiego. W latach miasto znalazło się w rękach królowej Bony, przeżywając okres wzmożonego rozwoju i świetności, o czym może świadczyć wzrost liczby mieszkańców do ponad Wiek XVII przyniósł wiele klęsk (liczne pożary, epidemie i działania wojenne), które przyczyniły się do upadku Ciechanowa. Miasto było kilkakrotnie najeżdżane przez wojska szwedzkie (m.in. w 1655 r. w okresie potopu oraz w 1708 r. w czasie wojny północnej). Po drugim rozbiorze Rzeczypospolitej (1792 r.), decyzją Sejmu Grodzieńskiego, Ciechanów na krótko stał się stolicą województwa (1793 r.). W 1795 r., w wyniku trzeciego rozbioru miasto znalazło się w zaborze pruskim, wchodząc w obręb prowincji Prusy Nowowschodnie. W 1806 r., podczas kampanii Napoleona na Mazowszu, miasto zostało ograbione i zniszczone. Rok później znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego (departament płocki), a od 1815 r., na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego - Królestwa Polskiego, rządzonego przez króla - cara Aleksandra I. W XIX w. ludność Ciechanowa uczestniczyła w zrywach niepodległościowych, w okolicach miasta toczyły się walki z oddziałami rosyjskimi, zwłaszcza podczas powstania styczniowego w latach Po 1864 r. nastąpił szybki wzrost gospodarczy i demograficzny. Wraz z budową kolei nadwiślańskiej dynamicznie zaczął rozwijać się drobny przemysł, przyczyniając się do rozkwitu lokalnej gospodarki. W 2 poł. XIX w. w Ciechanowie założone zostały: browar (1864 r.), cegielnia (ok r.), cukrownia (1882 r.) oraz - młyn parowy (1901 r.). Rozwijała się oświata i kultura. W 1882 r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna, a w 1906 r. oddział Towarzystwa Kultury Polskiej. Sukcesywnie przybywało ludności. Pod k. XIX w. Ciechanów liczył przeszło mieszkańców. W XIX w. z miastem związane były tak wybitne osobistości jak Zygmunt Krasiński, Aleksander Świętochowski, Maria Konopnicka, Stefan 42

43 Żeromski, Bolesław Prus czy Henryk Sienkiewicz, który część akcji Krzyżaków umieścił na zamku ciechanowskim. W 1918 r. Ciechanów powrócił w granice niepodległej Polski. W 1920 r. toczyły się tu walki z oddziałami Armii Czerwonej, które zdołały na krótki okres czasu zająć miasto. W okresie międzywojennym, mimo kryzysu ekonomicznego, miasto rozwijało się, stając się również coraz prężniejszym ośrodkiem kulturalnym. Powstawały liczne organizacje zawodowe i społeczne, ukazywały się czasopisma regionalne. W 1921 r. powołano średnią szkołę ogólnokształcącą. W 1937 r. przystąpiono do rozbudowy sieci elektrycznej i budowy wodociągów. W dniu r. dekretem A. Hitlera, Ciechanów z sąsiednimi ośmioma powiatami, został włączony do III Rzeszy i stał się stolicą rejencji ciechanowskiej Prus Wschodnich. Planując przebudowę miasta Niemcy wyburzyli część budynków przy dawnym rynku lokacyjnym oraz wybudowali dzielnicę dla niemieckiego personelu (Bloki). Dnia r. do Ciechanowa wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Wojna skończyła się z ogromnymi stratami ludzkimi i materialnymi. Dewastacji uległy m.in. wszystkie zakłady produkcyjne. Okres Polski Ludowej przyniósł szybki wzrost liczby ludności, napływającej do powstających w mieście nowych zakładów pracy (do ponad mieszkańców w 1961 r.). Do 1975 r. Ciechanów był stolicą powiatu, a w latach województwa ciechanowskiego. Po kolejnej reformie administracyjno - samorządowej wszedł w obręb województwa mazowieckiego, jako siedziba władz przywróconego powiatu Krajobraz kulturowy Krajobraz kulturowy to niepowtarzalne, indywidualne oblicze obszaru, na które składają się zachodzące w tym obszarze różne procesy polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturowe związane z aktywnością człowieka. Na krajobraz kulturowy składają się elementy materialne (urbanistyka, architektura, zabytki techniki, ruchome, etc.) oraz wartości niematerialne (wydarzenia, miejsca historyczne, wybitne postaci i miejsca z nimi związane, dzieła muzyki, literatury, filozofii itp., tradycje, legendy i wierzenia, etc.). HISTORIA KSZTAŁTOWANIA SIĘ UKŁADU URBANISTYCZNEGO MIASTA Ciechanów należy do najstarszych miast na płn. Mazowszu. Należy przypuszczać, że gród usytuowany na tzw. Farskiej Górze funkcjonował już w 2 poł. XI w. Zaczątkiem miasta był gród i osada targowa, której istnienie potwierdza późniejszy dokument lokacyjny oraz dwa kościoły: parafialny (wzmiankowany w 1065 r.) i augustianów (1353 r.) wraz z klasztorem. W poł. XIII w. Ciechanów stanowił kasztelanię. Farska Góra - najwyższe w okolicy wzniesienie o stromym, wysokim od strony zach. i płd. zboczu i od strony zach. dodatkowo odciętym rzeką Łydynią była miejscem lokalizacji grodu i późniejszej siedziby kasztelana. Położona pomiędzy ul. Księdza Piotra Ściegiennego a parkiem Jarosława Dąbrowskiego, obok kościoła farnego, zagospodarowana 43

