Gmina Rudziniec Rudziniec, ul. Gliwicka 26 Tel

Transkrypt

1 44-160, ul. Gliwicka 26 Tel AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RUDZINIEC NA LATA Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2020 Zespół wykonawczy: Piotr Leksy Październik 2013

2 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRUNY ŚRODOWISKA DLA GMINY RUDZINIEC NA LATA Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2020 Spis treści GMINA RUDZINIEC...1 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE PODSTAWA WYKONANIA PRACY METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU CHARAKTERYSTYKA GMINY POŁOŻENIA ADMINISTRACYJNE I GEOGRAFICZNE RZEŹBA TERENU I GEOLOGIA WARUNKI GEOLOGICZNE I HYDROGEOLOGICZNE WARUNKI KLIMATYCZNE...21 GLEBY, ROŚLINY, ZWIERZĘTA RYS HISTORYCZNY GMINY RUDZINIEC ZABYTKI KULTURY MATERIALNEJ ANALIZA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY FORMY UŻYTKOWANIA TERENU DEMOGRAFIA SYTUACJA GOSPODARCZA INFRASTRUKTURA TECHNICZNO INŻYNIERYJNA GMINY RUDZINIEC GOSPODARKA ODPADAMI ZAŁOŻENIA AKTUALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RUDZINIEC UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE DO REALIZACJI PROGRAMU UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z POLITYKI EKOLOGICZNEJ WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RUDZINIEC ZAOPATRZENIE W PALIWA GAZOWE - SYSTEM GAZOWNICZY ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ - SYSTEM ELEKTROENERGETYCZNY ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RUDZINIEC DO 2020 ROKU SEMPER POWER 2

3 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRUNY ŚRODOWISKA DLA GMINY RUDZINIEC NA LATA Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU NADRZĘDNY CEL PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RUDZINIEC PRIORYTETY EKOLOGICZNE POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO JAKOŚĆ WÓD I STOSUNKI WODNE STAN AKTUALNY WODY III KLASY JAKOŚCI WODY IV KLASY JAKOŚCI WODY V KLASY JAKOŚCI PROGRAM POPRAWY DLA POLA: JAKOŚĆ WÓD I STOSUNKI WODNE POWIETRZE STAN AKTUALNY PROGRAM POPRAWY DLA POLA: POWIETRZE ATMOSFERYCZNE HAŁAS STAN AKTUALNY PROGRAM POPRAWY DLA POLA: HAŁAS I WIBRACJE PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE STAN AKTUALNY PROGRAM POPRAWY DLA POLA: PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE POWAŻNE AWARIE I ZAGROŻENIA NATURALNE STAN AKTUALNY PROGRAM POPRAWY DLA POLA: POWAŻNE AWARIE I ZAGROŻENIA NATURALNE OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU STAN AKTUALNY PROGRAM OPERACYJNY DLA POLA: OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU GLEBY STAN AKTUALNY PROGRAM POPRAWY DLA POLA: GLEBY SUROWCE MINERALNE STAN AKTUALNY PROGRAM POPRAWY W POLU: OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN SEMPER POWER 3

4 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRUNY ŚRODOWISKA DLA GMINY RUDZINIEC NA LATA Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII RACJONALIZACJA ZUŻYCIA WODY ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE ENERGII WYKORZYSTANIE ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW WŁĄCZANIE ASPEKTÓW EKOLOGICZNYCH DO POLITYK SEKTOROWYCH ZAGADNIENIA OCHRONY ŚRODOWISKA W UJĘCIU SEKTOROWYM ROLNICTWO PRZEMYSŁ TRANSPORT GOSPODARKA KOMUNALNA I BUDOWNICTWO TURYSTYKA I REKREACJA AKTYWIZACJA RYNKU DO DZIAŁAŃ NA RZECZ ŚRODOWISKA EDUKACJA EKOLOGICZNA DOTYCHCZASOWA EDUKACJA EKOLOGICZNA EDUKACJA EKOLOGICZNA FORMALNA (SZKOLNA) EDUKACJA EKOLOGICZNA POZASZKOLNA CELE W ZAKRESIE EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU HARMONOGRAM RZECZOWO FINANSOWY REALIZACJI ZADAŃ ANALIZA MOŻLIWOŚCI REALIZACJI PLANOWANYCH ZADAŃ W OPARCIU O OCENĘ INFRASTRUKTURY GMINY, ORGANIZACJĘ WEWNĘTRZNĄ I ZARZĄDZANIE OCHRONĄ ŚRODOWISKA W GMINIE ORAZ SYTUACJĘ FINANSOWĄ WRAZ Z LISTĄ PODMIOTÓW, DO KTÓRYCH KIEROWANE SĄ OBOWIĄZKI USTALONE W PROGRAMIE ZARZĄDZANIE W PROGRAMIE OCHRONY ŚRODOWISKA STRUKTURA ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM STRUKTURA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM MONITORING PROGRAMU I ŚRODOWISKA SEMPER POWER 4

5 1. Wprowadzenie Celem niniejszego dokumentu jest opracowanie Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy na lata z perspektywą do roku 2020, który porusza szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie Gminy. Nadrzędnym celem programu ochrony środowiska jest osiągniecie trwałego i zrównoważonego rozwoju Gminy oraz poprawa jej atrakcyjności poprzez działania społeczne i inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska niniejszy dokument zawiera cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki i mechanizmy niezbędne do osiągnięcia wyznaczonych celów. Program ochrony środowiska definiuje cele i zadania dla najbliższych czterech lat ( ) oraz cele i zadania długookresowe (do roku 2020), monitoring realizacji programu oraz nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeń programu. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Niniejszy dokument jest zgodny z dokumentami powiatowymi i wojewódzkimi oraz z Polityką ekologiczną państwa w latach z perspektywą do roku Podstawa wykonania pracy Niniejszy dokument wykonany został na podstawie umowy Nr 163/2013 z dnia 6 sierpnia 2013 r. na opracowanie Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy, zawartej pomiędzy Gminą z siedzibą w Rudzińcu przy ul. Gliwickiej 26, a firmą SEMPERUM POWER z siedzibą w Krupskim Młynie przy ul. Głównej 7.

6 3. Metodyka opracowania Programu Gminny Program Ochrony Środowiska jest dokumentem strategicznym, opracowywanym na szczeblu gminnym, odnoszącym się do aspektów środowiskowych. Zachowując spójność ze Strategią Rozwoju Gminy, Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego Gminy, Programem Gospodarki Odpadami oraz innymi dokumentami strategicznymi obowiązującymi na szczeblu gminnym, dokument ten ma określać i systematyzować działania środowiskowe, niezbędne do poprawy jakości życia i stanu środowiska na terenie Gminy oraz przyczyniać się do zapewniania zrównoważonego rozwoju Gminy. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy został opracowany na zlecenie Wójta Gminy, zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. 2013, poz. 1232), uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14. przedmiotowej ustawy, tj.: 1 cele ekologiczne, 2 priorytety ekologiczne, 2a) poziomy celów długoterminowych, 3 rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, 4 środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i środki finansowe. Projekt Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy zgodnie z art. 17 ust. 2 podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu, czyli Starostę Gliwickiego. Jednocześnie należy podkreślić, że Wójt Gminy, zgodnie z art. 17 ust. 4, zapewnia możliwość konsultacji społecznych, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie aktualizacji programu ochrony środowiska. Po przeprowadzeniu postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko oraz po zaopiniowaniu, Program ten, zgodnie z art. 18 ust. 1 w/w ustawy,

7 uchwala Rada Gminy. Ustawa ta wprowadza również obowiązek sporządzania co 2 lata raportu z wykonania programów i przedstawienia ich Radzie Gminy. W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną Programu stanowią następujące akty prawne: ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (Dz. U r. poz. 594 t.j.), ustawa prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2013r., poz ) ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r. (Dz. U. 2013, poz t.j) ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U r., poz. 627 t.j.), ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 13 września 1996 r. (Dz. U r., poz. 1399, t.j.), ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. (Dz. U r., poz. 21 t.j.) ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z dnia 13 czerwca 2013 r. (Dz. U poz. 888 t.j.) ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607 ze zm.) ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z dnia 19 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm.) ustawa prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U r., poz. 145 t.j.), ustawa nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033) ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz. U. z 2013, poz )

8 ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. 2012, poz. 647 t.j.) ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.) ustawa prawo górnicze i geologiczne z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. z 2011r. Nr 163, poz. 981 ze zm.). W trakcie prac nad Programem: konsultowano się z pracownikami Urzędu Gminy w zakresie pozyskania informacji niezbędnych do opracowania Aktualizacji Programu, dokonano oceny relacji pomiędzy zapisami środowiskowych dokumentów strategicznych szczebla centralnego, wojewódzkiego i powiatowego, w celu ustalenia uwarunkowań zewnętrznych dla opracowywanego programu, dokonano analizy aktualnych dokumentów strategicznych dla Gminy, w celu zachowania spójności priorytetów oraz zapewnienia skoordynowanej realizacji planowanych działań ujętych we wszystkich dokumentach strategicznych, określono potrzeby w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy i na ich podstawie sprecyzowano cele i niezbędne działania ekologiczne, pozostające w zgodności z celami ujętymi w dokumentach strategicznych wyższego szczebla oraz obowiązującymi dokumentami strategicznymi dla Gminy, opracowano harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji poszczególnych działań ekologicznych, mając na uwadze pilność zaspokojenia potrzeb w zakresie ochrony środowiska, możliwości finansowe Gminy, dostępne źródła finansowania, uzgodniono sposoby wdrażania i zasady monitorowania Aktualizacji Programu, sporządzono prognozę oddziaływania Aktualizacji Programu na środowisko.

9 W Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy uwzględniono następujące, zasadnicze części: charakterystykę Gminy, uwzględniającą dane demograficzne, gospodarcze oraz o stanie infrastruktury i środowiska na koniec 2012 r., uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne realizacji Programu Ochrony Środowiska na szczeblu gminnym, cele i priorytety ekologiczne dla Gminy, Analizę jakości środowiska na terenie Gminy wraz z planowanymi działaniami ekologicznymi, harmonogram realizacji działań ekologicznych na terenie Gminy, propozycję systemu wdrażania i monitorowania Programu, prognozę oddziaływania Aktualizacji Programu na środowisko. Przygotowanie Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy jest konsekwencją realizacji polityki ekologicznej państwa przedstawionej w II Polityce Ekologicznej Państwa oraz Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa. Gminny Program odnosi się do dokumentów wyższego szczebla, a więc Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego oraz Programu ochrony środowiska w powiecie gliwickim na lata z perspektywą do roku Programy te są wykonywane w określonej kolejności od programu wojewódzkiego, poprzez programy powiatowe do gminnych. Bez wątpienia wdrożenie Aktualizacji Programu przyczyni się do poprawy środowiska przyrodniczego oraz wzrostu atrakcyjności Gminy zarówno dla mieszkańców jak i potencjalnych inwestorów. 4. Charakterystyka Gminy 4.1. Położenia administracyjne i geograficzne położona jest nad Kanałem Gliwickim w zachodniej części powiatu gliwickiego i województwa śląskiego, w obrębie Wyżyny Śląskiej. Od północy gmina graniczy z gminą Toszek, od wschodu z gminami: Gliwice i Pyskowice,

10 od południa z gminą Sośnicowice, natomiast od zachodu z województwem opolskim (gminami Bierawa, Kędzierzyn Koźle i Ujazd). Rysunek na tle województwa i powiatu W skład gminy wchodzi 17 sołectw: - Bojszów, - Bycina, - Chechło, - Kleszczów, - Ligota Łabędzka, - Łany, - Łącza, - Niekarmia, - Niewiesze, - Pławniowice, - Poniszowice, - Rudno, -, - Rzeczyce, - Słupsko, - Taciszów,

11 - Widów ma charakter rolniczo leśny, zajmuje powierzchnię 160,4 km 2 (w tym: 74,6 km 2 użytków rolnych, 63,5 km 2 lasów i gruntów leśnych oraz 22,3 km 2 pozostałych gruntów)i liczy ponad 10,5 tys. mieszkańców. Jednym z niewątpliwych atutów tej gminy są doskonałe warunki do rozwoju turystyki i rekreacji 37,5% jej powierzchni zajmują lasy i leżą tu aż trzy zbiorniki wodne: Mały i Duży Zbiornik Pławniowice oraz Dzierżno Duże (Rzeczyce). Poza Kanałem Gliwickim przez teren gminy przepływa rzeka Kłodnica oraz liczne potoki. Nie brak też interesujących zabytków kultury- najsłynniejsze z nich to okazały zespół pałacowo parkowy w Pławniowicach i stare drewniane kościółki w Rudzińcu, Poniszowicach i Bojszowie. Ukształtowanie terenu ma charakter pagórkowaty. Wszystkie te atrakcje w połączeniu z sąsiedztwem dużych aglomeracji miejskoprzemysłowych Gliwic i Kędzierzyna- Koźla, sprzyjają rozwojowi agroturystyki oraz

12 weekendowej bazy wypoczynkowej dla mieszkańców okolicznych miast. Atutem gminy są również dogodne połączenia komunikacyjne. Obecnie jej teren przecina autostrada A4 relacji Zgorzelec-Przemyśl, a w Łanach i Kleszczowie powstały węzły komunikacyjne. Przez gminę biegną również linie kolejowe Opole- Katowice i Katowice- Kędzierzyn-Koźle oraz szlak wodny Kanał Gliwicki. Rysunek Mapa Gminy Odległość Rudzińca o d poszczególnych miast wynosi: - Katowice - 59 km, - Kraków km, - Wrocław km, - Łódź km, - Warszawa km, - Poznań km. Położenie Gminy w regionie jest korzystne dla jej rozwoju. Wpływ na to mają szczególnie: - usytuowanie w pobliżu Gliwic dużego miasta przemysłowego z bogatym zapleczem naukowym i technicznym, niewielka odległość do stolicy województwa

13 Katowic oraz miast województwa opolskiego tj. Ujazdu, Kędzierzyna Koźla jak i Opola. Istniejący stan zagospodarowania terenu jest gminą rolno-leśną. Posiada dobre warunki komunikacyjne zarówno z obszarami zewnętrznymi na kierunku: północny-zachód południowy-wschód poprzez autostradę A4 (Zgorzelec Przemyśl); zachód wschód poprzez drogi krajowe nr 40 o kierunku Kędzierzyn Koźle Pyskowice i nr 88 z Wrocławia na Bytom, Kraków, jak i siecią dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Przez teren gminy przebiegają linie kolejowe: - magistralne, dwutorowe pasażersko - towarowe, zaliczone do korytarzy transportowych E30/CE30 nr 132 Bytom Wrocław Główny oraz nr 137 Katowice - Legnica. Istotne znaczenie, szczególnie dla dojeżdżających do pracy miała i ma pasażerska linia kolejowa PKP relacji (Wrocław) Opole Strzelce Opolskie Gliwice, - pierwszorzędne, dwutorowe, towarowe nr 152 (Paczyna Lubliniec, nr 153 (Toszek Północny Gliwicki - magistralna, jednotorowa, towarowa nr 199 Gliwicki Kędzierzyn Koźle. Cechą charakterystyczną dla wszystkich 17 wsi gminy jest skupiona uporządkowana zabudowa stworzona na bazie pierwotnych ulicówek, aż do dzisiejszych struktur wieloulicznych. 4.2.Rzeźba terenu i geologia Według podziału geomorfologicznego Polski obszar Gminy leży w południowo zachodniej części Wyżyny Śląsko Krakowskiej, w obrębie makroregionu Wyżyna Śląska i mezoregionu GOP przeciętego doliną rzeki Kłodnicy. położona jest powyżej doliny rzeki Kłodnicy od 190,0 do 242,7 m npm. Pod względem krajobrazowym obszar Gminy można scharakteryzować jako lekko sfalowany również z zadawnionymi wąwozami i parowami, a także dolinami rzecznymi o asymetrycznym przekroju. Pod względem geologicznym obszar ten położony jest w północno zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. przecięta jest rzeką

14 Kłodnicą. Rzeźba terenu nadaje Gminie charakter lekko sfalowanej równiny porozcinanej wąwozami i parowami rzecznymi. W budowie geologicznej obszaru biorą udział utwory dolnego karbonu (piaskowce i zlepieńce), dolnego permu (skały osadowe), triasu (piaskowce, żwiry kwarcowe), trzeciorzędu i czwartorzędu. W okolicy Poniszowic występują związane ze zlodowaceniem bałtyckim utwory eoliczne lessy i wydmy. W dolinach rzecznych występują mady i piaski. Skały karbońskie przykryte są warstwą osadów triasu. Osady te zalegają prawie poziomo, zapadając pod niewielkim kątem na północny wschód i są reprezentowane przez dwa ogniwa: pstry piaskowiec (piaski i iły) oraz margle dolomityczne i wapień muszlowy. Powyżej skał triasowych występują osady trzeciorzędu miocenu. Osady te występują na południe od rzeki Kłodnicy. Reprezentowane są przez osady wysychającego morza iły, piaski i żwiry kwarcowe. Bezpośrednio na osadach triasu występują osady czwartorzędu plejstocenu i holocenu. Plejstocen reprezentowany jest przez piaski i żwiry lodowcowe i wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego oraz gliny pylaste i piaski tarasów akumulacyjnych zlodowacenia północnopolskiego. Najmłodszymi osadami holocenu są piaski eoliczne, osady dolin rzecznych i piaski jeziorne. w podziale na regionalne jednostki geomorfologiczne wg Gilewskiej leży w całości w obrębie prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowopolskie, makroregionu Nizina Śląska, mezoregionu Kotlina Racibroska. W podziale geomorfologicznym wg Klimaszewskiego cała gmina jest położona w strefie alpejskiej, prowincji Kotliny Podkarpackie, podprowincji Kotliny Podkarpackie Zachodnie, makroregionu Kotlina Raciborsko-Oświęcimska. W podziale fizyczno-geograficznym wg Kondrackiego położona jest w obrębie dwóch prowincji: Niżu Środkowoeuropejskiego oraz Wyżyn Polskich. Większa część gminy leży w obrębie prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowopolskie, makroregionu Nizina Śląska i mezoregionu Kotlina Raciborska, mającej na obszarze gminy swój północno-wschodni koniec. Niewielki fragment na południowo-wschodnim krańcu gminy należy do prowincji Wyżyny Polskie, podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska, makroregionu Wyżyna

15 Śląska, mezoregionu Wyżyna Katowicka. Obszar Kotliny Raciborskiej wznosi się na wysokość m n.p.m. Dno kotliny położone jest 200 m n.p.m., wypełniają je piaski i żwiry. Północno-wschodnią część Kotliny Raciborskiej, w obrębie gminy, przecina Kanał Gliwicki. Pod względem krajobrazowym, obszar gminy można scharakteryzować jako lekko sfalowany z zadawnionymi wąwozami i parowami, a także dolinami rzecznymi o asymetrycznym przekroju. Obszar gminy morfologicznie należy do terenów przekształconych i zurbanizowanych w wyniku działalności antropogenicznej. W wyniku eksploatacji piasku podsadzkowego dla górnictwa węglowego powstały m.in. Jezioro Dzierżno Duże, i Jezioro Pławniowickie, nieużytki i tereny zadrzewione w dolinie Kłodnicy Warunki geologiczne i hydrogeologiczne Pod względem geologicznym położona jest w północno zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. W budowie geologicznej obszaru biorą udział utwory dolnego karbonu (piaskowce i zlepieńce), dolnego permu (skały osadowe), triasu (piaskowce, żwiry kwarcowe), trzeciorzędu i czwartorzędu. W okolicy Poniszowic występują związane ze zlodowaceniem bałtyckim utwory eoliczne lessy i wydmy.

