Onkologia. Nowotwór. niekontrolowany rozrost, a następnie utrata

Transkrypt

1 Onkologia 1 / 81 / 161 Nowotwór Grupa komórek, które w wyniku mutacji rosną szybciej niż sąsiadujące z nimi zdrowe komórki. Nowotwór łagodny: dochodzi wyłącznie do szybszego, miejscowego rozrostu komórek Nowotwór złośliwy: dochodzi do naciekania i niszczenia otaczających tkanek oraz tworzenia przerzutów 2 Cechy komórek nowotworowych niekontrolowany rozrost, a następnie utrata swoistych czynności życiowych naciekanie sąsiednich zdrowych tkanek i podścieliska tworzenie przerzutów nieodwracalność nowotworzenia 3 1

2 4 Stopień złośliwości (grade) G 1 - niska złośliwość G 2 - średnia złośliwość G 3 - wysoka złośliwość G 4 - bardzo wysoka złośliwość 5 Kryteria oceny stopnia złośliwości Cechy cytologiczne stopień polimorfizmu komórek barwliwość jąder stosunek jądro/cytoplazma liczba mitoz lub figur mitotycznych Cechy histologiczne (stopień zróżnicowania) tworzenie swoistych struktur (np. gruczołów, keratyny) 6 2

3 7 8 Zasięg choroby (klasyfikacja TNM) Tumor Nodulus Metastasis 9 3

4 Stopnie zaawansowania nowotworu 0 - Rak in situ (przedinwazyjny) - brak naciekania naczyń limfatycznych i krwionośnych I - Cechy niewielkiego naciekania miejscowego, brak przerzutów do węzłów ę chłonnych II - Ograniczone naciekanie miejscowe i/lub niewielkie przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych III -Rozległe naciekanie miejscowe i/lub rozległe przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych IV - Bardzo rozległe naciekanie miejscowe i/lub obecność przerzutów odległych 10 Klasyfikacja TNM (rak piersi) 11 Doszczętność chirurgiczna leczenia R 0 - doszczętność makroskopowa i mikroskopowa R 1 - niedoszczętność w ocenie mikroskopowej R 2 - niedoszczętność w ocenie makroskopowej 12 4

5 Ostateczne rozpoznanie nowotworu musi być oparte na badaniu mikroskopowym (histopatologicznym lub cytologicznym) 13 Badania mikroskopowe histopatologiczne (ocena tkanek) cytologiczne (ocena komórek) 14 Przykłady badań histopatologicznych wycinek biopsja gruboigłowa biopsja otwarta biopsja trepanacyjna kości 15 5

6 Cele badań epidemiologicznych w onkologii 1. Określenie rozpowszechnienia i rozmiarów zachorowań na nowotwory 2. Poszukiwanie i i identyfikacja czynników chorobotwórczych oraz określenie ich roli w patogenezie nowotworów 3. Opracowanie programów zapobiegania i leczenia chorób nowotworowych 16 Wskaźniki epidemiologiczne 1. Zachorowalność - liczba nowych zachorowań w danym roku kalendarzowym* 2. Chorobowość - liczba nowych zachorowań oraz chorych żyjących a zarejestrowanych w latach ubiegłych* 3. Umieralność - liczba zgonów w danym roku kalendarzowym* 4. Śmiertelność - stosunek umieralności do zachorowalności *w odniesieniu do osób 17 Statystyka nowotworów w Polsce -około nowych zachorowań rocznie - około zgonów rocznie -około 20% ogółu zgonów (druga przyczyna po chorobach układu sercowo - naczyniowego) - współczynniki zgonów: około 240/ u mężczyzn i 170/ u kobiet 18 6

7 Geografia raka u kobiet w Polsce 19 Geografia raka u mężczyzn w Polsce 20 Struktura umieralności z powodu nowotworów złośliwych u mężczyzn w Polsce 21 7

8 Struktura umieralności z powodu nowotworów złośliwych u kobiet w Polsce 22 Umieralność z powodu nowotworów złośliwych w Polsce Wzrost liczby zgonów nowotworowych wynika przede wszystkim ze wzrostu liczby zgonów z powodu raka płuca. Gdyby nie ten fakt, liczba zgonów nowotworowych miałaby tendencję malejącą 24 8

