Gminny Program Opieki nad Zabytkami

Transkrypt

1 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Gminy Wieliszew

2 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata SPIS TREŚCI 1 WSTĘP PODSTAWA PRAWNA UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE (Z UWZGLĘDNIENIEM ZAPISÓW USTAWY O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI Z DNIA 23 LIPCA 2003 R.) UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ (SWOT) ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY Wieliszew ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI... 95

3 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata WSTĘP Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003, Nr 162, poz z późn. zm.) nakłada na gminy obowiązek sporządzenia programu opieki nad zabytkami. Mówi o tym artykuł 87 ustawy. Głównym beneficjentem realizacji programu jest społeczność lokalna, która bezpośrednio powinna odczuć efekty jego wdrażania. Dotyczy to nie tylko właścicieli i użytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale również wszystkich mieszkańców. Przyjęty przez Radę Gminy w formie uchwały, gminny program opieki nad zabytkami jest elementem polityki samorządowej. Będzie służyć podejmowaniu planowych działań dotyczących inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program opieki nad zabytkami ma pomóc w aktywnym zarządzaniu zasobem stanowiącym dziedzictwo kulturowe gminy. Wskazane w programie działania są skierowane na poprawę stanu zabytków, ich rewaloryzację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców i turystów. Gminny program opieki nad zabytkami, m.in. poprzez działania edukacyjne, ma też budzić w lokalnej społeczności świadomość wspólnoty kulturowej, roli i znaczenia lokalnych wartości i wspólnych korzeni. Wspólna dbałość o zachowanie wartości kulturowych wzmacnia poczucie tożsamości, wspiera identyfikacje jednostki z tzw. małą ojczyzną. Gminny program opieki nad zabytkami jest opracowywany na 4 lata. Z realizacji programu wójt co dwa lata sporządza sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy. Kolejne sporządzane programy opieki powinny uwzględniać pojawiające się nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniające się warunki społeczne, gospodarcze i kulturowe, nowe kryteria oceny i aktualny stan zachowania zasobu oraz prowadzone okresowo oceny efektów wdrażania obowiązującego programu.

4 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata PODSTAWA PRAWNA Podstawą prawną sporządzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami gminy Wieliszew są przepisy wynikające z ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz z późn. zm.). Ustawa ta wprowadziła obowiązek sporządzania przez gminy gminnych programów opieki nad zabytkami. Zgodnie z art. 87 wymienionej ustawy, prezydent, burmistrz lub wójt sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Gminny program opieki nad zabytkami jest uchwalany przez Radę Gminy, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Program ogłaszany jest w Dzienniku Urzędowym Województwa. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określiła główne cele gminnych programów opieki nad zabytkami, do których należą: włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; określenie warunków współpracy w właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;

5 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieki nad zabytkami. Program opieki nad zabytkami jest dokumentem uzupełniającym w systemie planowania. Wyznacza cele i określa instrumentarium służące do ich osiągnięcia.

6 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE (Z UWZGLĘDNIENIEM ZAPISÓW USTAWY O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI Z DNIA 23 LIPCA 2003 R.) 3.1 Obowiązek sporządzania gminnych programów opieki nad zabytkami Obowiązek sporządzania gminnych Programów opieki nad zabytkami określa zapis art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz z późn. zm.). W myśl art. 87 tej ustawy: 1. Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. 2. Programy, o których mowa w ust. 1, mają na celu, w szczególności: 1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

7 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4. Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. 5. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. 3.2 Definicje Z uwagi na konieczność precyzyjnego odnoszenia się w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami do zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz z późn. zm.), przyjęto za ustawą następujące definicje: 1) zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową; 2) zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt. 1; 3) zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt. 1; 4) zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem; 5) instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami;

8 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata ) prace konserwatorskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań; 7) prace restauratorskie - działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań; 8) roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku; 9) badania konserwatorskie - działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich; 10) badania architektoniczne - działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń; 11) badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; 12) historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13) historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi; 14) krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze;

9 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata ) otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków, w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. 3.3 Sposoby opieki nad zabytkami w świetle przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Według zapisów art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz z późn. zm.) ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej, działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Zgodnie z art. 5 ustawy opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega w szczególności na zapewnieniu warunków: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;

10 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata ) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. W myśl art. 6 ustawy ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: krajobrazami kulturowymi, układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego, obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, cmentarzami, parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984), instrumentami muzycznymi,

11 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Art. 6 ustawy mówi również, iż ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. W ustawie znajdują się zapisy precyzujące formy ochrony zabytków. Art. 7 ustawy stanowi, iż formami ochrony zabytków są: 1) wpis do rejestru zabytków; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. 3.4 Opieka nad zabytkami jako zadanie własne gminy Obowiązki jednostek samorządowych określają zarówno przepisy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz z późn. zm.), jak również ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 r., Nr 16 poz z późn. zm.). Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa obowiązki oraz kompetencje gminy w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

12 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Obowiązki są określone m.in. w art.22, pkt.4 narzucającym obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków, art.87 regulującym sporządzenie na okres czteroletni gminnych programów opieki nad zabytkami, oraz w art.18 i 19 nakazujących uwzględnianie zapisów tych programów przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania. Ponadto w nowelizacji ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia z dnia 18 marca 2010 r., która weszła w życie 5 czerwca 2010 r., do art. 19 dodano ust.1a wskazujący zabytki, których ochrona musi być bezwarunkowo uwzględniona w decyzjach o ustaleniu inwestycji celu publicznego, decyzjach o warunkach zabudowy, decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzjach o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej oraz decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Są to zabytki wpisane do rejestru wraz z ich otoczeniem oraz zabytki nieruchome, znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków. Dodatkowo w artykułach 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71 i 72 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zawarte są szczegółowe określenia obowiązków samorządu dla objętych ochroną zabytków, które są własnością gminy lub są w jej posiadaniu. Dodatkowo art. 81 i 82 regulują możliwość udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru przez organ stanowiący gminy, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Na podstawie art. 96 istnieje także możliwość, iż wojewoda, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może powierzyć, w drodze porozumienia, prowadzenie niektórych spraw z zakresu swojej właściwości, w tym wydawanie decyzji administracyjnych, gminom i powiatom, a także związkom gmin i powiatów, położonym na terenie województwa. W Ustawie o samorządzie gminnym, w rozdziale 2, określone są zadania odnoszące się wprost lub pośrednio do ochrony zabytków. Art mówi, iż do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów, co za tym idzie

13 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata również opieka nad zabytkami. Art doprecyzowuje, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, co może się przekładać na działania związane z opieką nad zabytkami w kontekście: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury, kultury fizycznej i turystyki, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, promocji gminy i współpracy z organizacjami pozarządowymi.

14 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 4.1 Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Wieliszew, jest zbieżny ze strategicznymi celami państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Cele te wymienione są w dokumentach: Tezy do Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W Tezach do Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajduje się szereg zapisów mających istotny wpływ na niniejszy dokument. Należą do nich zapisy określające cele Programu i zasady ochrony konserwatorskiej. We wstępie do Tez określono główne cele programu, którymi jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Celem jest także stworzenie wykładni porządkującej sferę ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1) Zasady primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić); 2) Zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych), 3) Zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych), 4) Zasady, zgodnie, z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco, 5) Zasady czytelności i odróżnialności ingerencji, 6) Zasady odwracalności metod i materiałów, 7) Zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. Wymienione zasady dotyczą zarówno konserwatorów pracowników urzędów, profesjonalnych konserwatorów - restauratorów dzieł sztuki,

15 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata konserwatorów architektów, urbanistów, budowlanych, archeologów, badaczy, właścicieli i użytkowników, w tym duchownych codziennych konserwatorów zabytkowych świątyń. W rozdziale 2 Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami, zagadnienia zostały opisane w sposób określający po pierwsze cel, a następnie kierunki działania. Dotyczy to w szczególności stanu zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych, stanu zabytków techniki, pomników historii, obiektów z Listy Dziedzictwa Światowego UNESCO, (dla tych tematów wspólnym jest utworzenie krajowej ewidencji w systemie cyfrowym oraz monitoring stanu i sposobów wykorzystania), stanu służb konserwatorskich, stanu opieki nad zabytkami i wreszcie stanu uregulowań prawnych. Rozdział 3 Działania o charakterze systemowym mówi o powiązaniu ochrony zabytków z polityką ekologiczną, dotyczącą ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa oraz o wypracowaniu strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzeniu jej do polityk sektorowych. W rozdziale 4 System finansowania omówione są aspekty stworzenia sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. W kolejnym, rozdziale 5 Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod działania omówione jest dokumentowanie poprzez tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach oraz stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji; wypracowanie spójnego systemu dokumentowania badań, stanu zachowania oraz określania i certyfikacji wartości zabytkowych, wspólnego dla wszystkich typów zabytków; monitorowanie - poprzez gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa oraz ujednolicenie metod działań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych. Rozdział 6 Kształcenie i edukacja, porusza fundamentalne zagadnienie stałej pracy nad wzrostem świadomości, dotyczącym wartości dziedzictwa

16 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata kulturowego i jego ochrony w życiu i prawidłowym funkcjonowaniu społeczeństwa. W rozdziale 7 Współpraca międzynarodowa opisane są zagadnienia mające na celu wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie. Narodowa strategia rozwoju kultury na lata Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Wieliszew, jest zbieżny z głównymi zadaniami Programu Operacyjnego nr 9 Dziedzictwo kulturowe, do których należy intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz rozwój kolekcji muzealnych, poprawa stanu zachowania zabytków, zwiększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym także dziedzictwa archeologicznego), kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne, zwiększenie roli zabytków i muzealiów w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę oraz na wypadek sytuacji kryzysowej i konfliktu zbrojnego. Główne założenia Strategii dokumentu, wytyczające kierunki przy tworzeniu Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami to m.in. działania zmierzające do aktywnego zarządzania zasobami materialnego dziedzictwa kulturowego poprzez poprawę stanu zabytków, zwiększenie ich dostępności dla turystów, inwestorów, mieszkańców, min. poprzez adaptacje, zwiększenie atrakcyjności regionów poprzez wykorzystanie przez nie wartości wynikających z lokalnego zasobu dziedzictwa kulturowego oraz edukacja i wdrażanie metod nowoczesnego administrowania związane z ochroną i zachowaniem zabytków. Beneficjentami Programu mogą być m.in. samorządowe instytucje kultury i jednostki samorządu terytorialnego. Zadania Programu będą realizowane poprzez:

17 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Priorytet 1. Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych, realizowany bez udziału środków europejskich, dotyczący bezpośrednio: o rewitalizacji historycznych obszarów miejskich; o ochrony i zachowania krajobrazu kulturowego wsi; o rewitalizacji, rewaloryzacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele inne niż kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, parków i ogrodów; o rewaloryzacji i konserwacji zabytków budownictwa drewnianego; o rewaloryzacji zabytkowych cmentarzy oraz renowacji, ochronie i zachowaniu miejsc pamięci i martyrologii w kraju i za granicą; o prowadzenia badań archeologicznych i zabezpieczenia zabytków archeologicznych; o konserwacji zabytków ruchomych (niewchodzących w skład zasobów muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów w kraju i zagranicą; o dokumentowania zabytków (w tym badania naukowe i inwentaryzacja) w kraju i za granicą; o zabezpieczenia przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych; o ochrony zabytków na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego. Priorytet 2. Rozwój i konserwacja kolekcji muzealnych, realizowany bez udziału środków europejskich, dotyczący bezpośrednio: o zakupu dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych; o zakupu starodruków i archiwaliów; o konserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych w kraju i za granicą;

18 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o wspierania muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych; o dofinansowania wykonania kopii starodruków i inkunabułów. Narodowy program kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata i Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Kultury i Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego. Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego wynika z Narodowego Planu Rozwoju (uchwalonego Ustawą z dn r. Dz. U. z 2004 r. nr 116, poz. 1206). Służy on do wdrażania Narodowej Strategii rozwoju Kultury w sferze dotyczącej opieki nad zabytkami. Jako uzupełnienie tych dokumentów, funkcjonuje również Sektorowy Program Operacyjny Rozwój kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego przyjęty przez rząd we wrześniu 2005 r. Za cel strategiczny programu operacyjnego przyjęto tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności i znaczenia kultury, jako czynnika rozwoju społeczno-ekonomicznego. Cel ten będzie realizowany między innymi poprzez realizację priorytetów w zakresie ochrony i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym, budowę i rozbudowę infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym, rozwój infrastruktury kultury i ochrona dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym oraz renowację i konserwację zabytków ruchomych. W kontekście Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Wieliszew najbardziej istotne jest ostatnie z wymienionych działań. Działanie ukierunkowane jest na projekty z zakresu ochrony ruchomych obiektów dziedzictwa kulturowego o znaczeniu międzynarodowym, ogólnokrajowym i ponadregionalnym. Celem realizacji działania jest zachowanie dla przyszłych pokoleń ruchomych obiektów dziedzictwa kulturowego poprzez renowację, konserwację, a także zabezpieczenie przed zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem poza granice kraju. W ramach działania do realizacji przewiduje się projekty infrastrukturalne o wartości powyżej 100 tys. euro. Wśród kwalifikujących się projektów są między innymi konserwacja i digitalizacja muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych; konserwacja innych zabytków ruchomych (niewchodzących w skład

19 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata zasobów muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów; wspieranie rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych; zabezpieczenie przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych; tworzenie kompleksowych systemów informacji zabezpieczeń przed nielegalnym wywozem dzieł sztuki przez granice oraz zabezpieczenie zabytków ruchomych przed kradzieżą i zniszczeniem. Beneficjentami Programu mogą być między innymi jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, organizacje pozarządowe działające na zasadzie non-profit, kościoły i związki wyznaniowe oraz archiwa. 4.2 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Wieliszew wykazuje zgodność zarówno z programami o charakterze wojewódzkim jak i powiatowym, a w szczególności z następującymi programami strategicznymi i ich celami: Strategia rozwoju województwa mazowieckiego do roku 2020 (po aktualizacji w marcu 2006 r.). Kwestia opieki nad zabytkami jest traktowana w Strategii w szerszym kontekście tworzenia więzi lokalnych społeczności z zamieszkiwanym przez nią obszarem oraz tworzenia i pielęgnowania tradycji regionalnych, tzw. małych ojczyzn, na którą w polityce regionalnej Unii Europejskiej kładzie się bardzo duży nacisk. W dokumencie zdiagnozowano najważniejsze problemy w dziedzinie kultury i dziedzictwa kulturowego występujące na Mazowszu, są to: spadek liczby instytucji kultury pociągający za sobą zmniejszenie oferty kulturalnej regionu; likwidacja znacznej liczby bibliotek w województwie; fakt znajdowania się licznie występujących w regionie zabytków w bardzo często w złym stanie technicznym oraz postępująca eliminacja zabudowy drewnianej z krajobrazu kulturowego Mazowsza;