44 jest teraz neogotycką dzwonnicą z 1889 r. i parkiem u podnóża. Na wsch. od Farskiej Góry, na terenie trójkątnego placu, ob. Placu Kościuszki, zlokalizowane było podgrodzie z osadą targową. Obecnie plac ten, jeszcze w pocz. XIX w. zwany Zielonym Rynkiem, od płn. zamknięty jest budynkiem Muzeum Szlachty Mazowieckiej. Na skwerze znajduje się pomnik poświęcony poległym w latach żołnierzom Polskiej Organizacji Wojskowej, zrekonstruowany w 1998 r. Około 1355 r. wzniesiono w Ciechanowie obronny zamek książąt mazowieckich, który podobnie jak gród miał on funkcję refugialną (schronienie ludności miasta w okresie zagrożenia). Nowe miasto lokowane zostało w 1400 r. na prawie chełmińskim, ok. 900 m na płn. od grodu i miasta targowego, w pobliżu zamku książęcego. Lokacja na nowym terenie wynikała zapewne z szybkiego rozwoju miasta targowego w 2 poł. XIV w., nie posiadającego umocnień miejskich. Dla wzrastającej liczby ludności funkcja ochronna grodu nie wystarczała, stąd decyzja o lokacji nowego miasta w pobliżu zamku. Gród stał się miejscem schronienia dla mieszkańców osady targowej, zaś zamek - dla ludności z nowo lokowanego miasta. Nowe miasto otrzymało regularny układ z rynkiem na terenie ob. Placu Jana Pawła II i kościół parafialny pw. św. Małgorzaty (w rejonie ob. ul. 17 Stycznia, wzmiankowany w 1427 r.). Ciechanowski rynek zaprojektowany został w kształcie regularnego czworoboku, z którego naroży wybiegały pary prostopadłych doń ulic. Zasadniczy układ rynku pozostał niezmieniony, z wyjątkiem płd. pierzei, rozebranej w 1942 r. - po jej krawędzi przebiega ob. początek ulicy Pułtuskiej. W płn. pierzei rynku znajduje się neogotycki ratusz wzniesiony wg proj. Henryka Marconiego w 1845 r. W 2 poł. XX w. przekształcono rynek w skwer miejski - posadzono drzewa, w miejsce bruku powstały trawniki i fontanny. Rewitalizacja przeprowadzona w pocz. XXI w. doprowadziła ponownie do stworzenia z Rynku centrum miasta. Wykonano nawierzchnię z płyt chodnikowych i kostki brukowej, zmieniono usytuowanie i kształt fontanny, ustawiono ławki Ze pierwotnej drewnianej zabudowy przyrynkowej nic się nie zachowało, ostatni drewniany budynek rozebrano w 2003 r. Zasadniczy układ rynku nie został jednak zmieniony i jest typowym rozwiązaniem urbanistycznym dla miast lokowanych na prawie chełmińskim. Rynek został skomunikowany z osadą targową za pomocą ob. ul. Warszawskiej, która stała się głównym traktem komunikacyjnym łączącym miasto lokacyjne z przedkolacyjnym. Średniowieczna ulica Warszawska do dziś stanowi najważniejszy element struktury miejskiej, łącząc plac Jana Pawła II z placem T. Kościuszki czyli dwa najstarsze ośrodki miasta. W pocz. XXI w. podjęta została rewaloryzacja ulicy. Na znacznej długości zamknięto ją dla ruchu przekształcając w deptak, przeprowadzono remonty większości kamienic, z których wiele prezentuje walory zabytkowe Po 1420 r. wokół Ciechanowa powstały umocnienia miejskie o charakterze wału drewno - ziemnego z kilkoma bramami, otoczonego fosą. Wzmocniono walory obronne zamku przez podwyższenie murów i baszt. Jako jedno z ważniejszych w ówczesnej Polsce, miasto rozwijało się szybko. Opis z 1549 r. wymienia szereg budowli murowanych i kilka brukowanych ulic. Lustracja z 1616 r. podaje informację o istnieniu wałów miejskich 44

45 i szerokiej sieci ulic. W XVI w. do głównych ulic Ciechanowa zaliczano: Warszawską, Zakroczymską, Mławską, Pułtuską i Podpiskowską (Pisarską), a do mających mniejsze znaczenie: Przasnyską, Browarną, Wodną,Poprzeczną, Małą, Święto Małgorzacką i Wielką Święto Małgorzacką, Tylną, Żydowską, Kowalską (Żydowską), Parafialną, Łazienkowską, Psią i Nadfosową. Część z nich była brukowana. Miasto miało charakter rolniczy, mieszczanie posiadali grunty rolne, wokół domów znajdowały się zbudowania gospodarcze. Rozwijał się również przemysł związany z rolnictwem: browary i trzy młyny. Upadek Ciechanowa nastąpił w 1 poł. XVII w. i trwał do pocz. XIX w. W 1820 r. miasto nie posiadało wcale budynków murowanych, poza kościołami a drewniane najczęściej były kryte strzechą Przyspieszenie rozwoju nastąpiło w XIX w. W 2 ćw. XIX w. wybrukowano szereg ulic wraz z rynkiem, przeprowadzono ich regulację, w latach uporządkowano grunty miejskie - na podstawie projektu z 1844 r. - poprzez ich scalenie i przeniesienie zabudowań gospodarczych poza miasto. Wg spisu z 1851 r.: miasto Ciechanów jest nieco porządniejszym od innych miasteczek, ma piękny ratusz, dużo domów murowanych, a wszystkie niemal dachówką kryte. W 2 poł. XIX w. wraz z powstaniem Kolei Nadwiślańskiej zaczął się okres intensywnego rozwoju. Powstały zakłady przemysłowe: browar, cegielnia, cukrownia, młyn parowy. Sukcesywnie przybywało ludności. Pod koniec XIX w. w Ciechanowie mieszkało przeszło osób. Na przełomie XIX/ XX w. w Ciechanowie wzniesiono wiele murowanych kamieniczek. W końcu XIX w. powstały pierwsze budynki zespołu koszar: 3 duże budynki dwupiętrowe, budynek dwupiętrowy 8 stajen i kuźnia. W zach. części miasta, wzdłuż linii kolejowej rozciągał się zespół cukrowni - Osada Fabryczna. W jego płn. krańcu, w parku krajobrazowym, usytuowany był historyzujący pałacyk dyrekcji i administracji. W pobliżu - dom mieszkalny i budynki gospodarcze kadry technicznej i urzędniczej, zaś na płd. od cukrowni - osada mieszkaniowa, złożona z czterech domów mieszkalnych. Browar i młyny znajdowały się również w centrum miasta. W 1918 r. obszar miasta wynosił ok ha. W latach następnych wzrósł zaledwie o 170 ha i wynosił w 1931 r ha. W mieście przeważały grunty niezabudowane - 92% obszaru. Ciechanów był miastem parterowym i jednopiętrowym, rzadziej dwupiętrowym. W 1914 r. w mieście znajdowało się 690 domów mieszkalnych, w 1921 r , w 1931 r W 1931 r. zaledwie 39% budynków mieszkalnych było murowanych, resztę stanowiły domy drewniane. Natomiast większość pokryć dachowych była ogniotrwała, 8,7% domów krytych było drewnem, słomą i innymi materiałami łatwopalnymi. Ożywienie w budownictwie mieszkaniowym nastąpiło na początku lat 30 - tych XX w. Z powodu długotrwałych prac regulacyjnych mieszkańcy wznosili nowe domy w strefie podmiejskiej, głównie na tzw. Podzamczu, korzystając z parcel wydzielonych z majątku ziemskiego Gostków. Osiedle zostało zaprojektowane na planie nieforemnego pięcioboku z rondem w centrum, z którego wybiegało siedem ulic. Na działkach o powierzchni m 2 budowano domy w stylu dworkowym lub kubistycznym. 45