9 Przyczyny wzrostu liczby zgonów na nowotwory na świecie Wydłużenie średniego czasu życia Lepsze rozpoznawanie Dokładniejsze dane statystyczne Zmiany stylu życia i czynników środowiskowych 25 NOWOTWORY DOBRZE ROKUJĄCE Rak gruczołu krokowego Rak tarczycy (wysokozróźnicowany) Rak skóry 26 NOWOTWORY O POŚREDNIM ROKOWANIU Rak piersi Rak macicy Rak jelita grubego Rak wątroby (HCC) Białaczki Rak nerki Rak płuca 27 9

10 NOWOTWORY O ZŁYM ROKOWANIU Rak trzustki Rak przełyku Czerniak złośliwy Rak żołądka Rak wątroby i dróg żółciowych (CCC) Rak pęcherzyka żółciowego 28 Profilaktyka onkologiczna Pierwotna -zmniejszenie enie narażenia na czynniki rakotwórcze Wtórna - wczesne wykrywanie, leczenie stanów przedrakowych 29 Wykrywanie nowotworów w fazie bezobjawowej - w wyniku rutynowych badań kontrolnych - w wyniku masowych badań przesiewowych w fazie objawowej -w wyniku zgłoszenia się chorego do lekarza 30 10

11 Badania przesiewowe (ang. screening) dotyczą osób bez objawów danej choroby mają na celu obniżenie umieralności z powodu danej choroby w wyniku jej wcześniejszego wykrycia jeśli dotyczą dużej populacji - noszą nazwę masowych badań przesiewowych 31 Badania przesiewowe (skriningowe) Rak szyjki macicy: badanie ginekologiczne i badanie cytologiczne są bardzo skuteczne, szczególnie w grupach wysokiego ryzyka (wczesne rozpoczęcie życia płciowego, liczni partnerzy, wielodzietność, gorsza sytuacja socjoekonomiczna) - co rok, w pozostałych grupach - co 3 lata Rak trzonu: biopsja błony śluzowej jamy macicy celowa w macicy: grupach wysokiego ryzyka (otyłość, cukrzyca, bezpłodność, hiperestrogenizm - w okresie menopauzy) 32 Badania przesiewowe c.d. Rak piersi: Rak odbytnicy: 1. Samokontrola - co miesiąc 2. Badanie lekarskie - do 40 lat - co 3 lata - powyżej 40 lat - co rok 3. Mammografia powyżej 50 lat co 2 lata 1. Badanie per rectum i badanie na krew utajoną w stolcu po 50 r.ż. - co rok 33 11

12 Wady badań przesiewowych (na przykładzie mammografii) potencjalne ryzyko związane z narażeniem na promieniowanie jonizujące wykonywanie u wielu kobiet zbędnych biopsji chirurgicznych podjęcie niepotrzebnego leczenia w przypadku niektórych zmian negatywne skutki psychologiczne błędne rozproszenie obaw badanej kobiety w przypadku wyniku fałszywie ujemnego wysoki koszt 34 Droga chorego do leczenia onkologicznego Lekarz pierwszego kontaktu Przychodnia onkologiczna Oddział onkologiczny 35 Chory może zgłosić się do onkologa bez skierowania! Czynniki rakotwórcze wirusy czynniki chemiczne czynniki fizyczne czynniki dziedziczne czynniki immunologiczne 36 12

13 Niektóre wirusy rakotwórcze Wirus Epsteina- Barra Hepatitis B Hepatitis C HPV Lokalizacja - rodzaj Nosogardziel, chłoniak Burkitta Wątroba Wątroba Narządy rozrodcze,odbyt 37 Najważniejsze rakotwórcze czynniki chemiczne Czynnik Lokalizacja nowotworu Aflatoksyny Benzen Eter dwuchlorometylowy Chrom Chlorek winylu Nitrozoaminy Nikiel Wątroba Szpik Płuco Płuco Wątroba, płuco, mózg Przewód pokarmowy Płuco, jama nosowa 38 Ważniejsze fizyczne czynniki rakotwórcze - promieniowanie jonizujące - promieniowanie ultrafioletowe - azbest - pola elektryczne i magnetyczne - wysoka temperatura 39 13