20 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata brak promocji i niski poziom wiedzy dotyczącej regionu oraz niewystarczającej identyfikacji mieszkańców z Mazowszem. W związku z tym nacisk został położony głównie na promocje wizerunku województwa, której celem jest budowanie pozytywnych skojarzeń związanych z jego wizerunkiem i propagowanie produktów charakterystycznych dla regionu. Kreowanie i promocja produktu regionalnego nie tylko przyczyni się do budowania i wzmacniania tożsamości i atrakcyjności regionu, ale także stanowić będzie ważny element jego promocji w wymiarze krajowym i europejskim. Województwo mazowieckie ze względu na swoje walory kulturowe, turystyczne i przyrodnicze ma ogromne możliwości promowania lokalnych, niepowtarzalnych produktów ściśle związanych ze środowiskiem geograficznym, kulturą oraz gospodarką regionu. Przedstawione działania, w kontekście opieki nad zabytkami, będą w przeważającej mierze polegały na: Kształtowaniu tożsamości regionu oraz kreowaniu i promocji jego produktu, realizowanemu między innymi poprzez: o ochronę i promocję, którymi powinny zostać objęte zespoły urbanistyczne i dziedzictwo drewniane (w tym miejscowości o charakterystycznej unikalnej drewnianej zabudowie letniskowej położnej wzdłuż tzw. linii otwockiej), cenne krajobrazy kulturowe wsi i małych miast; o promocję unikalnych zabytków architektury, miejsc pamięci narodowej oraz zamieszkania i pobytu wielkich twórców identyfikujących się z regionem; o kreowanie regionalnych ośrodków tożsamości kulturowej. Promocji i zwiększaniu atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego realizowanej między innymi dzięki: o wzmocnieniu dotychczasowych kierunków działań samorządu, propagujących zasoby dziedzictwa kulturowego oraz rozwój kultury w regionie;

21 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o rewitalizacji zespołów zabytkowych i wykorzystanie ich do rozwoju funkcji turystycznych; o wsparciu tworzenia lokalnych parków kulturowo-historycznych wokół istniejących zabytków architektury umożliwiających rozwój funkcji turystycznych. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego W ramach RPO WM wspierane będą działania z zakresu ochrony i odnowy obiektów i zespołów zabytkowych lub historycznych służące poszerzeniu oferty turystycznej lub kulturalnej, w tym dotyczące renowacji, zabezpieczeniu przed zniszczeniem i kradzieżą adaptacji do nowych funkcji turystycznych lub kulturowych m.in. zespołów pałacowo-parkowych, zespołów fortyfikacyjnych, budowli i zespołów obronnych, obiektów sakralnych parków zabytkowych oraz obiektów poprzemysłowych. Działania te będą realizowane w ramach Priorytetu VI. Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji. Działanie 6.1. Kultura. W szczególności w grę wchodzą: rewitalizacja, konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, modernizacja, adaptacja historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym: o obiektów sakralnych, o zespołów fortyfikacyjnych, o budowli i zespołów obronnych, o parków zabytkowych, o obiektów poprzemysłowych; konserwacja zabytków ruchomych udostępnianych publicznie; zabezpieczenie zabytków przed zniszczeniem lub kradzieżą; digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego pod warunkiem powszechnego udostępnienia. Beneficjentami mogącymi skorzystać ze wsparcia w tym działaniu są m.in.: Jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,

22 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Instytucje kultury, Organizacje pozarządowe, Kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych, Jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną, Podmioty działające w oparciu o zapisy Ustawy o partnerstwie publiczno prywatnym. Maksymalne wsparcie wynosi 85 % lub też wynika z właściwego rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego (w przypadku wystąpienia pomocy publicznej). Maksymalna wartość projektów w zakresie utrzymania i ochrony dziedzictwa kulturowego o znaczeniu regionalnym i lokalnym wynosi do 20 mln zł. Dla niektórych typów projektów maksymalna wartość projektu wynosi 4 mln zł, tj. dla projektów dotyczących: konserwacji zabytków ruchomych, rozwoju zasobów cyfrowych w dziedzinie zasobów bibliotecznych, archiwalnych, filmowych oraz zasobów wirtualnych muzeów, galerii, fonotek, filmotek, cyfrowych bibliotek itp., zabezpieczenia zabytków przed kradzieżą i zniszczeniem oraz projektów realizowanych przez instytucje kultury państwowe i współprowadzone z ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego, archiwa państwowe. Kwestie opieki nad zabytkami, w szerszym kontekście, pojawiają się także w Priorytecie V. Wzmacnianie roli miast w rozwoju regionu. Działanie 5.2. Rewitalizacja miast. Wsparcie jest udzielane w ramach określonych przez uchwalony przez gminę lokalny program rewitalizacji, przy czym przedsięwzięcia planowane do realizacji powinny mieć charakter kompleksowy umożliwiający w dalszej perspektywie ożywienie społeczno-gospodarcze terenu. W ramach lokalnych programów rewitalizacji możliwe jest realizowanie działań w zakresie opieki nad zabytkami polegających na renowacji budynków o wartości architektonicznej i znaczeniu historycznym, m.in. zlokalizowanych

23 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata w strefie ochrony konserwatorskiej, w tym prace konserwatorskie, odnowienie fasad i dachów budynków wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego z dnia r. Plan został uchwalony przez Sejmik Województwa Mazowieckiego Uchwałą nr 65/2004 (Dz. Urz. Woj. Maz. nr 217z r., poz.5811). W zakresie opieki nad zabytkami skupia się on na następujących zagadnieniach: Kształtowaniu tożsamości kulturowej Mazowsza poprzez pielęgnowanie i rozwój lokalnych, materialnych i niematerialnych dóbr kultury; Potrzebie podnoszenia stanu świadomości społecznej w zakresie dziedzictwa historycznego, wspólnoty dziejów, tradycji; Zobowiązaniu do ochrony i utrzymania zabytków, przy uwzględnieniu potrzeb współczesnego społeczeństwa (zgodnie z Konwencją w sprawie Ochrony zabytków Architektonicznych w Europie. Podpisaną w Cordobie w 1995 r.), co realizowane będzie dzięki: o ochronie architektury drewnianej, o ochronie zespołów architektoniczno parkowych, jako obrazu historycznej struktury społecznej, o uświadomieniu, iż współczesny zakres ochrony zabytków odbywa się w skali ponadjednostkowej, zawierającej budowle, dzieła, założenia i zespoły stanowiące przedmiot ochrony, o zróżnicowaniu potrzeb ochrony, z punktu widzenia przyrodniczego, kulturowo zabytkowego, historycznego, turystyczno wypoczynkowego, etc. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata z dnia r. ze zmianami wynikającymi z Zarządzenia Nr 98/11 z dnia r. W ramach prac nad Wojewódzkim Program Opieki nad Zabytkami na lata sformułowano cel strategiczny Zachowanie regionalnej przestrzeni kulturowej i kultywowanie tradycji jako podstawa budowania tożsamości kulturowej regionu i kształtowania postaw społecznych w sferze opieki nad

24 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata zabytkami oraz wykorzystania dziedzictwa dla rozwoju regionu. Na cel ten składają się cele operacyjne obejmujące szereg działań bezpośrednio dotyczących opieki nad zabytkami na poziomie gminy: Cel I. Ochrona i zachowanie materialnego i niematerialnego dziedzictwa regionu. o Działanie 1. Ochrona i zachowanie wartości dziedzictwa materialnego. rewaloryzacja i rewitalizacja zdegradowanych obiektów i obszarów historycznych; zapobieganie niszczeniu cennych obiektów, w tym zabezpieczenia przed pożarem, zalaniem, kradzieżą itp.; ochrona i zachowanie obiektów zagrożonych (szczególnych): architektury drewnianej, dworskiej, poprzemysłowej, obiektów budownictwa obronnego; wypracowanie wspólnie z samorządami lokalnymi programów ochrony zabudowy drewnianej (wiejskiej, małomiasteczkowej i uzdrowiskowej); tworzenie płaszczyzny współpracy różnych podmiotów na rzecz usuwania zagrożeń systemowych i konfliktów w sferze opieki nad zabytkami; stworzenie we współpracy z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków bazy dotyczącej zagrożonych zabytków. o Działanie 2. Ochrona zabytków ruchomych. o Działanie 3. Ochrona zabytków archeologicznych. identyfikacja zabytków archeologicznych; wykonywanie zaleceń konserwatorskich podczas procesów inwestycyjnych; ochrona i zachowanie zagrożonych (szczególnych) zabytków archeologicznych, cmentarzysk oraz posiadających własną formę krajobrazową.

25 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Działanie 4. Ochrona, dokumentacja i popularyzacja zasobów o szczególnej wartości decydujących o specyfice regionu (najcenniejszych i charakterystycznych). wspieranie i inicjowanie prac badawczych i dokumentacyjnych najcenniejszych obiektów zabytkowych regionu; promocja najcenniejszych i charakterystycznych dla regionu obiektów i obszarów zabytkowych; propagowanie i wspieranie działań służących szybkiej aktualizacji i uzupełnienia wojewódzkiej i gminnych ewidencji zabytków. o Działanie 5. Ochrona i kreowanie krajobrazów kulturowych zachowujących tożsamość kulturową i walory krajobrazowe, w tym komponowanych ciągów zieleni. o Działanie 6. Kształtowanie i ochrona przestrzeni historycznych miast i wsi. kształtowanie przestrzeni publicznych w nawiązaniu do tradycji miejsca; rewaloryzacja zabytkowej zabudowy na obszarach historycznych; ochrona panoram zabytkowych miast i wsi; zachowanie osi widokowych i zapewnienie właściwej ekspozycji zabytków; ochrona i rewaloryzacja małej architektury i zespołów zieleni (komunalnej); dostosowanie nowej zabudowy do warunków krajobrazowych, lokalnych tradycji budowlanych i gabarytów zabudowy historycznej. o Działanie 7. Rewitalizacja historycznych ośrodków życia kulturalnego

26 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Działanie 8. Pielęgnowanie tradycji i lokalnego folkloru w powiązaniu z zasobami dziedzictwa materialnego o Działanie 9. Popularyzacja i zwiększanie dostępności do zasobów dziedzictwa digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego; promocja projektów zajmujących się digitalizacją i archiwizowaniem dokumentów i fotografii znajdujących się w rękach prywatnych; wspieranie rozwoju nowych form udostępniania zbiorów muzealnych; zwiększanie dostępności do zabytków poprzez warunkowanie dotacji do prac w obiektach, zabytkowych od publicznego udostępniania tych obiektów; Cel II. Kształtowanie tożsamości regionalnej. o Działanie 1. Utrwalanie i kształtowanie świadomości mieszkańców o historii i zasobach dziedzictwa kulturowego, w tym regionalnego i lokalnego oraz budowanie i pielęgnowanie wrażliwości na bogactwo przestrzeni kulturowej tworzenie i rozwój ekspozycji regionalnych w instytucjach kultury; o Działanie 2. Kształtowanie regionalnej dumy w oparciu o zabytki architektury i budownictwa, krajobraz kulturowy, wydarzenia historyczne oraz działalność wybitnych osób. organizacja konkursów dotyczących dziedzictwa i tradycji w celu rozwijania zainteresowań historią i dziedzictwem regionu; kreowanie wyobrażeń na temat tożsamości historycznej i kulturowej Mazowsza, z uwzględnieniem specyfiki lokalnej;

27 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Działanie 3. Kreowanie ośrodków budowania tożsamości kulturowej regionu (w ramach pasm turystyczno-kulturowych oraz wskazanych w PZPWM). o Działanie 4. Promocja walorów kulturowych regionu. Cel III. Wzrost społecznej akceptacji dla ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego regionu. o Działanie 1. Stymulowanie działań służących ochronie obiektów zabytkowych i promowanie najlepszych przykładów takich działań. premiowanie działań służących odzyskaniu obiektów zabytkowych zagrożonych zniszczeniem; organizowanie konkursów dla właścicieli obiektów zabytkowych, promujących właściwą opiekę nad obiektem oraz jego udostępnienie. o Działanie 2. Edukacja społeczeństwa w zakresie praw i obowiązków dotyczących opieki nad zabytkami. szkolenia dla radnych, urzędników, właścicieli i użytkowników zabytków, organizacji pozarządowych, w zakresie opieki nad zabytkami, m.in. przez Departament Kultury, Promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego; upowszechnianie wiedzy o prawach i obowiązkach właścicieli zabytków, organizacja szkoleń dla właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych. o Działanie 3. Stymulowanie i intensyfikacja współpracy pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i pozarządowym w działaniach na rzecz edukacji, promocji, podniesienia świadomości o zasobach i potrzebie zachowania dziedzictwa regionu. Cel IV. Efektywne zarządzanie zasobami dziedzictwa kulturowego regionu oraz kreowanie pasm turystyczno-kulturowych.

28 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Działanie 1. Wspieranie podmiotów posiadających w swoich zasobach znaczną liczbę zabytków w działaniach służących efektywnemu zarządzaniu obiektami zabytkowymi. o Działanie 2. Stymulowanie wykorzystania dziedzictwa kulturowego w obszarze przemysłów kultury i czasu wolnego. o Działanie 3. Kształtowanie pasm turystyczno-kulturowych o Działanie 4. Kreowanie produktów turystyki kulturowej w oparciu o tradycje historyczne o Działanie 5. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego dla rozwoju lokalnego i regionalnego poprzez organizację wydarzeń kulturalno-historycznych w miejscach zabytkowych o Działanie 6. Adaptacja obiektów zabytkowych dla współczesnych funkcji kulturalnych, turystycznych i edukacyjnych o Działanie 7. Propagowanie korzyści płynących z wykorzystania dziedzictwa i krajobrazu kulturowego dla rozwoju regionalnego i lokalnego tworzenie finansowych i pozafinansowych mechanizmów współpracy różnych podmiotów działających w sferze ochrony i promocji dziedzictwa regionu; włączenie organizacji pozarządowych w działania samorządu województwa służące opiece nad zabytkami. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Legionowskiego na lata (Uchwała nr 49/IX/07 Rady Powiatu w Legionowie z dnia 28 czerwca 2007r.) W Planie Rozwoju Lokalnego Powiatu Legionowskiego funkcjonuje Priorytet: W obszarze kultura ochrona dziedzictwa kulturowego powiatu legionowskiego oraz poprawa infrastruktury kulturowej na terenie powiatu. Odnosi się on również bezpośrednio do opieki nad zabytkami poprzez realizację działania: Remonty i oznakowania zabytkowych wnętrz i budowli o dużym znaczeniu kulturowym, przebudowa i adaptacje dużych kompleksów kulturalnych.

29 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Legionowskiego na lata (Uchwała Nr 49/V/2011 Rady Powiatu w Legionowie z dnia 31 marca 2011r.) W Powiatowym Programie Opieki nad Zabytkami Planie Rozwoju Lokalnego Powiatu Legionowskiego funkcjonuje szereg Zadań zbieżnych z celami Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Nieporęt. Są one realizowane na kilku kierunkach: Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. o Zadanie: Stworzenie punktu informacyjnego dla mieszkańców powiatu na temat możliwości uzyskania środków zewnętrznych na rewaloryzację zabytków. Zintegrowana ochrona dziedzictwa kulturowego. o Opiniowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, szczególnie obszarów o dużym nasyceniu obiektami zabytkowymi w zakresie zachowania dziedzictwa kulturowego. o Walka z samowolami budowlanymi. Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych związane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym. o Weryfikacja obiektów wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków i wojewódzkiej ewidencji zabytków pod kątem zgodności ze stanem faktycznym. o Prowadzenie monitoringu i weryfikacji obiektów uwzględnionych w Spisie Obiektów Dziedzictwa Kulturowego Powiatu Legionowskiego (z zastosowaniem komputerowej bazy danych). o Współpraca z gminami w zakresie weryfikacji gminnych ewidencji zabytków. o Inicjatywy na rzecz uporządkowania nazewnictwa obiektów zabytkowych. Szeroki dostęp do informacji o dziedzictwie kulturowym powiatu.