16 W dolinach rzecznych występują mady i piaski. Skały karbońskie przykryte są warstwą osadów triasu. Osady te zalegają prawie poziomo, zapadając pod niewielkim kątem na północny wschód i są reprezentowane przez dwa ogniwa: pstry piaskowiec (piaski i iły) oraz margle dolomityczne i wapień muszlowy. Powyżej skał triasowych występują osady trzeciorzędu miocenu. Osady te występują na południe od rzeki Kłodnicy. Reprezentowane są przez osady wysychającego morza iły, piaski i żwiry kwarcowe. Bezpośrednio na osadach triasu występują osady czwartorzędu plejstocenu i holocenu. Plejstocen reprezentowany jest przez piaski i żwiry lodowcowe i wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego oraz gliny pylaste i piaski tarasów akumulacyjnych zlodowacenia północnopolskiego. Najmłodszymi osadami holocenu są piaski eoliczne, osady dolin rzecznych i piaski jeziorne. W okolicach Chechła występują udokumentowane złoża surowców mineralnych takich jak piaski tarasów akumulacyjnych zlodowacenia północnopolskiego. Do niedawna prowadzona była również eksploatacja iłów, wydobycie miało charakter lokalny (obecnie nie jest prowadzona gospodarka wydobywcza). Niewielki południowo-zachodni fragment gminy (okolice Ligoty Łabędzkiej), położony jest na terenie obszaru górniczego zlikwidowanej KWK Gliwice. Obecnie nie prowadzi się eksploatacji złóż węgla kamiennego, a działalność kopalni nie spowodowała wystąpienia szkód górniczych. W obrębie gminy nie występują tereny górnicze. Wody podziemne W budowie hydrologicznej gminy występują dwa zasadnicze poziomy wodonośne triasowy i czwartorzędowy. Poziom triasowy tworzy szczelinowo-krasowy Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 330 Gliwice. Zbiornik charakteryzuje się wysoką klasą czystości, izolowany jest od góry nieprzepuszczalnymi osadami trzeciorzędowymi, a średnie głębokości ujęć wynoszą 120 m, a zasoby 113 tys. m3/d. Obszar Gminy znajduje się w środkowej części tego zbiornika. Jego poziom jest izolowany (od góry) warstwą nieprzepuszczalnych osadów trzeciorzędowych. Także zbiornik 332 subniecki

17 kędzierzyńsko - głubczyckiej o charakterze porowym obejmuje swym zasięgiem część gminy. Nie jest eksploatowany w obrębie gminy. Poziom czwartorzędowy składa się z kilku mniejszych zbiorników o łącznej powierzchni 70 km2. Wody czwartorzędowe mają niższą klasę czystości niż wody triasowe. Średnia głębokość ujęć wynosi 60 m, natomiast zasoby szacuje się na około 37 tys. m3 / d. Ponadto leży w strefie ochronnej zbiorników wód podziemnych w utworach wapienia muszlowego GZWP 333 Opole-Zawadzkie (część zachodnia), a jej północne krańce w obrębie dolnokarbońskiego lokalnego zbiornika ZPWP Toszek. Należy zaznaczyć że obszary Głównych Zbiorników Wód podziemnych wymagają wyjątkowej staranności przy planowaniu i wykonywaniu inwestycji. Jednak w przypadku przeznaczenia terenu zgodnie z ustaleniami zmiany Studium ryzyko zanieczyszczenia zbiorników wód podziemnych jest niewielkie. Zaopatrzenie w wodę jest zaopatrywana w wodę wodociągami z ujęć własnych 4 studni głębinowych. 1) Ujęcie wody zaopatruje w wodę sołectwo i stację pośrednią Rudno, która dostarcza wodę do miejscowości Rudno, Bojszów, Łącza. Istnieje również możliwość przełączenia sieci awaryjnego zasilania miejscowości: Łany, Niewiesze, Słupsko, Poniszowice, Niekarmia i Ośrodków Wypoczynkowych nad Zalewem Pławniowice. Ujęcie składa się z dwóch studni głębinowych ST3 i ST2 o wydajności: ST3 = 78,4 m3/h s = 13,75 m, ST2 = 60,0 m3/h s = 21 m. Inne parametry ujęcia: Produkcja wody uśredniona: 350 m3/dobę Zbiorniki wody zapasowej: 4*50 m3 zbiorniki stalowe Układ mechaniczno-pompowy: pośredni Metoda dezynfekcji: Chlorowanie (podchloryn sodu) 2) Ujęcie wody Niewiesze zaopatruje w wodę sołectwa: Niewiesze, Słupsko, Poniszowice, Niekarmia, Łany i Ośrodki Wypoczynkowe nad Zalewem Pławniowice oraz istnieje możliwość przełączenia sieci awaryjnego zasilania miejscowości:, Rudno, Bojszów, Łącza. Ujęcie Niewiesze składa się z

18 dwóch studni głębinowych: S2 i S3 o wydajności: S2 = 128 m3/h s=6,35 m, S3 = 100,0 m3/h s = 7,65 m. Inne parametry ujęcia: Produkcja wody uśredniona: 230 m3/dobę Zbiorniki wody zapasowej: 1*150 m3 kwadratowy żelbetonowy Układ mechaniczno-pompowy: pośredni Metoda dezynfekcji: Chlorowanie (podchloryn sodu) 3) Ujęcie wody Chechło zaopatruje w wodę sołectwa: Chechło, Widów oraz sołectwo Proboszczowice w Gminie Toszek. Ujęcie Chechło składa się z dwóch studni głębinowych: S4 i S3 bis o wydajności: S4 = 21,3 m3/h s=8,4 m, S3 bis = 25,0 m3/h, s = 21,95 m. Inne parametry ujęcia: Produkcja wody uśredniona: 90 m3/dobę Zbiorniki wody zapasowej: 6*50 m3 zbiorniki stalowe Układ mechaniczno-pompowy: pośredni Metoda dezynfekcji: Chlorowanie (podchloryn sodu). 4) Ujęcie wody Pławniowice zaopatruje w wodę sołectwo Pławniowice. Ujęcie Pławniowice składa się z dwóch studni głębinowych S3 i S4 o wydajności: S3 = 75,4 m3/h s=16,6 m, S4 = 33,8 m3/h s=13,95 m. Pozostałe parametry ujęcia: - Produkcja wody uśredniona: 90 m3/dobę - Zbiorniki wody zapasowej: 2*50 m3 zbiorniki stalowe - Układ mechaniczno-pompowy: pośredni - Metoda dezynfekcji: Chlorowanie (podchloryn sodu). położona jest w zlewni rzeki Odry, w dolinie rzeki Kłodnicy (prawobrzeżny dopływ rzeki Odry). Kłodnica jest rzeką nizinną o małym spadku i niewielkiej sile erozji. Rzeka jest w znacznym stopniu zanieczyszczona. Mniejszymi ciekami na terenie Gminy są: - Potok Kozłówka, - Potok Łącza, - Potok Chechelski,

19 - Potok Toszecki. - Potok Ligocki Oprócz nich obszar Gminy drenowany jest licznymi ciekami wodnymi bez nazwy. Ponadto, na terenie Gminy występują zbiorniki wodne powstałe w wyniku eksploatacji piasku na potrzeby górnictwa: Dzierżno Duże o powierzchni 660,0 ha, Pławniowice o powierzchni 300 ha oraz mniejsze zbiorniki wodne bez nazwy (np.: spełniający funkcje rekreacyjne zbiornik w Pławniowicach o powierzchni ok. 30 ha, zbiornik w Rudzińcu, sztuczny zbiornik zlokalizowany w Słupsku zasilany wodami Potoku Toszeckiego). Zasoby wodne zlewni rzeki Kłodnicy kształtują się na poziomie 0,2 0,5 m 3 /s. Wielkość zasobów wód powierzchniowych jest zmienna w czasie, zarówno w skali wielolecia, jak i w ciągu danego roku i zależy głównie od ilości i wielkości opadów w danym okresie. W budowie hydrogeologicznej Gminy występują dwa zasadnicze poziomy wodonośne triasowy i czwartorzędowy. Poziom triasowy tworzy Główny Zbiornik Wód Podziemnych 330 Gliwice. Zasoby tego szczelinowo krasowego GZWP sięgają 113 tys. m 3 / d. Zbiornik izolowany jest od góry nieprzepuszczalnymi osadami trzeciorzędowymi, a średnie głębokości ujęć wynoszą120 m. Poziom czwartorzędowy składa się z kilku mniejszych zbiorników o łącznej powierzchni 70 km 2. Wody czwartorzędowe mają niższą klasę czystości niż wody triasowe. Średnia głębokość ujęć wynosi 60 m, natomiast zasoby szacuje się na około 37 tys. m 3 / d.

20 Legenda: porowe Główne zbiorniki wód podziemnych czwartorzędowe Główne zbiorniki wód podziemnych kredowe szczelinowo-porowe Główne zbiorniki wód podziemnych trzeciorzędowe szczelinowo-porowy Główne zbiorniki wód podziemnych karbońskie szczelinowo-porowe Główne zbiorniki wód podziemnych triasowe szczelinowo-krasowe Rysunek Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) i lokalizacja punktów monitoringowych

21 4.4. Warunki klimatyczne Według rejonizacji klimatycznej Polski E. Romera rozpatrywany obszar znajduje się w zasięgu klimatu wyżyn środkowych Kraina Śląsko Krakowska. Największy wpływ na kształtowanie się pogody na tym terenie wywierają masy powietrza znad Atlantyku, co znajduje wyraz w przewadze wiatrów o składowej zachodniej. Najniższe temperatury występują w grudniu i styczniu, a najwyższe w lipcu. Średnia roczna temperatura kształtuje się na poziomie 7,8 stopnia C. Średni opad atmosferyczny kształtuje się na poziomie 798 mm największe opady występują w lipcu. Zimą i jesienią obserwuje się na ogół wiatry południowo zachodnie, południowe i zachodnie, wiosną i latem zachodnie i południowo zachodnie. Wiatry wschodnie występują przeważnie wiosną i jesienią. Najniższe temperatury odnotowano w styczniu i grudniu, a najwyższe w lipcu. Najwyższe średnie temperatury powietrza przypadają na lipiec i sierpień (powyżej 18 o C), a najniższe na styczeń i luty (około 1 o C). Średnioroczna prędkość wiatru wynosi około 3,0 m/s. Najwyższe średnie prędkości notowane są w styczniu i marcu (3,5 m/s), a najniższe w lipcu i sierpniu (2,5 m/s). Okres wegetacji trwa dni, od kwietnia do listopada. Zgodnie z podziałem na dzielnice klimatyczne R. Gumińskiego obszar ten leży w obrębie dzielnicy podsudeckiej. Liczba dni z przymrozkami wynosi , a dni z pokrywą śnieżną

22 Tabela 1. Długość sezonu grzewczego oraz średnia miesięczna temperatura na obszarze Gminy Wyszczególn ienie Liczba dni ogrzewania w poszczególnych miesiącach Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średnia wieloletnia temperatura danego miesiąca -1, 0-3, 7 2,3 8,5 12, 9 18, 1 19, 3 20, 5 13, 5 9,8 3,9-0, 4 Źródło: dane dla stacji meteorologicznej Kędzierzyn Koźle Rysunek Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego

23 Legenda: Dzielnica rolniczo-klimatyczna I Szczecińska VII Zachodnia XV Częstochowsko- Kielecka II Zachodniobałtycka IX Wschodnia XVI Tarnowska III Wschodniobałtycka X Łódzka XVII IV Pomorska XI Radomska XVIII Podsudecka Sandomiersko - Rzeszowska V Mazurska XII Lubelska XIX Podkarpacka VI Nadnotecka XIII Chełmska XX Sudecka VII Środkowa XIV Wrocławska XXI Karpacka Gleby, rośliny, zwierzęta Na terenie Gminy występują gliny pseudobielicowe piaszczyste i gliniaste wykształcone z piasków gliniastych o różnym stopniu ziarnistości. Na dużych obszarach występują gleby brunatne wyługowane, utworzone z piasków gliniastych i luźnych oraz glin lekkich. Przed degradacją spowodowaną eksploatacją górniczą dolinę rzeczną Kłonicy wypełniały mady brunatne i pyłowe. Zanieczyszczenie atmosferyczne, toksyczne i zawodnienia spowodowały poważną degradację gleb poprzez ich zakwaszenie i lokalne skażenia toksyczne. Gleby tego rodzaju należą do kompleksu żytnio ziemniaczanego o III i IV klasie bonitacji. W zespole gleb ornych dominuje kompleks pszenny dobry, żytni oraz żytnio ziemniaczany dobry i bardzo dobry. Najwyższej jakości gleby występują w rejonie Chechła, Poniszowic, Widowa, Niekarmii, Słupska i Rudna.

24 Wyszczególnienie Powierzchnia w ha Udział % w całkowitej powierzchni Całkowita powierzchnia ,00 Użytki rolne, w tym: ,42 Grunty orne ,83 Sady 97 0,60 Łaki 953 5,94 Pastwiska 649 4,05 Lasy i grunty leśne ,45 Pozostałe grunty i nieużytki ,13 Tabela Struktura użytkowania gruntów w Gminie Szata roślinna jest w dużym stopniu zmieniona wskutek działalności człowieka. Rejon charakteryzuje duża mozaika siedlisk z dominującymi zbiorowiskami synantropijnymi, tj. mideralnymi i segetalnymi. Zachowały się następujące fragmenty naturalnych zespołów roślinnych: podgórski wilgotny bór trzcinnikowy zbiorowisko dominujące, żyzna buczyna niżowa, niżowa dąbrowa acidofilna typu środkowoeuropejskiego, bór mieszany zbiorowisko w chwili obecnej najczęściej spotykane w postaci zbliżonej do naturalnej, grąd subkontynentalny, łęg jesionowo-wiązowy. Skład fauny w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań jest mocno ograniczony. Większe kompleksy upraw w sąsiedztwie fitocenoz leśnych charakteryzują się większą różnorodnością zarówno kręgowców, jak i bezkręgowców. Do występujących na terenie Gminy przedstawicieli fauny należą m.in.: dzik, jeleń, sarna, lis, wiewiórka, kret, jeż, nietoperz, łasica, jastrząb, krogulec, kobuz, bażant, kuropatwa, dzięcioł, kruk, żmija zygzakowata, zaskroniec, padalec. Na terenie gminy przeważa krajobraz wiejski z kompleksami intensywnie użytkowanych gruntów ornych, łąk i pastwisk. Rozległe kompleksy pól i łąk położonych

25 w bez pośrednim sąsiedztwie lasów oraz zadrzewienia śródpolne stwarzają dogodne warunki bytowania drobnej zwierzyny i ptactwa. Obszary w całości zajęte przez uprawy zbóż są całkowicie pozbawione roślinności naturalnej. Wśród chwastów występujących w obrębie upraw i na ich obrzeżach wymienić należy: rumianek (Mathcaria chamomila), bodziszek kosmaty (Geranium molle), chaber bławatek (Centaurea cyjanus), rzodkiew (Raphanus raphanistrum), fiołek polny (Viola arvensis), maruna bezwonna (Tńpleurospermum inodorum), niezapominajka polna (Myosotis arvensis), skrzyp (Equisetum arvense) i tobołki polne (Thlaspi arvense). Wszystkie gatunki roślin naczyniowych pojawiające się poza monokulturą zbożową to roślinność synantropijna, głównie związana z siedliskami ruderalnymi. Są wśród niej typowe nitrofilne gatunki takie jak: bylica (Arthemisia vulgars), turzyca omszona (Carex hirta), bniec biały (Melandnum album), trzcinnik piaskowy (Calamagrostis epigeios), tasznik (Capsella bursa-pastoris), ostrożeń polny i lancetowaty (Cirsium arvense i C. lanceolatum), wrotycz (Tanacetum vulgare). Niektóre obszary gminy zajęte są przez zbiorowiska łąkowe z klasy Molinio Arrhenatheretea, o zróżnicowanym stopniu użytkowania, a co za tym idzie, również zróżnicowanej strukturze i składzie gatunkowym. Zbiorowiska łąkowe często sąsiadują z monokulturami zbożowymi oraz typowymi nieużytkami z wyraźnie zaznaczonym procesem sukcesji w kierunku zbiorowiska leśnego. Na prawidłowo użytkowanych łąkach z rzędu Arrhenatheretalia, z dobrze zachowanym składem gatunkowym, świadczącym o nie zaburzonej równowadze fitocenotycznej zbiorowiska występują: kłosówka miękkolistna (Holcus lanatus), szczaw łąkowy (Rumex acetosa), babka lancetowata (Plantago lanceolata), tomka wonna (Anthoxanthum odoratum), kosmatka wielokwiatowa (Luzula multifiora), skrzyp łąkowy (Equisetum pratense), gwiazdnica (Stellaria media), wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis), przełącznik ożankowy (Yeronica chamaedrys), mniszek lekarski (Taraxacum officinale), kupkówka (Dactylis glomerata), jaskier łąkowy (Ranunculus acris), wyka łąkowa (Vicia cracca), rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius), rzeżucha łąkowa (Cardamine pratensis) i firletka postrzępiona (Lychnis flos-cuculi). W niewielkich zagłębieniach terenu, charakteryzujących się większą wilgotnością podłoża rozwinęły się fragmenty podbagnionej łąki z sitowiem leśnym (Scirpus sylvaticus), sitem rozpierzchłym (Juncus effusus) i turzycą (Carem fusca). Nieużytki zaś porośnięte są

26 roślinnością ruderalną w tym: pokrzywą (Urtica dioica), podbiałem (Tussilago farfara), ostrożeniem polnym (Cirsium arvense) itp. Wyższą warstwę stanowią liczne siewki oraz podrost składający się jaworów, jesionów i klonów jesionolistnych. Niektóre fragmenty zbiorowisk łąkowych stanowią przykład fitocenoz poddanych zbyt intensywnym zabiegom gospodarczym, głównie nadmiernemu wypasowi. Spowodowało to daleko posunięte niekorzystne zmiany siedliska, a zarazem degradację biocenozy. Nazbyt intensywne wydeptywanie powoduje zmianę porowatości wierzchniej warstwy gleby, gorsze jej przewietrza nie, zmienione warunki wilgotnościowe, zakwaszenie i wyjałowienie siedliska. Wszystko to połączone ze wgryzaniem do powierzchni gleby roślin budujących ruń łąkową, prowadzi do nieodwracalnych zmian w składzie florystycznym danej fitocenozy, tj. eliminowania najwrażliwszych, a zarazem gospodarczo najwartościowszych gatunków np. motylkowych i traw miękkolistnych oraz ekspansji roślin odporniejszych, za to przyczyniających się do dalszej postępującej degradacji siedliska. Oprócz niektórych, najodporniejszych gatunków łąkowych wymienionych wcześniej, występują gatunki charakterystyczne dla siedlisk uboższych, np.: bliźniczka psia trawka (Nardus stńcta), starzec jakubek (Senecio jacobea), stokłosa miękka (Bromus mollis), szczaw polny (Rumex acetosella), życica trwała (Lolium poronne), koniczyna biała (Triforium repens), stokrotka (8e///s perennis), babka zwyczajna i lancetowata (Plantago major i lanceolata), przełącznik ożankowy (Yeronica chamaedrys), kostrzewy (Festuca rubra i F. ovina}, tomka wonna (Anthoxanthum odoratum}, pięciornik gęsi i rozesłany (PotentiIIa anserina i P. reptans), ostrożeń polny (Cirsium arvense), podbiał (Tussilago farfara) i inne. Niewielkie fragmenty obszaru gminy mają charakter nieużytków lub nawet typowych przykładów siedlisk ruderalnych. Porośnięte są one przez ubogą roślinność nitrofilną i inną najmniej wymagającą w stosunku do siedliska. W jej skład wchodzą m.in. bylica (Artemisia vulgaris), pokrzywa (Urtica dioica), podagrycznik (Aegopodium podagraria), wrotycz (Tanacetum vulgare), trzcinnik piaskowy (Calamagrostis epigeios), szczaw kędzierzawy (Rumex chspus), przytulia czepna (Galium aparine) i nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis). Sporadycznie występują niewielkie fragmenty ubogich gatunkowo fitocenoz o charakterze i składzie zbliżonym do muraw psammofilnych. Stwierdzono tam obecność takich gatunków jak: szczotlicha siwa (Corynephorus canescens), Jastrzębiec kosmaty (Hieracium pilosella), kostrzewa owcza (Festuca ovina),

27 bliźniczka psia trawka (Nardus stricta), sporek polny (Spergula arvensis), iglica pospolita (Erodium cicuta-ńum), rogownica polna (Cerastium arvense) i innne. Zbiorowiska leśne tworzy głównie bór sosnowy lub mieszany. Jest to fitocenoza zespołu Querco-Pinetum, z bardzo dobrze zachowanym drzewostanem sosnowo-dębowym i nieco zubożałym, ale typowo borowym, runem, w skład którego wchodzą: śmiałek pogięty (Deschampsia flexuosa), borówka czernica (Vaccinium myrtiius), pszeniec leśny (Melampyrum sylvaticum), orlica (Pteridium aquilinum) i malina (Rubus idaeus). W warstwie krzewów występuje podrost dębu (Quercus robur), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) i bez czarny (Sambucus nigra). W wilgotnych obniżeniach terenu, stanowiących doliny przepływających cieków występują kompleksy roślinności hydrofilnej, takiej jak - szuwar trzcinowy (Phragmitetum communis), szuwar wielkoturzycowy (Caricetum gracate) oraz łęgi o bliżej nieokreślonej przynależności syntaksonomicznej z uwagi na kadłubowy charakter fitocenozy. Zbiorowiska kadłubowe to zbiorowiska z różnych przyczyn zubożałe florystycznie, powstające w warunkach naturalnych, najczęściej jednak będące formą reakcji roślinności na silne jednostronne oddziaływanie człowieka. Drzewostan stanowią tu głównie wierzby kruche i białe (Salix fragilis i S. alba) oraz olchy czarne (Alnus glutinosa}. Gęsty podszyt tworzy intensywnie odnawiająca się olcha, a także czarny bez (Sambucus nigra) i czeremcha (Prunus padus). W runie dominują gatunki szuwarowe: trzcina(phragmites communis), turzyce (Carex sp.), pałka (Typha sp.), kosaciec żółty (Iris pseudacorus), wierzbownica kosmata (Epilobium hirsutum) oraz gatunki związane z najwilgotniejszymi zbiorowiskami łąkowymi, takimi jak: sitowie leśne (Scirpus sylvaticus), knieć błotna (Caltha palusths), wiązówka błotna (Filipendula ulmańa). Charakterystyczny jest również bardzo silnie zaznaczony udział pokrzywy (Urtica dioica). Jej obecność, wraz z wystąpieniem trędownika (Scrophulaha nodosa), bodziszka cuchnącego (Geranium robertianum) oraz kuklika zawisłego (Geum rivale), a także liczny udział gatunków szuwarowych świadczyć może o florystycznych nawiązaniach zbiorowiska do zespołu łęgu jesionowo-olszowego (Circaeo-Alnetum). Ochrona środowiska przyrodniczego w gminie powinna opierać się o przyjęty uchwałą Nr XXVII/257/05 Rady Gminy w Rudzińcu z dnia r. (wraz z późniejszymi zmianami) Program ochrony środowiska Gminy. Skład fauny w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań, jest mocno ograniczony. Większe kompleksy upraw w sąsiedztwie fitocenoz leśnych