14 EUROPA PRZECIW RAKOWI (DEKALOG ONKOLOGICZNY) 1. NIE PAL, RZUĆ PALENIE, NIE PAL W OBECNOŚCI INNYCH 2. NIE PIJ NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH 3. UNIKAJ NADMIERNEGO OPALANIA SIĘ 4. PRZESTRZEGAJ BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY 5. JEDZ ŚWIEŻE OWOCE, JARZYNY I PRODUKTY ZAWIERAJĄCE BŁONNIK 6. NIE TYJ I NIE UNIKAJ POKARMÓW TŁUSZCZOWYCH 7. ZGŁOŚ Ś SIĘ DO LEKARZA JEŚLI Ś ZAUWAŻYSZ Ż ZGRUBIENIE, ZMIANĘ W OBRĘBIE ZNAMIENIA LUB NIENORMALNE KRWAWIENIE 8. ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA JEŚLI MASZ PRZEWLEKŁY KASZEL, CHRYPKĘ, ZABURZENIA PRZEWODU POKARMOWEGO LUB CHUDNIESZ BEZ PRZYCZYNY DO KOBIET: 9. WYKONUJ REGULARNIE BADANIE CYTOLOGICZNE SZYJKI MACICY 10.BADAJ REGULARNIE SWOJE PIERSI 40 ILEKROĆ ZAPALISZ PAPIEROSA, ZAPRASZASZ DO SIEBIE RAKA E. Rosenbaum 41 PRZYKAZANIE 1: NIE PAL! JEŚLI PALISZ - RZUĆ PALENIE! NIGDY NIE PAL W OBECNOŚCI NIEPALĄCYCH! 42 14

15 Prawdopodobieństwo zgonu z różnych przyczyn (dane USA) Przyczyna Prawdopodobieństwo dla jednej osoby w ciągu roku Palenie 10 papierosów dziennie 1:200 Wszystkie naturalne czynniki (wiek 40 lat) 1:850 Grypa 1:5000 Wypadek drogowy 1:800 Białaczka 1: Futball amerykański 1: Wypadek w domu 1: Wypadek w pracy 1: Samobójstwo 1: Wypadek kolejowy 1: Uderzenie pioruna 1: ROLA PALENIA TYTONIU 1.Palenie jest przyczyną około 30% ogółu nowotworów (40% u mężczyzn i 20% u kobiet) 2. Najważniejsze j nowotwory tytoniozależne: raka płuca, krtani, jamy ustnej, przełyku, pęcherza i trzustki 3. Ryzyko tylko raka płuca u nałogowego palacza (40 dziennie) jest 20x wyższe niż osoby niepalącej 4. Niepalące żony nałogowych palaczy mają 2x wyższe ryzyko zachorowania na raka płuca 44 EFEKT ZAPRZESTANIA PALENIA U NAŁOGOWEGO PALACZA RYZYKO RAKA PŁUCA STOPNIOWO MALEJE I PO KILKUNASTU LATACH OSIĄGA POZIOM OKOŁO 2-KROTNIE WYŻSZY NIŻ U OSOBY, KTÓRA NIGDY NIE PALIŁA 45 15

16 RZUCAMY PALENIE! PALENIE: POWODUJE ZMĘCZENIE DAJE BÓL GŁOWY POWODUJE ZDENERWOWANIE DAJE PRZYKRY ZAPACH Z UST POZBAWIA CIĘ NAPĘDU, ENERGII I ZDROWIA 46 RZUCAMY PALENIE! 12 GODZIN PO RZUCENIU PALENIA: OBNIŻA SIĘ POZIOM TLENKU WĘGLA WE KRWI POPRAWIA SIĘ PRACA SERCA I PŁUC 47 RZUCAMY PALENIE! 2-3 TYGODNIE PO RZUCENIU PALENIA: POPRAWIA SIĘ APETYT USTĘPUJE KASZEL POPRAWIA SIĘ PRACA PRZEWODU POKARMOWEGO USTĘPUJĄ BÓLE GŁOWY-POPRAWIA SIĘ PRACA MÓZGU POPRAWIA SIE ODDYCHANIE ZNACZNE OSZCZĘDNOŚCI (ROCZNIE PONAD TYSIĄC ZŁ) CZYSTSZY JEST DOM I MIEJSCE PRACY 48 16