30 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Udostępnienie informacji o zabytkach powiatu w internecie. o Utworzenie powiatowego systemu informacji i promocji (bazy danych) środowiska kulturowego. Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym. o Organizowanie i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych działań edukacyjnych. o Wydawanie i wspieranie publikacji (w tym opracowań historycznych, folderów promocyjnych, przewodników) poświęconych problematyce dziedzictwa kulturowego gminy. o Wprowadzenie i upowszechnienie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do systemu edukacji szkolnej poprzez organizowanie i wspieranie zajęć tematycznych.

31 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 5.1 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Wieliszew wykazuje zgodność z celami wszystkich gminnych dokumentów strategicznych: Strategia rozwoju Gminy Wieliszew do 2020 roku (Uchwała Nr 101/XIV/08 Rady Gminy Wieliszew z dnia 15 stycznia 2008r.), wersja po aktualizacji z 2008r. Wśród walorów historyczno-kulturowych Gminy, dokument wymienia najcenniejsze obiekty zabytkowe: ruiny pałacu w stylu klasycystycznym z XVIII w. we wsi Góra, pozostałości parku z XVIII we wsi Góra, klasycystyczna kaplica na cmentarzu parafialnym w Wieliszewie z 1834 roku, dom mieszkalny z XIX w. w Wieliszewie, organistówka z końca XIX w. w Wieliszewie, cmentarz pamiątkowy w Wieliszewie (pozostałości rosyjskiego cmentarza wojskowego Twierdzy Zegrze z przełomu XIX i XX wieku, użytkowanego później także cywilnie), Grupa forteczna Janówek" - usytuowany w pobliżu wsi Janówek, porośnięty lasem zespół trzech rozległych fortów, który wchodził w skład umocnień Twierdzy Modlin. Powstawał w latach (obiekt ceglano-ziemny) i (obiekty żelbetonowe), przydrożna kapliczka z XIX w. we wsi Olszewnica Nowa, stanowisko archeologiczne we wsi Krubin ze śladami osadnictwa od 3 tysiąclecia p.n.e. do IV w. n.e. i wczesnośredniowiecznego. Strategia rozwoju Gminy Wieliszew do 2020 roku określa również cele strategiczne gminy konieczne do realizacji w sferze społecznej, poprzedzone dokonaniem hierarchizacji potrzeb w jej obrębie. Dwie potrzeby związane z

32 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata dziedzictwem kulturowym Gminy Wieliszew, tj. "Kultura" oraz "Tożsamość z gminą, ład przestrzenny" zajmują w czternasto-stopniowej hierarchii (gdzie 1 potrzeba najważniejsza, 14 najmniej ważna) kolejno 10. i 13. pozycję. Wszystkie odnoszące się do nich cele powstały na bazie oceny aktualnej sytuacji uwzględniającej zidentyfikowane w uspołecznionym procesie pracy problemy i czynniki wewnętrzne wpływające na możliwość rozwoju gminy (atuty i słabości gminy) oraz zewnętrzne (szanse i zagrożenia w otoczeniu). Potrzeba rozwoju ludzi, sportu rekreacji i wypoczynku, kultury jako jeden z celów strategicznych wyznacza: Cel 7. Zwiększona dostępność szlaków turystycznych i innych miejsc atrakcyjnych turystycznie. Do realizacji tego celu sformułowano konkretne zadania: o realizacja przedsięwzięć promujących zabytki i tradycje kultury, o stworzenie stałego kalendarza imprez kultywujących tradycję, o stworzenie programu umożliwiającego mieszkańcom realizację projektów w zakresie kultury. Potrzeba kontaktów społecznych, więzi społecznych i grupowych, kreacji otoczenia, poczucia uznania i użyteczności oraz gratyfikacji, akceptacji, tożsamości z gminą, ładu przestrzennego jest realizowana poprzez następujące cele i zadania: Cel 7. Poprawa w zakresie eksponowania walorów historyczno patriotycznych. Zadania realizacyjne: o realizacja projektów ułatwiających ekspozycję walorów historycznych i kulturalnych Gminy, o wspieranie uruchamiania i funkcjonowania lokalnych i regionalnych placówek muzealno-wystawienniczych, o wspieranie działań popularyzujących walory Gminy, o zachowanie i prezentowanie dziedzictwa kulturowego. Plan Ochrony Zabytków Gminy Wieliszew (2008r.)

33 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Plan zawiera wytyczne dotyczące ochrony zabytków znajdujących się na terenie Gminy Wieliszew, na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Ochrona polega na planowaniu, przygotowaniu i realizacji przedsięwzięć zapobiegawczych, dokumentacyjnych, zabezpieczających, ratowniczych i konserwatorskich, mających na celu ich uratowanie przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zaginięciem. Do podstawowych zadań ochrony zabytków, które Wójt Gminy zamierza realizować, należy: Oznakowanie nieruchomych obiektów zabytkowych znakami Konwencji Saskiej; Prowadzenie prac przygotowawczych w czasie poprzedzającym wystąpienie konfliktu zbrojnego lub sytuacji kryzysowej; Zorganizowanie systemu monitorowania zagrożeń, alarmowania i powiadamiania; Dokumentowanie zdarzeń, strat i podjętych działań; Zabezpieczenie zabytków przed dalsza dewastacja po ustąpieniu zagrożenia. Plan zawiera również konkretne wytyczne dotyczące ochrony poszczególnych rodzajów obiektów zabytkowych na terenie Gminy. Ochrona pojedynczych obiektów zabytkowych lub ich zespołów obiektów: o Ścisłej ochronie podlegają wszystkie wyszczególnione obiekty objęte ochrona poprzez wpis do rejestru zabytków. Wszelkie prace remontowe i konserwacyjne, zmiany funkcji itp., oraz zmiany w zagospodarowaniu terenu wokół obiektów musza odbywać się za zezwoleniem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i pod jego nadzorem; o Należy dążyć do jak najdłuższego zachowania zabytków w nienaruszonym stanie, przeprowadzając wymagane remonty i konserwacje budynków i budowli ujętych w ewidencji zabytków. Remonty powinny odbywać się pod nadzorem służb konserwatorskich. Obiekty, których dalsze użytkowanie zagraża

34 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata bezpieczeństwu, powinny być rozbierane po wcześniejszym zgłoszeniu do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz wykonaniu dokumentacji stanu istniejącego; o Ścisłej ochronie prawnej podlegają wszystkie pomniki przyrody. Wszelkie prace konserwacyjne na obiekcie oraz wokół obiektu musza odbywać się w uzgodnieniu z Konserwatorem Przyrody Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie. Uzgodnieniu podlegają również inwestycje projektowane w sąsiedztwie pomników. Ochrona fortów Twierdzy Modlin : Dla trzech fortów położonych we wsi Janówek wyznacza się 150 m strefę ochronną wyznaczoną od krawędzi skarpy fosy. Na obszarze fortu, w granicach fosy oraz w strefach należy zachować istniejący układ kompozycyjny, ukształtowanie terenu, architekturę i zieleń; Ochrona stanowisk archeologicznych: o Wyłączenie z wszelkich planowanych zmian zagospodarowania terenu obszarów stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków lub przewidzianych do takiego wpisu; o Ograniczenie działań inwestycyjnych na obszarach pozostałych stanowisk archeologicznych i strefy B"; o W granicach wyznaczonych stanowisk nie wpisanych do rejestru zabytków lub wytypowanych do takiego wpisu oraz strefy A" obowiązuje: - uzgadnianie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Warszawie wszelkich zmian (przed wydaniem decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu) w użytkowaniu gruntów rolnych i obszarów leśnych oraz planowanych inwestycji kubaturowych i liniowych, związanych z infrastrukturą techniczną drogowych oraz związanych z eksploatacją zasobów naturalnych - żwiru i piasku;

35 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata dopuszcza się możliwość zmiany użytkowania terenów rolnych i obszarów leśnych oraz wprowadzania inwestycji na obszarach stref archeologicznych, po wykonaniu na koszt inwestora badan i dokumentacji chronionego obiektu. Są to badania wykopaliskowe - wyprzedzające inwestycje. Prace archeologiczne prowadzić mogą wyłącznie wyspecjalizowane instytucje lub uprawnione osoby, posiadające zezwolenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie. Badania mogą: - mieć charakter jedynie sezonowy, - być prowadzone wyłącznie od miesiąca maja do września. Ochrona stanowiska archeologicznego wpisanego do rejestru zabytków i stanowisk wytypowanych do takiego wpisu: o Ochronie podlega warstwa od powierzchni gruntu do głębokości około 2,5 metra, - na zabytkowym terenie, którego granice określone zostały na rysunku załączonym do decyzji o wpisaniu stanowiska archeologicznego do rejestru zabytków, dopuszcza się wyłącznie prace polowe w obrębie warstwy ornej, czyli zwyczajna orkę, bronowanie, kultywowanie itp.; o Bezwzględnie zabronione są wszelkie prace mogące naruszyć nie zniszczone dotychczas warstwy, leżące tuż pod glebą. Zakaz dotyczy więc: głębokiej orki, kopania dołów i rowów, sadzenia drzew, eksploatacji piasku, gliny, żwiru, zabudowy (wykopy fundamentowe) i innych, podobnych prac; o Zmiany w użytkowaniu i roboty ziemne wymienione powyżej - w granicach strefy ochrony archeologicznej - muszą być uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Warszawie i mogą być podejmowane po uprzednim przeprowadzeniu badan wykopaliskowych przez specjalistyczna jednostkę; W celu realizacji przedsięwzięć zabezpieczających i ratowniczych Wójt Gminy Szef Obrony Cywilnej Gminy zaleca:

36 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Opracowanie przez właścicieli, administratorów i użytkowników trzech zabytkowych obiektów, ujętych w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Planów Ochrony Zabytków; Prowadzenie gminnej ewidencji zabytków nieruchomych w formie zbioru kart adresowych obowiązek Referatu Urbanistyki i Architektury Urzędu Gminy; Typowanie i wpisywanie obiektów cechujących się szczególnymi walorami historycznymi i kulturowymi do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków; Każdorazowe uwzględnianie w planie zagospodarowania przestrzennego gminy zasad ochrony zabytków obowiązek Referatu Urbanistyki i Architektury Urzędu Gminy; Oznakowanie wyznaczonych obiektów zabytkowych znakiem Konwencji Haskiej - obowiązek Dyrektora Ośrodka Kultury Gminy; Zabezpieczenie cennych elementów zabytków nieruchomych obowiązek właścicieli zabytków. Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wieliszew (2011r.) Studium wskazuje na konieczność zapewnienia właściwego standardu utrzymania i użytkowania zabytkowych obiektów oraz unikalnych elementów przyrodniczo-kulturowych. Dotyczy to zwłaszcza zabytkowych parków oraz budynków i założeń zabytkowych. Dla zabytkowych założeń urbanistycznych: zespołu pałacowo-parkowego w stylu klasycystycznym z XVIII w. we wsi Góra oraz parku krajobrazowego w Poniatowie z XVIII w. postuluje się: Ochronę, rewaloryzację z możliwością adaptacji obiektów na cele usługowe o funkcji turystycznej, rekreacyjnej i edukacyjnej; W przypadku budowy nowych obiektów budowlanych przy zespole pałacowo-parkowym we wsi Góra należy przyjąć rozwiązania architektoniczne uwzględniające sąsiedztwo zabudowy zabytkowej. Ochrona zabytków powinna opierać się na prowadzeniu gminnej ewidencji zabytków. Konieczna jest aktualizacja zbioru informacji o obiektach

37 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata zabytkowych, opartej na stałej kontroli stanu technicznego, sposobu użytkowania. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i decyzjach o warunkach zabudowy wskazuje się na uszczegółowienie warunków, zasad i metod ochrony obiektów dziedzictwa kulturowego, w tym: określenia gabarytów, form oraz zagospodarowania bezpośredniego otoczenia. Postuluje się o ochronę kompozycji, powiazań widokowych oraz utrzymanie i kontynuacje historycznych traktów i dróg. Ochrona krajobrazu kulturowego obejmuje także dostosowywanie nowych form zagospodarowania i zabudowy do tradycyjnych, charakterystycznych dla danego miejsca. Przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub przy ich braku, przy wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy należy wnikliwie analizować cechy otoczenia i przestrzegać zasady harmonijnej kompozycji. Na rysunku Studium zaznaczono lokalizacje stanowisk archeologicznych. Dla stanowisk wpisanych do rejestru zabytków obowiązuje zakaz zabudowy, zalesiania i innych ingerencji powodujących naruszenie warstw znajdujących się poniżej warstwy glebowej. Szczegółowe wytyczne i granice stref ochrony konserwatorskiej dla zabytków archeologicznych będą ustalane na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Studium nie wyklucza, że ilość oraz zasięg stref przewidzianych do uwzględnienia w planach, na skutek nowych odkryć lub ustaleń może w następnych latach ulec zmianie. MPZP obszaru wsi Janówek (Zacisze) (Uchwała Nr 353/XXXIII/06 Rady Gminy Wieliszew z dnia 21 marca 2006r.) Plan ustala ochronę zabytku archeologicznego (stanowisko archeologiczne nr ew. AZP 52-64/35) w formie strefy ochrony konserwatorskiej - określonej na rysunku planu numeracją: 52-64/35, oraz oznaczeniami opisanymi w legendzie rysunku planu. MPZP obszaru wsi Góra i Janówek (Uchwała Nr 393/XXXVI/06 Rady Gminy Wieliszew z dnia 20 czerwca 2006r.) Plan ustala ochronę zabytku archeologicznego (stanowisko archeologiczne nr ew. AZP 52-64/31,34,54) w formie strefy ochrony

38 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata konserwatorskiej - określonej na rysunku planu numeracją: 52-64/31, 52-64/34, 52-64/54, oraz oznaczeniami opisanymi w legendzie rysunku planu. Na obszarze strefy konserwatorskiej - plan ustala: o Obowiązek uzyskania przez inwestora, od wojewódzkiego konserwatora zabytków - przed wydaniem pozwolenia na budowę lub zgłoszeniem właściwemu organowi - uzgodnienia wszelkich planowanych budów obiektów budowlanych oraz robót budowlanych wiążących się z wykonywaniem prac ziemnych. o Obowiązek uzgadniania z wojewódzkim konserwatorem zabytków poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin oraz budowy urządzeń wodnych i regulacji wód. o Obowiązek przeprowadzenia (na koszt osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej zamierzającej finansować roboty budowlane) badań archeologicznych oraz wykonania ich dokumentacji. o Przed rozpoczęciem badań archeologicznych wymagane jest uzyskanie od wojewódzkiego konserwatora zabytków pozwolenia na ich prowadzenie. MPZP części wsi Janówek Pierwszy (Uchwała Nr VII/60/11 Rady Gminy Wieliszew z dnia 29 marca 2011r.) Plan ustala ochronę zabytku archeologicznego (stanowiska archeologiczne nr ew. AZP 52-64/30) w formie strefy ochrony konserwatorskiej, określonej na rysunku planu symbolem i numerem 52-64/30, dla której: o Nakazuje się uzyskanie przez inwestora od wojewódzkiego konserwatora zabytków, przed wydaniem pozwolenia na budowę lub zgłoszeniem właściwemu organowi, budów obiektów budowlanych wiążących się z wykonywaniem robót ziemnych, uzgodnienia zakresu i rodzaju niezbędnych badań archeologicznych, o Nakazuje się uzyskanie przez inwestora, od wojewódzkiego konserwatora zabytków uzgodnienia zakresu i rodzaju