28 charakteryzują się większą różnorodnością zarówno kręgowców i bezkręgowców. Duża, odkryta przestrzeń, w pełni sezonu wegetacyjnego pokryta zwartą wysoką darnią sprzyja występowaniu takich gatunków zwierząt, reprezentujących różne gromady, które preferują ten właśnie typ siedliska. Do występujących na terenie gminy ssaków należą: wiewiórka (Sciurus vulgaris), jeż (Erinaceus europaeus), kret (Talpa europaca), łasica zwyczajna (Mustella nivalis) i nietoperz (Chiroptera). Spośród awifauny na terenie gminy egzystują między innymi: ptaki drapieżne jak: trzmielojad (pernis apivorus), jastrząb (accipiter gentilis), krogulec (Accipiter nisus), kania czarna (Milvus milvus), kobuz (Falco subbuteo), reprezentowana licznie jest rodzina dzieciołowatych (Picidae) oraz inne jak: skowronek (Alauda arvensis), świergotek łąkowy (Anthus pratensis), świerszczak (Locustella naevia), kuropatwa (Perdiz perdiz), bazant (Phasianus colchicus), łęczak (Tringa graloea) dymówka (Hirundo rustica), oknówka (Delichon urbica), szpak (Sturnus vulgaris), sikorka bogatka (Parus major), modraszka (Parus caeruleus), drozd śpiewak (Turdus philomeos), kos (Turdus merula), pokrzewka czarnołbista (Sylvia atricapilla), kukułka (Cuculus canorus), pliszka siwa (Motacilla alba), sójka (Garrulus glandarius), sroka (Pica pica), kruk (Corvus corax), trznadel (Emberiza citrinella) W bezpośredniej bliskości cieków i zbiorników wodnych występuje bogactwo fauny płazów i mięczaków. Swą obecność zaznaczają bardzo liczne populacje płazów jak: ropucha zwyczajna (Bufo bufo), ropucha zielona (Bufo viridis), Ŝaba wodna (Rana esculenta), żaba moczarowea (Rana arvalis), żaba jeziorna (Rana lessonae) i traszka zwyczajna (Triturus vulgaris). Z pośród gadów najczęściej występują: żmija zygzakowata (Vipera berus), zaskroniec zwyczajny (Natriz natriz), jaszczurka żyworódka (Lacerta vivipara), zwinka (Lacerta agilis) i padalec zwyczajny (Anguis fragilis). Usytuowanie siedzib ludzkich w sąsiedztwie niewielkich zadrzewień sprzyja często zachodzeniu na te tereny - sarny (Caproelus caproelus), lisa (Yulpes vulpes) i przedstawicieli drobnej fauny Rys historyczny Gminy Rozwój osadnictwa w dużej mierze uzależniony jest od warunków fizjograficznych. Stosunkowo dobre gleby występujące na obszarze obecnej Gminy zapewne stały się przyczyną, że teren ten był w pradziejach wykorzystywany

29 dla osadnictwa. Najstarsze ślady osadnictwa pradziejowego na terenie Gminy pochodzą z terenu Rzeczyc i Pławniowic, gdzie odkryto luźne zalewiska krzemienne pochodzące z okresu mezolitu. Na suchych piaszczystych wydmach, w pobliżu wody mezolityczni łowcy zakładali obozowiska. Ślady takich obozowisk w postaci mikrolitycznych wyrobów krzemiennych oraz rdzeni i odpadów krzemiennych licznie występują na terasach Kłodnicy. Pozostałości osadnictwa z okresu neolitu (młodszej epoki kamienia) zarówno w postaci toporków i siekierek kamiennych oraz ceramiki występują w rejonie Rudzińca. W okresie tym zamieszkiwała tu i przemieszczała się ludność kultur ceramiki sznurowej i pucharów lejkowatych. W epoce brązu i wczesnej epoce żelaza na terenie obecnej Gminy zamieszkiwała ludność kultury łużyckiej, która pozostawiała między innymi ślady pobytu w Chechle, Łanach, Pławniowicach, Rudzińcu. U schyłku okresu halsztackiego nastąpiło załamanie bujnie rozwijającej się kultury łużyckiej i osadnictwa na tym terenie. W okresie przedrzymskim zapewne następuje hiatus osadniczy, jak dotąd nie udało się stwierdzić śladów osadnictwa z tego okresu. W okresie wpływów rzymskich ludność kultury przeworskiej stopniowo zasiedla obszar obecnej Gminy ; na pewno w tym okresie zamieszkując w okolicach Byciny, Łan, Łaskarzówki, Pławniowic. Znaleziska przedmiotów z terenu Imperium Rzymskiego wskazują, że przez te tereny mógł przechodzić szlak bursztynowy lub jego odnoga. Po zaniku osadnictwa kultury przeworskiej, co następuje około V w. następuje kolejny hiatus osadniczy, który trwa aż do okresu wczesnego średniowiecza. W XIII wieku obszar księstwa opolsko-raciborskiego, w obrębie którego znajdował się teren obecnej Gminy przeżywa okres rozwoju gospodarczego i społecznego. Przebiegają tędy drogi handlowe: z Opola do Krakowa przez Strzelce Opolskie, Toszek, Pyskowice i dalej Bytom oraz ze Śląska do Wielkopolski. Drogi handlowe oraz ogólna sytuacja gospodarcza sprzyjały rozwojowi osadnictwa. Obok osad otwartych, które dały początek obecnym wsiom występują grody obronne w Chechle, Bycinie czy Pławniowicach. Na przełomie XIII i XIV w. wytwarza się i ugruntowuje istniejący do dnia dzisiejszego układ osadniczy obszaru obecnej Gminy. Teren obecnej Gminy do XVI wieku wchodził w skład księstwa opolskiego. Początkowo w całości stanowił własność książęcą. Drogą nadań od XII w zmieniała się własność terenu Gminy z książęcej na rycerską i kościelną. Wsie tworzą kilka kluczowych wchodzących w zmiennych granicach w skład dóbr należących do różnych właścicieli.

30 Obszar Gminy objęty był procesem industrializacji już do końca XVII w. Nie rozwinął się tu jednak przemysł Zabytki kultury materialnej Zgodnie z zaleceniami Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków należy utrzymać na terenie gminy wcześniejsze zapisy dotyczące zabytków i dziedzictwa kulturowego a także zabytków archeologicznych. Wyznaczenie stref ochrony konserwatorskiej dla obszaru gminy dokonane zostało w oparciu o Wytyczne do opracowania problematyki ochrony wartości kulturowych wydane przez Zespół Ekspertów Międzyresortowej Komisji d/s Rewaloryzacji Miast i Zespołów Staromiejskich z 1981 r. W opracowaniu określone zostały następujące strefy ochrony konserwatorskiej : - strefa A - pełnej (ścisłej) ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie wartościowe, o bardzo dobrze zachowanej historycznej strukturze przestrzennej, do bezwzględnego zachowania. Strefą tą objęto obiekty wpisane do rejestru zabytków wraz z ich bezpośrednim otoczeniem. Wyznaczono ją w obrębie miejscowości: Bycina, Poniszowice, Rudno,, Pławniowice, - strefa B - częściowej ochrony konserwatorskiej gdzie ochronie podlega utrzymanie zasadniczych elementów historycznego rozplanowania oraz charakter i skala zabudowy, - strefa K - ochrony krajobrazu, - strefa E ochrony ekspozycji, - strefa W ochrony archeologicznej. Strefa A Zasadą nadrzędną przy podejmowaniu wszelkich działań inwestycyjnych, remontowych i konserwatorskich, pozostaje ochrona wartości kulturowych. Podejmowanie wszelkich prac w obrębie strefy wymaga wcześniejszych uzgodnień i akceptacji ze strony Służby Ochrony Zabytków - Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Strefa B Strefą tą objęto zachowane wartościowe założenia przestrzenne zespołów folwarcznych oraz szczególnie wartościowe układy ruralistyczne i urbanistyczne z

31 zachowaną pierwotną zabudową. Strefę częściowej ochrony konserwatorskiej wyznaczono w obrębie miejscowości: Bycina, Chechło, Ligota Łabędzka, Niekarmia, Poniszowice,, Słupsko i Pławniowice. Zasadą nadrzędną jest podporządkowanie w zakresie gabarytów i skali nowej zabudowy (dotyczy to również przebudów i modernizacji budynków istniejących) skali zabudowy tradycyjnej. W obrębie wyznaczonych stref B pośredniej ochrony konserwatorskiej wszelkie uzupełnienia zabudowy, remonty, modernizacje oraz przebudowy powinny być prowadzone z opiniowaniem programu działania i projektów ze SOZ Oddział w Katowicach. Obowiązujące opinie konserwatorskie dotyczą również lokalizacji oraz skali i gabarytów nowo projektowanych obiektów, które nie powinny zakłócać charakteru zachowanej zabudowy (łącznie z układem jej rozplanowania) posiadającej wartości kulturowe. Ustalenia konserwatorskie dla strefy B obejmują również obowiązek zachowania historycznych linii zabudowy oraz przekroju ulic i zadrzewienia z historycznym podziałem na działki budowlane (w uzasadnionych przypadkach zachowania ciągłości ich historycznych podziałów). W wypadku wymiany zabudowy nie posiadającej wartości zabytkowych (zużytej technicznie) na nową, nadzór architektoniczno - budowlany powinien wymagać nawiązania do istniejącej zabudowy tradycyjnej. Strefa K Strefę ochrony krajobrazu wyznaczono dla miejscowości: Niewiesze. Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych). Strefę ochrony ekspozycji wyznaczono dla miejscowości: Bojszów, Bycina, Kleszczów, Łany, Niekarmia, Niewiesze, Pławniowice, Poniszowice, Rudno, Taciszów, Widów. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowopowstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej zespołów zabudowy o wartościach kulturowych. Strefa W Strefa obejmuje tereny o domniemanej na podstawie badań powierzchniowych lub innych wskazówek, zawartości reliktów archeologicznych, które to obszary

32 powinny być zastrzeżone jako tereny obserwacji archeologicznej. Strefę ochrony archeologicznej wyznaczono w obrębie miejscowości: Kleszczów, Łany, Pławniowice Rudno, Taciszów. Stanowiska archeologiczne nie objęte strefą W ochrony konserwatorskiej winny mieć zachowaną strefę ochronną wokół znanego i oznaczonego na mapie miejsca znalezisk powierzchniowych. W zmianie studium podane zostały ogólne zasady ochrony dóbr kultury i krajobrazu, które powinny być ustalone w planach miejscowych: 1) Dla ochrony wartości wynikających z jednorodnych cech architektonicznych wymagane jest wprowadzenie nakazu budowy obiektów o podobnym charakterze oraz stosowanie wpisanych w krajobraz jednolitych przykryć dachowych. 2) W przypadku prowadzenia prac remontowych i adaptacyjnych, na obiektach chronionych prawem na mocy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (wpisanych do rejestru zabytków), wymagane uzyskanie uzgodnienie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 3) W przypadku prowadzenia prac remontowych i adaptacyjnych, na obiektach wpisanych gminnej do ewidencji zabytków, wymagane jest uzyskanie opinii konserwatorskiej. 4) W przypadku koniecznych wyburzeń obiektów chronionych ustawą i prawem miejscowym wymagane każdorazowe uzyskanie opinii konserwatorskiej oraz wykonanie dla nich koniecznej dla celów archiwalnych dokumentacji konserwatorskiej. 5) Prace ziemne w obrębie stanowisk archeologicznych, winny mieć zapewniony nadzór archeologiczny, 6) Wszelkie prace ziemne w obrębie strefy ochrony archeologicznej, powinny mieć zapewniony nadzór archeologiczny uzgodniony z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. 7) W obrębie strefy A i B ochrony konserwatorskiej, wszelkie działania wymagają uzyskania opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 8) Punkty widokowe, wyznaczono w miejscach gdzie szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowo powstająca zabudowa kubaturowa widoczna z tych punktów (także kształtowanie niskiej i wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty

33 wymagane dla zachowania i kształtowania ekspozycji widokowej z uwzględnieniem innych ustaleń uchwały. W strefach ochrony konserwatorskiej realizacja tego programu spełnić musi obowiązujące dla niego warunki. Bojszów Nazwy używane poprzednio: BOITSCHOW, LÄRCHENHAG (1936) Ogólna charakterystyka Zachowany układ ruralistyczny w typie ulicówki. Pierwotna główna ulica wsi o przebiegu wzdłuż cieku wodnego to obecna ul. Szkolna. Zabudowa ulicy obustronna, do posesji położonych na prawym brzegu cieku wodnego przerzucone mostki. Dawne drogi gospodarcze na tyłach działek siedliskowych ze względu na warunki terenowe stosunkowo wcześnie (XVIII, XIX w.) zaczęły pełnić równorzędną rolę. W sposobie zagospodarowania działek czytelne relikty rozplanowania zabudowy zgodnego z ustawami fryderycjańskimi. W zabudowie dominują obiekty wzniesione w okresie międzywojennym, obiekty współczesne zachowują charakter regionalny. W sylwecie wsi eksponowanej ze wzniesienia, na którym znajduje się kościół dominują dwuspadowe dachy kryte czerwoną dachówką. Położony na południe od wsi dawny folwark Dąbrówka zachował swą funkcję, nastąpiła jednak zapewne w latach 70. całkowita wymiana kubatur bez zachowania układu przestrzennego. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków: 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków:

34 Obiekty architektury i budownictwa Adres Rodzaj Data powstania Wartości kulturowe ul. Szkolna Szkoła l. 30 XX w. Lokalne Krzyże i kapliczki przydrożne Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki Stanowiska archeologiczne

35 3. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Obiekty architektury i budownictwa Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - ekspozycja sylwety wsi ze wzgórza, na którym znajduje się kościół. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowopowstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej ukształtowanej przestrzeni. Bycina Nazwy używane poprzednio: BITSCHIN, FICHTENRODE (1936) Ogólna charakterystyka Wieś o zachowanym układzie ruralistycznym w charakterze ulicówki. W sylwecie wsi eksponowanej z drogi prowadzącej z Pyskowic dominują geometryczne bryły budynków krytych stropodachami z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w., wraz z dominantą przestrzenną nowego kościoła; widoczna też jest duża płaszczyzna dachu pałacu. Natomiast sylweta widoczna z drogi w kierunku Ujazdu zachowała charakterystyczną dla regionu dominację czerwonych połaci dachowych. Obie sylwety są istotnym elementem krajobrazu kulturowego. Pełna sylweta wsi wraz z dominantą bryły i dachu pałacu jest eksponowana z ul. Pławniowickiej i Ogrodowej w Taciszowie.

36 Na północ od wsi, pierwotnie rozłożonej wzdłuż obecnej ul. Pyskowickiej, zespół pałacowy oraz osada przypałacowa z własnym układem komunikacyjnym: o funkcjach gospodarczych (ob. ul. Szkolna) oraz użytkowo-reprezentacyjnych (ul. Rolnicza i Kasztanowa). W sąsiedztwie pałacu znajdują się ślady parku z XIX w. Na północny zachód od pałacu leśniczówka. W XVIII w. u ujścia Paczynki do Kłodnicy czynna była huta żelaza. Obecnie w przestrzeni nie są czytelne ślady tego obiektu. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków: 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Stanowiska archeologiczne 3. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Obiekty architektury i budownictwa Krzyże i kapliczki przydrożne

37 Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa A pełnej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie wartościowe, o dobrze zachowanej historycznej strukturze przestrzennej, do bezwzględnego zachowania: - pałac wraz z najbliższym otoczeniem (folwark), młyn, budynek gospodarczy, czworaki, stodoła, wewnętrzny dziedziniec pałacowy, ogród pałacowy z ogrodzeniem i bramą oraz starodrzew. Granice strefy wyznaczają ulice: Szkolna, Zamkowa i Rolnicza, od strony ul. Strażackiej granica strefy pokrywa się z granicą własności. Obiekt do bezwzględnego zachowania. Sposób postępowania w stosunku do poszczególnych obiektów zespołu należy zróżnicować: a) pałac obiekt w trakcie przerwanego remontu. Dążyć do remontu budynku. Podjąć przewidziane prawem działania zmierzające do zapewnienia obiektowi właściwego utrzymania i użytkowania. b) budynek gospodarczy (dawna oficyna pałacowa) obiekt opuszczony, niszczejący. Konieczne natychmiastowe zabezpieczenie dachu, na którym częściowo

38 brak pokrycia. Podjąć przewidziane prawem działania zmierzające do zapewnienia obiektowi właściwego utrzymania i użytkowania. c) budynki gospodarcze i mieszkalne w obrębie d. folwarku (młyn, stodoła z oborą, dwa czworaki), wewnętrzny dziedziniec pałacowy, ogród pałacowy z ogrodzeniem i bramą). Zapewnić właściwe użytkowanie i utrzymanie. Dążyć do restauracji i modernizacji technicznej obiektów o wartościach kulturowych z dostosowaniem współczesnej funkcji do wartości zabytkowej obiektów. Ze względu na konieczność zapewnienia użytkowania, a co za tym idzie wprowadzania współczesnych technologii oraz ewentualnej zmiany pierwotnej funkcji dopuszczalna jest wymiana obiektów kubaturowych nie posiadających wartości kulturowych (obiekty powstałe lub całkowicie przekształcone po 1945r.) oraz wprowadzenie nowych. Konieczne jednak jest dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali i bryły przy założeniu harmonijnego współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej. Obiekty do zachowania, możliwość skreślenia z rejestru zabytków. Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy: - obszar dawnego parku pałacowego, starodrzew, pozostałości ogrodzenia. Granice strefy wyznaczają ulice: Parkowa, Krótka, Rolnicza i Kasztanowa. Teren obecnie nie zagospodarowany. Należy dążyć do nadania mu funkcji usługowej w stosunku do pałacu, która równocześnie pozwoli na ukształtowanie przestrzeni w sposób zapewniający właściwe otocznie dla najważniejszego obiektu zespołu. Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - widok na wieś z drogi do Pyskowic, - widok na wieś z drogi do Ujazdu,

39 - widok na pałac i wieś z Taciszowa. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowo powstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej zespołów zabudowy o wartościach kulturowych. Chechło Nazwy używane poprzednio: CHECHLAU, STRAHLHEIM (1936) Ogólna charakterystyka Zachowany układ komunikacyjny istniejący w początkach XIX w. łącznie z drogami łączącymi oba folwarki (Dolny i Górny Oberhof, Niederhof) z obsługującym je młynem (obecnie nie istnieje) w przysiółku Gać. Pierwotnie wieś, jak się wydaje, posiadała układ owalnicowy, który uległ pewnemu przekształceniu w związku z funkcjonującymi na północnym i południowym krańcu dawnego wrzeciona folwarkami. Wieś zatraciła swój klasyczny charakter stając się częściowo osadą przyfolwarczną. Dominantą przestrzenną jest usytuowany na wzniesieniu kościół. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków: 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Stanowiska archeologiczne

40 3. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Obiekty architektury i budownictwa Krzyże i kapliczki przydrożne Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy:

41 -zespół folwarczny w granicach ogrodzenia Uwaga Dwór w Chechle jako wpisany do rejestru zabytków zgodnie z obowiązującym prawem jest obiektem do bezwzględnego zachowania. Kleszczów Nazwy używane poprzednio: KLÜSCHAW Ogólna charakterystyka W sylwecie wsi dominują połacie czerwonych dachów. Elementem dysharmonizującym krajobraz kulturowy charakterystyczny dla regionu jest wieża nowego kościoła. W obrębie miejscowości wyraźnie czytelny zachodzący obecnie proces zmiany charakteru z wiejskiego na dzielnicę podmiejską, willową. Sylweta wsi eksponowana z drogi prowadzącej do Brzezinki (obecnie część m. Gliwice) stanowi istotny element krajobrazu kulturowego Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków: 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Stanowiska archeologiczne

42 3. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Krzyże i kapliczki przydrożne Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - ekspozycja sylwety wsi z drogi do Gliwic Brzezinki. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowo powstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej zespołów zabudowy o wartościach kulturowych. Strefa W Strefa obejmuje tereny o domniemanej na podstawie badań powierzchniowych lub innych wskazówek, zawartości reliktów archeologicznych, które to obszary powinny być zastrzeżone jako tereny obserwacji archeologicznej: - grodzisko średniowieczne. Wszelkie prace ziemne w strefie W w tym też przekładki i realizacja podziemnych ciągów infrastruktury technicznej mogą odbywać się tylko pod warunkiem nadzoru archeologicznego a na terenie stanowisk archeologicznych przeprowadzenia badań wyprzedzających.