46 Koszty budowy wielu domów obniżano stosując płaskie stropodachy. Podobne, prostopadłościenne domy wznoszono również w centrum miasta (np. dom Reutta). Powstawały również obszerne kamienice (dom Baranowskich w rozległym ogrodzie z fontanną). Natomiast na przedmieściach nadal powstawały budynki drewniane. Okres międzywojenny to czas intensywnego powstawania budynków użyteczności publicznej: zespół budynków starostwa, elektrownia miejska (1924 r.), Bank Reutta, budynek straży granicznej, urząd pocztowo - telekomunikacyjny, budynek szkoły powszechnej (1936 r.), stację pomp (1937 r.), schronisko dla sierot i mleczarnia przy ul. Sienkiewicza, gmach Ligii Ochrony Przeciwpowietrznej i Przeciwgazowej. Systematycznie odnawiano stare domy - do 1927 r., wg danych magistratu, odnowiono 40% budynków. Powstało również wiele miejsc użyteczności publicznej: basen, boisko i strzelnica. Przeprowadzono również szereg prac modernizujących nawierzchnię ulic i przystąpiono do układania chodników. W 1931 r. ogólna powierzchnia ulic wynosiła 11 ha z czego 63,6 % było zabrukowanych. Modernizacja ulic pozwoliła poprawić stan sanitarny miasta. W 1934 r. w Ciechanowie były 44 ulice. Najważniejsza była ulica Warszawska, od strony rynku wraz z przyległymi uliczkami ciasno zabudowana domami żydowskimi: starymi, drewnianymi, o zawilgoconych ścianach. Od skrzyżowania z ul. Sierakowskiego domy były wyższe i nowoczesne. Ul. Warszawska łączyła Rynek z Placem Kościuszki, na którym znajdował się skwer miejski. Parki i skwery miejskie zajmowały zaledwie 2 ha. Prace nad zadrzewieniem miasta prowadzono przez cały okres międzywojenny. Na początku lat 30. XX w. rozpoczęto budowę bulwaru nad Łydynią i parku. W 1932 r. na skwerze przy Placu Kościuszki stanął pomnik poświęcony poległym w walkach Na terenie koszar wzniesiono pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego, odsłonięty r., twórcą był inżynier Korczak. Najokazalszym gmachem miasta było Starostwo, a także synagoga. Na wprost synagogi znajdował się stary cmentarz żydowski (kirkut). Przy ul. Płońskiej - cmentarz katolicki, założony w 1828 r. Przedstawione powyżej działania powodowały, że miasto przybierało stopniowo coraz lepszy wygląd. W latach powstały niemieckie plany przebudowy miasta w strefie rynku lokacyjnego i okolic. W efekcie zlikwidowano uliczki: ul. Kowalską czyli Żydowską, Psią i Żydowską, zniekształcono przebieg ulic Święto Małgorzackiej i Pułtuskiej przez wyburzenie płd. pierzei rynku i stworzenie z nich szerokiej ulicy. W pobliżu powstała dzielnica dla niemieckiego personelu - Bloki. Znajduje się tu 110 bliźniaczych budynków różniących się długością (od 100 do 20 m). Centralą częścią dzielnicy jest Plac. marsz. J. Piłsudskiego. Zlikwidowano plac przy ul. Mostowej i uliczki, łączące go z ulicami Warszawską i Święto Małgorzacką, oraz drogą z Warszawy do Przasnysza poprzez ulicę Tylną z pominięciem rynków W latach 40 - tych XX w. wytyczono też ul. Sienkiewicza. Te przebudowy, zniszczenia II wojny światowej oraz chaos urbanistyczny okresu powojennego mocno zaburzyły pierwotny układ miasta. 46

47 Od 2005 r. wdrażany jest Lokalny Program Rewitalizacji miasta Ciechanów. Przeprowadzono szereg działań mających na celu uczytelnienie historycznego układu miasta i przywrócenie pierwotnego znaczenia jego newralgicznym punktom. Działania na polu architektury połączono z rewitalizacją terenów o walorach krajobrazowych, z uwzględnieniem unikalnej w skali europejskiej specyfiki miasta jaką jest występowanie pól uprawnych w ścisłym obszarze miasta. Wyodrębniono kilka obszarów objętych rozmaitymi formami ochronny. Działania te w dużym stopniu odtworzyły dawną substancję miejską i wyeksponowały główną oś rozwojowa miasta przywracając jej funkcję reprezentacyjnej przestrzeni miejskiej. Zmodernizowano infrastrukturę publiczną, centrum miasta częściowo wyłączono z ruchu kołowego, historycznemu śródmieściu Ciechanowa przywrócono rolę ośrodka koncentrującego życie społeczno - gospodarcze lokalnej społeczności. Oczywiście jest jeszcze bardzo wiele do zrobienia, aczkolwiek kolejny etap rewitalizacji miasta trwa. NAJWAŻNIEJSZE HISTORYCZNIE OBSZARY I ZESPOŁY MIASTA Trakt Średniowieczny - opiera się oś komunikacyjną miasta biegnącą od Zamku Książąt Mazowieckich, poprzez ulice: Wodna, Plac Jana Pawła II, Warszawską, Plac Kościuszki oraz ul. Zieloną, ścieżkę do Farskiej Góry i Parku im. Dąbrowskiego oraz ulice Ściegiennego i odcinek ul. 11 Pułku Ułanów Legionowych wraz z przyległym terenem na którym znajduje się Wspólnota Mieszkaniowa Nr 1. Obszar obejmujący najstarszą część miasta wraz z najstarszymi budynkami sakralnymi i z zabudową z XIX i XX w. wpisany jest do rejestru jako historyczne założenie urbanistyczne oraz objęty jest strefami ochrony konserwatorskiej: B-1, strefą ochrony archeologicznej W oraz strefą obserwacji archeologicznej OW - 1. Zamek Książąt Mazowieckich wraz z otoczeniem jest objęty ochroną dla Zespołu Przyrodniczo - Krajobrazowego Doliny Rzeki Łydyni, na terenie którego się znajduje. Oś traktu stanowi ulica Warszawska. Zlokalizowane są przy niej sklepy, usługi i zabudowa mieszkaniowa. Obecnie jest deptakiem, głównym ciągiem pieszym z atrakcjami turystycznymi, plenerowymi i handlowo - gastronomicznymi. Przy ulicy stoi dawna siedziba banku spółdzielczego, od 1973 r. - Muzeum Szlachty Mazowieckiej. W obszarze tym znajduje się również zespół budynków dawnego starostwa, ob. Komenda Powiatowa Policji - zespół czterech budynków usytuowanych (1925 r.). Zespół stanowi jeden z ważniejszych elementów historycznego założenia urbanistycznego miasta. Nieopodal Placu Jana Pawła II, przy ul. Kilińskiego, znajduje się najstarszy zakład przemysłowy Ciechanowa, nadal czynny -,,Browar Ciechanów (1864 r.) Dzielnica Bloki - (lata ) bardzo czytelny na planie miasta zespół zabudowy wielorodzinnej złożony ze zróżnicowanych w długości, dwukondygnacyjnych budynków z użytkowym poddaszem i dwuspadowym dachem. Obejmuje wydłużony, 82 ha obszar w kształcie wachlarza między ulicami Reja od płn. - zach. i Tatarską od płd. - wsch. - na krótszych odcinkach oraz 17 - go Stycznia i Sienkiewicza, którą od płd. konturują tory kolejowe. Budynki wielorodzinne przeznaczone są dla dwóch, czterech lub więcej rodzin. Nie 47