39 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata niezbędnych badań archeologicznych poprzedzających inne niż roboty ziemne lub zmianę charakteru dotychczasowej działalności w granicach wyżej wymienionej strefy, o Nakazuje się przeprowadzenie badań archeologicznych oraz wykonanie ich dokumentacji (przed rozpoczęciem badań archeologicznych wymagane jest uzyskanie od wojewódzkiego konserwatora zabytków pozwolenia na ich prowadzenie). MPZP obszaru wsi Kałuszyn (wieś) (Uchwala Nr XLVII/430/10 Rady Gminy Wieliszew z dnia 9 listopada 2010r.) Plan uwzględniając wartości dziedzictwa kulturowego, zabytków oraz dóbr kultury obejmuje ochroną konserwatorską zabytki archeologiczne (stanowiska archeologiczne nr ew. AZP 52-65/36, 37, 38, 39, 40, 41, 43) w formie stref ochrony konserwatorskiej archeologicznej, określonych na rysunku planu specjalnym symbolem i oznaczonych numerami 52-65/36, 52-65/37, 52-65/38, 52-65/39, 52-65/40, 52-65/41, 52-65/43. MPZP obszaru wsi Komornica (Uchwała Nr 418/XXXVIII/06 Rady Gminy Wieliszew z dnia 10 października 2006r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnym oraz konserwatorskie strefy archeologiczne typu "A" oznaczone na rysunku planu symbolem graficznym: Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: o 1ZL - stanowisko nr ewidencyjny 51-65/12, o 4MN,5MN,10KDD - stanowisko nr ewidencyjny 52-65/10, o 1MR,MN; 2MR,MN; 2KDD; 1NO - stanowisko nr ewidencyjny 51-65/6, o 4MN; 7ZL; 1KDL; 2MR,MN - stanowisko nr ewidencyjny 52-65/9 o 11 MN- stanowisko nr ewidencyjny 51-65/16, o 5ZL, 5MLa - stanowisko nr ewidencyjny 51-65/17,

40 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Strefa ochrony archeologicznej typu "A" obejmuje tereny pokazane na rysunku planu oznaczone symbolami: 2MR, 11MN; 10MN; 5ZL; 4ZL; 3ZL; 4MLa; 9MN; 8MN; 2MR,MN; 7ZL; 1UT; 7MLa; 3MR,MN; 1UM; 6ZL; 5MLa; 6MN; 1R; 7MN; 13KPD; 6KDD; 2KDD; 1KDL. W granicach stanowisk archeologicznych i konserwatorskich stref archeologicznych plan ustala: o Obowiązek uzgadniania na etapie uzyskiwania pozwolenia na budowę z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej - tj. głębiej niż na 30cm); o Na terenach stanowisk archeologicznych oznaczonych nr ew /6, 52-65/9, 52-65/10 (obecnie niezabudowanego) - planowane zmiany w zagospodarowaniu terenu mogą być dopuszczone do realizacji - po przeprowadzeniu (na koszt inwestorów) archeologicznych badań ratowniczych o charakterze wykopaliskowym. Do czasu przeprowadzenia badań archeologicznych obowiązuje zakaz zmiany użytkowania terenu; o Na terenach stanowisk archeologicznych oraz na obszarach konserwatorskich stref archeologicznych oznaczonych symbolem graficznym, zamierzone zmiany w zagospodarowaniu terenu i planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po przeprowadzeniu (na koszt właściciela lub użytkownika gruntu): - archeologicznych badań wykopaliskowych (sondażowych) - wyprzedzających planowane inwestycje lub - prac archeologicznych przy robotach ziemnych związanych z inwestycją i trwałym zagospodarowaniem terenu - z rygorem ich zmiany na archeologiczne badania

41 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata wykopaliskowe, w przypadku ujawnienia - w nadzorowanych wykopach- obiektów archeologicznych; MPZP obszaru wsi Krubin (Uchwała Nr 74/VIII/99 Rady Gminy Wieliszew z dnia 2 czerwca 1999r.) Rozdział V, sekcja Warunki zabudowy i zagospodarowania terenu dla terenów objętych granicami stanowisk zawiera następujące ustalenia: Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnymi. Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: o R/RZ - stanowisko nr ewidencyjny 52-64/9, 52-64/12, 52-64/13 o 5MN, 6MN, 1DD - stanowisko nr ewidencyjny 52-64/8, o 4G/U, 10MN, 2ZL - stanowisko nr ewidencyjny 52-64/14, o 3ZL, 3G/U, 13MN, 7DD, 6DD, 2DL - stanowisko nr ewidencyjny 52-64/15, o 14MN, 1DL - stanowisko nr ewidencyjny 52-64/17. W granicach stanowisk archeologicznych o nr ewidencyjnych 52-64/8, 52-64/9, 52-64/14, 52-64/15, 52-64/17 plan ustala: o Obowiązek uzgadniania na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przez Urząd Gminy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej - tj. głębiej niż na 30 cm); o Na terenach stanowisk archeologicznych oznaczonych nr ew /8, 52-64/9 i 52-64/17 (niezabudowanych na dzień ustalenia planu) - planowane zmiany w zagospodarowaniu terenu mogą być dopuszczone do realizacji - po przeprowadzeniu (na koszt inwestorów) archeologicznych badań ratowniczych o charakterze wykopaliskowym. Ustala się minimalną powierzchnię badań archeologicznych - w jednym

42 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata sezonie badawczym na 20 arów - tj m 2. Do czasu przeprowadzenia badań archeologicznych obowiązuje zakaz zmiany użytkowania terenu - tj. wznoszenia inwestycji kubaturowych, zw. z uzbrojeniem terenu, komunikacją, ogrodzeniem działek oraz robotami ziemnymi; o Na terenach stanowisk archeologicznych oznaczonych nr ew /14 i 52-64/15 planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po przeprowadzeniu (na koszt inwestora) archeologicznych badań ratowniczych: - wyprzedzających zamierzone inwestycje lub - interwencyjnych - obejmujących stały nadzór archeologiczny przy wszystkich robotach ziemnych zw. z inwestycją i trwałym zagospodarowaniem terenu; W granicach stanowiska archeologicznego oznaczonego nr ew /13 - wpisanego do rejestru zabytków - decyzją w sprawie wpisu dobra kultury do rejestru zabytków z dnia 11 kwietnia 1996r. pod Nr A oraz stanowiska archeologicznego nr ew /2 - wytypowane do rejestru zabytków - przeznaczonych w planie pod uprawy rolne, łąki i pastwiska (R/RZ) - obowiązują następujące zasady użytkowania terenu: o Ochronie podlega warstwa gruntu do głębokości zalegania obiektów archeologicznych, o Na zabytkowym terenie, którego granice oznaczono na rysunku planu, dopuszcza się wyłącznie prace polowe w obrębie warstwy ornej, czyli zwyczajną orkę, bronowanie, kultywowanie itp., o Zmiany w użytkowaniu i wszelkie roboty ziemne (w tym zw. z sadzeniem drzew, grodzeniem terenu)muszą uzyskać pozytywną opinię Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie.

43 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru wsi Krubin (Uchwała Nr 106/XI/03 Rady Gminy Wieliszew z dnia 21 października 2003r.) Plan ustala następujące warunki w zakresie ochrony archeologicznych dóbr kultury: W uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków plan ustala, że cały obszar położony powyżej skarpy (zgodnie z oznaczeniem graficznym na rysunku planu) jest objęty granicami stanowiska archeologicznego o numerze ewidencyjnym 52-64/20, 38; W granicach całego obszaru objętego granicami opracowania plan ustala: o Obowiązek uzyskania dopuszczenia do realizacji - przed wydaniem pozwolenia na budowę z Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, infrastruktury technicznej oraz prowadzenia robót ziemnych naruszających strukturę gruntu poniżej 30cm od istniejącego poziomu terenu); o Zmiana w użytkowaniu terenu i planowane inwestycje - na obszarze stanowisk archeologicznych - mogą być dopuszczone do realizacji po zobowiązaniu się właściciela lub użytkownika gruntu do: - przeprowadzenia archeologicznych badań sondażowych - dotyczy terenów niezabudowanych na dzień uchwalenia planu; lub - zapewnienia stałego udziału archeologia przy wszelkich robotach ziemnych związanych z działaniami inwestycyjnymi i trwałym zagospodarowaniem terenu - dotyczy terenów zabudowanych na dzień uchwalenia planu. z rygorem zmiany wymienionych powyżej prac archeologicznych na ratownicze badania wykopaliskowe w przypadku ujawnienia, w wykopach sondażowych lub wykopach budowlanych, zabytkowych obiektów archeologicznych;

44 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Do czasu przeprowadzenia prac archeologicznych obowiązuje zakaz zmiany użytkowania terenu - tj. wznoszenia inwestycji kubaturowych, związanych z uzbrojeniem terenu, komunikacją oraz robotami ziemnymi. MPZP obszaru wsi Krubin (Uchwała Nr 44/IX/07 Rady Gminy Wieliszew z dnia 12 czerwca 2007r.) Plan ustala zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, zabytków i dóbr kultury współczesnej: Ochrona, zgodnie z przepisami odrębnymi, zabytków archeologicznych (stanowiska archeologiczne nr ew. AZP 52-64/38, 52-64/60) w formie strefy ochrony konserwatorskiej - graficznie oznaczonej na rysunku planu. Możliwość lokalizacji na skrzyżowaniu dróg, oznaczonych na rysunku planu symbolami 3KDD, 4KDD, 8KPJ, pomnika jako miejsca pamięci narodowej (na cześć odzyskania niepodległości w 1918 r.), zburzonego w czasie II wojny światowej; Na obszarze planu nie występują obecnie obiekty zaliczane do dóbr kultury współczesnej. MPZP obszaru wsi Łajski w rejonie ulic: ul. Akacjowej i ul. Leśnej (Uchwała Nr 157/XII/2000 Rady Gminy Wieliszew z dnia 16 lutego 2000r.) W zakresie ochrony dóbr kultury plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnymi. Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: o 4MN, 5MN, 6MN, 7MN, 01KG, 02KG, 07K, 08K - stanowisko nr ewidencyjny 52-65/1, o 8MN, 9MN, 02KG, 06KG, 04K, 12K - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/101, o 2MN, 7MN, 8MN, 9MN, 04K, 05K, 06K, 09K - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/102;

45 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru wsi Łajski w rejonie ul. Leśnej (część A) (Uchwała Nr 191/XIII/2000 Rady Gminy Wieliszew z dnia 4 kwietnia 2000r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowiska archeologicznego, określone na rysunku planu, wraz z numerem ewidencyjnym. Stanowisko nr ewidencyjny 52-65/18 zlokalizowane jest w terenie oznaczonym na rysunku planu symbolem A6MN. MPZP obszaru wsi Łajski - centrum (część A) (Uchwała Nr 192/XII/2000 Rady Gminy Wieliszew z dnia 4 kwietnia 2000r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnymi oraz archeologiczną strefę ochrony konserwatorskiej typu "A" oznaczoną na rysunku planu symbolem graficznym. o Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - AZL - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/48; - AZL, K/R/ - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/14,15; - AZL - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/45, 46, 49; - AZL, K/R/ - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/16; - A3P, A03K - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/21; - A3P - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/22, 23; - A3P, A9U/G - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/24. o Archeologiczna strefa ochrony konserwatorskiej typu "A" zlokalizowana jest na terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: ZL; K/R/; 1U,UH; 1P; W granicach stanowisk archeologicznych i w archeologicznej strefie ochrony konserwatorskiej plan ustala: o Obowiązek uzgadniania na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przez Urząd Gminy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem

46 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej - tj. głębiej niż na 30cm); o Na terenach stanowisk archeologicznych oznaczonych nr ew /16; 52-66/21; 52-66/22, 23;52-66/24 (niezabudowanych na dzień ustalenia planu) - zmiany w użytkowaniu terenu i planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji - po przeprowadzeniu (na koszt inwestorów) archeologicznych badań ratowniczych o charakterze wykopaliskowym. Ustala się minimalną powierzchnię badań archeologicznych - w jednym sezonie badawczym na arów - tj m 2 (uzależnione od wielkości stanowiska). Do czasu przeprowadzenia badań archeologicznych obowiązuje zakaz zmiany użytkowania terenu - tj. wznoszenia inwestycji kubaturowych, zw. z uzbrojeniem terenu, komunikacją, ogrodzeniem działek oraz robotami ziemnymi; o Na terenach stanowisk archeologicznych oznaczonych nr ew /14; 52-66/15; 52-66/45; 52-66/46; 52-66/48; 52-66/49 oraz na terenach zabudowanych (na dzień uchwalenia planu) i na stanowiskach archeologicznych planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po przeprowadzeniu: - archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających zamierzone inwestycje, lub - zapewnienia stałego nadzoru archeologicznego przy wszystkich robotach ziemnych związanych z inwestycją i trwałym zagospodarowaniem terenu - z rygorem przekształcenia nadzoru w ratownicze badania wykopaliskowe - w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych - nienaruszonych warstw kulturowych lub obiektów archeologicznych. Koszty badań archeologicznych i nadzoru w granicach w/w stanowisk archeologicznych ponosi inwestor;

47 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o W granicach konserwatorskiej strefy archeologicznej plan ustala: - wszelkie roboty ziemne (w tym roboty niwelacyjne związane z zamierzonymi inwestycjami) muszą być prowadzone pod stałym konserwatorskim nadzorem archeologicznym - z rygorem przekształcenia nadzoru w ratownicze badania wykopaliskowe - w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych - nienaruszonych warstw kulturowych lub obiektów archeologicznych; MPZP obszaru wsi Łajski - centrum (część B) (Uchwała Nr 205/XV/2000 Rady Gminy Wieliszew z dnia 16 czerwca 2000r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnymi: o Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - B2MN, B3MN, B08K, B10K - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/25, - B4U/G, B5U/G, B04K, B10K - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/22, 23. W granicach stanowisk archeologicznych plan ustala: o Obowiązek uzgadniania na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przez Urząd Gminy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej - tj. głębiej niż na 30cm); o Na terenach stanowisk archeologicznych oznaczonych nr ew /22,23 (niezabudowanych na dzień ustalenia planu) - zmiany w użytkowaniu terenu i planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji - po przeprowadzeniu (na koszt inwestorów) archeologicznych badań ratowniczych o charakterze