43 Ligota Łabędzka Nazwy używane poprzednio: ELGUTH VON GRÖLING, KOZIBOREK, LIGOTA KRADZIEJOWSKA Ogólna charakterystyka Zachowany w pełni układ ruralistyczny dawnej wsi (Koziborek) w typie ulicówki. Układ przestrzenny d. folwarku (Elguth von Gröling) zatarty z powodu wyburzeń. Układ komunikacyjny dróg doprowadzających do folwarku czytelny. Pełna dominacja nowej zabudowy zachowującej charakter regionalny. Założenie dworskie, w skład którego niegdyś wchodziły obok dworu park i folwark, położone jest na wschód od wsi. Istniejący do niedawna dwór został zbudowany na miejscu wcześniejszego w 1850 r. Sylweta wsi eksponowana z kierunku południowego (z drogi prowadzącej w kierunku Brzezinki) stanowi istotny element krajobrazu kulturowego. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa Krzyże i kapliczki przydrożne Parki, cmentarze, aleje Stanowiska archeologiczne

44 Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy: - park w granicach ogrodzenia (działki). Obiekt bardzo zaniedbany. Konieczność przeprowadzenia prac sanitarnych i pielęgnacyjnych. Należy dążyć do przeprowadzenia pełnej rewaloryzacji parku w oparciu o specjalistyczne opracowanie. Łany Nazwy używane poprzednio: LOHNIA, HUBENLAND (1936) Ogólna charakterystyka Dominanta przestrzenna wieża kaplicy. Wieża zamknięciem osi widokowej drogi 904. Sylweta wsi z dominującymi połaciami czerwonych dachów jest istotnym elementem przestrzeni i krajobrazu kulturowego regionu. Na granicy pól należących dawniej do majątku kamień graniczny książąt Hohenlohe Oehrigen ze Sławięcic.

45 Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Stanowiska archeologiczne

46

47 2. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Obiekty architektury i budownictwa Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - ekspozycja sylwety wsi z drogi do Rudzińca, - ekspozycja sylwety wsi z wiaduktu na drodze szybkiego ruchu Gliwice Wrocław. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowo powstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej zespołów zabudowy o wartościach kulturowych. Strefa W

48 Strefa obejmuje tereny o domniemanej na podstawie badań powierzchniowych lub innych wskazówek, zawartości reliktów archeologicznych, które to obszary powinny być zastrzeżone jako tereny obserwacji archeologicznej: - terasa Kłodnicy o śladach intensywnego osadnictwa w całym okresie pradziejów i średniowiecza. Granicę strefy wyznaczają: rzeka Kłodnica, droga szybkiego ruchu Gliwice - Wrocław, ul. Pyskowicka, droga do Rudzińca. Wszelkie prace ziemne w strefie W w tym też przekładki i realizacja podziemnych ciągów infrastruktury technicznej mogą odbywać się tylko pod warunkiem nadzoru archeologicznego a na terenie stanowisk archeologicznych przeprowadzenia badań wyprzedzających. Łącza Nazwy używane poprzednio: LACZA, FÖHRENGRUND (1936) Ogólna charakterystyka Zachowany układ ruralistyczny w typie owalnicy. Dominuje zabudowa z okresu międzywojennego, przekształcona i przebudowana, jednak zachowująca charakter regionalny. Wieża nowego kościoła wzniesionego w miejscu spalonego drewnianego kościółka pochodzącego z końca XV w. jest dominantą przestrzenną. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa Krzyże i kapliczki przydrożne Parki, cmentarze, aleje

49 Obiekty techniki Lokalizacja Rodzaj Czas powstania Uwagi Na granicy zabudowy od strony Dąbrówki Transformator słupowy Stanowiska archeologiczne Lata 30 XX w. Strefy ochrony konserwatorskiej W obrębie miejscowości nie wyznaczono stref ochrony konserwatorskiej. Niekarmia Nazwy używane poprzednio: NIEKARM, DÜRRWALDE (1936) Ogólna charakterystyka Zatarty układ ruralistyczny dawnej wsi rozłożonej zapewne wzdłuż obecnej ulicy Poniszowickiej, osady przyfolwarcznej rozłożonej wzdłuż przebiegających prostopadle do niej ulic Słupskiej i Górnej. Dominacja starej zabudowy. W sylwecie wsi dominują spadziste dachy kryte czerwoną dachówką, wyraźną dominantą przestrzenną jest strzelista wieża kaplicy. Wieś rozłożona na kulminacji i stoku wzgórza stanowi istotny element krajobrazu kulturowego. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa

50 Krzyże i kapliczki przydrożne Obiekty techniki Stanowiska archeologiczne 2. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Krzyże i kapliczki przydrożne Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy: - folwark w granicach ogrodzenia.

51 Zapewnić właściwe użytkowanie i utrzymanie. Dążyć do restauracji i modernizacji technicznej obiektów o wartościach kulturowych z dostosowaniem współczesnej funkcji do wartości zabytkowej obiektów. Ze względu na konieczność zapewnienia użytkowania, a co za tym idzie wprowadzania współczesnych technologii oraz ewentualnej zmiany pierwotnej funkcji dopuszczalna jest wymiana obiektów kubaturowych nie posiadających wartości kulturowych (obiekty powstałe lub całkowicie przekształcone po 1945r.) oraz wprowadzenie nowych. Konieczne jednak jest dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali i bryły przy założeniu harmonijnego współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej. Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - ekspozycja sylwety wsi z kulminacji na drodze do Poniszowic. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowo powstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej zespołów zabudowy o wartościach kulturowych. Niewiesze Nazwy używane poprzednio: NIEWIESCHE, GRÜNWIESE (1936) Ogólna charakterystyka Zachowany układ ruralistyczny w typie ulicówki. Dominacja optyczna nowej zabudowy utrzymującej jednak charakter regionalny. W sylwecie wsi eksponowanej z drogi do Słupska dominują połacie dachów krytych czerwoną dachówką. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa

52 Krzyże i kapliczki przydrożne Obiekty techniki Stanowiska archeologiczne Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - ekspozycja sylwety wsi z drogi do Słupska. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowo powstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej zespołów zabudowy o wartościach kulturowych.

53 Strefa K Strefa ochrony krajobrazu naturalnego lub przekształconego o wartościach kulturowych: - pradolina Kłodnicy wraz ze zbiornikiem Pławniowickim oraz zamykającą kurtyną starodrzewu parku w Pławniowicach i sylwetą pałacu wraz z dominantą przestrzenną wieży pałacowej. Pławniowice Nazwy używane poprzednio: PLAWNIOWITZ, FLÖSSINGAEN (1936) Ogólna charakterystyka Zachowany układ ruralistyczny w typie ulicówki. Dominantą przestrzenną wieża pałacu. Sylweta wsi ze spadzistymi, czerwonymi dachami, charakterystyczną wieżą pałacu eksponowana z wielu kierunków, często poprzez lustro wody jeziora Pławniowickiego; jest bardzo istotnym elementem krajobrazu kulturowego. Znane z literatury stanowiska archeologiczne kultury łużyckiej z epoki brązu obecnie nie istnieją, znajdują się pod lustrem zbiornika wodnego. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków: 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa

54 Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki Stanowiska archeologiczne

55 3. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Obiekty architektury i budownictwa Krzyże i kapliczki przydrożne

56 Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa A pełnej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie wartościowe, o dobrze zachowanej historycznej strukturze przestrzennej, do bezwzględnego zachowania: - zespół pałacowo parkowy, który tworzą pałac z kaplicą zbudowany w latach w stylu neomanieryzmu niderlandzkiego, oficyna ze stajnią i wozownią wzniesiona w 1881 roku w stylu neomanieryzmu niderlandzkiego, park krajobrazowy. Granice ochrony obejmują cały zespół w granicach ogrodzenia. Utrzymać obecny sposób użytkowania i zagospodarowania. Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy: - budynki gospodarcze i mieszkalne w obrębie d. folwarku, otoczenie dawnego Domu Kawalera. Zapewnić właściwe użytkowanie i utrzymanie. Dążyć do restauracji i modernizacji technicznej obiektów o wartościach kulturowych z dostosowaniem współczesnej funkcji do wartości zabytkowej obiektów. Ze względu na konieczność zapewnienia użytkowania, a co za tym idzie wprowadzania współczesnych technologii oraz ewentualnej zmiany pierwotnej funkcji dopuszczalna jest wymiana obiektów kubaturowych nie posiadających wartości kulturowych (obiekty powstałe lub całkowicie przekształcone po 1945r.) oraz wprowadzenie nowych. Konieczne jednak jest dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali i bryły przy założeniu harmonijnego współistnienia elementów kompozycji

57 historycznej i współczesnej. Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - widok na wieżę pałacu z drogi Pyskowice Ujazd na odcinku Bycina Łany oraz dochodzących do niej dróg prowadzących w kierunku Poniszowic i Toszka. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowo powstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej zespołów zabudowy o wartościach kulturowych. Strefa W Strefa obejmuje tereny o domniemanej na podstawie badań powierzchniowych lub innych wskazówek, zawartości reliktów archeologicznych, które to obszary powinny być zastrzeżone jako tereny obserwacji archeologicznej: - grodzisko średniowieczne. Wszelkie prace ziemne w strefie W w tym też przekładki i realizacja podziemnych ciągów infrastruktury technicznej mogą odbywać się tylko pod warunkiem nadzoru archeologicznego a na terenie stanowisk archeologicznych przeprowadzenia badań wyprzedzających. Poniszowice Nazwy używane poprzednio: PONISCHOWITZ, MULDENAU (1936) Ogólna charakterystyka Zachowany ruralistyczny w typie rozwiniętej ulicówki z kościołem i zespołem pałacowym na zachodnim krańcu. Zachowany pierwotny układ komunikacyjny łączący z sąsiadującymi miejscowościami i folwarkami dominialnymi. W sylwecie wsi eksponowanej z drogi do Niewiesza dominują spadziste dachy kryte czerwoną dachówką. Wieża kościoła jest dominantą przestrzenną i zamknięciem osi widokowej

58 z drogi od strony Niewiesza. Na północno zachodnim krańcu wsi znajdował się pałac, obecnie zachowany jako słabo czytelna w przestrzeni ruina. Na północny zachód od wsi ślady odkrywkowej kopalni rud ołowiu. Na północ od wsi najwyższy punkt Wysoczyzny Proboszczowickiej Sznurowa Góra (245 m. npm) z punktem widokowym na ruiny zamku w Toszku i Pagóry Sarnowskie. Na południe wzgórze o wysokości 242 m. npm z punktem widokowym na dolinę Kłodnicy i Jezioro Pławniowickie. Znane z literatury stanowiska archeologiczne z okresu neolitu, obecnie nie istnieją, znajdują się pod lustrem zbiornika wodnego. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków: 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa

59 Kapliczki i krzyże przydrożne Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki Stanowiska archeologiczne

60 Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa A pełnej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie wartościowe, o dobrze zachowanej historycznej strukturze przestrzennej, do bezwzględnego zachowania: - kościół wraz cmentarzem przykościelnym w granicach ogrodzenia. Utrzymać istniejący sposób zagospodarowania i użytkowania. Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy: - park pałacowy oraz zespół folwarczny w granicach ogrodzenia Sposób postępowania w stosunku do poszczególnych elementów należy zróżnicować: - park Konieczne wykonanie prac pielęgnacyjnych i sanitarnych. Dążyć do rewaloryzacji w oparciu i specjalistyczny projekt i studium. - budynki gospodarcze i mieszkalne w obrębie d. folwarku. Zapewnić właściwe użytkowanie i utrzymanie. Dążyć do restauracji i modernizacji technicznej obiektów o wartościach kulturowych z dostosowaniem współczesnej funkcji do wartości zabytkowej obiektów. Ze względu na konieczność zapewnienia użytkowania, a co za tym idzie wprowadzania współczesnych technologii oraz ewentualnej zmiany pierwotnej funkcji dopuszczalna jest wymiana obiektów kubaturowych nie posiadających wartości kulturowych (obiekty powstałe lub całkowicie przekształcone po 1945r.) oraz wprowadzenie nowych. Konieczne jednak jest dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali i bryły przy założeniu harmonijnego współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej;

61 Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - ekspozycja sylwety wsi z drogi do Niewiesza. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowo powstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej zespołów zabudowy o wartościach kulturowych. Rudno Nazwy używane poprzednio: RUDNAU, BRAUNBACH (1936) Części wsi: ŁASKARZÓWKA Nazwy używane poprzednio: LASKARZOWKA, WIESELHEIM (1936) NOWY DWÓR Nazwy używane poprzednio: NEUHOF Ogólna charakterystyka Zachowany układ ruralistyczny w typie ulicówki. Pierwotna wieś rozłożona była wzdłuż ob. ulicy Gliwickiej. Zabudowa obecnej wsi objęła także dawne drogi łączące dawne folwarki dominialne majoratu Pławniowickiego: Dąbrówka ob. ul. Wiśniowa, Łaskarzówka i Nowy Dwór, obecnie ul. Gliwicka. Dawna droga łącząca bezpośrednio pałac w Pławniowicach i kościół w Rudnie (na cmentarzu grzebani Ballestremowie) choć zatraciła obecnie swoje znaczenie nadal jest czytelna w przestrzeni. Nosi lokalną nazwę Droga kościelna i z obu jej stron zamknięcie stanowią wieże pałacowa i kościelna. Wieża kościoła w Rudnie jest dominantą przestrzenną. Przed 1922r. w Rudnie istniał drewniany kościół, który został zastąpiony nowym neobarokowym, istniejącym do chwili obecnej. Zespół folwarczny o zachowanym układzie przestrzennym.

62 W części wsi Łaskarzówka dominuje zabudowa współczesna, zachowująca charakter regionalny. Obiekty o walorach kulturowych. 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków: 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Stanowiska archeologiczne

63 3. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Obiekty architektury i budownictwa

64 Krzyże i kapliczki przydrożne Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa A

65 pełnej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie wartościowe, o dobrze zachowanej historycznej strukturze przestrzennej, do bezwzględnego zachowania: - kościół wraz z najbliższym otoczeniem i ogrodzeniem od zachodu. Utrzymać obecny sposób użytkowania i zagospodarowania. Dążyć do poddania konserwacji płyt nagrobnych Ballestremów. Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - sylweta wsi wraz z dominantą przestrzenną wieży kościoła eksponowana z ul. Wiśniowej. Na obszarze strefy szczególny nacisk należy położyć na ochronę zachowanych dotychczas widoków. Wszelka nowopowstająca zabudowa kubaturowa w strefie (także kształtowanie wysokiej zieleni) powinna posiadać odpowiednią skalę oraz gabaryty nie zagrażające ekspozycji widokowej ukształtowanej przestrzeni. Strefa W Strefa obejmuje tereny o domniemanej na podstawie badań powierzchniowych lub innych wskazówek, zawartości reliktów archeologicznych, które to obszary powinny być zastrzeżone jako tereny obserwacji archeologicznej: - grodzisko średniowieczne w granicach wpisu do rejestru zabytków. Wszelkie prace ziemne w strefie W w tym też przekładki i realizacja podziemnych ciągów infrastruktury technicznej mogą odbywać się tylko pod warunkiem nadzoru archeologicznego a na terenie stanowisk archeologicznych przeprowadzenia badań wyprzedzających. Nazwy używane poprzednio: RUDZINITZ, RUDGERSHAGEN (1936) Części wsi: KURZYNA

66 Nazwy używane poprzednio: KURZINA, TEICHECK (1936) PIŁA Nazwy używane poprzednio: PIELA, ZINKWERK (936) WYDZIERÓW Nazwy używane poprzednio: WYDZIEROW Ogólna charakterystyka Obecny tworzą, rozłożone wzdłuż przebiegającej południkowo drogi, średniowieczna wieś, osada przyfolwarczna, osada ukształtowana przy dworcu kolejowym oraz osada przy d. hucie. Właściwa wieś ma zachowany układ ruralistyczny w typie ulicówki z kościołem i zespołem pałacowym w północnej części. Zachowany też jest układ dróg zapewniających pełna komunikację (gospodarczą i reprezentacyjną) dla zespołu pałacowo folwarcznego. Osada przy dworcu kolejowym o układzie przestrzennym opartym na szachownicowym układzie ulic została wykształcona w 2 połowie XIX w. w miejscu przysiółka, a niegdyś odrębnej wsi Kurzyna. Wieś ta posiadała średniowieczny rodowód i była ulicówką rozłożoną wzdłuż drogi o przebiegu równoleżnikowym. Osada przyfabryczna została ukształtowana na początku XIX w., kiedy po wybudowaniu Kanału Kłodnickiego powstała huta Pielahütte. Budynki mieszkalne dla pracowników huty rozmieszczono w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu oraz wzdłuż nowo wytyczonej ulicy, prostopadłej do głównego szlaku komunikacyjnego. Osada ta powstała w miejscu dawnego przysiółka Piła, gdzie w XVII w (a zapewne i wcześniej) funkcjonował tartak, a następnie fryszerka w końcu XVIII w. przekształcona w hutę. Dawne folwarki satelitarne klucza rudzinieckiego obecnie częściowo znajdują się w administracyjnych granicach miejscowości. Folwark Stodółka, na północ od przysiółka Piły, o w pełni zachowanym pierwotnym układzie przestrzennym. Folwark Wydzierów, na zachód od Kurzyny, ma zachowany układ przestrzenny lecz budynki zostały w pełni przebudowane i przekształcone na hale produkcyjne. Folwark Nowy Dwór na wschód od centrum miejscowości, gdzie wymieniono zabudowę jedynie w niewielkim stopniu zachowując dawny układ przestrzenny.

67 Przy ul. Dębowej (równoległej do Kanału Gliwickiego zachowane reliktowo obsadzenie obustronne dębami szypułkowymi w wieku około 200 lat, u zbiegu ulic Dębowej i Gliwickiej pomnikowy dąb szypułkowy o pierśnicy około 210 cm (wiek ok. 400 lat). Na skraju miejscowości Kanał Gliwicki, którego trasa w tym rejonie pokrywa się z przebiegiem dawnego Kanału Kłodnickiego. W Rudzińcu znajduje się śluza kanałowa o dużych walorach architektonicznych. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków: 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa Krzyże i kapliczki przydrożne

68 Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki

69 Stanowiska archeologiczne 3. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa A pełnej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie wartościowe, o dobrze zachowanej historycznej strukturze przestrzennej, do bezwzględnego zachowania: - zespół pałacowo parkowy, który tworzą pałac wzniesiony w latach czterdziestych XIX wieku, eklektyczny oraz park założony w latach pięćdziesiątych wieku XIX, - kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, drewniany.

70 Granice ochrony obejmują cały zespół pałacowo parkowy oraz kościół w ramach ogrodzenia. Obiekty do bezwzględnego zachowania. Konieczne jest dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali i bryły przy założeniu harmonijnego współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej. Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy: - zespół dawnego folwarku w granicach ogrodzenia - zespół d. huty w granicach ogrodzenia. - śluza na kanale Gliwickim Koniecznym jest zapewnienie użytkowania obiektom. Należy dążyć do restauracji i modernizacji technicznej obiektów o wartościach kulturowych z dostosowaniem współczesnej funkcji do ich wartości zabytkowej. Ze względu na konieczność zapewnienia użytkowania, a co zatem idzie wprowadzania współczesnych technologii oraz ewentualnej zmiany pierwotnej funkcji dopuszczalna jest wymiana obiektów kubaturowych nie posiadających wartości kulturowych (obiekty powstałe lub całkowicie przekształcone po 1945 r.) oraz wprowadzenie nowych. Konieczne jednak jest dostosowaniu nowej zabudowy do historycznej kompozycji urbanistycznej w zakresie skali i bryły przy założeniu harmonijnego współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej. Rzeczyce Nazwy używane poprzednio: RETZITZ, RETTBACH (1936) Ogólna charakterystyka Zachowany układ komunikacyjny wsi w układzie z XIX w. Dawna zabudowa miejscowości prawie całkowicie wymieniona lub przekształcona w drugiej połowie XX w. Obecnie miejscowość posiada charakter dzielnicy podmiejskiej z jednorodzinnymi domami w ogrodach.