48 zrealizowano planów budowy osiedli domów jednorodzinnych. Powstało jedynie kilka willi jednorodzinnych we wsch. części dzielnicy, m.in. tzw. Willa Kocha. Jest to najbardziej zdegradowana dzielnica miasta. Większość budynków pochodzących z lat 40 - tych XX w. prezentuje różny stopień dekapitalizacji. Miedzy nimi wybudowane zostały w latach 60 - tych XX w. 3 - piętrowe budynki mieszkalne (tzw. klocki ). Przestrzeń między budynkami zagospodarowana jest nieuporządkowaną zielenią, starymi budynkami gospodarczymi, blaszanymi garażami. Wytyczona w latach 40 - tych XX w. ul. Sienkiewicza - jest jedyną zachowaną w mieście ulicą brukowaną (od dworca PKP do dworca PKS). W dzielnicy zlokalizowane są również prawie w całości zasoby PKP S.A., pochodzące z okresu II wojny światowej. W 2015 r. rozpoczęła się rewaloryzacja terenu. Budynek dworca kolejowego został w 2015 r. rozebrany, w jego miejscu powstaje innowacyjny dworzec systemowy na współcześnie zagospodarowanym terenie. Najciekawszym obiektem dzielnicy jest tzw. Krzywa Hala z podcieniami, gdzie mieści się Biblioteka Akademicka. Wzniesiona w latach , kształtem miała podkreślać układ planowanego Rynku Nowego Miasta. Tuż przed halą miała się znajdować aleja ogrodowa, która planowo miała się kończyć w okolicach obecnej ul. Narutowicza. Przed halą obecnie znajduje się park i obelisk Józefa Piłsudskiego Dzielnica Bloki objęta jest strefą B-3 ochrony konserwatorskiej: obszar osiedla z lat 40 - tych XX w., pozostałości istniejącej wcześniej wsi Ostatni Grosz oraz fragment dawnej wsi Kargoszynek. Wyznaczono też strefy obserwacji archeologicznej obejmujące obszar w okolicy dworca PKS u zbiegu ulic Fabrycznej i 3 Maja, będący fragmentem dawnej wsi Ostatni Grosz oraz obszar w okolicy ZS nr 1, przy ul. Olchowej i części ul. Głowackiego, będący fragmentem dawnej wsi Tatary. Prowadzona rewitalizacja powinna uwzględnić istniejący historyczny układ komunikacyjny oraz powiązanie terenu z istniejącym oraz planowanym zewnętrznym układem komunikacyjnym. Tereny poprzemysłowe - W centrum i na obrzeżach miasta zlokalizowane są wyrobiska pocegielniane wypełnione wodą: Krubin w rejonie ul. Sońskiej - w okresie letnim funkcjonujące jako kąpielisko miejskie, Jeziorko w rejonie ul. Armii Krajowej, Kargoszyn w rejonie ulicy Sygietyńskiego oraz Kanały ograniczone ulicami 17 - go Stycznia, Gostkowską, Kargoszynska i Kraszewskiego. Kanały w okresie II wojny światowej zbiorniki służyły do obsługi pobliskiej cegielni. Początkowo składały się z kilku mniejszych zbiorników wodnych, które w latach 70 - tych połączono w jeden zbiornik przeznaczony do celów rekreacyjnych. W sąsiedztwie zbiorników stoi zabytkowy komin cegielni. 48

49 INNE OBSZARY WAŻNE DLA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO Rejon Cukrowni - obejmuje obszar dawnego folwarku Szczurzyn i wielofunkcyjnego kompleksu związanego z cukrownią, powstałego w latach (strefa ochrony konserwatorskiej B - 2 oraz strefa obserwacji archeologicznej OW - 2 dla kompleksu cukrowni). Nowy Świat - obejmuje część terenu parcelacji majątku Gostków przeznaczonego pod budowę osiedla willowego - tzw. wówczas Nowy Świat - na planie gwiazdy o cechach miasta - ogrodu r. ( Strefa ochrony konserwatorskiej B - 4). Śmiecin - obszar zespołu podworskiego (Strefa ochrony konserwatorskiej B - 5 i strefa obserwacji archeologicznej OW - 5 dla obszaru dawnej wsi Śmiecin i tutejszego zespołu dworskiego u zbiegu ulic Śmiecinskiej i Starowiejskiej. Gostków - obszar dawnego zespołu dworskiego po wsch. stronie ul. Gostkowskiej (Strefa ochrony konserwatorskiej B - 6 i strefa ochrony archeologicznej OW - 6 ). Bielin - obszar zespołu dworskiego Bielin istniejącego przynajmniej od XIV w. nad rzeką Łydynia, u wylotu ulic Bielińskiej i Okopowej. ( Strefa obserwacji archeologicznej OW - 7 ). Krubin - obejmuje teren dawnego zespołu dworskiego i dawnej wsi Krubin, po obu stronach ul. Kruczej, a także fragment terenu zbiegu ul. Krubińskiej, Sońskiej i Żytniej. CENNE DLA MIASTA ZESPOŁY I OBIEKTY Zespół przyrodniczo - krajobrazowy doliny rzeki Łydyni - to obszar o powierzchni 57 ha, położony na terenie miasta Ciechanów, stanowi chronioną prawnie część doliny. Ochrona objęte są wartości przyrodnicze i krajobrazowe terenu oraz występujące tu gatunki roślin i zwierząt a także zasoby kultury materialnej - wpisane do rejestru zabytków: Zamek Książąt Mazowieckich, Kościół Farny, Farska Góra. Założenia zieleni miejskiej Farska Góra Łydynia - zespół z XIX/XX w. wpisany do rejestru zabytków, obejmuje: - park przy Farskiej Górze założony na przełomie XIX/ XX w. na obszarze ok. 1,5 ha; - park przy kościele poaugustiańskim o obszarze 1 ha; - ciąg spacerowy nad Łydynią na obszarze 1,2 ha z pomnikiem Marii Konopnickiej z dziećmi. Zespół cmentarza parafialnego - usytuowany przy ul. Płońskiej, wpisany do rejestru zabytków. Ochroną objęty jest teren cmentarza wraz z ogrodzeniem, furtką i bramami (ok r.), kaplica grobowa Sawickich, ob. cmentarna (pocz. XX w.) oraz drzewostan. Na cmentarzu spoczęli członkowie znakomitych rodów, które przyczyniły się do rozwoju gospodarczego i kulturalnego miasta (Reutt, Ranieccy, Gutkowscy, Zakrzewscy, Franciszek Rajkowski, Tomasz Klonowski). Spoczywają weterani powstań: listopadowego (Wojciech Petrykowski), styczniowego (August Gize, Antoni Roszko), ofiary II wojny światowej - nalotów na Ciechanów, egzekucji i zamęczeni przez Gestapo. Spoczywają tam lekarze, nauczyciele, literaci, społecznicy. Cmentarz przy ul. Płońskiej wpisany został do rejestru zabytków w 1972 r. Zakaz pochówków objął lata Po otwarciu cmentarza dla nowych 49