48 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata wykopaliskowym. Ustala się minimalną powierzchnię badań archeologicznych - w jednym sezonie badawczym na arów - tj m 2 (uzależnione od wielkości stanowiska). Do czasu przeprowadzenia badań archeologicznych obowiązuje zakaz zmiany użytkowania terenu - tj. wznoszenia inwestycji kubaturowych, zw. z uzbrojeniem terenu, komunikacją, ogrodzeniem działek oraz robotami ziemnymi; o Na terenach stanowiska archeologicznego oznaczonych nr ew /25 oraz na terenach zabudowanych (na dzień uchwalenia planu), na stanowiskach archeologicznych - planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po przeprowadzeniu: - archeologicznych badań wykopaliskowych - wyprzedzających zamierzone inwestycje, lub - zapewnienia stałego nadzoru archeologicznego przy wszystkich robotach ziemnych związanych z inwestycją i trwałym zagospodarowaniem terenu - z rygorem przekształcenia nadzoru w ratownicze badania wykopaliskowe - w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych - nienaruszonych warstw kulturowych lub obiektów archeologicznych. Koszty badań archeologicznych i nadzoru w granicach w/stanowisk archeologicznych ponosi inwestor; MPZP obszaru wsi Łajski - centrum (część C) (Uchwała Nr 226/XVI/2000 Rady Gminy Wieliszew z dnia 5 września 2000r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerem ewidencyjnym: o Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami:

49 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata C6U/G, CZL, C02K, C9U/G - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/24, - C3MN - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/25, - C5U/G, C04K - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/22,23; W granicach stanowisk archeologicznych plan ustala: o obowiązek uzgadniania na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przez Urząd Gminy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej - tj. głębiej niż na 30cm); o Na terenach stanowisk archeologicznych nr ew /22,23, 52-66/24 (niezabudowanego na dzień ustalenia planu) - zmiany w użytkowaniu terenu i planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji - po przeprowadzeniu (na koszt inwestorów) archeologicznych badań ratowniczych o charakterze wykopaliskowym; o Na terenach stanowiska archeologicznego oznaczonego nr ew /25 (na terenach zabudowanych na dzień uchwalenia planu) i na stanowiskach archeologicznych - planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po przeprowadzeniu: - archeologicznych badań wykopaliskowych - wyprzedzających zamierzone inwestycje, lub - zapewnienia stałego nadzoru archeologicznego przy wszystkich robotach ziemnych związanych z inwestycją i trwałym zagospodarowaniem terenu - z rygorem przekształcenia nadzoru w ratownicze badania wykopaliskowe - w przypadku ujawnienia w wykopach

50 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata budowlanych - nienaruszonych warstw kulturowych lub obiektów archeologicznych. Koszty badań archeologicznych i nadzoru w granicach w/w stanowisk archeologicznych ponosi Inwestor. MPZP obszaru wsi Łajski w rejonie ul. Fabrycznej (Uchwała Nr 261/XIX/01 Rady Gminy Wieliszew z dnia 8 lutego 2001r.) W zakresie ochrony dóbr kultury plan wyznacza granice stanowiska archeologicznego o nr ewidencyjnym 53-66/95 zlokalizowanego w terenie 1S, którego granice określono na rysunku planu. MPZP obszaru wsi Łajski w rejonie ul. Leśnej (część B i C) (Uchwała Nr 343/XXIV/01 Rady Gminy Wieliszew z dnia 28 grudnia 2001r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnym; o Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - B03KD - stanowisko nr ewidencyjny 52-65/61, - C1MN, C01KL - stanowisko nr ewidencyjny 52-65/18, - C2MN, C14MN, C4MN, CMR - stanowisko nr ewidencyjny 52-65/19; MPZP obszaru wsi Łajski (Uchwała Nr 371/XXVII/02 Rady Gminy Wieliszew z dnia 18 czerwca 2002r.) W zakresie ochrony dóbr kultury plan wyznacza następujące stanowiska archeologiczne wraz z ich strefami ochronnymi: o Stanowisko nr ewidencyjny 52-65/61, o Stanowisko nr ewidencyjny 52-65/17.

51 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru wsi Łajski (Uchwała Nr 41/IX/2007 Rady Gminy Wieliszew z dnia 12 czerwca 2007r.) Plan ustala zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, zabytków i dóbr kultury współczesnej polegające na ochronie, zgodnie z przepisami odrębnymi, zabytków archeologicznych (stanowiska archeologiczne nr ew. AZP 52-66/26, 52-66/59) w formie strefy ochrony konserwatorskiej - graficznie oznaczonej na rysunku planu. MPZP obszaru Osiedla Kolejarzy w Michałowie Reginowie (Uchwała Nr 209/XVII/03 Rady Gminy Nieporęt z dnia 25 listopada 2003r.) Plan wyznacza granice archeologicznej strefy ochrony konserwatorskiej (Aa5), oznaczonej na rysunku planu symbolem graficznym. Archeologiczna strefa ochrony konserwatorskiej zlokalizowana jest na terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: 1ZL, 2ZL, 1MNL, 2MNL, 5MNL, 6MNL, 10MNL, 02DD, 03DD, DP, EE, KK. MPZP dla obszaru sołectwa Michałów Reginów, z wyłączeniem Osiedla Kolejarzy i Osiedla Nowopol (Uchwała Nr XXVIII/85/04 Rady Gminy Nieporęt z dnia 27 września 2004r.) W zakresie ochrony archeologicznych dóbr kultury plan wyznacza granice: Konserwatorskich stref archeologicznych i stanowisk archeologicznych, określonych na rysunku planu wraz z ich numeracją: o Stanowiska archeologiczne zlokalizowane są na terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - 7UM, 2KT, DD stanowisko nr 53-66/94, - 6UM, 2KT stanowisko nr 53-66/93, - DK(GP) stanowisko nr 53-66/92, - 1KT, DK(S), 4RO/M stanowisko nr 52-66/27; o Konserwatorskie strefy archeologiczne od Aa1 do Aa6 zlokalizowane są na terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami:

52 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata ZL, 2ZL, DL strefa Aa1, - 2MN, DD strefa Aa2, - 3ZL, 1MN strefa Aa3, - 14MN, 15MN, 16MN, 3U/M, 4U/M,5U/M, 2U/G, 3U/G, DL, DD strefa Aa4, - 4U/G, 6U/M, 7U/M, EE, P/TS, 2KT, DW(G) strefa Aa5, 7ZL, 5RO/M, DD strefa Aa6, (obejmujących m.in. stanowiska archeologiczne o nr ew /31, 52-66/41, 53-66/97, 53-66/98, 53-66/101). MPZP obszaru przebiegu trasy trzeciej nitki systemu rurociągów naftowych Przyjaźń - rurociągu naftowego DN 800 (Uchwała Nr XLI/84/05 Rady Gminy Nieporęt z dnia 4 lipca 2005r.) Plan ustala ochronę zabytków archeologicznych poprzez utworzenie stref ochrony konserwatorskiej, oznaczonych na rysunku planu numerami: 53-66/8, 53-66/92, 53-66/97 i 53-67/4,5,47. MPZP obszaru sołectwa Michałów - Reginów, z wyłączeniem Osiedla Kolejarzy i Osiedla Nowopol - część II b (Uchwała nr LI/32/06 Rady Gminy Nieporęt z dnia 30 marca 2006r.) W zakresie ochrony archeologicznych dóbr kultury plan wyznacza: konserwatorskie strefy archeologiczne od Aa1 do Aa2 zlokalizowane na terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - 6ZL strefa Aa1, - 7ZL strefa Aa2. W granicach występowania konserwatorskich stref archeologicznych plan ustala obowiązek uzgadniania (na etapie wydawania pozwoleń na budowę) z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innymi robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej tj. głębiej niż na 30 cm).

53 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Na terenach konserwatorskich stref archeologicznych planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po: - przeprowadzeniu (na koszt inwestora) archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających zamierzone działania inwestycyjne, lub - zapewnieniu stałego nadzoru archeologicznego przy wszystkich robotach ziemnych związanych z inwestycją i zmianą użytkowania terenu z rygorem zmiany nadzoru na badania wykopaliskowe. MPZP obszaru wsi Olszewnica Stara - obszar północny (Uchwała Nr 365/XXVI/02 Rady Gminy Wieliszew z dnia 19 kwietnia 2002r.) W uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych wraz z ich strefami ochronnymi, określone na rysunku planu wraz z ich numerami ewidencyjnymi. MPZP obszaru wsi Komornica (Uchwała Nr 46/IX/07 Rady Gminy Wieliszew z dnia 12 czerwca 2007r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnymi oraz konserwatorskie strefy archeologiczne typu "A" oznaczone na rysunku planu symbolem graficznym. o Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - 1RM,MN; 2RM,MN; 5RZ; 6RZ; 14KDD - stanowisko nr ew /76, - 3RM,MN - stanowisko nr ew /77, - 3RM,MN; 6RZ; 2KDL - stanowisko nr ewidencyjny 52-65/11. o Strefa ochrony archeologicznej typu "A" obejmuje tereny pokazane na rysunku planu oznaczone symbolami: 5ZL; 1RM,MN; 2RM,MN; 3RM,MN; EE; 14KDD; 15KDD; 16KDD;

54 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MN; 4RZ; 5U,M; 5RZ; 6U,M; 1KDF; 11KDD; 18KPJ; 14KDD; 3MLn; 3MLa; 5RM; 7KDD; 3R; 1ZL; 4RM; 1RW; 5MLn; 17KPJ; 6MLa; 1U,M; 3KDL; 6RM; 4R; 1MN; 2MN; 6MLn; 7MLn; 10KDD; 9LDD; 4U,Ma. MPZP obszaru wsi Skrzeszew (Uchwała nr 75/VIII/99 Rady Gminy Wieliszew z dnia 2 czerwca 1999r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowiska archeologicznego, określone na rysunku planu, wraz z jego numerem ewidencyjnym /52. Stanowisko zlokalizowane jest w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami R, 1D, U. MPZP obszaru wsi Skrzeszew - Poniatów (Uchwała nr 182/XIII/04 Rady Gminy Wieliszew z dnia 22 czerwca 2004r.) W zakresie ochrony archeologicznych dóbr kultury plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych wraz z ich strefami ochronnymi oraz granice konserwatorskiej strefy archeologicznej, określone na rysunku planu symbolem graficznym i numeracją. MPZP obszaru przebiegu trzeciej nitki systemu rurociągów naftowych "Przyjaźń" - rurociągu naftowego DN 800 w miejscowości Skrzeszew (Uchwała Nr XI/88/11 Rady Gminy Wieliszew z dnia 29 czerwca 2011r.) W zakresie ochrony zabytków ustala się ochronę zabytków archeologicznych w szczególności w granicach stanowisk archeologicznych oznaczonych numerami: AZP 52-65/24, AZP 52-65/42, AZP 52-65/47, AZP 52-65/48, AZP 52-65/49, AZP 52-65/50, AZP 52-65/51, AZP 52-65/52, AZP 52-65/72 i AZP 52-65/83, oraz poprzez utworzenie strefy archeologicznej, oznaczonych na rysunku planu specjalnym symbolem i numerami stanowisk archeologicznych.

55 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru wsi Wieliszew (część A) (Uchwała Nr 206/XV/2000 Rady Gminy Wieliszew z dnia 16 czerwca 2000r.) W zakresie ochrony dóbr kultury plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnymi oraz konserwatorską strefę archeologiczną - oznaczoną na rysunku planu symbolem graficznym i literą "A". o Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - 1A2MN, 1A4MN, 1A3K - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/17, - 1A15MN - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/18, - 1AZL - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/52. o Konserwatorska strefa archeologiczna zlokalizowana jest na terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: 1A13MN, 1A15MN, 1AZL, 1A2K. o Na obszarze stanowiska archeologicznego oznaczonego nr ew /18 - planowane zmiany w zagospodarowaniu terenu mogą być dopuszczone do realizacji - po przeprowadzeniu (na koszt właścicieli nieruchomości lub inwestorów) archeologicznych badań wykopaliskowych. Ustala się minimalną powierzchnię badań archeologicznych - w jednym sezonie badawczym na 20 arów - tj. 2000m 2. o Na terenach stanowisk archeologicznych oznaczonych nr ewidencyjnymi 52-66/17 i 52-66/52 oraz na obszarze konserwatorskiej strefy archeologicznej - planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po: - przeprowadzeniu (na koszt inwestora) archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających zamierzone działania inwestycyjne, lub

56 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata zapewnieniu stałego nadzoru archeologicznego przy wszystkich robotach ziemnych związanych z inwestycją i zmianą użytkowania terenu z rygorem zmiany nadzoru na badania wykopaliskowe, w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych - obiektów archeologicznych. MPZP obszaru wsi Wieliszew (Uchwała Nr 262/XIX/01 Rady Gminy Wieliszew z dnia 8 lutego 2001r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków cały obszar objęty granicami opracowania planu znajduje się w granicach konserwatorskiej strefy archeologicznej typu "A". W granicach wszystkich terenów wyznaczonych w planie ustala się: o Obowiązek uzgadniania na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przez Urząd Gminy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej - tj. głębiej niż na 30cm). o Planowane inwestycje na etapie robót ziemnych obejmujących również niwelację terenu muszą być prowadzone pod stałym nadzorem archeologicznym z rygorem przekształcenia nadzoru w badania wykopaliskowe w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych warstw kulturowych lub obiektów archeologicznych. MPZP obszaru wsi Wieliszew ul. Niepodległości - Jezioro Wieliszewskie (Uchwała Nr 264/XIX/01 Rady Gminy Wieliszew z dnia 8 lutego 2001r.) W zakresie ochrony dóbr kultury plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnymi oraz konserwatorską strefę archeologiczną - oznaczoną na rysunku planu symbolem graficznym i literą "A".

57 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Stanowiska zlokalizowane są w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - A16MN - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/19, - A ZL - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/52, o Konserwatorska strefa archeologiczna zlokalizowana jest na terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: A16MN, A- UT, AZL, A2K. W granicach występowania stanowisk archeologicznych, oraz na obszarze konserwatorskiej strefy archeologicznej plan ustala: o Obowiązek uzgadniania (na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu) przez Urząd Gminy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowany inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej - tj. głębiej niż na 30 cm), o Na terenach stanowisk archeologicznych oznaczonych nr ewidencyjnymi 52-66/19 i 52-66/52 oraz na obszarze konserwatorskiej strefy archeologicznej - planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po: - przeprowadzeniu (na koszt inwestora) archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających zamierzone działania inwestycyjne, lub - zapewnieniu stałego nadzoru archeologicznego przy wszystkich robotach ziemnych związanych z inwestycją i zmianą użytkowania terenu z rygorem zmiany nadzoru na badania wykopaliskowe, w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych - obiektów archeologicznych.

58 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru wsi Wieliszew (Uchwała Nr 370/XXVII/02 Rady Gminy Wieliszew z dnia 18 czerwca 2002r.) W odniesieniu do obszaru konserwatorskiej strefy archeologicznej "Aa" - oznaczonej na rysunku planu symbolem graficznym - plan ustala: o Obowiązek uzgadniania - na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu - przez organa samorządowe z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich zmian związanych z użytkowaniem terenu i planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z infrastrukturą techniczną, grodzeniem działek oraz robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej tj. głębiej niż 30 cm od istniejącego poziomu terenu). o Planowane inwestycje na obszarze w/w strefy mogą być dopuszczone do realizacji po zobowiązaniu się właściciela lub użytkownika gruntu do: - przeprowadzenia sondażowych badań wykopaliskowych, lub - zapewnienia stałego udziału archeologa przy wszelkich robotach ziemnych związanych z działaniami inwestycyjnymi i trwałym zagospodarowaniem terenu. o W przypadku ujawnienia w wykopach sondażowych lub wykopach budowlanych, zabytkowych obiektów - prace archeologiczne wymienione zostaną zmienione w archeologiczne badania wykopaliskowe, obejmujące w pierwszym etapie cały teren planowanej inwestycji. MPZP obszaru wsi Wieliszew w rejonie ul. Podgórnej (Uchwała Nr 394/XXIX/02 Rady Gminy Wieliszew z dnia 8 października 2002r.) Zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych, określone na rysunku planu, wraz z ich numerami ewidencyjnym.