71 Na północ od wsi w miejscu czynnej na początku XX w. kopalni piasku podsadzkowego Schaffgotschów Jezioro Rzeczyckie (Dzierżno Duże). Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Stanowiska archeologiczne 2. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Obiekty architektury i budownictwa

72 Krzyże i kapliczki przydrożne Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa W Strefa obejmuje tereny o domniemanej na podstawie badań powierzchniowych lub innych wskazówek, zawartości reliktów archeologicznych, które to obszary powinny być zastrzeżone jako tereny obserwacji archeologicznej. - strefa intensywnego osadnictwa w okresie mezolitu z pozostałościami obozowisk i pracowni krzemieniarskich. Granice strefy wyznaczają ul. Rzeczycka i brzeg zalewu Wszelkie prace ziemne w strefie W w tym też przekładki i realizacja podziemnych ciągów infrastruktury technicznej mogą odbywać się tylko pod warunkiem nadzoru archeologicznego a na terenie stanowisk archeologicznych przeprowadzenia badań wyprzedzających. Słupsko Nazwy używane poprzednio: SLUPSKO, SOLMSDORF(1936) Ogólna charakterystyka

73 Zachowany pierwotny układ komunikacyjny. Zachowany układ ruralistyczny wsi w typie ulicówki z zespołem folwarcznym na wschodnim krańcu. Na północny zachód od wsi przysiółek Jagiełły oraz pozostałości folwarku położonego na kulminacji wzgórza. W rozplanowaniu działek wyraźnie czytelny sposób zagospodarowania zgodny z ustawami fryderycjańskimi. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa Krzyże i kapliczki przydrożne Obiekty techniki Stanowiska archeologiczne

74 Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy: - zespół folwarczny w granicach ogrodzenia wraz z czworakami. Taciszów Nazwy używane poprzednio: TATISSCHAU, VATERSHAUSEN (1936) Ogólna charakterystyka Zachowany częściowo układ ruralistyczny w typie ulicówki, zachowany sposób zagospodarowania działek siedliskowych. Pełna dominacja zabudowy współczesnej w dużej mierze zachowującej charakter regionalny. Na zachód od miejscowości czytelne w przestrzeni obwałowania Kanału Kłodnickiego. Z ulicy Ogrodowej i Pławniowickiej pełna ekspozycja Byciny z dominantą przestrzenną pałacu. Obiekty o walorach kulturowych

75 1. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Stanowiska archeologiczne 2. Wykaz obiektów proponowanych do objęcia ochroną: Obiekty architektury i budownictwa Parki, cmentarze, aleje Obiekty techniki Strefy ochrony konserwatorskiej

76 Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - ochrona ekspozycji pałacu w Bycinie. Strefa W Strefa obejmuje tereny o domniemanej na podstawie badań powierzchniowych lub innych wskazówek, zawartości reliktów archeologicznych, które to obszary powinny być zastrzeżone jako tereny obserwacji archeologicznej. - strefa intensywnego osadnictwa w okresie mezolitu z pozostałościami obozowisk i pracowni krzemieniarskich. Granice strefy wyznaczają ul. Rzeczycka i brzeg zalewu. Wszelkie prace ziemne w strefie W w tym też przekładki i realizacja podziemnych ciągów infrastruktury technicznej mogą odbywać się tylko pod warunkiem nadzoru archeologicznego a na terenie stanowisk archeologicznych przeprowadzenia badań wyprzedzających. Widów Nazwy używane poprzednio: WYDOW, WIDDENAU (1936) Ogólna charakterystyka Z drogi do Chechła ekspozycja sylwety wsi z dominującymi spadzistymi dachami krytymi czerwoną dachówką. Sylweta stanowi istotny element krajobrazu kulturowego. Obiekty o walorach kulturowych 1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków:

77 2. Wykaz obiektów wskazanych do ujęcia w ewidencji zabytków: Obiekty architektury i budownictwa Kapliczki i krzyże przydrożne Stanowiska archeologiczne Strefy ochrony konserwatorskiej Strefa E Strefa ochrony widoku sylwety wsi (z jej dominantami) i charakterystycznych jej fragmentów (z wyznaczonych miejsc i punktów widokowych oraz odcinków tras komunikacyjnych): - widok sylwety wsi z kulminacji na drodze do Chechła. Miejsca pamięci narodowej Na terenie gminy występuje jedenaście miejsc pamięci narodowych, które wpisane są w ewidencji Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Celem ochrony pamięci narodowej jest zachowanie wszelkich śladów i utrwalenie znaczących dla tożsamości narodowej wydarzeń, faktów i postaci. Miejsca te znajdują się w poszczególnych sołectwach Gminy :

78 - krzyż - pomnik, upamiętniający mieszkańców Rudzińca poległych i zaginionych w czasie I wojny światowej, - Rudno - zbiorowa mogiła 12-tu osób cywilnych, mieszkańców wsi (obiekt ten wpisany jest również w ewidencji grobów wojennych), - krzyż-pomnik ku czci poległych żołnierzy w I wojnie światowej mieszkańców wsi, - krzyż z tablicami pamiątkowymi ku czci poległych i zaginionych w II wojny światowej mieszkańców wsi, - Bojszów - krzyż pomnik ku czci poległych w II wojnie światowej mieszkańców wsi, - Słupsko - pomnik ku czci poległych mieszkańców wsi w trakcie I i II wojny światowej, - Chechło - tablica pamiątkowa poświęcona pamięci poległych żołnierzy mieszkańców wsi w II wojnie światowej, - Poniszowice - tablice pamiątkowe poświęcone pamięci osób poległych w I i II wojnie światowej z poszczególnych wsi należących do parafii, - Pławniowice - kapliczka z płytami pamiątkowymi ku czci poległych w I wojnie światowej mieszkańców wsi, - Łany - płyta pamiątkowa z nazwiskami żołnierzy mieszkańców wsi poległych w I wojnie światowej, - Kleszczów - zbiorowa mogiła 14 żołnierzy (chłopców w wieku lat) poległych w II wojnie światowej (obiekt ten wpisany jest również w ewidencji grobów wojennych). Opiekę nad miejscami pamięci narodowej sprawują mieszkańcy wsi, w których znajdują się przedmiotowe obiekty.

79 4.7. Analiza zagospodarowania przestrzennego Gminy Struktura zagospodarowania przestrzennego Gminy Dla obszarów wyodrębnionych w studium przyjmuje się niżej określone kierunki przeznaczenia terenów oraz kierunki polityki w zakresie zmian funkcji terenu: Strefa mieszkaniowo-usługowa - M - tereny mieszkaniowo-usługowe, wyznaczone w poprzedniej edycji Studium i w miejscowych planach, - Mn - tereny mieszkaniowo-usługowe, wyznaczone w ramach zmiany Studium, - ML - tereny zabudowy letniskowej / rekreacji indywidualnej, wyznaczone w poprzedniej edycji Studium i w miejscowych planach. Strefa usług sieciowych - U - tereny usług różnych (administracja, oświata i wychowanie, kultura, i kult religijny, ochrona zdrowia, opieka społeczna, handel, rzemiosło usługowe, gastronomia, wyznaczone w poprzedniej edycji Studium i w miejscowych planach, - Un - tereny usług różnych (administracja, oświata i wychowanie, kultura, i kult religijny, ochrona zdrowia, opieka społeczna, handel, rzemiosło usługowe, gastronomia, wyznaczone w ramach zmiany Studium, - US - tereny usług sportu, wyznaczone w poprzedniej edycji Studium i w miejscowych planach, - USn tereny usług sportu, wyznaczone w ramach zmiany Studium, - UT - tereny turystyki i wypoczynku, wyznaczone w poprzedniej edycji Studium i w miejscowych planach, - UTn - tereny turystyki i wypoczynku, wyznaczone w ramach zmiany Studium. Strefa gospodarcza - SK - tereny usługowo - produkcyjne, wyznaczone w poprzedniej edycji Studium i w miejscowych planach,

80 - SKn - tereny usługowo-produkcyjne, wyznaczone w ramach zmiany Studium, - OT - tereny obsługi technicznej, wyznaczone w obecnie obowiązującym Studium i w miejscowych planach. Strefa użytków rolnych, zieleni, wód powierzchniowych - RP, RPd tereny pól uprawnych, - RL, RLd - tereny leśne oraz dolesień, - ZU - tereny zieleni urządzonej, - ZC, ZCd - tereny cmentarzy, - RZ - tereny zieleni niskiej i wysokiej, w tym łąk i pastwisk, - WP - tereny plaż, - WS - tereny wód powierzchniowych, zbiorniki, rzeki i cieki wodne. Strefa infrastruktury technicznej, w tym komunikacji - EN - linie elektroenergetyczne 110, 220 i 400 kv, istniejące i projektowane, wraz ze strefami ochronnymi, - Gw - gazociągi wysokiego ciśnienia, wraz ze strefami ochronnymi, - TK linie kolejowe + granice terenów zamkniętych, - WW - droga wodna Kanał Gliwicki - A, GP, G, Z, L, D, DW - drogi i węzły komunikacyjne, istniejące i projektowane, - szlaki rowerowe, szlaki piesze Formy użytkowania terenu zajmuje ogółem pow ,0 ha. Procentowy udział w ogólnej powierzchni gminy, przedstawia się następująco: - użytki rolne - 49%, - lasy i grunty leśne: - 37,5%, - grunty pod wodami - 4%, - grunty pozostałe (pod zabudowaniami, drogami, oraz inne) - 6%. W zakresie zajmowanej powierzchni i liczby ludności, gmina należy do największych w województwie śląskim. składa się z 17 jednostek strukturalnych tj. sołectw:, Bojszów, Rudno, Łącza, Kleszczów, Pławniowice, Taciszów, Rzeczyce, Ligota

81 Łabędzka, Łany, Chechło, Widów, Poniszowice, Niekarmia, Niewiesze, Słupsko i Bycina Demografia Wg danych GUS teren Gminy w 2011 roku był zamieszkiwany przez ogólną liczbę ludności wynoszącą 10590, z czego kobiety stanowiły 50,39% a mężczyźni 49,61%. W 2011 r. w stosunku do roku 2009 liczba ta spadła o 12 mieszkańców, co daje średnioroczny spadek o ok. 4 mieszkańców. Spadek w 2011 r. w stosunku do 2009 odnośnie ogólnej liczby mieszkańców wyniósł 0,11 %.

82

83

84

85

86 4.9.Sytuacja gospodarcza Na terenie Gminy na koniec 2011 roku działało 791 podmiotów gospodarczych, z czego 18,20% w sektorze budowlanym, 11,63 % w sektorze przemysłowym i 3,92 % w sektorze rolnym.

87

88 4.10.Infrastruktura techniczno inżynieryjna Gminy INFRASTRUKTURA SIECIOWA: WODOCIĄGI, KANALIZACJA Zaopatrzenie w wodę Tereny zainwestowane poszczególnych miejscowości i zakłady położone w gminie, są w stu procentach zaopatrzone w wodę. Sieć wodociągowa poszczególnych sołectw zasilana jest z własnych ujęć wody lub z ujęć znajdujących się poza ich terenem: - Miejscowości Ligota Łabędzka, Rzeczyce, Kleszczów i Taciszów zasilane są z ujęć położonych na terenie Gliwic /Łabędy, Ligota Łabędzka i Kleszczów/ powiązanych w system przewodów wodociągowych, które eksploatowane są przez PWiK Gliwice, - Wieś Bycina zasilana jest wodą z ujęcia wody z Gminy Toszek natomiast sieć wodociągowa eksploatowana i utrzymywana jest przez Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Rudzińcu.

89 - Miejscowości: Niekarmia, Słupsko, Poniszowice, Niewiesze powiązane są siecią przewodów zasilanych z ujęcia i stacji uzdatniania wody w Niewieszu. System wodociągowy tych miejscowości powiązany jest z systemem zaopatrzenia w wodę wsi :, Łany Małe, Rudno, Bojszów i Łącza z ujęciem i stacją uzdatniania wody w Rudzińcu. - Miejscowości: Chechło, Widów powiązane są siecią przewodów wodociągowych, które zasilane są z ujęcia i stacji uzdatniania wody w Chechle, - Miejscowość Pławniowice posiada własne ujęcie i stację uzdatniania wody zasilające sieć wodociągową na tym terenie. Projektowane elementy systemów zaopatrzenia w wodę obejmują modernizację i rozbudowę sieci na terenach obecnego zainwestowania oraz na terenach przewidzianych do zainwestowania takich, jak: tereny komercyjnoprodukcyjne położone w środkowej części gminy. W ogólnych bilansach zapotrzebowania wody poszczególnych sołectw oraz dla nowych terenów budowlanych (w tym stref komercyjnych), przy projektowaniu sieci i urządzeń należy w miarę możliwości uwzględnić potrzeby ochrony przeciwpożarowej. Do celów przeciwpożarowych woda jest i będzie czerpana w pierwszej kolejności z hydrantów (sołectwa są uzbrojone w sieć wodociągową i hydranty), a w razie konieczności z wód otwartych zbiornika wodnego Pławniowice i Kanału Gliwickiego. Nowe tereny mieszkaniowe i usługowo-produkcyjne mają być wyposażone w sieć wodociągową i hydranty, w dostosowaniu do rodzaju zainwestowania (w tym rodzaju zagrożeń pożarowych) - zgodnie z obowiązującymi przepisami związanymi ochroną przeciwpożarową. W przypadku braku możliwości dostawy wody dla celów przeciwpożarowych, woda czerpana będzie z wód otwartych zbiorników wodnych i Kanału Gliwickiego, jak również ze zbiorników wodnych realizowanych w ramach nowych inwestycji. Obecnie na terenie gminy do najbardziej zagrożonych pożarami zalicza się: południową część gminy:, Bojszów, Rudno, Łącza. Zagrożenia pożarowe na terenach usługowo produkcyjnych (obecnie tereny ofertowe), zostaną określone, kiedy danemu terenowi zostanie przypisana konkretna inwestycja. Ochrona przeciwpożarowa, realizowana jest poprzez Ochotniczą Straż Pożarną, której remizy zlokalizowane są w: Bojszowie, Bycinie, Chechle, Łanach, Łączy, Niewieszu, Pławniowicach, Rudzińcu, Słupsku i Widowie.

90 Ścieki sanitarne Obecnie gmina posiada lokalne oczyszczalnie ścieków w miejscowościach Słupsko, Poniszowice, Chechło i Bojszów Dąbrówka. Planuje się budowę kanalizacji sanitarnej dla poszczególnych wsi z uwzględnieniem ukształtowania terenu podziału na zlewnie oraz budowę lokalnych oczyszczalni ścieków dla poszczególnych wsi lub oczyszczalni obsługującej większą ilość miejscowości gminy. Dopuszcza się lokalizację przydomowych oczyszczalni ścieków (za wyjątkiem oczyszczalni z drenażem rozsączającym w granicach GZWP nr 330 Zbiornik Gliwice) lub bezodpływowych (szczelnych) zbiorników na terenach, gdzie brak jest ekonomicznego uzasadnienia dla budowy sieci kanalizacji sanitarnej. Dla miejscowości Taciszów, Kleszczów, Rzeczyce i Ligota Łabędzka dopuszcza się obok lokalnych oczyszczalni ścieków alternatywę polegającą na zebraniu i skierowaniu ścieków poprzez przepompownie i kolektory tłoczne na oczyszczalnię w Gliwicach. Jako obowiązującą przyjmuje się zasadę, że sukcesywna budowa, przy zastosowaniu różnych uzasadnionych względami realizacyjnymi, eksploatacyjnymi i ekonomicznymi systemów i technologii sieci kanalizacji sanitarnej i innych urządzeń związanych z odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków zapewnić ma uporządkowanie gospodarki wodościekowej na obszarze całej gminy. Przedstawione dotychczasowe propozycje, stanowią jeden z elementów zasad realizacji systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków, który może być zmieniany (w tym przebiegi kolektorów). Grupowanie poszczególnych wsi w różnego rodzaju systemy, wybór lokalizacji oczyszczalni grupowej / grupowych oraz przebiegi sieci kolektorów grawitacyjnych i tłocznych pozostają do uściślenia w opracowaniach specjalistycznych i następnie do uwzględnienia w planach miejscowych. Na oczyszczalniach grupowych i lokalnych należy realizować obiekty zapewniające oczyszczenie ścieków do stopnia wymaganego w obecnie obowiązujących przepisach odrębnych. Zaleca się stosowanie oczyszczalni kontenerowych obudowanych, nie dających zapachów i nie wymagających zagospodarowania strefy ochrony sanitarnej oraz stałej obsługi.

91 ZAOPATRZENIE W PALIWA GAZOWE Zaopatrzenie gminy w gaz występuje obecnie i nastąpi z istniejącego układu regionalnego. Obecnie w stanie istniejącym z zaopatrzenia w gaz korzystają mieszkańcy Pławniowic. Zakłada się, że w przyszłości cała gmina może być zgazyfikowana. W celu pokrycia zapotrzebowania na gaz dla miejscowości przewiduje się budowę stacji redukcyjno pomiarowej PW /PS o przepustowości 1500 m3/h w Rudzińcu, źródłem zaopatrzenia będzie istniejący gazociąg Ø500 CN 1,6MPa relacji Szobiszowice - Blachownia. Dla miejscowości Poniszowice, Niekarmia, Niewiesze, Bycina, Widów, Chechło, Łany i Słupsko przewiduje się budowę stacji redukcyjno pomiarowej PW / PS o przepustowości 1500 m 3 /h w Poniszowicach, źródłem zaopatrzenia będzie istniejący gazociąg Ø 400 CN 6,3 Mpa relacji Tworóg Kędzierzyn Koźle. Dla wsi Rudno, Bojszów, Łącza, Kleszczów, Rzeczyce, Ligota Łabędzka - przewiduje się budowę stacji redukcyjno pomiarowej PW / PS o przepustowości 1500 m 3 /h w Rudnie, źródłem zaopatrzenia będzie istniejący gazociąg Ø 500 CN 1,6MPa relacji Szobiszowice - Blachownia. Wsie Pławniowice i Taciszów zaopatrywane będą z istniejącej stacji redukcyjno pomiarowej o przepustowości 600 m 3 /h w Pławniowicach, rozbudowa tej stacji w okresie perspektywicznym uzależniona będzie od potrzeb odbiorców. Dla poszczególnych odbiorców gazu wykonane będą podłączenia domowe z sieci rozdzielczej średniego ciśnienia - zakończone reduktorem na elewacji budynków. Zakłada się, że ogólne godzinowe zapotrzebowanie gazu dla wsi na obszarze gminy, w okresie perspektywicznym, kształtować się będzie na poziomie: -dla przygotowania posiłków i ciepłej wody użytkowej ok m 3 /h -dla ogrzewania budynków : ok m 3 /h Razem ok m 3 /h Realizacja zaopatrzenia w gaz poszczególnych miejscowości, prowadzona będzie sukcesywnie przy spełnieniu warunków technicznych i opłacalności ekonomicznej. W projektowaniu i realizacji urządzeń i sieci gazowych, dopuszcza się łączenie

92 poszczególnych miejscowości w różne systemy związane ze stacjami redukcyjno - pomiarowymi oraz rodzajami ciśnień w sieci. Przy utrzymaniu istniejących, remontach i realizacji nowych gazociągów, należy uwzględniać odległości zabudowy i sposób zagospodarowania terenów, wymagane jest stosowanie się do aktualnie obowiązujących rozporządzeń w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe. ZAOPATRZENIE W CIEPŁO Potrzeby cieplne istniejącego i projektowanego budownictwa, pokrywane będą z indywidualnych instalacji centralnego ogrzewania w oparciu o czyste nośniki energii z dopuszczeniem paliw stałych pod warunkiem stosowania odpowiednich kotłów (o sprawności powyżej 80%). Prognozowana struktura rynku cieplnego przedstawiać się będzie następująco: - 50% - kotłownie lokalne opalane węglem / koksem, - 35% - indywidualne i lokalne kotłownie gazowe, - 10% - indywidualne i lokalne kotłownie olejowe, - 5% - inne Ze względu na przedsięwzięcia oszczędnościowe przy ustaleniu prognozowanych potrzeb energii cieplnej uwzględniono realne możliwości zmniejszenia zużycia ciepła w stosunku do stanu istniejącego, oszczędność mocy cieplnej w stosunku do stanu istniejącego szacuje się ok.15%. Ogólne zapotrzebowanie mocy cieplnej dla odbiorców bytowo komunalnych w całej gminy wynosi ok. 40 MW. ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ Zapotrzebowanie Gminy na energię elektryczną, pokrywane jest z systemu krajowego najbliżej położonych elektrowni - poprzez sieć elektroenergetyczną EN110 kv z Głównych Punktów Zasilania, które położone są na obszarze miast Gliwice i Pyskowice. Bezpośrednim dostawcą energii elektrycznej dla odbiorców jest Turon Dystrybucja, który eksploatuje i zarządza siecią średniego i niskiego napięcia na tym obszarze. Na terenie całej gminy sieć średniego i niskiego napięcia prowadzona jest w większości liniami napowietrznymi. Przez obszar gminy przebiegają linie wysokiego napięcia:

93 - 400 kv relacji Wielopole Rozdzielnia Rokitnica Joachimów, kv relacji Łagisza Blachownia, kv relacji Huta Łabędy Blachownia, Łabędy Blachownia. Utrzymuje się rezerwę, pod przebieg linii 2x400kV + 220kV w kierunku województwa opolskiego oraz rezerwuje teren pod budowę linii 400kV na wysokości Byciny, przy wschodniej granicy gminy. Zaopatrzenie w energię elektryczną dla odbiorców bytowo komunalnych, rolnictwa i odbiorców terenów komercyjnych przy założeniu: - wykorzystania energii elektrycznej w /g I-szego modelu energetycznego zabudowy, - mocy maksymalnej w szczycie przyłączy Pnn= 9183 kw, - mocy maksymalnej w szczycie stacji transformatorowej Ptr = 8884 kw, - mocy maksymalnej w szczycie GPZ tu = 7916 kw, - adaptacji istniejących stacji transformatorowych dostosowując ich moc do aktualnych potrzeb i budowy nowych stacji transformatorowych dla odbiorców bytowo komunalnych i rolnictwa, - ułożenia sieci kablowej niskiego napięcia na obszarze opracowania wraz z przyłączami do poszczególnych budynków. Przedstawia się kierunki zaopatrzenie w energię elektryczną uwzględniając urządzenia i sieci istniejące oraz podane w sposób schematyczny kierunki zasilania i rejony lokalizacji (w miarę zaistniałej potrzeby) stacji transformatorowych dla zasilania nowych terenów mieszkaniowo-usługowych i usługowo - produkcyjnych. Przebiegi nowych sieci 20kV i lokalizacje stacji transformatorowych, pozostają do uściślenia w opracowaniach specjalistycznych i w planach miejscowych. W ramach wymiany sieci SN i NN proponuje się porządkowanie przebiegu tras, według ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Zagospodarowanie terenu pod liniami elektroenergetycznymi należy zrealizować w oparciu o aktualne przepisy odrębne w uzgodnieniu z aktualnymi administratorami sieci przy uwzględnieniu zapisów dot. Ochrony przed promieniowaniem niejonizującym. W zakresie telekomunikacji. Ogólne zapotrzebowanie na stacje telefoniczne w okresie perspektywicznym w Gminie określa się na ok.4000 NN.