50 pochówków rozpoczęła się dewastacja zabytkowych grobów - zamieniano je na współczesne formy. Cmentarze żydowskie - pamięć o ludności żydowskiej, w Ciechanowie stanowiącej ok. 40% społeczności winna być kultywowana. Nie zachowało się wiele z dziedzictwa materialnego. Najstarszy cmentarz żydowski w Ciechanowie powstał w XVII w. w rejonie obecnego skrzyżowania ul. 17 Stycznia, Tatarskiej i Jesionowej. Wszelkie ślady nekropolii uległy zatarciu. Kolejny cmentarz żydowski istniał w rejonie obecnych ul. Tylnej i Zagumiennej został założony w 1771 r. na gruncie w pobliżu zrujnowanego wówczas kościoła św. Małgorzaty odstąpionym gminie żydowskiej. W XIX w. gdy ludność żydowska stanowiła ok. 60 % ciechanowskiego społeczeństwa, cmentarz został powiększony. Znajdował się tu ohel cadyka Abrahama Rafaela Landaua (lata ). Cmentarz został zlikwidowany przez Niemców, teren został zniwelowany, fragmenty macew wykorzystano do budowy chodników, ziemia z ludzkimi szczątkami posłużyła do podwyższenia poziomu nowo wytyczonych ulic Pułtuskiej i 17 Stycznia oraz do usypania mającej powstać w przyszłości promenady wzdłuż lewego brzegu Łydyni. Po wojnie teren dawnego cmentarza zajęło budownictwo mieszkaniowe. Tzw. Nowy cmentarz żydowski przy ul. Gwardii Ludowej został założony pod k. XIX w. Również został zdewastowany przez Niemców. Ostatni pochówek odbył się w 1946 r. Na powierzchni 2,26 ha zachowały się 4 nagrobki, z których najstarszy pochodzi z 1888 r. W 1956 r. z inicjatywy Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Przyjaciół Ciechanowa i Okolic z Paryża na cmentarzu wybudowano kamienny pomnik w kształcie schodkowej piramidy, zwieńczony kilkoma ocalałymi macewami. W latach teren cmentarza ogrodzono, a lapidarium przebudowano. Na pomniku widnieje napis w jęz. polskim i jidysz: Tu spoczywają prochy Żydów zamordowanych przez okupantów hitlerowskich w Ciechanowie. Część ich pamięci!. Zespół koszar - usytuowany przy ul. Wojska Polskiego, zespół składa się z 32 budynków mieszkalnych, koszarowych, gospodarczych i użytkowych z lat oraz , ważny ze względu na układ przestrzenny, mniej - ze względów architektonicznych. Zespół stanowi przykład architektury militarnej, pozbawionej cech stylowych. W zespole znajduje się budynek kościoła pw. Św. Judy Tadeusza z lat , utrzymany w stylu pozostałych budynków koszarowych. Kompleks zajmuje powierzchnię ok. 40 ha. Na jego terenie znajdują się dziesiątki zabudowań m.in. magazyny, biurowce, pralnia, remiza strażacka i schron. Kompleks przez kilkanaście lat pozostawał opuszczony, obecnie prowadzone są rozmowy dotyczące przejęcia zespołu przez batalion wojsk pancernych USA we współpracy z Agencja Mienia Wojskowego. Zespół Starostwa - ob. Powiatowa Komenda Policji (1925 r.). Jest to najbardziej monumentalny w mieście zespół 4 budynków z ogrodzeniem i bramami, przy ul go Pułku Ułanów Legionowych, którego budowę władze carskie rozpoczęły w 1913 r. Budynek główny w 1925 r. podwyższono o piętro, elewacje otrzymały wystrój neorenesansowy. Piętnastoosiowa, trójkondygnacyjna fasada skomponowana jest regularnie 50