17 RZUCAMY PALENIE! OBJAWY ODSTAWIENIA (PRZEJŚCIOWE) ZATRZYMANIE PŁYNÓW - MOŻLIWY WZROST MASY CIAŁA BÓLE DZIĄSEŁ I JĘZYKA NAPIĘCIE PSYCHICZNE MOŻLIWE ZMĘCZENIE 49 PRZYKAZANIE 2: NIE NADUŻYWAJ NAPOJOW ALKOHOLOWYCH 50 ROLA ALKOHOLU 1. NADUŻYWANIE ALKOHOLU JEST PRZYCZYNĄ 3-7% OGÓŁU NOWOTWORÓW 2. NAJCZĘSTSZE Ę NOWOTWORY ALKOHOLOZALEŻNE: RAK JAMY USTNEJ, GARDŁA, PRZEŁYKU I KRTANI, SUTKA 3. BARDZO SILNE WSPÓŁDZIAŁANIE Z KARCYNOGENNYM WPŁWEM PALENIA TYTONIU 51 17

18 PRZYKŁADY NOWOTWORÓW ALKOHOLOZALEŻNYCH: RAK JAMY USTNEJ (W 75% WYWOŁANY WSPÓŁDZIAŁANIEM TYTONIU I ALKOHOLU) RAK PRZEŁYKU (25x CZĘSTSZY U NAŁOGOWYCH ALKOHOLIKÓW) RAK WĄTROBY (NASTĘPSTWO MARSKOŚCI POALKOHOLOWEJ) RAK SUTKA U KOBIET 52 PAMIĘTAJ! 1. WAŻNE JEST UMIARKOWANIE, A NIEKONIECZNIE ABSTYNENCJA 2. JEŚLI PALISZ - NIE PIJ, I ODWROTNIE 53 PRZYKAZANIE 3: UNIKAJ NADMIERNEGO OPALANIA SIĘ! 54 18

19 PRZYKAZANIE 4: PRZESTRZEGAJ BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY 55 WAŻNIEJSZE ZAWODOWE CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE CZYNNIKI AZBEST PRODUKCJA ALUMINIUM PRZEMYSL OBUWNICZY PRODUKCJA KOKSU PRZEMYSL METALOWY PRODUKCJA FARB PRZEMYSŁ GUMOWY LOKALIZACJA NOWOTWORU PŁUCO, OPŁUCNA PĘCHERZ SZPIK, ZATOKI NOSA SKÓRA, PŁUCA, NERKI JAMA NOSOWA PŁUCA SZPIK KOSTNY 56 Promieniowanie jonizujące: powoduje mniej niż 1% nowotoworów (co m. In. wynika z ochrony ogółu społeczeństwa przed jego wpływem) narządy szczególnie narażone: sutek, tarczyca, szpik, kości nowotwór najbardziej radiogenny: białaczka (największa liczba zachorowań po 2-4 latach, zmniejsza się po 25 latach) nowotwory lite: dłuższy okres utajnienia małe dawki bardziej niebezpieczne niż duże, stosowane w terapii nowotworów 57 19

20 MĄDRY CZŁOWIEK, TO TEN, KTÓRY MĄDRZE SIĘ ODŻYWIA (PRZYSŁOWIE CHIŃSKIE) 58 PRZYKAZANIE 5: JEDZ ŚWIEŻE OWOCE I WARZYWA ORAZ INNE PRODUKTY ZAWIERAJĄCE BŁONNIK 59 ROLA CZYNNIKÓW DIETETYCZNYCH NEGATYWNA POZYTYWNA TŁUSZCZE BIAŁKA ZWIERZĘCE AFLATOKSYNY NITROAMINY AKROLEINY WITAMINY (A, E, C) BŁONNIK MIKROELEMENTY 60 20