94 Zakłada się : - rozbudowę istniejących central telefonicznych dostosowując je do potrzeb rozwoju telekomunikacji w poszczególnych sołectwach, - ułożenie sieci telefoniczną na terenach istniejącej i projektowanej zabudowy wraz z podłączeniami do budynków, - utrzymanie i modernizację istniejących oraz realizację nowych stacji bazowych telefonii komórkowej. INFRASTRUKTURA DROGOWA I TRANSPORT Kierunki rozwoju systemów komunikacji 1) Przyjęcie układu kolejowego i drogowego o znaczeniu międzyregionalnym i regionalnym w tym: a) linia kolejowa Gliwice Opole Wrocław, b) linia kolejowa ROW Porty, c) linia kolejowa ROW - Gliwice Czechowice. d) autostrada Zgorzelec Przemyśl A-4 od zachodniej do wschodniej granicy gminy, z połączeniem poprzez węzeł Kleszczów z DK.88 i poprzez węzeł Łany z DK40 MOP Chechło / Proboszczowie ze stacjami paliw, e) droga krajowa nr. 88 (od węzła Kleszczów do granicy z miastem Gliwice), główna ruchu przyspieszonego GP 1/2, f) droga krajowa nr. 40, główna G1/2 (Pyskowice - Ujazd Kędzierzyn - Koźle), z obwodnicami w Niewieszy i Bycinie, g) droga wojewódzka nr 907, główna G1/2 (Wielowieś Toszek - Niewiesze), w tym obwodnica Słupska. 2) Obsługa komunikacyjna terenów inwestycyjnych przyległych do dróg: a) DK 40 - za pośrednictwem dróg rozprowadzających, równoległych do pasa drogowego drogi krajowej lub poprzez zjazdy i skrzyżowania z uwzględnieniem wymaganych w przepisach odrębnych warunków technicznych, w uzgodnieniu z zarządcą drogi krajowej, b) DK 88 w zmianie studium nie przewiduje się nowych połączeń z tą drogą, c) DW 907, powiatowych i gminnych w uzgodnieniu z zarządcą tych dróg, w sposób bezpośredni, poprzez drogę wewnętrzną lub ustalenie odpowiedniej służebności gruntowej.

95 3. Odległości obiektów budowlanych od dróg publicznych zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych, z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań pozostawia się do sprecyzowania w planach miejscowych. 4 Adaptacja i modernizacja istniejących dróg powiatowych i lokalnych. 5 Modernizacja i przebudowa ulic wiejskich. 6 Budowa chodników oraz ciągów rowerowych przy drogach i ulicach głównych w terenach zainwestowanych poszczególnych sołectw - poza terenami zainwestowanymi poszerzenie i budowa utwardzonych poboczy. 7 Stacja paliw w Rudzińcu i w Łanach na terenach SK. 8 Adaptacja bazy transportu leśnego: Wydzierów. 9 Przyjęcie zasady segregacji ruchu tranzytowego z regionalnym i lokalnym. 10 Podstawowymi środkami dla komunikacji zbiorowych pozostają: a) pasażerska linia kolejowa Gliwice Kędzierzyn Koźle, b) linie autobusowe prowadzone w głównych ciągach drogowo ulicznych. 11 W ramach terenów komunikacyjnych, adaptacja istniejących sieci i urządzenia infrastruktury technicznej oraz ustala się zasadę prowadzenia nowych sieci (wod.-kan. gazociągi średnio i nisko prężne, linie energetyczne do 20kV oraz linie elekomunikacyjne). Szczegółowe rozmieszczenie, zachowanie odległości między różnego rodzaju sieciami powinno być dokonywane na etapie projektowania realizacyjnego w uzgodnieniu z użytkownikami terenów, sieci i jednostkami odpowiedzialnymi za utrzymanie dróg i ulic. 12 W zmianie studium przyjmuje się orientacyjne szerokości terenów potrzebnych do funkcjonowania i przebudowy systemu drogowego linie rozgraniczające dróg zostaną określone na etapie sporządzania planów miejscowych, przy uwzględnieniu szczegółowości mapy zasadniczej lub katastralnej. 13 Utrzymanie i przebudowa drogi wodnej jaką jest Kanał Gliwicki wraz ze śluzami. 14 Oznakowanie wyznaczonych szlaków rowerowych na terenach zainwestowanych zaleca się budowę ścieżek rowerowych biegnących w pasach drogowych Gospodarka odpadami Odpady w sektorze komunalnym

96 Źródłami wytwarzanych odpadów komunalnych są: gospodarstwa domowe (głównie odpady komunalne), obiekty infrastruktury, obszary ogrodów, parków, cmentarzy, targowisk, ulice i place. Odpady komunalne Odpady komunalne są to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Według Sprawozdania z realizacji gminnego PGO ilość zmieszanych odpadów zebranych na terenie Gminy w 2010 to 1.373,49 Mg. W 2011 r. zebrano natomiast łącznie 1.840,97 Mg zmieszanych odpadów komunalnych. Odpady z terenu Gminy składowane są na składowiskach odpadów komunalnych w: - Składowisko odpadów komunalnych Pyskowice Zaolszany ul. Wrzosowa - Przedsiębiorstwo składowania i utylizacji odpadów sp. z o. o. ul. Rybnicka Gliwice - Składowisko odpadów komunalnych w Tarnowskich Górach ul. Laryszowska Ponadto na terenie Gminy działa 15 firm prowadzące działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości: 1. REMONDIS Tarnowskie Góry Sp. z.o.o. prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 2. REMONDIS Gliwice Sp. z.o.o. prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte

97 w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 3. Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z.o.o. - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 4. Firma Usługowo Handlowa Natezja sp. j, Trachy - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 5. Spectrum Silesia Sernice Sp. z o. o., Radzionków - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 6. Przedsiębiorstwo Spedycyjno-Transportowe TRANSGÓR S. A., Rybnik - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 7. STRACH I SYNOWIE Sp. z o.o., Częstochowa - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 8. Zakład Oczyszczania Miasta Zbigniew Strach, Konopiska - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 9. Przedsiębiorstwo Komunalne DARPOL, Konopiska - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło,

98 10. Prywatny Zakład Oczyszczania Miasta - Waldemar Strach, Konopiska - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 11. Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o. o., Ruda Śląska - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 12. Zakład Oczyszczania, Wywozu i Utylizacji Nieczystości EKO-SYSTEM Bożena Strach i Waldemar Strach Sp. J., Konopiska - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 13. ALBA Południe Polska sp. z o. o., Dąbrowa Górnicza - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 14. Przedsiębiorstwo Techniki Sanitarnej ALBA Sp. z o. o. ul. Bytkowska 15, Chorzów - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło, 15. SITA Starol Sp. z o. o., Chorzów - prowadzący odzysk odpadów z mechanicznej obróbki (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania, granulowania) nie ujęte w innych grupach takich jak papier i tektura, tworzywa sztuczne i guma, szkło,

99 W latach prowadzona była selektywna zbiórka odpadów. Zbiórka odpadów finansowana była z budżetu gminy, prowadził ją Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Rudzińcu. Zbiórka prowadzona była w systemie workowym, objęte były nią wszystkie gospodarstwa z terenu Gminy. Tabela Masa zebranych odpadów z podziałem na rodzaje Rodzaj odpadów Masa odpadów komunalnych zebranych selektywnie w Mg Wg stanu na r. Masa odpadów komunalnych zebranych selektywnie w Mg Wg stanu na r. Masa odpadów komunalnych zebranych selektywnie w Mg Wg stanu na r. Papier i tektura 19,6 21,1 25 Szkło 134,1 137,4 133,7 Tworzywa sztuczne 38,8 66,6 68,1 Metale XXX 10,3 6,5 Odpady wielkogabaryto we 35,6 38,3 64 RAZEM 228,1 273,76 297,3 Na terenie Gminy wdrożono system selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych z gospodarstw domowych. Baterie i akumulatorki zbierane są w pojemnikach przeznaczonych do tego celu, rozstawionych w placówkach oświatowych działających na terenie gminy. Zebrane baterie przekazywane są do REBA Organizacja Odzysku S.A.

100 Gospodarka odpadami zawierającymi azbest zatwierdziła Uchwałą Nr XXI/254/08 Rady Gminy w Rudzińcu z dnia 30 czerwca 2008 r. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy. W okresie od lutego do kwietnia 2008 r. Urząd Gminy przeprowadził inwentaryzację azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy. Narzędziem użytym do procesu inwentaryzacji była ankieta skierowana do właścicieli budynków na terenie Gminy, służąca określeniu ilości, rodzaju i miejscu występowania azbestu i wyrobów zawierających azbest. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji (na podstawie otrzymanych ankiet) stwierdzono, iż na terenie Gminy występują wyroby zawierające azbest w postaci: Płyt falistych oraz płaskich cementowo-azbestowych występujących na pokryciach dachowych budynków mieszkalnych oraz budynków zabudowy gospodarczej 270 lokalizacji; rur i złącz azbestowo-cementowych 25 km

101 Do obliczeń prognozy ilości wyrobów zawierających azbest w poszczególnych sołectwach Gminy przyjęto wskaźniki obliczone na podstawie danych liczbowych powierzchni występowania azbestu zebranych w 17 sołectwach Gminy. Wskaźniki te wyrażają ilość odpadów azbestowych ( w m 2 Mg ) przyjmując przelicznik, iż 1 m 2 powierzchni zawierającej azbest jest równy 11,2 kg azbestu. Dokonano szacunkowych obliczeń ilości odpadów zawierających azbest przypadającą na 1 mieszkańca w poszczególnych sołectwach Gminy w oparciu o dane dotyczące liczby mieszkańców, podane przez Urząd Gminy na dzień 31 grudnia 2007 roku oraz powierzchni wykorzystania tego odpadu niebezpiecznego, podanego w ankietach przez mieszkańców gminy. Obliczenia ilości odpadów w poszczególnych sołectwach według powyższych założeń przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela Ilość wyrobów zawierających azbest w m 2

102 Stan na r. Według inwentaryzacji przeprowadzonej w okresie od lutego do kwietnia 2008 r. na terenie gminy jest ok Mg materiałów zawierających azbest Stan na r ,5 Stan na r ,5 Ilość usunięta w 2010 r. 71,5 Ilość usunięta w 2011 r. 37 Ilość usunięta w 2012 r. 28 Działalność Samorządu ma na celu wspomaganie mieszkańców w realizacji obowiązku ustawowego, z którego wynika iż wszystkie wyroby zawierające azbest powinny być usunięte na koszt właściciela. Realizując postawione sobie zadanie Urząd Gminy przystąpił w latach do realizacji zadania usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy. W dniu 30 czerwca 2008 r. Rada Gminy podjęła uchwałę nr XXI/254/08 w sprawie przyjęcia Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Urząd Gminy od 2009 r. co roku wnioskuje do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach o środki finansowe na usuwanie azbestu. W 2009 r. otrzymała pożyczkę z WFOŚiGW w Katowicach w wysokości: ,30 zł. na usunięcie 85 Mg wyrobów zawierających azbest, usunięto azbest z 49 obiektów; - w 2010 r. otrzymała pożyczkę z WFOŚiGW w Katowicach w wysokości: ,00 zł. na usunięcie 71,5 Mg wyrobów zawierających azbest, usunięto azbest z 38 obiektów; - w 2011 r. otrzymała pożyczkę z WFOŚiGW w Katowicach w wysokości: ,00 zł. oraz dotację z NFOŚiGW w wysokości: ,00 zł na usunięcie 37 Mg wyrobów zawierających azbest, usunięto azbest z 18 obiektów,

103 - w 2012 r. otrzymała pożyczkę z WFOŚiGW w Katowicach w wysokości: ,00 zł. oraz dotację z NFOŚiGW w wysokości: ,00 zł na usunięcie 28 Mg wyrobów zawierających azbest, usunięto azbest z 13 obiektów. Mieszkańcy otrzymują dofinansowanie w formie dotacji w wysokości 100% kosztów demontażu, transportu i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest. Postępowanie z padłymi zwierzętami Bezpośredni odbiór padłych zwierząt następuje przez uprawnioną firmę zewnętrzną po zgłoszeniu telefonicznym: firma: Sonac Osetnica Sp.z.o.o Osetnica. Odzysk i unieszkodliwianie odpadów Odpady zebrane z terenu gminy poddawane są procesom unieszkodliwiania i składowania na: - Składowisku odpadów komunalnych Pyskowice Zaolszany ul. Wrzosowa - Przedsiębiorstwo składowania i utylizacji odpadów sp. z o. o. ul. Rybnicka Gliwice - Składowisku odpadów komunalnych w Tarnowskich Górach ul. Laryszowska Baterie przekazane do REBA Organizacja Odzysku S.A., ul. Kubickiego 19 lok. 16, Warszawa. Odpady elektroniczne przekazane są do REMONDIS Gliwice SP. Z O.O. ul. Kaszubska 2, Gliwice. W związku z tym, że w dniu 1 stycznia 2012 r. weszła w życie znowelizowana ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wprowadzone zostaną radykalne zmiany w gospodarowaniu odpadami komunalnymi. Zmiany te wprowadzane będą jednak stopniowo. Obowiązki i uprawnienia (m.in. do stanowienia aktów prawa miejscowego) związane z gospodarowaniem odpadami narzucone na Gminę realizował będzie Wójt Gminy. Nastąpi to w chwili przekazania zakresu obowiązków przez Gminę w postaci uchwał Rady Gminy. W Gminie odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości na nowych zasadach obowiązuje od dnia 1 lipca 2013 r. Obecnie właściciele nieruchomości są obowiązani wnosić do gminy tzw. opłatę za gospodarowanie odpadami wyliczoną w składanych do gminy deklaracjach. W

104 zamian za opłatę przejmuje obowiązki właściciela nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. Wspomniana opłata uwzględnia koszty odbioru, transportu, zbierania, odzysku i recyklingu odpadów. Metodę ustalenia opłaty, stawkę opłaty, termin, częstotliwość i tryb uiszczania opłaty oraz wzór deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi ustaliła Rada Gminy w drodze uchwał. W myśl zapisów nowej ustawy ma obowiązek objąć wszystkich właścicieli nieruchomości na swoim terenie systemem gospodarowania odpadami komunalnymi. Nowe przepisy określają, iż wójt, burmistrz lub prezydent miasta musi zorganizować przetarg na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości albo przetarg na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów. Dodatkowo będzie gospodarowała środkami pochodzącymi z opłat pobieranych od właścicieli nieruchomości, a od firm egzekwowała będzie odpowiednią jakość usług. Znowelizowana ustawa wskazuje również, iż do zadań Gminy należeć będzie ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Ma ono obejmować co najmniej takie frakcje z odpadów jak: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło i opakowania wielomateriałowe oraz odpady ulegające biodegradacji, a także tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz wskazywanie mieszkańcom, gdzie prowadzone będą punkty zbierania zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Nowelizacja ustawy wprowadza również obowiązek przedstawiania sprawozdań z realizacji powierzonych zadań zarówno przez marszałków województw, gminy, jak i przedsiębiorców odbierających odpady komunalne. Podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości jest zobowiązany do przedstawienia kwartalnych sprawozdań zawierających informacje dotyczące masy poszczególnych rodzajów odebranych odpadów komunalnych oraz sposobie ich zagospodarowania, masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, liczby właścicieli nieruchomości, od których zostały odebrane odpady komunalne oraz właścicieli nieruchomości, którzy zbierają odpady komunalne w sposób niezgodny z regulaminem.