51 i symetrycznie, z akcentem w postaci pary dwuosiowych pozornych ryzalitów (w piątych od naroży osiach) wyróżnionych lizenami w porządku wielkim, oraz trójkątnymi naczółkami o wklęsło - wypukłym wykroju, ze sterczynami. Trzecia kondygnacja wyodrębniona wyładowanym gzymsem kordonowym; w partii ryzalitu pary okien zastąpione szerokim oknem trójdzielnym. W kompozycji elewacji dekoracyjną rolę odgrywają drobne podziały okien. W okresie międzywojennym mieściło się tu Starostwo Powiatowe, Sąd Powiatowy, Powiatowa Komenda Policji Państwowej i Urząd Skarbowy. Po II Wojnie Światowej powiatowe władze administracyjne, Sąd i Urząd Skarbowy ob. Komenda Wojewódzka Policji. NAJWAŻNIEJSZE ZABYTKI ARCHITEKTURY W Ciechanowie - w historycznie istotnym mieście, zachowało się stosunkowo niewiele starszych obiektów zabytkowych. Dlatego te istniejące należy szczególnie chronić, modernizując - adaptować do nowych funkcji. Zamek Książąt Mazowieckich - jest przykładem największego na Mazowszu średniowiecznego założenia obronnego. W 2013 r. otwarty po rewaloryzacji, jako oddział Muzeum Szlachty Mazowieckiej, jest świetnym przykładem połączenia architektury historycznej ze współczesną. Przy zachowaniu spuścizny minionych wieków realizuje cele współczesne. Masywna, ceglana twierdza ma kształt regularnego czworoboku z dwiema basztami od strony rzeki, osłaniającymi podejście do bramy. W pocz. XV w. w płn. części dziedzińca wzniesiono dwukondygnacyjny tzw. pałac książęcy. Po pożarze i odbudowie podwyższono mury i wieże oraz dobudowano piętro pałacu. Funkcje gospodarcze przejęły drewniane budynki, rozlokowane wzdłuż wsch. i płd. kurtyny murów. Poziom dziedzińca podwyższono o 1,5 m, ponownie podniesiono mury i wieże oraz wzniesiono 5 m szerokości wał gliniano - ziemny umocniony drewnianą palisadą otoczony fosą, której brzegi wyłożono balami dębowymi. Zaplecze gospodarcze zamku (stajnie, chlewy, obory) znajdowało się poza jego murami, na platformie drewnianej, na którą się wchodziło z furty zachodniej - dzisiejsza brama główna. W XVI w. nastąpiła likwidacja starej bramy płd., przebicie nowej - w płd. części kurtyny zach. Wjazd na dziedziniec poprzedzało przedbramie w formie niewielkiego ryzalitu. Wieże przystosowano je do broni palnej. W płd. części dziedzińca wzniesiono ciąg murowanych budynków; podwyższono też górną kondygnację pałacu, który uzyskał renesansowy wystrój. Po śmierci Janusza II w 1495 r. zamek zaczął się chylić ku upadkowi, a po włączeniu Mazowsza do Korony w 1526 r. całkowicie stracił na swym znaczeniu i pod rządami starostów królewskich powoli popadał w ruinę. Pewne próby remontu zamku były prowadzone za czasów królowej Bony, władającej zamkiem w ramach tzw. wdowiej oprawy. Po jej wyjeździe z Polski w 1556 r. więcej takich działań nie podejmowano. W poł. XVII w., w czasie potopu szwedzkiego zamek został spalony przez Szwedów. Od tego czasu 51

52 pozostawał ruina. Po II rozbiorze, w 1803 r., Prusacy rozebrali zabudowania wewnątrz zamku. W latach 60 - tych XX w. rozpoczęto proces odbudowy zamku, który w końcu stał się obiektem muzealnym, o charakterze trwałej ruiny, z niewielką ekspozycją muzealną na basztach i w zrekonstruowanej piwnicy zamkowej tzw. sali gotyckiej. W 2005 r. podjęto rewitalizacje zamku: zrealizowano badania archeologiczne i odbudowę z wpisaniem starożytnych murów nowoczesną architekturę i funkcje. W trakcie 1 etapu powstał współczesny pawilon, tzw. Dom Mały - nowa powierzchnia wystawiennicza, recepcja i sala multimedialna. Autorem pawilonu jest zespół projektowy arch. Marka Kleczkowskiego. Ratusz - perła neogotyckiej architektury z pięknie rozbudowaną elewacją w panoramie miasta stanowi istotny architektoniczny akcent, wyeksponowany w pejzażu kulturowym miasta. Zbudowany w latach 40 - tych XIX w. wg projektu Henryka Marconiego, przebudowany w k. XIX w. Budynek murowany, dwukondygnacyjny, na planie prostokąta, z czworoboczną wieżę zwieńczoną gloriettą - na osi fasady. W narożach wieloboczne filarki, w zwieńczeniu wyładowany gzyms kroksztynowy, w nadślemionach ostrołucznych okien - drobne ukośne podziały. Dach niski, czterospadowy dach kryty blachą. Rewaloryzacja przeprowadzona w latach pozwoliła na nadanie budynkowi nowych funkcji: w skrzydle wschodnim znalazła się siedziba USC, której części wykorzystywane są jako reprezentacyjne sale miasta; w najstarszej części obiektu na parterze znajduje się sala współpracy europejskiej i partnerstwa miast, na piętrze - reprezentacyjne pomieszczenia władz miasta oraz pomieszczenia biurowo - administracyjne. Kościół pw. Narodzenia NMP, dawny kościół farny - najstarsza parafia ciechanowska erygowana w XII w. Obecny kościół wybudowany został w 1. ćw. XVI w., uszkodzony w czasie wojen szwedzkich w 1657 r. oraz na pocz. XVIII w. W 1807 r. zajęty przez wojska Napoleona i przekształcony w piekarnię. Spaleniu uległo wówczas całe wyposażenie wnętrz. Kolejne remonty kościoła prowadzono w latach r. oraz i Kościół późnogotycki, orientowany, murowany z cegły, trójnawowy, pseudobazylikowy. Korpus przecina pseudotransept - para wysokich symetrycznych kaplic (pierwsze tego typu rozwiązanie w Polsce). Sklepienia gwiaździste założone na pocz. XX w. W dawnej zakrystii (obecnie kaplicy) sklepienie kolebkowo - krzyżowe. Kościół ma bogato zdobione ceglane, gotyckie szczyty. Większość wyposażenia pochodzi z XIX w. i XX w. Do starszych elementów należą: dwie kropielnice granitowe z XVI w. i krucyfiks z 1 poł. XVII w., wzorowany jest na wcześniejszym z XV w. W nawie głównej na lewym filarze późnogotycka płyta nagrobna Stanisława Szczurzyńskiego (zm. 1556), z płaskorzeźbioną postacią rycerza w zbroi. Od płd. - pozostałość cmentarza przykościelnego - nagrobek Michała i Marii Mieszkowskich (zm r.). 52