21 POKARMY BOGATE W WITAMINĘ A CIEMNOZIELONE WARZYWA (SZPINAK, GROSZEK, BROKUŁY) RZEPA WARZYWA O BARWIE POMARAŃCZOWEJ (MARCHEW, DYNIA) OWOCE O BARWIE POMARAŃCZOWEJ (MORELE, BRZOSKWINIE, GRUSZKI) 61 PIERWIASTKI ŚLADOWE O POTENCJALNYM DZIAŁANIU PRZECIWNOWOTWOROWYM MAGNEZ MIEDŻ CYNK SELEN 62 UWAŻAJ NA N-NITROZOAMINY! JEDZ WIĘCEJ: ŚWIEŻEJ NIEKONSERWOWANEJ ŻYWNOŚCI CHUDEGO MIĘSA, DROBIU, RYB ŚWIEŻYCH OWOCÓW I WARZYW ŻYWNOŚCI Z WITAMINĄ A i E ZBÓŻ I KASZ ORZECHÓW I ZIAREN KUKURYDZY JEDZ ZNACZNIE MNIEJ: ŻYWNOŚCI ZAWIERAJĄCEJ AZOTYNY (PEKLOWANE, RÓŻOWE MIĘSO I WĘDLINY) WĘDZONEGO BOCZKU, WĘDLIN I SZYNKI HOT-DOGÓW, HAMBURGERÓW, MIELONEK NIEKTÓRYCH GATUNKÓW PIWA OWOCÓW I WARZYW W PUSZKACH PIAŁEGO PIECZYWA CHIPSÓW I CIASTECZEK 63 21

22 PRZYKAZANIE 6: UNIKAJ NADWAGI I OGRANICZAJ SPOŻYCIE TŁUSZCZÓW 64 NOWOTWORY ZWIĄZANE Z NADWAGĄ I NADMIERNYM SPOŻYCIEM TŁUSZCZÓW: RAK PIERSI RAK JAJNIKA RAK TRZONU MACICY NOWOTWORY PRZEWODU POKARMOWEGO 65 PRZYKAZANIE 7: ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA, JEŚLI ZAUWAŻYSZ: ZGRUBIENIE, ZMIANĘ W OBRĘBIE ZNAMIENIA, NIENORMALNE KRWAWIENIE 66 22

23 PRZYKAZANIE 8: ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA: JEŚLI MASZ: PRZEWLEKŁY KASZEL CHRYPKĘ ZABURZENIA PRZEWODU POKARMOWEGO LUB CHUDNIESZ BEZ WYRAŹNEJ PRZYCZYNY 67 PRZYKAZANIE 9: ZGŁASZAJ SIĘ REGULARNIENA BADANIE GINEKOLOGICZNEI CYTOLOGIĘ 68 PRZYKAZANIE 10: BADAJ REGULARNIE SWOJE PIERSI, AWWIEKUPONAD50LAT WIEKU ZGŁASZAJ SIĘ CO 2 LATA NA BADANIE MAMMOGRAFICZNE 69 23

24 70 LECZENIE NOWOTWORÓW: 1. IMMUNOTERAPIA 2. CHEMIOTERAPIA 3. RADIOTERAPIA 4. CHIRURGIA 5. TERAPIA HORMONALNA 6. LECZENIE PALIATYWNE

25 IMMUNOTERAPIA Leczenie doświadczalne i wspomagające Obecnie zbyt mało skuteczne Nowotwory rozpoznawane zbyt poźno 73 CHEMIOTERAPIA Leczenie ogólnienia choroby nowotworowej Przeciwdziałanie przerzutowaniu Liczne efekty uboczne

26 RADIOTERAPIA Brachyterapia Teleterapia Leczenie miejscowe noż radioterapeutyczny CHIRURGIA Leczenie miejscowe Usunięcie zmiany w marginesie zdrowych tkanek wraz z węzłami chłonnymi Usunięcie przerzutów 78 26

27 TERAPIA HORMONALNA Hamowanie aktywności hormonalnej narządów, w których wstąpił nowotwór Rak piersi Rak tarczycy Rak gruczołu krokowego Rak nadnercza 79 LECZENIE PALIATYWNE Leczenie bólu i innych objawów Leczenie przerzutów lub zmian nieoperacyjnych Termoablacja Kriochirurgia Cytoredukcja 80 27