105 Wójt, burmistrz lub prezydent miasta sporządza roczne sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi. Zawiera ono informacje przekazane przez podmioty odbierające odpady komunalne oraz informacje o osiągniętych poziomach odzysku i recyklingu oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, jak również informacje o ilości i rodzaju nieczystości ciekłych odebranych z obszaru danej gminy. Marszałek województwa jest obowiązany do sporządzenia rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi, zawierającego zsumowane informacje pochodzące ze sprawozdań sporządzanych przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast z terenu danego województwa. Nie realizowanie postanowień ustawy wiąże się z karami pieniężnymi nakładanymi przez organy administracyjne drogą decyzji administracyjnej. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska może nałożyć na gminę karę w przypadku niezapewnienia osiągnięcia określonych poziomów odzysku i recyklingu oraz redukcji odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania, jak również w przypadku niedopełnienia obowiązków sprawozdawczych. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta może nałożyć karę na przedsiębiorcę odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, gdy przedsiębiorca nie zapewni osiągnięcia określonych poziomów odzysku i recyklingu oraz redukcji odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania, miesza selektywnie zebrane odpady komunalne ze zmieszanymi odpadami komunalnymi, transportuje odpady do instalacji niewskazanej w uchwale w sprawie realizacji wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, przekazuje nierzetelne sprawozdania lub przekazuje sprawozdania z opóźnieniem. Wprowadzenie nowego systemu ma na celu uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami, upowszechnienie prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, zmniejszenie ilości odpadów komunalnych (w szczególności odpadów ulegających procesowi biodegradacji) kierowanych na składowiska odpadów, zwiększenie liczby instalacji do odzysku, wyeliminowanie nielegalnych składowisk odpadów, skrócenie odległości na jakie transportowane są odpady

106 komunalne oraz skuteczne monitorowanie postępowania z odpadami komunalnymi. W Gminie odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości wykonuje Konsorcjum firm REMONDIS GLIWICE REMONDIS TARNOWSKIE GÓRY. 5. Założenia Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy 5.1.Uwarunkowania zewnętrzne do realizacji Programu Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA W LATACH Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Polityka ekologiczna na lata z perspektywą do roku 2016 jest drugim z rzędu dokumentem strategicznym wymaganymi ustawą Prawo ochrony środowiska. Zasady realizacji Polityki Ekologicznej Państwa zostały przyjęte, jako podstawa realizacji opracowania niniejszego dokumentu, jakim jest Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gliwickiego. Nadrzędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdrażanie postanowień Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych obszarach ochrony środowiska. Stąd celami realizacyjnymi Polityki ekologicznej są: - wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii,

107 - dalsza poprawa, jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkańców Polski, - ochrona klimatu. Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 13 stwierdza, że polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna być elementem równoważenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to także, że realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz większym stopniu powinna dokonywać się poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów i ścieków, a także unieszkodliwianie odpadów. Nadrzędną wartością w polityce ekologicznej państwa jest człowiek, co oznacza, że zdrowie społeczeństwa, komfort środowiska, w którym żyją i pracują ludzie, życie obywatela są głównym kryterium realizacji polityki ekologicznej na każdym szczeblu. Polityka ekologiczna państwa ma służyć zaspokojeniu rosnących potrzeb człowieka. Wiodącą zasadą polityki ekologicznej państwa jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju, która uzyskała prawo obywatelstwa wśród społeczeństw świata w wyniku Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Główne cele wynikające z polityki ekologicznej państwa dotyczące Gminy : 1) W zakresie poprawy jakości środowiska: osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez uporządkowanie gospodarki ściekami komunalnymi oraz zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rozproszonych, trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi, spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza,

108 minimalizacja zagrożenia mieszkańców gminy ponadnormatywnym hałasem, wprowadzenie kompleksowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. 2) W zakresie ochrony przyrody: zachowanie różnorodności biologicznej i ochrona krajobrazu, ochrona i zrównoważony rozwój lasów. 3) W zakresie zrównoważonego wykorzystania materiałów, wody i energii: wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska, wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. 4) W zakresie zadań systemowych: zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do ustaleń zawartych we wszystkich dokumentach strategicznych i przeprowadzenia oceny skutków ekologicznych ich realizacji przed ich zatwierdzeniem, upowszechnienie Systemów Zarządzania Środowiskowego, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, współpraca z sąsiednimi gminami Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej Województwa Śląskiego Podstawowe uwarunkowania zewnętrzne dla Gminy w zakresie ochrony środowiska, wynikają z następujących dokumentów strategicznych województwa śląskiego: Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2013 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r., Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata ,

109 Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego. Wszelkie cele i działania w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy muszą być bowiem zbieżne z celami i działaniami ujętymi w dokumentach strategicznych Województwa Śląskiego, a także przyczyniać się do ich realizacji. W związku z tym, etap formułowania priorytetów i celów ekologicznych dla Gminy, musi zostać poprzedzony analizą zewnętrznych uwarunkowań, podyktowanych polityką ekologiczną województwa śląskiego. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA Sejmik Województwa Śląskiego Uchwałą z dnia 4 lipca 2005 nr II/37/6/2005 przyjął Strategię Rozwoju Województwa Śląskiego na lata , dokument ten jest aktualizacją przyjętej we wrześniu 2000 Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata W ramach celu strategicznego IV: Poprawa jakości środowiska naturalnego i kulturowego oraz zwiększenie atrakcyjności przestrzeni wyznaczono kierunki działań: - Wspieranie rozwoju obszarów metropolitalnych - Zagospodarowanie centrów miast oraz zdegradowanych dzielnic - Rewitalizacja terenów zdegradowanych - Kształtowanie ośrodków wiejskich - Uporządkowanie i wdrożenie systemu gospodarki odpadami - Utworzenie systemu kształtowania i wykorzystania zasobów wodnych - Polepszenie jakości powietrza - Ochrona przed hałasem. Zarząd Województwa Śląskiego Uchwałą Nr 222/135/III/2008 z dnia r. przystąpił do prac nad kolejną aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata Zmiana harmonogramu aktualizacji Strategii wynika z konieczności zapewnienia zgodności Strategii Rozwoju Województwa z dokumentami krajowymi, w tym z opracowywaną obecnie przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego. Podstawy Strategii wyrażone w wizji rozwoju będą kontynuowane w zakresie dotychczas określonym w aktualnym dokumencie Strategii. Zmiany natomiast będą dotyczyć głównie zidentyfikowania listy celów strategicznych oraz kierunków działań.

110 Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego będzie realizowana w oparciu o szeroki udział społeczny. W procesie aktualizacji Strategii Rozwoju zachowana zostanie zgodność Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata Proces aktualizacji Strategii Rozwoju prowadzony jest w oparciu o zasadę partnerstwa, tzn. wprowadzane zmiany są przedmiotem szerokich konsultacji społecznych z przedstawicielami środowisk samorządowych, gospodarczych, naukowych, zawodowych oraz organizacji pozarządowych. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego będzie miała charakter długookresowy i horyzontalny, co spowoduje efekt synergii działań przez przełamywanie podziałów sektorowych. W ramach procesu aktualizacji wyodrębniony zostanie jednak okres planistyczny do roku Program Ochrony Powietrza dla stref województwa śląskiego Program ochrony powietrza przyjęty został uchwałą Nr III/52/15/2010 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 16 czerwca 2010 r. POP opracowano dla stref województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu, jest dokumentem przygotowanym w celu określenia działań, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia wartości dopuszczalnych i docelowych substancji w powietrzu. Głównymi celami programu są: - wyeliminowanie spalania odpadów w kotłach i piecach domowych, - wyeliminowanie spalania węgla złej jakości w kotłach i piecach domowych, - wsparcie istniejących działań i inwestycji w zakresie transportu, które przyczyniają się w istotny sposób do poprawy jakości powietrza na obszarach przekroczeń, - ograniczanie emisji ze źródeł komunikacyjnych, w tym emisji wtórnej oraz emisji z pojazdów ciężarowych, autobusowych oraz niespełniających norm EURO na obszarach przekroczeń, - systemowe ograniczenie emisji ze źródeł przemysłowych na obszarach przekroczeń z uwzględnieniem małych źródeł o niekorzystnych parametrach wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza (niskie emitory zlokalizowane na obszarach zabudowanych), - stworzenie mechanizmów umożliwiających wdrożenie i zarządzanie POP,

111 - rozbudowa i utrzymanie systemu informowania mieszkańców o aktualnym stanie zanieczyszczenia powietrza oraz o jego wpływie na zdrowie, np. poprzez stronę internetową lub elektroniczne tablice informacyjne, - prowadzenie akcji edukacyjnych uświadamiających mieszkańcom zagrożenia dla zdrowia, jakie niesie ze sobą zanieczyszczenie powietrza (szczególnie pyłem PM10 i benzo(a)pirenem) wynikające ze spalania odpadów w kotłach grzewczych, - prowadzenie akcji promocyjnych w zakresie korzystania z transportu zbiorowego orazrowerów w miastach (np. w ramach obchodów Europejskiego Dnia Bez Samochodu lub Europejskiego Tygodnia Zrównoważonego Transportu). Projekt Strategii Ochrony Przyrody Województwa Śląskiego na lata Uchwałą Zarządu Województwa Śląskiego Nr 1967/290/III/2009 z dnia 30 lipca 2009 roku przystąpiono do opracowania Strategii Ochrony Przyrody Województwa Śląskiego. Strategia Ochrony Przyrody Województwa Śląskiego na lata aktualnie jest w trakcie opracowywania. Wstępna wersja zostanie opracowana w listopadzie 2010, a uchwalenie planowane jest na październik-listopad Głównymi założeniami Strategii Ochrony Przyrody będą: - realizacja wytycznych Krajowej Strategii Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej, - wdrożenie jednego z kierunków działań określonych w aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego "Śląskie 2020", jakim jest zachowanie i odtworzenie bio- georóżnorodności, - aktywne włączenie się w realizację celów Roku Różnorodności Biologicznej, - zachowanie dziedzictwa przyrodniczego Śląska dla przyszłych pokoleń. Projekt Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego do roku 2013 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2018 W projekcie Programu określono cele długoterminowe do roku 2018 oraz krótkoterminowe na lata dla każdego z wyznaczonych priorytetów środowiskowych: - Powietrze atmosferyczne (P)

112 - Cel długoterminowy do roku 2018: Kontynuacja działań związanych z poprawą, jakości powietrza oraz ograniczanie zużycia energii i wzrost wykorzystania energii z odnawialnych źródeł - Zasoby wodne (W) - Cel długoterminowy do roku 2018: Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania - Cele krótkoterminowe do roku 2013: W 1. Stworzenie zintegrowanego systemu zarządzania gospodarką wodną na obszarzewojewództwa śląskiego W 2. Zapewnienie dobrej jakości wody pitnej oraz ochrona jej ujęć W 3. Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych W 4. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi W 5. Zwiększenie retencji w zlewniach oraz zapobieganie skutkom wezbrań powodziowych W 6. Odtworzenie ciągłości ekologicznej rzek, ochrona naturalnych dolin rzecznych oraz renaturalizacja rzek - Gospodarka odpadami (GO) - Cel długoterminowy do roku 2018: - Minimalizacja ilości powstających odpadów, wzrostwtórnego wykorzystania i ograniczenie składowania pozostałych odpadów - Cele krótkoterminowe do roku 2013: - Wzmocnienie zarządzania, monitoringu i optymalizacja systemu gospodarki odpadami - Wdrożenie właściwego systemu gospodarki odpadami w województwie śląskim opartego na regionalnym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi proponowanym w APGO WŚ - Minimalizacja wytworzonych odpadów oraz sukcesywne zwiększanie udziału odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne poddawanych procesom odzysku i unieszkodliwiania poza składowaniem - Ochrona Przyrody (OP) - Cel długoterminowy do roku 2018: - Zachowanie, odtworzenie i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej na różnych poziomach organizacji: na poziomie wewnątrzgatunkowym

113 (genetycznym), gatunkowym oraz ponadgatunkowym (ekosystemowym) oraz georóżnorodności - Cele krótkoterminowe do roku 2013 OP. 1 Pogłębianie i udostępnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych województwa OP. 2 Stworzenie prawno-organizacyjnych warunków i narzędzi dla ochrony przyrody OP. 3 Zachowanie lub odtworzenie właściwej struktury i stanu ekosystemów i siedlisk - Tereny poprzemysłowe (TP) - Cel długoterminowy do roku 2018: - Przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych województwa śląskiego zgodnie z wymaganiami ekologicznymi oraz uwarunkowaniami społeczno -ekonomicznymi - Cel krótkoterminowy do roku 2013 TP 1. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych i zdegradowanych - Hałas (H) - Cel długoterminowy do roku 2018: - Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców województwa śląskiego i środowiska poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu obowiązujących standardów. - Cele krótkoterminowe do roku 2013: H 1. Monitoring narażenia mieszkańców województwa na ponadnormatywny hałas H 2. Ograniczenie uciążliwości akustycznej dla mieszkańców - Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące (PR) - Cel długoterminowy do roku 2018: - Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym - Cel krótkoterminowy do roku 2013: PR 1. Minimalizacja emisji promieniowania niejonizującego do środowiska - Zapobieganie powstawaniu poważnych awarii przemysłowych (PPAP) - Cel długoterminowy do roku 2018: Ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii przemysłowych oraz minimalizacja ich skutków - Cele krótkoterminowe do roku 2013:

114 PPAP 1. Zmniejszenie zagrożenia oraz minimalizacja skutków w przypadku wystąpienia awarii PPAP.2 Zapewnienie bezpiecznego transportu substancji niebezpiecznych PPAP. 3 Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych - Zasoby Naturalne (ZN) - Cel długoterminowy do roku 2018: - Zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi - Cele krótkoterminowe do roku 2013: - ZN.1 Sporządzenie i ciągła aktualizacja bilansu popyt-podaż surowców naturalnych województwa śląskiego - ZN.2 Minimalizacja strat w eksploatowanych złożach oraz ochrona przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich eksploatację - Gleby użytkowane rolniczo (GL) - Cel długoterminowy do roku 2018: - Racjonalne wykorzystywanie zasobów glebowych - Cele krótkoterminowe do roku 2013: GL.1 Inwentaryzacja i rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych GL 2. Ochrona gleb przed erozją wodną i wietrzną GL 3. Przeciwdziałanie degradacji gleb przez czynniki antropogeniczne Strategia Rozwoju Powiatu Gliwickiego na lata Strategia rozwoju Powiatu Gliwickiego na lata została przyjęta uchwałą Rady Powiatu Gliwickiego nr XXIX/201/2008 z dnia 27 listopada 2008 roku. Jest ona dokumentem określającym cele i kierunki działań, które powiat wytyczył sobie na 15 lat, dzięki którym będzie mógł się rozwijać. Odzwierciedla główne korzyści dostarczane wewnętrznym i zewnętrznym interesariuszom. Według Strategii misją powiatu gliwickiego jest stymulowanie zrównoważonego rozwoju powiatu poprzez tworzenie szans rozwoju społeczności lokalnych, wzmacnianie jego atrakcyjności oraz poprawę pozycji powiatu w otoczeniu regionalnym i ponadregionalnym. W ramach Strategii wyznaczono następujące priorytety i cele strategiczne: - Priorytet 1. Wzmacnianie kapitału ludzkiego powiatu gliwickiego.

115 - CS1.1. Wysokie, stale doskonalone kwalifikacje mieszkańców wspierające społeczny i gospodarczy rozwój powiatu poprzez edukację i poprawę infrastruktury edukacyjnej. - CS1.2. Podniesienie, jakości świadczeń zdrowotnych i aktywna polityka społeczna. - CS1.3. Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa. - CS1.4. Rozwój zróżnicowanej oferty kulturalnej. - CS1.5. Wyzwalanie społecznej aktywności mieszkańców. - Priorytet 2. Poprawa warunków mieszkania na terenie powiatu. - CS2.1. Rozwój infrastruktury komunalnej w gminach powiatu gliwickiego; - CS2.2. Poprawa dostępności infrastruktury sportowo - rekreacyjnej; - CS2.3. Podwyższanie estetyki miejscowości. - Priorytet 3. Zrównoważony rozwój gospodarczy i turystyczny zapewniający bogatą ofertę produktów i usług. - CS3.1. Zrównoważony rozwój lokalnej przedsiębiorczości. - CS3.2. Atrakcyjna oferta produktów i usług wysokiej, jakości, w szczególności dla mieszkańców miast Aglomeracji Śląskiej. - CS3.3. Bogata oferta turystyczna uwzględniająca potencjał kulturowo-historyczny i przyrodniczy powiatu. - CS3.4. Poprawa jakości elementów środowiska naturalnego. - CS3.5. Rewitalizacja miast i odnowa wsi. - Priorytet 4. Spójność powiatu i powiązania kooperacyjne pomiędzy podmiotami decydującymi o rozwoju powiatu. - CS4.1. Współpraca samorządów lokalnych powiatu w planowaniu rozwoju, przygotowywaniu projektów i realizowaniu działań o znaczeniu strategicznym dla rozwoju powiatu i jego gmin. - CS4.2. Wewnętrzne i zewnętrzne skomunikowanie powiatu usuwające bariery w dostępie do usług i miejsc pracy oraz otwierające powiat i jego mieszkańców na współpracę z otoczeniem. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

116 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego został przyjęty uchwałą Nr I/21/2/2004 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 21 czerwca 2004 r., jest dokumentem wyznaczającym cele i kierunki rozwoju regionu w układzie przestrzennym. Następnie uchwałą Nr/III/1/2010 z dnia 22 września 2010 roku Sejmik Województwa Śląskiego wprowadził zmiany do powyższego dokumentu. Jego istotą jest neutralizowanie istniejących i potencjalnych kolizji w zagospodarowaniu przestrzennym, którym często towarzyszą konflikty społeczne, głównie w relacjach: człowiek - gospodarka - środowisko. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego wyraża politykę przestrzenną samorządu województwa, której wyzwaniem jest idea zrównoważonego rozwoju. Misja sformułowana w analizowanym Planie Zagospodarowania Przestrzennego obejmuje Stwarzanie warunków do osiągnięcia spójności terytorialnej oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju województwa śląskiego, poprawy warunków życia jego mieszkańców, stałego zwiększania efektywności procesów gospodarczych i konkurencyjności regionu. Misja będzie wdrażana poprzez następujące cele: 1. Zapewnienie większej spójności przestrzeni województwa i stwarzanie warunków do wyrównywania dysproporcji rozwojowych, 2. Zapewnienie zrównoważonego i harmonijnego rozwoju województwa poprzez zachowanie właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego, 3. Zwiększenie konkurencyjności regionu i poprawa warunków życia. Z perspektywy tworzenia Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska Gminy, najistotniejsze w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego są zapisy dotyczące celów związanych właśnie z polityką ekologiczną, które brzmią następująco: Zapewnienie zrównoważonego i harmonijnego rozwoju województwa poprzez zachowanie właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego, który realizowany będzie poprzez:

117 ochronę i racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochronę dziedzictwa kulturowego, krajobrazu i kształtowanie ładu przestrzennego, wzmacnianie wielofunkcyjności struktur przestrzennych, wzrost bezpieczeństwa ekologicznego. 5.2.Uwarunkowania wewnętrzne realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Podstawowe uwarunkowania wewnętrzne dla Gminy w zakresie ochrony środowiska, wynikają z następujących gminnych dokumentów o charakterze strategicznym i planistycznym: STRATEGIA ROZWOJU GMINY RUDZINIEC NA LATA Strategia rozwoju gminy jest dokumentem uchwalanym w celu określenia najważniejszych zamierzeń, osiąganych wspólnym wysiłkiem władz samorządowych, mieszkańców i podmiotów gospodarczych. W ramach Strategii wyodrębniono obszary problemowe, a następnie każdemu z nich przypisano odpowiednie cele. W ramach tworzenia wizji rozwoju Gminy w okresie wzięto pod uwagę następujące elementy: przyszły obraz gminy rolnictwo zagospodarowanie przestrzenne środowisko naturalne infrastruktura techniczna infrastruktura społeczna finanse gminy Przyszły obraz gminy Na podstawie zapisów analizy sądzić należy, że przyszły charakter gminy zdominowany będzie przez turystykę, rolnictwo wielkoobszarowe, sektor usługowo produkcyjny, logistykę i mieszkalnictwo. Rolnictwo

118 Liczna występujących gospodarstw rolnych będzie ulegała dalszemu zmniejszeniu ze względu na malejąca opłacalność produkcji. Sadzić należy jednak, że dalej rozwijać się będą duże gospodarstwa rolne, które nastawione są na produkcję masową. Zagospodarowanie przestrzenne Aktualizacja miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego stwarzać będzie warunki do rozwoju budownictwa mieszkaniowego, budownictwa rekreacyjnego szczególnie w miejscach atrakcyjnych oraz inne inwestycje w sferze usług i produkcji. Środowisko naturalne Stan środowiska naturalnego ulegnie zdecydowanej poprawie dzięki budowie sieci kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Dzięki realizacji powyższego nastąpi również poprawa czystości wód. W dalszym ciągu prowadzona będzie selektywna zbiórka odpadów. Infrastruktura techniczna Nastąpi zdecydowana poprawa infrastruktury technicznej. Większy komfort życia mieszkańców zapewni budowa sieci kanalizacji. Występująca na terenie gminy sieć wodociągowa zostanie zmodernizowana. Przewiduje się modernizację istniejących dróg publicznych, budowę chodników oraz uzupełnienie brakujących punktów w oświetleniu ulicznym. Infrastruktura społeczna Występująca na terenie gminy sieć placówek oświatowych zostanie zreorganizowana a następnie zmodernizowana i doposażona w brakujące pomoce naukowe i sprzęt sportowy. Istniejące obiekty sportowe zostaną doinwestowane by mogły sprostać oczekiwaniom mieszkańców. Zbudowane zostaną nowe miejsca rekreacji place zabaw. Uruchomienie wewnątrz gminnej linii autobusowej zapewni mieszkańcom dostęp do podstawowej opieki zdrowotnej. Finanse gminy Rozwój gminy zapewni zwiększenie wpływów do budżetu z podatków od nieruchomości, szczególnie podatek od działalności gospodarczej pozyskany od nowych inwestorów, zwiększenia sprzedaży nieruchomości stanowiących własność

119 gminy oraz racjonale zwiększanie w kolejnych latach stawek wynajmu lokali mieszkalnych i użytkowych. Konieczne będzie również zasilenie budżetu gminy środkami unijnymi. Misja Gminy Misja gminy określa najważniejsze cele, dostosowane do specyfiki gminy. Rolą misji jest określenie funkcji Gminy, jej specyfiki i unikatowości. Misja Gminy została określona w dwu odrębnych sformułowaniach: jednym, skierowanym do adresatów zewnętrznych oraz drugim, adresowanym do samych przyszłych realizatorów gminnej strategii. Takie określenie misji nie oznacza przyjęcia przez gminę dwu różnych misji, lecz wyrażenia misji gminy na dwa rożne sposoby dla dwu rożnych adresatów. Rolą misji zewnętrznej jest budowanie pozytywnego wizerunku Gminy. Misja wewnętrzna została określona i skierowana dla społeczności lokalnej i jej liderów, jednostek organizacyjnych i przedsiębiorców a przede wszystkim dla urzędników i władz gminnych. Określa strategiczne kierunki mające wpływ na rozwój Gminy. Misją Gminy jest będzie rozwijać swoją infrastrukturę, oferując swoim mieszkańcom wysoką jakość życia. To dbająca o zabytki, stwarzająca turystom możliwość atrakcyjnego wypoczynku i rekreacji na łonie przyrody. To otwarta na inwestorów. Misja zewnętrzna, która została zaadresowana do inwestorów i turystów, do zagranicznych i krajowych partnerów brzmi : PRZYJEDŹ WYPOCZYWAJ, ZWIEDZAJ, ZAINWESTUJ I ZAMIESZKAJ Tak zdefiniowana misja rozwoju Gminy spełnia funkcję drogowskazu wyznacznika podstawowych kierunków prac nad określeniem celów strategicznych mających wpływ na dalszy, zrównoważony rozwój Gminy i zadań, które należy zrealizować, żeby wypełnić zapisy niniejszego opracowania. Obszary strategiczne