53 Kościół pw. Nawiedzenia NMP wraz z plebanią, dawny klasztor i kościół augustianów (parafia pw. św. Tekli) - pierwotny w tym miejscu kościół pw. św. Marcina, zapewne drewniany, wzniesiony przez księcia Siemowita i jego żonę dla sprowadzonych do Ciechanowa oo. Augustianów, wzmiankowany był w 1372 r. Obok powstał drewniany klasztor. Gotycki, murowany, trzynawowy kościół wzniesiono na pocz. XVI w. W 1 poł. XVIII w., w miejsce drewnianego klasztoru wzniesiono murowany. Świątynia była wielokrotnie niszczona i odbudowywana. Po ostatniej odbudowie rozebrano nawy boczne, zabudowano arkady, zlikwidowano gotyckie sklepienie, a ostrołukowe okna zastąpiono prostokątnymi. Istniejąca polichromia, wykonana została przez Władysława Drapiewskiego, z 1920 r. Wyposażenie z XVIII w., krucyfiks z XVI w. Zakon uległ kasacji po powstaniu styczniowym, ok r. Przeprowadzono wówczas adaptację wnętrz na potrzeby urzędu. Ok r. przystosowano budynek do funkcji domu dziecka i ok r. - na potrzeby parafii. Adaptacje nie naruszyły zasadniczych elementów składających się na zabytkowe wartości budynku - bryła, elewacje, podstawowe rozplanowanie wnętrza. Mimo niezbyt wybitnych walorów zabytkowych jest to obiekt bardzo ważny w dziejach miasta. U wejścia do kościoła znajduje się neogotycka brama z 2 poł. XIX w. murowana z cegły. Składa się z trzech ostrołucznych arkad, w znacznie wyższej części środkowej przepruta jest parą ostrołukowych przezroczy. KAMIENICE W czasie II wojny światowej Niemcy, przygotowując przebudowę miasta, wyburzyli jego część, zaś po wojnie wzniesiono współczesne budynki w miejscu usuniętych budynków drewnianych. Nie zachowało się więc zbyt wiele przedwojennej zabudowy. Najstarsze murowane obiekty mieszkalne i użyteczności publicznej w Ciechanowie pochodzą z ok r. Są to domy parterowe z trójkątnym szczytem nad drzwiami wejściowymi ulokowanymi na osi fasady lub peryferyjnie oraz piętrowe kamienica często z mieszkalnym poddaszem, z regularnie rozmieszczonymi oknami - na piętrze wydzielonym gzymsem, z centralnie umieszczonym balkonem, z gzymsami odcinkowymi nad oknami i detalami zdobniczymi. Najwięcej okazałych budynków powstało w dwudziestoleciu międzywojennym. W wystroju elewacji prezentowały wszystkie style historyczne, z bogactwem detalu: profilowane gzymsy, boniowania, lizeny zwieńczone kapitelami, szczyty neorenesansowe, łuki, balkony z kutymi balustradami, zdobione elementami geometryczno - roślinnymi, wsparte na żeliwnych odlewach, ażurowych wspornikach o dekoracjach roślinnych. Poniżej kilka najciekawszych przykładów. 53

54 Kamienica Brudnickich, ul. Ks. Piotra Ściegiennego 2 Zdjęcie nr 1. Kamienica Brudnickich, ul. Ks. Piotra Ściegiennego 2, źródło: Budynek z 1912 r. neorenesansowy. Dwukondygnacyjna, siedmioosiowa, z nieco niższymi partiami zryzaliowanymi po bokach fasady (jedno - i dwuosiowa). Trzy środkowe osie fasady zaakcentowane trójkątnym szczytem o wklęsło - wypukłym wykroju krawędzi, ze sterczynami oraz odmiennymi proporcjami otworów okien i drzwi. Otwory parteru zamknięte łukiem pełnym (osie środkowe) i koszowym; okna piętra, pojedyncze i zestawione w biforia - prostokątne. Zasób elementów dekoracyjnych: pseudoboniowanie fasady i naroży, opaski okienne z przewiązkami - na piętrze, gzymsy: kordonowy, nadokienne i wieńczący poprzedzony gzymsem kostkowym, tralkowa balustrada balkonu. Kamienica Baranowskich, ul. 11 Pułku Ułanów Legionowych nr 21/23 Zdjęcie nr 2. Kamienica Baranowskich, ul. 11 Pułku Ułanów Legionowych nr 21/23., źródło: Neobarokowy pałacyk wzniesiony w 1928 r. (1930?) na gruntach wsi Aleksandrówka (projekt: Jerzy Korczak, wykonawstwo: firma budowlana Bolesława Roszko). Po wybudowaniu kamienicy, zamieszkał tu m.in. ceniony lekarz Karol Szwanke. W latach budynek zajmował urząd bezpieczeństwa, w którym więziono żołnierzy AK i innych organizacji niepodległościowych. Te wydarzenia upamiętnia tablica z czarnego granitu. Remontowana w 2006 r. Budynek wpisany jest do rejestru zabytków pod dwoma numerami, każdy z wpisów posiada inne datowanie Budynek na rzucie wydłużonego prostokąta, dwukondygnacyjny, na osi i w skrajnych częściach dziesięcioosiowej fasady - zryzalitowany. Ryzalit środkowy czteroosiowy, wyróżniony pilastrami w porządku wielkim, zwieńczony trójkątnym szczytem; 54

55 pozorne ryzality skrajne jednoosiowe, boniowane w narożach, zwieńczone łamanymi szczycikami wpisanymi w attykowy murek wieńczący ścianę; na piętrze - balkony. Arkadowy otwór drzwi w szerokim, boniowanym obramieniu. Trójosiowa elewacja płn. dzielona pilastrami; na osi ściany, w partii dachu - jednoosiowa facjata. Płd. część budynku pozostaje nie wyremontowana. Budynek banku, ul. ul. 3 Maja 3 Zdjęcie nr 3. Budynek banku, ul. ul. 3 Maja 3, źródło: Wzniesiony w k. XIX w., rozbudowany w 1910 r. i ponownie po II wojnie światowej w latach 70 - tych i 80 - tych XX w. - rozbudowa odbyła się bez poszanowania zabytkowej substancji i odebrała płd. części budowli walory zabytkowe. Częściowe ich odzyskanie nastąpiło po współczesnym remoncie. Budynek składa się z dwóch prostokątnych, z których starsza, płn. - wsch. - czteroosiowa, dwukondygnacyjna z trójkondygnacyjnym pseudoryzalitem klatki schodowej, nakryta jest dachem czterospadowym; klatka schodowa zaakcentowana spłaszczonym hełmem. Parter boniowany, na piętrze - cztery pasy taśmowego fryzu. Zamknięte spłaszczonym łukiem okna parteru ramowane opaskami z klińców, okna piętra wyższe, zamknięte łukiem pełnym, z płycinami podokiennymi i opaską z trapezowatym zwornikiem - wokół archiwolty. Pseudoryzalit klatki schodowej w przyziemiu przepruty jest prostokątna wnęką mieszczącą schody, z nadprożem podpartym parą kolumn; w górnej części płytka arkadowa wnęka przepruta oknem prostokątnym i arkadowym. Część płd. - zach. nieco wyższa, trójkondygnacyjna, płasko nakryta. Parter (1910 r.) przepruty jest trzema osiami okien zamkniętych łukiem odcinkowym, w opaskach z klińcami w zwieńczeniu. Naroże ściany boniowane. W górnych kondygnacjach okna prostokątne, na piętrze ujęte płaskimi opaskami ze zwornikami. Cokół licowany kamiennymi ciosami, kondygnacje rozdzielone masywnym gzymsem. Ściana ujednolicona kolorystycznie, detal wypracowany w tynku, cokół licowany kamieniem. 55