59 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Stanowisko zlokalizowane jest w terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami: - ZLd; 4ZC KS ZLd - stanowisko nr ewidencyjny 52-66/48, 50; W granicach stanowiska archeologicznego plan ustala: o Obowiązek uzgadniania na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przez Urząd Gminy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowany inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej - tj. głębiej niż na 30cm). o Na terenach stanowiska archeologicznego oznaczonego nr ew /48,50, planowane inwestycje mogą być dopuszczone do realizacji po przeprowadzeniu: - archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających zamierzone inwestycje, lub - zapewnienia stałego nadzoru archeologicznego przy wszystkich robotach ziemnych związanych z inwestycją i trwałym zagospodarowaniem terenu - z rygorem przekształcenia nadzoru w ratownicze badania wykopaliskowe - w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych - nienaruszonych warstw kulturowych lub obiektów archeologicznych. Koszty badań archeologicznych i nadzoru w granicach w/w stanowisk archeologicznych ponosi inwestor. MPZP obszaru wsi Wieliszew (Uchwała Nr 183/XVIII/04 Rady Gminy Wieliszew z dnia 22 czerwca 2004r.) W zakresie ochrony archeologicznych dóbr kultury plan wyznacza granice stanowisk archeologicznych wraz z ich strefami ochronnymi

60 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata oraz granice konserwatorskiej strefy archeologicznej, określone na rysunku planu symbolem graficznym i numeracją. Na obszarach stanowisk archeologicznych oraz konserwatorskich stref archeologicznych plan ustala: o Obowiązek uzgadniania - przez organa samorządowe z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków - wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu oraz innych, związanych z robotami ziemnymi - niwelacyjnymi), o Zmiana w użytkowaniu terenu i planowane inwestycje - na obszarach stanowisk archeologicznych i konserwatorskich stref archeologicznych - mogą być dopuszczone do realizacji wyłącznie po zobowiązaniu się właściciela lub użytkownika gruntu do: - przeprowadzenia ratowniczych badań archeologicznych- o charakterze wykopaliskowym (sondażowych lub szerokopowierzchniowych); - zapewnienia stałego udziału archeologa przy wszelkich robotach ziemnych związanych z wymienionymi działaniami inwestycyjnymi i trwałym zagospodarowaniem terenu - z rygorem zmiany wymienionych powyżej prac archeologicznych na ratownicze badania wykopaliskowe w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych, zabytkowych obiektów archeologicznych; - do czasu przeprowadzenia prac archeologicznych obowiązuje zakaz zmiany użytkowania terenu - tj. wznoszenia inwestycji kubaturowych, związanych z uzbrojeniem terenu, komunikacją oraz robotami ziemnymi określonymi Szczegółowy zakres prac archeologicznych określany będzie przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dla każdej inwestycji.

61 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru wsi Wieliszew - rejon ul. Modlińskiej i Niepodległości (Uchwała Nr 108/XV/08 Rady Gminy Wieliszew z dnia 26 lutego 2008r.) Na obszarze objętym planem w miejscu określonym na rysunku planu, znajduje się zabytkowe stanowisko archeologiczne oznaczone w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie nr AZP 52-66/20, objęte ochroną. W stosunku do stanowiska archeologicznego zgodnie z wnioskiem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, plan ustanawia ochronę w formie strefy konserwatorskiej w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, gdzie ustala się: o Obowiązek uzyskania przez inwestora od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - przed wydaniem pozwolenia na budowę lub zgłoszeniem właściwemu organowi - uzgodnienia wszelkich planowych budów obiektów budowlanych, wiążących się z wykonaniem prac ziemnych; o Obowiązek uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin, zalesiania gruntów oraz budowy urządzeń wodnych i regulacji wód; o Obowiązek przeprowadzania (na koszt osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej zamierzającej finansować roboty budowlane) badań archeologicznych oraz wykonania ich dokumentacji. Przed rozpoczęciem badań archeologicznych wymagane jest uzyskanie od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pozwolenia na ich przeprowadzenie. Na obszarze objętym granicami planu nie występują obiekty lub budynki zaliczone do dóbr kultury współczesnej.

62 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru części wsi Wieliszew (Uchwała Nr XXXIX/355/10 Rady Gminy Wieliszew z dnia 30 marca 2010r.) Ochrona zabytków archeologicznych (stanowiska archeologiczne nr ew. AZP 52-66/18, 52), w formie stref ochrony konserwatorskiej, określonych na rysunku planu symbolami i numerami: 52-66/18, 52-66/52, obejmująca: o Obowiązek uzyskania przez inwestora od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przed wydaniem pozwolenia na budowę lub zgłoszeniem właściwemu organowi uzgodnienia wszelkich planowanych budów obiektów budowlanych wiążących się z wykonywaniem prac ziemnych, o Obowiązek uzgadniania z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin, zalesiania gruntów oraz budowy urządzeń wodnych i regulacji wód, o Obowiązek przeprowadzenia (na koszt osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej zamierzającej finansować roboty budowlane lub nowe zalesienia) badań archeologicznych oraz wykonania ich dokumentacji, o Przed rozpoczęciem badań archeologicznych wymagane jest uzyskanie od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pozwolenia na ich prowadzenie. Na obszarze planu nie występują obecnie obiekty zaliczane do dóbr kultury współczesnej. MPZP obszaru wsi Wieliszew (wieś) (Uchwała Nr XIII/110/11 Rady Gminy Wieliszew z dnia 7 października 2011r.) Na obszarze objętym planem znajduje się kaplica cmentarna wpisana do rejestru zabytków pod numerem 1115/618, podlegająca ochronie jako zabytek.

63 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Dla kaplicy cmentarnej wpisanej do rejestru zabytków wszelkie działania inwestycyjne wymagają zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ustala się ochronę ekspozycji kaplicy cmentarnej (dominanty przestrzennej) poprzez: o Zakaz budowy obiektów kubaturowych i masztów, których wysokość przekraczałaby poziom górnej krawędzi gzymsu kaplicy cmentarnej; o Zakaz budowy masztów, kominów, urządzeń reklamowych, które wysokościowo konkurowałyby z kaplicą; o Zakaz sadzenia wysokich drzew na osi kaplicy; o Wprowadzenie zadrzewień liniowych równolegle do osi kaplicy w liniach rozgraniczających ulicy Modlińskiej; o Wyeksponowanie obiektu poprzez odpowiednio zaprojektowaną iluminację świetlną. Ustala się ochronę krzyży przydrożnych oraz kapliczki Matki Boskiej, poprzez: o Zakaz usuwania krzyży i kapliczki; zmiana lokalizacji jedynie w przypadku kolizji z realizacją inwestycji celu publicznego; o W promieniu 10 m od nich: - zakaz umieszczania wielkopowierzchniowych reklam, - zakaz lokalizacji tymczasowych obiektów handlowych; o Nakaz utrzymania krzyży i kapliczki w dobrym stanie, zarówno technicznym jak i estetycznym; o Zakaz zmiany kolorystyki i kapliczki oraz jego ogrodzenia; stylistyki elementów krzyża lub

64 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata o Nakaz utrzymania drzewostanu towarzyszącego krzyżowi lub kapliczce. MPZP obszaru wsi Wieliszew - obręb PGR (Uchwała Nr 246/XXIII/97 Rady Gminy Wieliszew z dnia 12 maja 1997r.) W stosunku do obszarów stanowisk archeologicznych objętych ochroną konserwatorską, oznaczonych na planszy podstawowej i planszy uzbrojenia symbolem i nr ewidencyjnym, plan ustala: o Obowiązek uzgadniania (na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu), przez organa samorządowej z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków: - wszelkich zmian w dotychczasowym użytkowaniu terenów rolnych i leśnych oraz planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z infrastrukturą techniczną i eksploatacją zasobów naturalnych - np. kruszywa, piasku) - dopuszczenie do zmiany w użytkowaniu terenów rolnych i leśnych oraz planowanych inwestycji - uzależnia się od przeprowadzenia na koszt inwestora archeologicznych badań ratowniczych: - wyprzedzających planowane działania inwestycyjne i związane z nimi roboty ziemne - obejmujących stały nadzór archeologicznych przy wszystkich robotach ziemnych (m.in. niwelacyjnych) związanymi z planowanymi i uzgodnionymi działaniami inwestycyjnymi Prace archeologiczne mogą prowadzić wyłącznie wyspecjalizowane instytucje lub uprawnione osoby, posiadające zezwolenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie.

65 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru wsi Wieliszew - obręb PGR (Uchwała Nr 16/II/98 Rady Gminy Wieliszew z dnia 17 listopada 1998r.) W odniesieniu do obszarów konserwatorskich stref obserwacji archeologicznych i stanowisk archeologicznych objętych ochroną konserwatorską, oznaczonych na rysunku planu stanowiących załączniki Nr 1, symbolami oraz numerem ewidencyjnym plan ustala: o Obowiązek uzgadniania (na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu), przez Urząd Gminy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, liniowych, związanych z infrastrukturą techniczną oraz z eksploatacją kruszywa), o W granicach stanowisk archeologicznych realizację planowanych inwestycji i zmiany w dotychczasowym zagospodarowaniu terenów uzależnia się od przeprowadzenia, na koszt inwestora, archeologicznych badań ratowniczych: - wyprzedzających zamierzone inwestycje, - obejmujących inwestorski nadzór archeologiczny przy wszystkich robotach ziemnych (w tym również niwelacyjnych) związanych z inwestycją. W granicach konserwatorskich stref obserwacji archeologicznych: o Wszelkie roboty ziemne (w tym roboty niwelacyjne związane z zamierzonymi inwestycjami) muszą być prowadzone pod stałym konserwatorskim nadzorem archeologicznym, o W zamierzonych działaniach inwestycyjnych należy uwzględniać sezonowy charakter prac archeologicznych.

66 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata MPZP obszaru wsi Wieliszew-Kwietniówka - cmentarz (Uchwała Nr 118/XII/03 Rady Gminy Wieliszew z dnia 18 listopada 2003r.) W zakresie ochrony archeologicznej dóbr kultury plan ustala, że cały obszar opracowania zlokalizowany jest w granicach konserwatorskiej strefy archeologicznej. W obszarze konserwatorskiej strefy archeologicznej plan ustala: o Obowiązek uzgadniania - przez organa samorządowe z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków - wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu oraz innych, związanych z robotami ziemnymi - niwelacyjnymi), o Planowane inwestycje oraz prace niwelacyjne - na obszarze konserwatorskiej strefy archeologicznej - mogą być dopuszczone do realizacji wyłącznie po zobowiązaniu się właściciela lub użytkownika gruntu do: - przeprowadzenia ratowniczych badań archeologicznych - o charakterze wykopaliskowym (sondażowych); - zapewnienia stałego udziału archeologa przy wszelkich robotach ziemnych związanych z wymienionymi działaniami inwestycyjnymi i trwałym zagospodarowaniem terenu - z rygorem zmiany wymienionych powyżej prac archeologicznych na ratownicze badania wykopaliskowe, w przypadku ujawnienia w wykopach budowlanych zabytkowych obiektów. Szczegółowy zakres prac archeologicznych określa Wojewódzki Konserwator Zabytków w Warszawie.

67 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Zarys historii Gminy Wieliszew Pierwsze ślady osadnictwa na obecnym terenie Gminy sięgają paleolitu i początków mezolitu. Po ociepleniu klimatu i stworzeniu lepszych warunków egzystencji pojawiły się niewielkie grupy ludzi polujących na dziki i jelenie. Jako surowiec do produkcji narzędzi wykorzystywano róg i kości. Miejscem bytowania były tereny piaszczyste oraz tarasy rzek. W średniowieczu teren gminy Wieliszew należał do książąt mazowieckich i biskupów płockich. Najstarsze wzmianki dotyczące Wieliszewa pochodzą z XIV wieku i związane są z organizacją parafii, choć wieś wymieniona została już w roku 1254 w wykazie posiadłości klasztoru w Czerwińsku. W dniu 20 lipca 1387 roku biskup płocki Ścibor z Radzymina ufundował parafię pw. Przemienienia Pańskiego w Wieliszewie i nakazał pobudowanie tam kościoła. W akcie fundacyjnym wymieniono następujące wsie: Wieliszew, Skrzyszew (Skrzeszew), Koluszyn (Kałuszyn), Łaziska (Łajski), Turczyn i Nieporęt (tekst zachował się w kopiariuszu czerwińskim z pocz. XIV w.). Nie ma danych na temat pierwszych budowli kościelnych. Wiadomo, że kościół drewniany wzniesiony w 1729 roku miał rozmiary 10 m na m, zbudowany był z bali drewnianych obitych od zewnątrz deskami i kryty gontem. Od strony jeziora zlokalizowana był dzwonnica. Wzmianka o kościele znalazła się w protokole z wizytacji generalnej diecezji płockiej, jaką w 1775 roku z polecenia biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego przeprowadził kanonik katedralny płocki Marcin Krajewski. Odnotował on, że kościół był drewniany, o kształcie podłużnym. Proboszczem był wówczas ks. Mateusz Pozewski. (M.M. Grzybowski, Materiały do dziejów ziemi płockiej Ziemia Warszawska, Płock 1996). Drewniany kościół wraz z całym wyposażeniem i cennym archiwum spłonął w czasie działań wojennych. W latach na jego miejscu powstał nowy kościół murowany, wzniesiony wg projektu architekta Zenona Kononowicza. Nawiązuje on poprzez stylistykę i kształt do budowli

68 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata neoromańskich. Od powstania parafia należała do diecezji płockiej, od roku 1798 do archidiecezji warszawskiej, a od 1995 roku do diecezji warszawskopraskiej. Warto podkreślić, że w XVIII wieku biskup Andrzej Stanisław Kostka Załuski bezskutecznie zabiegał o nadanie wsi Wieliszew przywileju lokacyjnego. Tereny wchodzące w skład gminy Wieliszew przeszły w posiadanie przedstawicieli rodów magnackich, m.in. Poniatowskich i Potockich. W XIX w. tereny wsi Wieliszew, Łajski, Komornica, Poddębie, Skrzeszew i Kałuszyn stanowiły własność Augusta hr. Potockiego. Zgodnie z zapisem w księdze wieczystej z połowy XIX w. mieszkańcy wsi Wieliszew, która dotychczas stanowiła własność Potockiego, w roku 1864 na mocy ukazu cara zostali uposażeni częścią ziem. Ostatnimi właścicielami Wieliszewa byli Tomasz Kamieński herbu Ślepowron i jego żona Maria Gautier. Wieś liczyła wtedy ok. 700 mieszkańców, był tam kościół parafialny, gorzelnia oraz szkoła. Folwark w roku 1885 liczył 1406 mórg. W tym czasie na terenie Wieliszewa stało 11 budynków murowanych i 17 drewnianych. We wsi były dwa jeziora, z których wody uchodziły kanałami do Narwi. Po ostatnich właścicielach zostały zabudowania folwarczne oraz zabytkowa klasycystyczna kaplica grobowa z 1834 roku z napisem Żona Mężowi. Nieco inaczej wyglądała przynależność pozostałych wsi znajdujących się dziś w granicach gminy Wieliszew. Olbrzymie dobra w widłach Wisły i Narwi należały do księcia Stanisława Poniatowskiego, bratanka ostatniego króla. W jego rękach były m.in. wsie Góra, Okunin, Janówek, Rubin, Olszewnica. Warto wspomnieć, że zarządcą dóbr Olszewnica był Józef Wybicki. Wieś Góra była wzmiankowana już w XV wieku, należała do rodu Nałęczów. W 1428 roku Jan z Góry otrzymał dla wsi prawo niemieckie, o które wcześniej zabiegał Sędziwój z Góry. Od wieku XVIII wieś stanowiła własność księcia Stanisława Poniatowskiego. Książę wzniósł tam okazałą letnią rezydencję otoczoną parkiem. Po rozbiorach majątek przeszedł w ręce Ludwika Szymona Gutakowskiego, szambelana królewskiego, członka Rady Nieustającej. Nowy właściciel założył tam wzorcowe gospodarstwo rolne. W połowie XIX wieku posiadłość przejęły władze rosyjskie, weszła ona w skład majoratu Carski

69 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Dar i należała do konsystorza prawosławnego warszawskiego. Odrestaurowana rezydencja uległa zniszczeniom podczas działań wojennych I wojny światowej. W 1918 roku na mocy dekretu Rady Regencyjnej majątek pocerkiewny przeszedł w posiadanie państwa. Zorganizowano tam Szkołę Rolniczą Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, która istniała do roku Obiekt został ponownie zniszczony w czasie II wojny światowej i nie został już nigdy odbudowany. Rys. Zespół pałacowo-parkowy w Górze na obrazie autorstwa Zygmunta Vogla. W wyniku trzeciego rozbioru tereny gminy znalazły się w zaborze pruskim. Po roku 1807 obszar gminy wchodził w skład powiatu warszawskiego w departamencie warszawskim (Księstwo Warszawskie), a następnie należał do guberni warszawskiej. W okresie rosyjskim na terenie gminy władze carskie zaczęły budować kolejne forty stanowiące wraz z twierdzą Modlin system obronny. W związku z tym np. wieś Góra została przeniesiona w sąsiedztwo Janówka. Nowe forty powstały właśnie w Janówku. Na terenie Wieliszewa powstał cmentarz na potrzeby garnizonu Zegrze.