56 Budynek dowództwa straży granicznej, ob. Komenda Rejonowa Policji, Plac Kościuszki nr 5 Zdjęcie nr 4. Budynek dowództwa straży granicznej, ob. Komenda Rejonowa Policji, Plac Kościuszki nr 5, źródło: Wzniesiony w r., eklektyczny, Trójkondygnacyjny budynek w fasadzie zwieńczony schodkowym szczytem. Fasada dziesięcioosiowa, skomponowana regularnie, rozczłonkowana płytkimi wnękami, lizenami w porządku wielkim obejmującymi dwie górne kondygnacje oraz trzema balkonami. W Ciechanowie przed utworzeniem Straży Granicznej funkcjonował mazowiecki inspektorat okręgowy Straży Celnej. W 1928 r. powołano inspektorat Straży Granicznej w Ciechanowie, który był jednym z 5 inspektoratów okręgowych funkcjonujących w strukturze tej Korpusu Ochrony Pogranicza. Dom, ul. Ściegiennego 9 Zdjęcie nr 5. Dom, ul. Ściegiennego 9, źródło: Wzniesiony w 1902 r., stanowi nieco bogatszą wersję typowej zabudowy miasta z pocz. XX w. Dwukondygnacyjny z czteroosiowym, trójkondygnacyjnym pozornym ryzalitem w fasadzie, zwieńczonym attykowym szczytem łamanym. Boczne osie ściany ujęte w masywne boniowanie, w partii dachu zwieńczone prostymi murkami attykowymi. Okna prostokątne, trzy balkony rozmieszczone symetrycznie w dwóch kondygnacjach. 56

57 Dom, ul. 3 Maja 7 Zdjęcie nr 6. Dom, ul. 3 Maja 7, źródło: Wzniesiony w 1888 r., jest przykładem typowej parterowej zabudowy miasta. Fasada skomponowana regularnie, przepruta prostokątnymi otworami okien i drzwi. W środkowej partii okna szersze, trójdzielne. Na osi ściany obszerna dwuoosiowa facjata zamknięta trójkątnie. Skromne detale architektoniczne to gzyms wydzielający podokapową partię ściany, prostokątne płyciny nadokienne i odcinki gzymsu parapetowego. Willa, ul. Sierakowskiego 16 Zdjęcie nr 7. Willa, ul. Sierakowskiego 16, źródło: Wzniesiona w 1932 r. Modernistyczna. Kubizująca bryła złożona z dwóch, zróżnicowanych w wysokości prostopadłościanów, i narożnego, parterowego aneksu dźwigającego taras. Obszerne, prostokątne okna, na parterze z drobnymi podziałami, podkreślają funkcjonalne zabytkowe walory budynku. Współczesna wymiana okien - w proporcjach i podziałach nie odbiegających od pierwotnych. 57

58 Budynek Banku Spółdzielczego, ob. siedziba Muzeum Szlachty Mazowieckiej, ul. Warszawska 59/61, Mickiewicza 4 Zdjęcie nr 8. Budynek Banku Spółdzielczego, ob. siedziba Muzeum Szlachty Mazowieckiej, ul. Warszawska 59/61, Mickiewicza 4; źródło: Niewielki budynek wzniesiony z 1925 r. wg projektu ciechanowskiego architekta Jerzego Korczaka. Parterowy budynek nakryty dachem łamanym z jednym naczółkiem. Na osi fasady dwukondygnacyjny trójboczny ryzalit nakryty stożkowym dachem. W skrajnych osiach fasady płytkie, jednoosiowe ryzality zwieńczone trójkątnymi szczytami. Naroża poszczególnych elementów zaakcentowane boniowanie. Otwory okien arkadowe i prostokątne. Kamienica, ul. Warszawska 18 Zdjęcie nr 9. Kamienica, ul. Warszawska 18, źródło: Nieruchomość zabudowana kamienicą wzniesiona w 1925 r. i dobudowanym w 1960 r. aneksem. Przed II wojną światową należała do rodziny żydowskiej. Modernistyczna kamienica narożna z narożnikiem założonym na łuku. Część frontowa i narożnik nieco wyższe. Oś fasady zaakcentowana balkonami i schodkowym szczycikiem. 58

59 Hala Pułtuska, ul. Pułtuska 12 Zdjęcie nr 10. Hala Pułtuska, ul. Pułtuska 12, źródło: Wzniesiona w latach , jest najdłuższym budynkiem w mieście m. Budynek trójkondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty naczółkowym dachem. Wydzielona gzymsem dolna kondygnacja przepruta arkadami witryn sklepowych i okien. W dwóch górnych regularnie rozmieszczone okna prostokątne. ZABYTKI PRZEMYSŁOWE Budynek Administracji browaru, obecnie Nowy Urząd Miasta, ul. Kilińskiego 4/8 Zdjęcie nr 11. Budynek Administracji browaru, obecnie Nowy Urząd Miasta, ul. Kilińskiego 4/8, źródło: Browar Ciechan założony został 1864 r. przez warszawskiego piwowara Karola Machlejda, z rodziny szkockich emigrantów. W latach 30 - tych XX w. browar był jednym z największych spośród istniejących na terenie działania Warszawskiej Izby Przemysłowo - Handlowej. W latach zakład zaczął dynamicznie rozwijać sieć dystrybucji w Polsce i wprowadzać na rynek nowe marki piwa (Pszeniczne, Miodowe). W 2008 r. wyroby Browaru Ciechan zostały wpisane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi na polską Listę Produktów Tradycyjnych. Budynek administracji - dwukondygnacyjny o znacznie rozczłonkowanej bryle i elewacji o detalu uproszczonym w trakcie remontu. 59

60 Most 3-go Maja Zdjęcie nr 12. Most 3 - go Maja, źródło: Wzniesiony w 1928 r. Modernistyczny, masywny, upięty obeliskami, na których umieszczono latarnie. W trakcie II WŚ został zburzony, potem odbudowano go w obecnej - uproszczonej i dużo lżejszej formie (bez latarni). Obecnie zakończono remont (2009 r.) generalny mostu, w wyniku którego została przywrócona międzywojenna bryła budowli. Wieża ciśnień, ul. Płocka Zdjęcie nr 13. Wieża ciśnień, ul. Płocka, źródło: Wzniesiona w 1976 r. Stoi w najwyższym punkcie Ciechanowa. Unikalna konstrukcja: zbiornik z blachy stalowej, o pojemności m3, ma kształt opony (torusa) wykonanej z rury o średnicy 6m i opiera się na hiperboidalnej konstrukcji wsporczej, wykonanej z 64 prostych rur, z wierzchołkami odpowiednio przemieszczonymi w stosunku do ich podparcia na fundamencie Zaprojektowana, jako wyrównawczy zbiornik wody dla dzielnicy przemysłowej. Jakiś czas była ona używana, ale nigdy nie zapełniono jej do końca. Było parę pomysłów na jej zagospodarowanie, ale póki, co od lat 80 - tych jest opuszczona. Głównym projektantem był architekt J. Bogusławski, projekt opracowano w Biurze 60