70 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Mieszkańcy gminy mieli swój udział w odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej z Chotomowa, Jabłonny, Krubina, Kałuszyna, Nieporętu, Olszewnicy i Skrzeszewa w sile ok. 100 żołnierzy ruszyły na liczący 2000 żołnierzy garnizon niemiecki w Nowej Jabłonnej (dzisiejsze Legionowo), zdobywając stację kolejową oraz magazyny broni. Potem mieszkańcy gminy włączyli się w odbudowę państwowości. Zaangażowali się przede wszystkim w organizację społeczności lokalnej, a najbardziej aktywną formą działalności było tworzenie oddziałów straży pożarnej (w Kałuszynie, Skrzeszewie, Krubinie) czy placówek oświatowych. Nowym wyzwaniem był wybuch II wojny światowej. Na terenie gminy trwały we wrześniu 1939 roku zaciekłe walki z nacierającymi z północy oddziałami niemieckimi. Linia obrony Warszawy przebiegała na linii rzeki Narwi. Wojsko polskie stawiało zaciekły opór, ale 13 września udało się Niemcom sforsować Narew w rejonie Dębe Izbica. Na cmentarzu w Wieliszewie pochowano 300 żołnierzy poległych na terenie gminy. W czasie okupacji obszar gminy został podzielony, część należała do Rzeszy Niemieckiej, reszta znalazła się w granicach Generalnej Guberni. W latach II wojny działały tu oddziały należące do VII Obwodu Okręgu Warszawskiego AK Obroża. Ludność poddana została licznym represjom, wielu mieszkańców trafiło na przymusowe roboty do Rzeszy. Największe zniszczenia miejscowości na terenie gminy Wieliszew spowodowały działania wojenne 1944 roku prowadzone przez Armię Czerwoną. Znaczącym obciążeniem dla mieszkańców było odbudowanie ze zniszczeń wszystkich niemal wsi. W latach powojennych Wieliszew i okolice leżały w granicach administracyjnych gromady Nieporęt. Gmina w obecnym kształcie powstała w 1973 r. w wyniku nowego podziału administracyjnego kraju na 49 województw, a samorządność odzyskała w 1990 r. Pierwotnie była to gmina Skrzeszew, potem (od 1996 roku) gmina Wieliszew, której siedzibę zlokalizowano w Olszewnicy Starej, obecnie siedzibą władz gminy jest Wieliszew. Symbolem gminy jest nowoczesna siedziba oraz herb nawiązujący do historii i walorów przyrodniczych. Złota nitka rzeki zamieszczona w górnej części tarczy

71 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata herbowej symbolizuje naturalne zasoby regionu (rzeka Narew stanowi północną granicę gminy). Dwie wieże nawiązują do obiektów sakralnych: nieistniejącego kościoła w Okuninie i kościoła parafialnego w Wieliszewie. Połączone wieże symbolizują integrację mieszkańców, a jednocześnie powstała w ten sposób litera W, to nazwa Wieliszew. Zdobiący ją liść dębu jest symbolem walorów przyrodniczych gminy Zabytki nieruchome Gminy Wieliszew Dzieje obszaru gminy pozostawiły po sobie wiele różnych śladów w postaci obiektów kultury materialnej. Na terenie Gminy Wieliszew znajduje się kilkanaście obiektów zabytkowych część pod ochroną Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie. Należy zaznaczyć, że obiekty objęte ochroną konserwatorską (oprócz kaplicy cmentarnej) są zrujnowane, bądź słabo czytelne w krajobrazie gminy. Spośród obiektów na terenie gminy Wieliszew do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków wpisano: zespół pałacowo-parkowy w stylu klasycystycznym z XVIII w. we wsi Góra (pałac w stanie ruiny) wpis do rejestru zabytków nr 1015/623 z dnia roku; klasycystyczna kaplica z 1834 roku na cmentarzu parafialnym we wsi Wieliszew wpis do rejestru zabytków nr 1115/618 z dnia roku; grupa forteczna Janówek, czyli zespół trzech rozległych fortów Twierdzy Modlin. Powstawały one w latach (obiekt ceglanoziemny) i (obiekty żelbetonowe) wpis do rejestru zabytków nr 43 z dnia roku; Najcenniejszym zabytkiem na terenie Wieliszewa jest z pewnością kaplica cmentarna z 1834 roku usytuowana na cmentarzu w Wieliszewie. Została wzniesiona na planie sześciokąta, w stylu klasycystycznym przez Marię Gautier dla jej męża Tomasza Kamieńskiego. Obiekt jest ciekawie usytuowany, na cmentarzu niedaleko wejścia od strony drogi Nowy Dwór

72 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Mazowiecki Nieporęt. Wejście do kaplicy zlokalizowane od strony wschodniej wieńczy trójkątny tympanon wsparty na pilastrach. Bardzo ciekawym obiektem jest grupa forteczna Janówek. Na terenie Janówka w obrębie gminy Wieliszew zlokalizowane są 3 forty Twierdzy Modlin: fort XVII (XVIIb), D-9 (XVIIa) i fort IV. Zespół trzech fortów zwany Grupą forteczną Janówek wchodził w skład umocnień zewnętrznego pierścienia twierdzy Modlin. Fort IV (zapis w rejestrach i ewidencji WKZ dokumentacja PSOZ sygn. nr 53) wzniesiony został w latach , a następnie zmodernizowany w latach Dwa pozostałe to obiekty oznaczone: Fort nr XVII a i Fort nr XVII b. Obiekty pochodzą z okresu, gdy powstała nowa koncepcja obrony zachodniej granicy Cesarstwa Rosyjskiego i rozpoczęto budowę drugiego, zewnętrznego pierścienia fortów wokół Modlina. Fort XVII b powstał na planie trójkąta, otoczony wałem i fosą z ziemną przeciwskarpą. Zasadniczą część stanowiła podwalnia, czyli duży schron zlokalizowany pod nasypem wału czołowego. Na jego stropie umieszczono betonowe stanowiska strzeleckie dla piechoty oddzielone betonowymi trawersami. Wielu elementów założeń konstrukcyjnych nie zrealizowano, nie zbudowano np. fortecznych koszar. Funkcję mieszkalną i magazynową pełnił fort IV. W trakcie działań wojennych forty były terenem zmagań, w dniach sierpnia atakowały je wojska niemieckie, które prowadziły ostrzał artyleryjski z rejonu Krubin-Skierdy. Rosjanie opuścili forty w nocy z 17 na 18 sierpnia, przed wycofaniem się wysadzili część umocnień. Współcześnie obiekty są mocno zniszczone. Wokół jednego z fortów powstało osiedle wojskowych domków letniskowych, po drugim (XVII a) pozostały zrujnowane elementy konstrukcyjne. Obecnie teren wokół fortów (z fortami) został sprzedany przez Wojskową Agencję Mieszkaniową i stanowi wraz z fortami własność prywatną. Należy zwrócić uwagę na zespół pałacowo-parkowy w Górze, w skład którego wchodzą: ruiny pałacu z II połowy XVIII w.

73 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata oficyna z przełomu XVIII i XIX w. pozostałości parku z II połowy XVIII w. o powierzchni około 3 ha kompletnie nieczytelne i zdewastowane. Pierwsze wzmianki o wsi Góra pojawiają się w wieku XV, wówczas wieś wchodziła w skład dóbr rodu Nałęczów, którzy posiadali liczne dobra w ziemi nurskiej i zakroczymskiej. Jak wspomniano wcześniej, już w początkach XV wieku Sędziwój z Góry wystąpił o nadanie dobrom prawa niemieckiego, które udało się uzyskać Janowi z Góry w roku W roku 1775 Góra wraz z dobrami nowodworskimi przeszła w posiadanie księcia Stanisława Poniatowskiego, podskarbiego wielkiego litewskiego, bratanka ostatniego króla. Właśnie w Górze powstała około 1780 roku jedna z jego letnich rezydencji zbudowana wg projektu uznanego architekta Stanisława Zawadzkiego (inne źródła podają nazwisko Jana Christiana Kamsetzera). W pierwotnej wersji była to jednopiętrowa, podpiwniczona budowla klasycystyczna wzniesiona na planie prostokąta z ryzalitami bocznymi. Pierwszą kondygnację zajmowało 14 reprezentacyjnych pomieszczeń. Głównym elementem była ośmioboczna sala balowa o wysokości dwóch kondygnacji. Przeszklone drzwi prowadziły z sali do parku. Pomieszczenie to zdobiły liczne malowidła autorstwa Szymona Mańkowskiego. Piętro przeznaczone było na wnętrza sypialne. Budowla była starannie zdobiona, fasadę południową zdobiły półkolumny i tympanon. Z okien pałacowych roztaczał się widok na malowniczy teren położony nad Narwią. Starannie zaprojektowana parterowa budowla z mieszkalnym piętrem szczególnie pięknie prezentowała się od strony Narwi. Widok ten utrwalił w 1801 roku na rycinie Zygmunt Vogel. Rezydencja, zgodnie z panującą wówczas modą, otoczona była kilkuhektarowym parkiem krajobrazowym w stylu angielskim. Do pałacu od strony ozdobnej bramy prowadziła lipowa aleja, a przed pałacem był reprezentacyjny podjazd w kształcie podkowy. Pałac pełnił funkcję letniej rezydencji, Stanisław Poniatowski gościł tam wiele znamienitych osobistości. Bywali tam: Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Józef Wybicki. Sala balowa była miejscem spotkań, które śmiało można porównać do obiadów czwartkowych, jakie w Łazienkach wydawał król Poniatowski.

74 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata W roku 1795 posiadłości nabył Ludwik Szymon Gutakowski, szambelan królewski, prezes Senatu Księstwa Warszawskiego i Towarzystwa Gospodarczo-Rolnego. W rękach Gutakowskiego, jego kolejnych żon, a potem sióstr Sobolewskich oraz Wacława Sobolewskiego i jego żony Józefy z Grudzińskich Góra pozostała do roku Nowy właściciel założył tam wzorcowe gospodarstwo rolne. Wg niektórych badaczy dziejów Mazowsza gościem mógł być tam też wielki książę Konstanty wraz z małżonką. W połowie XIX wieku posiadłość przejęły władze rosyjskie, weszła ona w skład majoratu Carski Dar i należała do konsystorza prawosławnego warszawskiego. Około roku 1888 pałac został przebudowany, obniżono nieco dach i zmieniono układ wnętrz. Odrestaurowana rezydencja uległa zniszczeniom podczas działań wojennych. Pałac ucierpiał szczególnie podczas bombardowania twierdzy Modlin i fortów w Janówku w roku W 1918 roku na mocy dekretu Rady Regencyjnej majątek pocerkiewny przeszedł w posiadanie państwa. Zorganizowano tam w 1933 Szkołę Rolniczą Żeńską Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, która istniała do roku Obiekt został ponownie zniszczony w czasie II wojny światowej i nie został już nigdy odbudowany. Wspaniała niegdyś budowla systematycznie ulegała dewastacji. Dzięki zabiegom EMKI udało się wyciąć zarośla i odsłonić pozostałości pałacu. Tereny dawnej posiadłości po wojnie przejął Zakład Doświadczalny Polskiej Akademii Nauk. W jego użytkowaniu znalazł się też spichlerz z końca XVIII lub I połowy XX wieku. Na obszarze gminy znajdują się między innymi obiekty nie wpisane do rejestru zabytków, czasem o niewielkiej wartości, będące jednak świadectwem wydarzeń historycznych. Do takich należą niektóre budowle, przydrożne krzyże i kapliczki. Są to m.in.: park krajobrazowy w Poniatowie z XVIII wieku; dom mieszkalny z XIX w. we wsi Wieliszew, ul. Modlińska 19; organistówkę z końca XIX w. we wsi Wieliszew,

75 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata cmentarz (pozostałości rosyjskiego cmentarza wojskowego Twierdzy Zegrze z przełomu XIX i XX wieku, użytkowanego później także cywilnie) we wsi Wieliszew, kościół we wsi Wieliszew (istniejący od XIV w., pierwotnie drewniany, obecnie murowany z XX w.), spichlerz z XVIII w. we wsi Góra, kuźnia z XVIII w. we wsi Góra, cmentarz wojskowy we wsi Krubin, przydrożna kapliczka z XIX w. we wsi Olszewnica Nowa, krzyże, figurki i kapliczki na terenie gminy. Ciekawym obiektem jest spichlerz - młyn w Górze znajdujący się na terenie dawnego gospodarstwa. Został wzniesiony pod koniec XVIII wieku lub w I połowie wieku XIX. Obecnie jest on w użytkowaniu gospodarstwa PAN (gospodarstwo wydzierżawione przez PAN osobie prywatnej). W niedalekim sąsiedztwie spichlerza, do 1996 r. znajdował się dom mieszkalny zarządcy dawnego majątku, nieremontowany uległ z czasem dewastacji i został rozebrany po śmierci ostatniego z jego mieszkańców. Obok spichlerza znajduje się budynek kuźni z XIX wieku. Kolejnym obiektem jest cmentarz chrześcijan prawosławnych w Wieliszewie Kwietniówce. Jest to dawny wojskowy cmentarz rosyjski, położony w lasach oddzielających Wieliszew od Michałowa - Reginowa, tuż za wiaduktem kolejowym linii Legionowo Tłuszcz. Obecnie pozostało po nim tylko kilka zdewastowanych nagrobków. Pierwotnie żołnierzy z twierdzy Zegrze i garnizonu Jabłonna grzebano na okolicznych cmentarzach (Chotomów, Nieporęt). W 1899 roku car Mikołaj II podpisał dokument zakupu ziemi pod cmentarz wojskowy. Na piaszczystym wzniesieniu w majątku Wieliszew wytyczono działkę o powierzchni 2,5 ha tuż przy Trakcie Petersburskim, 2 km od Zegrza i 4 km od koszar w Jabłonnie. Cmentarz otoczono wałem ziemnym, pobudowano murowaną stróżówkę, ze składek żołnierskich wzniesiono kaplicę cmentarną w stylu bizantyjskim (została zniszczona w styczniu 1945 roku). Kaplica zbudowana na planie ośmiokąta przykryta była kopułą w kształcie półkuli z wypuszczonym ku górze

76 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata wierzchołkiem. Jej wnętrze było bogato zdobione freskami i detalami typowymi dla świątyń prawosławnych. Teren cmentarza podzielono na kwatery przydzielone poszczególnym oddziałom z Jabłonny i Zegrza. Poświęcenie cmentarza miało miejsce w kwietniu 1902 roku, w uroczystości prowadzonej przez kapelana cerkwi w Zegrzu Dymitra Obrazcowa (cmentarz podlegał mu do 1910 roku, potem opiekował się nim F. Gierogijewski) uczestniczyli żołnierze z pobliskich garnizonów, a ksiądz parafii w Wieliszewie poświęcił kwaterę dla żołnierzykatolików. W sierpniu 1910 roku cmentarz w Wieliszewie odwiedził arcybiskup warszawsko-nadwiślański Nikołaj (Michaił Zacharewicz Ziorow). Ostatnie pogrzeby wojskowe z udziałem duchownych prawosławnych miały miejsce w sierpniu 1915 roku, potem Rosjanie opuścili twierdzę w Zegrzu. Przedtem cmentarz był zadbany, a kilka nagrobków pochodziło z renomowanej firmy kamieniarskiej C. Bartmański i S-ka z Warszawy, inne były skromne. Po odzyskaniu niepodległości cmentarz służył polskim jednostkom wojskowym z Zegrza (łącznościowcy) i Legionowa (saperzy). Grzebano tam wojskowych oraz ludność cywilną (zachowało się kilka nagrobków dziecięcych z początku lat XXX). Cmentarz podlegał proboszczowi parafii wojskowej w Zegrzu ks. kapelanowi Szymonowi Żółtowskiemu. W roku 1934 utworzono cmentarz w Legionowie i wieliszewska nekropolia popadła w zapomnienie. Nagrobki niszczały, padały łupem złodziei, cmentarz uległ zniszczeniu podczas walk jesienią 1944 roku. Do roku 1939 przy bramie wjazdowej od strony torów kolejowych stał budynek mieszkalny przeznaczony dla dozorcy. Na cmentarzu były pomniki wojskowych dygnitarzy carskich bardzo bogato dekorowane, wykonane z najlepszych materiałów. Oprócz mogił i nagrobków z okresu zaboru rosyjskiego istniały na cmentarzu także groby i pomniki rzymsko-katolickie. W pobliżu cmentarza przy wiadukcie kolejowym, na skarpie przydrożnej był grób nieznanego żołnierza - powstańca z 1863 roku (w gwarze miejscowej nazywany Mogiłka"). Jego ślady pozostały do 1945 roku. W roku 2004 wg Jacka Szczepańskiego było tam jeszcze 16 nagrobków wyznania prawosławnego, najstarszy pochodził z roku 1902, najmłodszy z

77 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Cmentarz ulegał dalszemu zniszczeniu, dziś tylko uważny zwiedzający odnajdzie tam ślady grobów. Jakiś czas temu pojawił się pomysł odnowienia cmentarza, zaczęły o to zabiegać władze gminy i parafia w Zegrzu. Cmentarz wojskowy w Krubinie (obecnie cmentarz parafialny) zajmował powierzchnie ok. 1 ha. Ostatnie pochówki już cywilne - odbyły się w latach pięćdziesiątych naszego stulecia. Teren cmentarza porośnięty jest lasem, pośrodku na polance stoi krzyż drewniany, wśród mogił dwie są jeszcze czytelne Zabytki archeologiczne Zgodnie z rysem historycznym Gminy, najstarsze ślady osadnictwa na terenie gminy Wieliszew sięgają paleolitu i początków mezolitu. Datowane są na około lat p.n.e. Na obszarze gminy archeolodzy odkryli szereg stanowisk z pozostałościami po dawnych mieszkańcach. W latach 50. XX wieku prowadzone były prace archeologiczne, w wyniku których odkryto narzędzia związane z osadnictwem ze schyłkowego okresu paleolitu oraz początku mezolitu. Na terenie Wieliszewa (na wydmowym wzniesieniu znajdującym się między Jeziorem Wieliszewskim a Jeziorem Zegrzyńskim) odkryto mezolityczne obozowisko ze śladami osadnictwa myśliwych i rybaków sprzed lat. Były to m.in. narzędzia krzemienne. Katalog kultur mezolitycznych otwiera kultura komornicka, jej nazwa pochodzi od stanowisk archeologicznych odkrytych w Komornicy na terenie gminy Wieliszew. Ta jedna z najstarszych kultur odkrytych na kontynencie europejskim, obejmowała swym zasięgiem część Polski, Niemiec, Danii, a także południową Szwecję. Na ślady osadnictwa sprzed lat p.n.e natrafiono w Krubinie. Na obszarze gminy występowały pozostałości z okresu neolitu oraz epoki brązu. Przykładem jest kultura łużycka, której stanowisko zostało odkryte w Łajskach.

78 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata W wyniku prac archeologicznych odnaleziono w Olszewnicy Starej, Kałuszynie i Skrzeszewie ślady z okresu kultury halsztackiej. Niezwykle ciekawe odkrycia ujawniono w okresie międzywojennym w Wieliszewie. Udało się wówczas archeologom zlokalizować osadnictwo grobów kloszowych datowane na 400 lat p.n.e. Istnienie tej kultury potwierdziły badania prowadzone w latach 80. na terenach należących do ówczesnego Kombinatu Ogrodniczego. Odkryto wtedy cmentarzysko z typowymi zestawami grobów kloszowych, popielnicowych i jamowych, charakterystyczne dla kultur o ciałopalnym obrządku pogrzebowym. W grobach znajdowały się liczne przedmioty z brązu, miedzi, żelaza, rogu czy kości. Na podobne znaleziska natrafiono we wsi Łajski. Obydwa cmentarzyska charakteryzuje występowanie podobnych zdobień elementów ceramicznych, co może sugerować istnienie lokalnych warsztatów wytwarzających naczynia. Na obszarze gminy nie brakuje również śladów osadnictwa z okresu wczesnośredniowiecznego (V-VI w). Archeolodzy odkryli je m.in. w Wieliszewie Dziedzictwo niematerialne Na obszarze Wieliszewa znajduje się kilka miejsc pamięci narodowej. Wśród miejsc pamięci szczególną rolę odgrywa kwatera wojskowa na cmentarzu parafialnym w Wieliszewie, która jest miejscem spoczynku 300 żołnierzy. Ponieśli oni śmierć, broniąc przeprawy przez Bugo-Narew pod Dębem i uczestnicząc w walkach w najbliższej okolicy. Jest to właściwie jedyne takie miejsce na terenie powiatu. Kwatera jest uporządkowana, dobrze utrzymana. Na pamiątkowej tablicy wypisano nazwiska czterdziestu siedmiu uczestników kampanii wrześniowej spośród 300 poległych w rejonie Zegrza, Wieliszewa, Dębego. Pozostałe nazwiska są nieznane. Swoistym śladem przeszłości są nazwy ulic. Poza typowymi nazwami nawiązującymi do treści geograficznych warto przywołać ulice, noszące nazwy upamiętniające osoby. Przykładem może być ulica ppor. 32 pułku piechoty Józefa Przedpełskiego, uczestnika walk we wrześniu 1939 roku.

79 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Do innych, choć nie mniej istotnych obiektów dziedzictwa kulturowego gminy należy także zaliczyć kapliczki, krzyże i figurki. Zlokalizowane są one na terenie całej gminy. Przydrożne obiekty sakralne tj. kapliczki, krzyże i figurki znajdujące się na terenie gminy można podzielić na kilka typów w zależności od kształtu, rodzaju materiału użytego do wykonania obiektu, nagromadzenia detali ozdobnych itp. Wśród 45 sklasyfikowanych obiektów można wyróżnić: krzyże proste" tj. wykonane z betonu (lastriko), w rodzaju krzyży nagrobkowych lub zbite z dwóch bali drewnianych ewentualnie montowane z dwóch prętów metalowych. Krzyże drewniane czasem mają poprzeczne zdobienia w formie rzeźbionych rowków na belce. (Najprostszy jest krzyż zbity z dwóch pni brzozowych, a najciekawszy krzyż drewniany, ustawiony w polu we wsi Skrzeszew). W całej gminie jest dwadzieścia jeden krzyży prostych. krzyże metalowe, często zdobione ornamentem umieszczonym na ramionach, ustawione na cokole zwykle murowanym, bielonym o kształcie graniastosłupa ze schodkami. W całej gminie jest ich czternaście. figurki Matki Boskiej ustawione na cokołach murowanych, zdobionych gzymsami, ryzalitami, napisami. Takie obiekty są tylko dwa, w Olszewnicy Starej i w Wieliszewie. kapliczki kubaturowe, tj. niewielkie budynki, murowane, bielone, kryte dachem dwuspadowym. Takie kapliczki są w Krubinie, Olszewnicy Nowej, Kałuszynie i Skrzeszewie. Do środka kapliczki można wejść poprzez drzwi. Wewnątrz znajduje się ołtarz, czasem miejsca do siedzenia. We wsiach Krubin i Olszewnica Nowa kapliczki są bardzo ubogie w detale architektoniczne i znacznie mniejsze niż w Kałuszynie i Skrzeszewie. Te dwie ostatnie są obszerne i mogą wewnątrz pomieścić kilka osób. Na zewnątrz kapliczki posiadają zdobienia fasady: wnęki, ryzality.

80 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata kapliczki bryłowe", murowane, bielone, z niszą dla umieszczenia świętego obrazu, kryte daszkiem dwu lub czterospadowym. W gminie są dwie takie kapliczki, jedna w Górze, a druga w Olszewnicy Nowej. kapliczki inne, np. niewielki obraz Jezusa, umieszczony na Pomniku Przyrody w Górze i wzniesiona w stylu góralskim we wsi Skrzeszew. 5.3 Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Zabytki nieruchome w wojewódzkim rejestrze zabytków Na terenie gminy Wieliszew istnieje siedem obiektów wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków. Niemniej, rejestr zabytków w stosunku do gminy Wieliszew jest wyjątkowo niejasny. Z grupy fortowej Janówek do rejestru jest wpisany fort XVIIb, według niektórych wykazów również XVIIa, chociaż nie jest to zweryfikowane i być może wszystkie zapisy odnoszą się do fortu XVIIb. Nie jest natomiast wpisany fort IV. Zespół pałacowo-parkowy w Górze również wymaga weryfikacji, z uwagi na pałac pozostający w ruinie oraz brak jakichkolwiek cech rozpoznawalności w stosunku do parku. Miejscowość Obiekt Datowanie Ewidencja Nr rejestru Data decyzji Góra Park z zespołu pałacowo-parkowego / Góra Janówek Janówek Janówek Oficyna z zespołu pałacowo-parkowego Fort XVII "Janówek" (Twierdza Modlin) - zespół Punkt oporu nr 9 (Fort XVII a) "Janówek" (Twierdza Modlin) Fort XVII kazamata "Janówek" (Twierdza Modlin) - w zespole fortu I ćw. XIX w / Wieliszew Kaplica grobowa / Tabela 1. wojewódzki rejestr zabytków

81 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Pozostałe zabytki nieruchome w wojewódzkiej ewidencji zabytków W ewidencji prowadzonej przez Wojewódzkiego Konserwatora zabytków znajduje się dwadzieścia obiektów, z czego zdecydowana większość wchodzi w skład fortu IV z grupy fortowej Janówek. Ponadto cztery obiekty posiadają status planowanych do włączenia do wojewódzkiej ewidencji zabytków. Są to: Miejscowość Obiekt Datowanie Data włączenia do ewidencji Janówek Fort IV (Twierdza Modlin) Wernander - zespół Janówek Fort IV (Twierdza Modlin) schron pogotowia II w zespole fortu Janówek Fort IV (Twierdza Modlin) schron pogotowia IV w zespole fortu Janówek Fort IV (Twierdza Modlin) schron pogotowia V w zepole fortu Janówek Grupa Fortowa "Janówek" (Twierdza Modlin) - zespół Janówek Fort IV (Twierdza Modlin) schron pogotowia III w zespole fortu Janówek Fort IV (Twierdza Modlin) schron pogotowia I w zespole fortu Janówek Fort IV (Twierdza Modlin) koszary szyjowe w zespole fortu Krubin Cmentarz po 1940 r Wieliszew Cmentarz rzym.-kat. I poł. XIX w Wieliszew Organistówka k. XIX w Wieliszew Budynek, ul. Modlińska 19 XIX w Zegrze Południowe koszary w Zagrobach w zespole Twierdzy Zegrze oraz cmentarz garnizonowy Tabela 2. wojewódzka ewidencja zabytków

82 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminna Ewidencja Zabytków Gminy Wieliszew przed 2012 r. nie prowadziła Gminnej Ewidencji Zabytków. Jednak nowelizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia z dnia 18 marca 2010 r., która weszła w życie 5 czerwca 2010 r., znacznie wzmocniła rolę gminnej ewidencji zabytków, czyniąc z niej źródło prawa miejscowego. Do art. 19 dodano ust.1a wskazujący zabytki, których ochrona musi być bezwarunkowo uwzględniona w decyzjach o ustaleniu inwestycji celu publicznego, decyzjach o warunkach zabudowy, decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzjach o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej oraz decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Są to zabytki wpisane do rejestru wraz z ich otoczeniem oraz zabytki nieruchome, znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków. Po wejściu w życie nowelizacji przystąpiła do prac związanych z powołaniem do życia Gminnej Ewidencji Zabytków. Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 162 poz. 1568) oraz Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r., w sprawie prowadzenia rejestru zabytków krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. nr 113, poz. 661), jest prowadzona w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy.

83 Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata Zdj. Wzór karty Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Wieliszew Karta ewidencyjna zabytku zawiera w szczególności dane umożliwiające określenie zabytku, jego miejsce położenia lub przechowywania, zwięzły opis cech i wartości kulturowych oraz wskazanie właściciela i posiadacza zabytku. Gminna ewidencja zabytków stanowi część wojewódzkiej ewidencji zabytków, która z kolei jest częścią krajowej ewidencji zabytków prowadzonej przez Generalnego Konserwatora Zabytków. Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Gminna Ewidencja Zabytków Gminy Wieliszew została przygotowana według specyfikacji przygotowanej przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Podczas prac nad Gminną Ewidencją Zabytków dokonano weryfikacji zasobu znajdującego się w wykazie Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pod kątem stanu faktycznego.