120 Strategię rozwoju Gminy należy zrealizować poprzez wdrożenie celów strategicznych. Cele te wyznaczają kierunki działania podmiotów życia społecznego i gospodarczego Gminy. Określone zostały również zadania, których realizacja przyczyni się do osiągnięcia określonych celówwyższego szczebla. Dla Gminy obszary strategiczne zostały sformułowane w następujący sposób: Cel I Rozwój infrastruktury technicznej dla poprawy warunków życia mieszkańców gminy 1. Bezpośrednie inwestycje w infrastrukturę Budowa sieci kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków dla całego obszaru Gminy Budowa kanalizacji deszczowej Modernizacja i rozbudowa sieci dróg gminnych Poprawa bezpieczeństwa na drogach występujących na terenie gminy poprzez budowę chodników, nowych przejść dla pieszych, oświetlenie dróg Konserwacja istniejących cieków wodnych Tworzenie publicznych punktów dostępu do internetu 2. Tworzenie warunków do rozwoju zabudowy mieszkaniowej i inwestycyjnej 3. Kreowanie wizerunku dla rozwoju przedsiębiorczości 4. Promocja Gminy Cel II Pełne wykorzystanie zabytków dziedzictwa kulturowego, walorów krajobrazowych, przyrodniczych i środowiska naturalnego do rozwoju turystyki i agroturystyki 1.Rozwój turystyki i agroturystyki 2.Rozwój zaplecza sportowo rekreacyjnego oraz oferty spędzania czasu wolnego

121 3.Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz promocja kultury i lokalnych tradycji. Cel III Wielofunkcyjny rozwój wsi poprzez poprawę stanu szkolnictwa, zwiększenie bezpieczeństwa publicznego i lepszą dostępności do podstawowej opieki medycznej. 1. Podniesienie poziomu wykształcenia i kwalifikacji mieszkańców gminy 2. Poprawa bezpieczeństwa publicznego 3. Ochrona zdrowia 4. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego 5. Monitoring strategii ZAŁOŻENIA DO PLANU ZAOPATRZENIA GMINY RUDZINIEC W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, CIEPŁO I PALIWA GAZOWE Zaopatrzenie w ciepło, system ciepłowniczy Na terenie Gminy nie stwierdzono istnienia systemu ciepłowniczego. Zapotrzebowanie na moc cieplną jest pokrywane przez rozwiązania indywidualne wykorzystujące głównie węgiel kamienny oraz olej opałowy. Zaopatrzenie w paliwa gazowe - system gazowniczy. System gazowniczy był analizowany od poziomu zasilania z gazociągu wysokiego ciśnienia i stacji redukcyjnej I o do poziomu dystrybucji sieciami średniociśnieniowymi. System gazowniczy stanowi konkurencję głównie dla paliwa węglowego, jeżeli chodzi o ogrzewanie nowych i istniejących budynków mieszkalnych, usługowych i wytwórczych. Niski poziom zanieczyszczeń wynikający z jego użytkowania stanowi o atrakcyjności ogrzewania gazowego. Obecnie w Gminie zgazyfikowane jest tylko sołectwo Pławniowice. Zaopatrzenie w energię elektryczną - system elektroenergetyczny. System elektroenergetyczny był analizowany od poziomu źródłowego zasilania Gminy systemem wysokich napięć (WN), aż do poziomu stacji

122 transformatorowych SN/nN, przy czym średnie napięcia (SN) występujące na terenie Gminy to 20 kv i 6 kv. Zapotrzebowanie na energię elektryczną do celów grzewczych jest w ograniczonym stopniu konkurencyjne w stosunku do pozostałych nośników energetycznych. Obszarami konkurencji jest ogrzewanie w indywidualnych mieszkaniach (głównie poprzednio ogrzewanych piecami węglowymi), przygotowanie ciepłej wody użytkowej (głównie konkurencja w stosunku do gazu), przygotowanie posiłków (konkurencja do gazu). Z punktu widzenia bilansowania nośników energii cieplnej w całej gminie korzystanie z tego nośnika jest niewielkie. Mimo zwiększającej się ilości urządzeń wykorzystujących energię elektryczną w gminie nie należy spodziewać się znaczących przyrostów w zapotrzebowaniu na energię elektryczną, gdyż następuje wymiana urządzeń na bardziej sprawne (zwiększenie sprawności urządzeń). 6. Założenia ochrony środowiska dla Gminy do 2020 roku 6.1. Nadrzędny cel Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Osiągniecie trwałego i zrównoważonego rozwoju gminy oraz poprawa jej atrakcyjności poprzez działania społeczne i inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska Priorytety ekologiczne Priorytety ekologiczne dla Gminy sprecyzowano na podstawie diagnozy stanu oraz zagrożeń środowiska a także założeń polityki ekologicznej Polski, województwa śląskiego oraz powiatu gliwickiego. PRIORYTETY EKOLOGICZNE DLA GMINY RUDZINIEC: OPTYMALIZACJA GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ, OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO, OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI, OCHRONA PRZED HAŁASEM I PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM,

123 OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU, EDUKACJA EKOLOGICZNA, ROZWÓJ ENERGETYKI ODNAWIALNEJ. Oprócz konieczności zapewnienia spójności z dokumentami strategicznymi, wyznaczając priorytety ekologiczne, a następnie cele i zadania w zakresie polityki ekologicznej Gminy, kierowano się także następującymi zasadami: eliminacji największych problemów, zapobiegania spodziewanym problemom, oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych, zanieczyszczający płaci, odpowiedzialności za prowadzone działania, skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. 7. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 7.1. Jakość wód i stosunki wodne Stan aktualny WODY POWIERZCHNIOWE Wody płynące: położona jest w zlewni rzeki Odry, w dolinie rzeki Kłodnicy (prawobrzeżny dopływ rzeki Odry). Kłodnica jest rzeką nizinną o małym spadku i niewielkiej sile erozji. Rzeka jest w znacznym stopniu zanieczyszczona. Dane charakterystyczne Kłodnicy: Długość 75 km (według RZGW Gliwice 84 km), powierzchnia dorzecza 1125,8 km², średni spadek od źródeł do ujścia wynosi 1,81 promila. Kłodnica ma charakter rzeki podgórskiej o dużej różnicy spadku i znacznej zmienności przepływu. Źródła rzeki znajdują się w południowych dzielnicach Katowic w zespole przyrodniczokrajobrazowym Źródła Kłodnicy. Płynie przez województwo śląskie i województwo

124 opolskie. Przepływa przez Górnośląski Okręg Przemysłowy (Katowice, Ruda Śląska, Zabrze, Gliwice) i Kotlinę Raciborską i uchodzi do Odry w Kędzierzynie-Koźlu w dzielnicy Koźle. Dno doliny Kłodnicy jest płaskie i podmokłe. Z powodu dużych zanieczyszczeń w górnym biegu Kłodnicy woda jest ciemna, zamulona i zanieczyszczona. W dolnym biegu rzeka nieco się oczyszcza. Wzdłuż Kłodnicy od Gliwic biegnie Kanał Gliwicki, dla którego rzeka Kłodnica jest podstawowym źródłem zasilania. Na jej drodze znajduje się zbiornik Dzierżno Duże zwane również Jeziorem Rzeczyckim, które jest zasilane wodami Kłodnicy i jednocześnie poprawia jakość wody w rzece. Mniejszymi ciekami na terenie Gminy są: - Potok Kozłówka - Potok Łącza - Potok Chechelski - Potok Toszecki - Potok Ligocki Oprócz nich obszar Gminy drenowany jest licznymi ciekami wodnymi bez nazwy. Zbiorniki wodne: Zbiornik Pławniowice: Nazwa zbiornika pochodzi od wsi Pławniowice i wraz z przyległymi terenami jest ogólnodostępnym miejscem rekreacyjnym. Powierzchnia jeziora wynosi 300 ha i dzieli się na zbiornik duży i mały. Zbiornik jest zasilany przez Potok Toszecki. W jego pobliżu przepływa Kanał Gliwicki. Zbiornik Dzierżno Duże (powierzchnia zbiornika: 660,0 ha) Zbiornik zasilany jest w głównej mierze silnie zanieczyszczonymi wodami Kłodnicy za pośrednictwem trzystopniowej kaskady wlotowej. Niewielki procent dopływu powierzchniowego stanowią niewykorzystane przez żeglugę wody z piątej sekcji Kanału Gliwickiego okresowo dopływające do zbiornika za pośrednictwem jazu segmentowo-klapowego wybudowanego w wale północnym oraz wody niewielkich okresowo płynących potoków (Rzeczyckiego i Kleszczowskiego) zasilających zbiornik od strony południowej ich koryta nie są zabudowane. Odprowadzanie wody ze zbiornika do Kanału Gliwickiego (Kłodnica i Kanał Gliwicki na odcinku

125 Dzierżno Pławniowice posiadają wspólne koryto), odbywa się przez urządzenia zrzutowo-upustowe zlokalizowane na 300 metrowej długości przekopie łączącym zbiornik z Kanałem Gliwickim. Od strony południowej i wschodniej misa zbiornika posiada charakter "naturalny", od zachodu czaszę zbiornika ogranicza zapora ziemna, a od północy wybudowano tzw. wał północny. Na obszarze Gminy występują również mniejsze zbiorniki wodne bez nazwy, m.in.: zbiornik zlokalizowany w Pławniowicach, w niedalekim sąsiedztwie Zbiornika Pławniowickiego (o powierzchni ok. 30 ha), sztuczny zbiornik zlokalizowany w Słupsku zasilany wodami Potoku Toszeckiego. W latach powstał Kanał Kłodnicki, poprowadzony wzdłuż biegu rzeki Kłodnicy. W latach wybudowany został Kanał Gliwicki w miejsce istniejącego od początku XIX w. Kanału Kłodnickiego. W ten sposób kanał łączy ośrodki przemysłowe Górnego Śląska z drogą wodną Odry. Jego długość wynosi 40,6 km przy różnicy poziomów skrajnych stanowisk H= 43,6. Spad ten pokonuje 6 bliźniaczych śluz żeglugowych o długości L = 71,5 m szerokości B = 12,0 m i spadach od 4,2 m do 10,4 m. Kanał żeglugowy dzielony stanowiskami śluzowymi na 6 odcinków wykonany jest częściowo w wykopie a częściowo w nasypie. Max. głębokość kanału przy N.P.P. wynosi H = 3,5 m, szerokość w zwierciadle wody waha się od 38,0 w wykopie do 41,0 m w nasypie. Głównym źródłem zasilania kanału Gliwickiego w wodę jest rzeka Kłodnica oraz zbiorniki położone w górnej części kanału. Zasoby wód powierzchniowych Dyspozycyjne zasoby wód powierzchniowych w określonym przekroju rzeki (potoku), stanowią różnicę pomiędzy aktualnym przepływem a przepływem nienaruszalnym. Z uwagi na duże wahania przepływów chwilowych, do wyliczenia zasobów wód powierzchniowych przyjęto zasadę, że dyspozycyjne zasoby stanowią różnicę pomiędzy przepływem normalnym (przepływ normalny odpowiada mniej więcej 8 9 miesięcznej wodzie) i przepływem nienaruszalnym. Zasoby rzeki Kłodnicy (dla potrzeb niniejszego opracowania) obliczono metodą analogii hydrologicznej i wzorów Iszkowskiego, określając szacunkowe wielkości przepływów charakterystycznych. Zastosowana metoda polega na powiązaniu wartości przepływów z czynnikami kształtującymi te przepływy tj. czynnikami klimatycznymi i środowiska geograficznego.

126 Zasoby wodne zlewni rzeki Kłodnicy kształtują się na poziomie 0,2-0,5 m 3 /s. Wielkość zasobów wód powierzchniowych jest zmienna w czasie, zarówno w skali wielolecia jak i w ciągu danego roku i zależy głównie od ilości i wielkości opadów w danym okresie. Tabela Przepływy charakterystyczne rzeki Kłodnicy w przekroju posterunku wodowskazowego Łany Małe L.P. L Przepływy charakterystyczne Wielkość przepływu [m 3 /s] Najwyższa Wielka Woda NWQ 86,9 Średnia Wielka Woda SWQ 36,9 2 Średnia Woda z Wielolecia SSQ 6,93 3 Średnia Niska Woda SNQ 2,44 4 Najniższa Niska Woda NNQ 0,50 Stan czystości rzek Stan czystości środowiska jest przedmiotem stałych badań wchodzących w skład systemu Państwowego Monitoringu Środowiska, realizowanego obecnie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach (WIOŚ). Stan czystości rzeki Kłodnicy Zlewnia Kłodnicy omawiana poniżej to Kłodnica oraz jej dopływy: potok Jamna, Promna, Chudowski z Ornontowickim, Potok Bielszowicki, rzeki Czarniawka, Bytomka z Potokiem Mikulczyckim i Rowem Miechowickim, Drama i Potok Toszecki. Zlewnia powyższa to 190,2 km wód powierzchniowych monitorowanych w 2012 roku. W górnym biegu Kłodnica z dopływami płynie przez gęsto zaludnione, przemysłowe tereny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Zlewnia Kłodnicy jest odbiornikiem zanieczyszczeń z Katowic, Rudy Śląskiej, Zabrza, Bytomia i Gliwic, a więc większości miast GOP-u. Stężenia większości badanych wskaźników zanieczyszczeń były i są wyższe od dopuszczalnych dlatego jakość Kłodnicy nie odpowiada żadnej z klas czystości, wg oznaczeń fizykochemicznych oraz bakteriologicznych analogicznie jak w 2011 roku. Wody Kłodnicy były i są nadmiernie zanieczyszczone na całej badanej długości do wpływu do zbiornika Dzierżno Duże. W Brynowie natlenienie wód było na

127 poziomie III klasy czystości, podczas gdy poniżej Jamny stężenie tlenu było poniżej wartości 4 mg O2/l (poniżej dopuszczalnych norm). W 2011 roku stężenie zawiesiny powyżej Jamny oraz powyżej i poniżej Potoku Bielszowickiego spełniało wymogi III klasy czystości. W analizowanym 2012 roku stężenia zawiesiny nie odpowiadają normom klas czystości już od źródeł aż do miejscowości Ujazd. Maksymalne stężenia zawiesiny waha się od 200 mg/l w Brynowie, 1712 mg/l poniżej Czarniawki, 2722 mg/l poniżej Bytomki aż do wartości 4621 mg/l na wpływie do zbiornika Dzierżno Duże. W miejscowości Ujazd widoczna jest poprawa jakości wód rzeki. Identycznie jak w roku ubiegłym tj.: 2011 zostały przekroczone normy czystości tylko dla związków biogennych, mineralnych oraz miana Coli typu kałowego, natomiast pozostałe wskaźniki mieściły się w dopuszczalnych klasach jakości. Dopływy Kłodnicy za wyjątkiem Dramy i Potoku Toszeckiego na całej długości przepływają przez tereny przemysłowo-górnicze o dużej gęstości zaludnienia i zasilane są w znacznym stopniu przez wody kopalniane i ścieki komunalne z Katowic, Mikołowa, Rudy Śląskiej, Zabrza, Bytomia i Gliwic. Dlatego wody dopływów Kłodnicy były i są nadmiernie zanieczyszczone związkami charakterystycznymi dla wód dołowych (związki mineralne) i ścieków komunalnych (głównie fosfor i fosforany). Jakość dopływów Kłodnicy analogicznie jak w roku 2011 nie odpowiadała normom w zakresie oznaczeń fizykochemicznych oraz bakteriologicznych. W Bytomce okresowo występują ponadnormatywne stężenia fenoli lotnych. Drama, prawobrzeżny dopływ Kłodnicy w 2012 roku prowadziła wody stosunkowo czyste, ale występujące w stosunku do norm przekroczenia w stężeniach fosforu ogólnego i azotu ogólnego nie pozwoliły zaliczyć jej wód do żadnej z klas czystości. Prowadzone w 2002 roku badania monitoringowe Dramy wykazały obecność trichloroetenu i tetra-chloroetenu, związków nie normowanych w wodach powierzchniowych. Wody potoku Toszeckiego, które uchodzą do Zbiornika Pławniowickiego w 2022 roku zaliczono do pozaklasowych ze względu na nadmierne ilości zawiesiny, podczas gdy w roku ubiegłym ze względu na przekroczenia w zakresie fosforu ogólnego. Warunki sanitarne Potoku Toszeckiego odpowiadały wymogom III klasy czystości wód i jest to poprawa w stosunku do roku poprzedniego. W chwili obecnej stan czystości wód potoku Toszeckiego jest bardzo podobny jaki był obserwowany w latach ubiegłych.

128 Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu wód powierzchniowych w roku 2012

129 WYNIKI BADAŃ WÓD POWIERZCHNIOWYCH ZBIORNIKI ZAPOROWE, 2012 ROK

130 WYNIKI BADAŃ WÓD POWIERZCHNIOWYCH RZEKI, 2012 ROK

131 Stan czystości zbiorników wodnych Zbiornik Dzierżno Duże Istniejący - w swojej obecnej formie (powierzchni i objętości) - od 1964 roku, antropogeniczny zbiornik wodny Dzierżno Duże" wykorzystywany jest do wyrównywania przepływów Kanału Gliwickiego jako drogi transportu wodnego. Zbiornik zasilany jest wodą rzeki Kłodnicy a z uwagi na wysoki stan jej zanieczyszczenia ściekami komunalnymi i przemysłowymi pełni rolę oczyszczalni rzecznej. Specyfika ekosystemu jeziornego, szeroko opisana jest w literaturze limnologicznej. Szczególnie silnie podkreśla się tam wrażliwość tych ekosystemów na doprowadzane ładunki zanieczyszczeń oraz trudności z zatrzymaniem ich degradacji. Jest oczywistym, że w pewnym momencie zbiornik antropogeniczny traci zdolność bronienia się przed nadmierną ilością substancji biogennych i, jako oczyszczalnia rzeczna" przestaje być wydolny. Z uwagi na obecną rolę badanego zbiornika oraz z uwagi na deficyt tego typu obiektów na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego podjęto próbę - z jak się wydaje pomyślnym rezultatem - określenia potencjalnych możliwości wykorzystania tego ekosystemu do innych celów aniżeli wyłącznie zasilanie Kanału Gliwickiego.

132 W przypadku zbiornika Dzierżno Duże mamy do czynienia z największą w południowej części Polski, a chyba i w całym kraju oczyszczalnią rzeczną. Zespoły podejmujące w różnych aspektach badania zbiornika podkreślały wyjątkowość tego ekosystemu, polegającą na jego wielkości oraz stopniu zanieczyszczenia. Latem sytuacja tlenowa zbiornika jest zła. Zbiornik w czasie stagnacji letniej stratyfikuje silnie na ciepły (20-23 C) o małej mi ąższości (5-6m) epilimnion oraz chłodny (10-12 C) hypolimnion, którego miąższość wynosi około 10-12m. Dość wcześnie, bo już w połowie maja, w hypolimnionie pojawiają się ubytki tlenowe, bardzo szybko dochodzące do warstwy cienkiego (l-2m) metalimnionu. Ubytek tlenu wynosi 100% co oznacza, że w hypolimnionie nie ma go zupełnie. Jednocześnie epilimnion w czasie stagnacji letniej natleniony jest w około 50-65%. Bardzo rzadkie są momenty (przeważnie w sierpniu), kiedy nasycenie tlenem dochodzi do 85-90%. Rzeka Kłodnica wnosi do zbiornika duże ilości zawiesiny. Z przeprowadzonych w tym zakresie badań wynika że w pobliżu ujścia Kłodnicy do zbiornika sedymentuje przeważająca ilość zawiesiny o dużych ( mikronów) wymiarach. Przeprowadzone wstępne analizy pozyskanej zawiesiny wykazały znaczne stężenia lotnych i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (BTX i WWA). W strefie stożka napływowego Kłodnicy, gdzie spodziewano się znacznego udziału ciężkiej" mineralnej zawiesiny sytuacja jest zupełnie inna. W tej części profilu pomiarowego w osadach dennych udział części organicznych jest największy i przekracza 80% masy. W miarę oddalania się od ujścia rzeki do zbiornika udział materii organicznej w osadach dennych zmniejsza się, przy czym wyraźnie zaznacza się spadek tego udziału na odcinku około 700 m od ujścia rzeki. W tej strefie sedymentacja jako element procesów samooczyszczania jest najbardziej intensywna. Część zbiornika znajdująca się pod bezpośrednim wpływem Kłodnicy jest płytka i tworzy szerokie rozlewisko. Dno w tej części zbiornika obniża się stopniowo tworząc podwodne tarasy. Nanoszona zawiesina osadza się w tej strefie tworząc czarne o specyficznym zapachu osady. Jakkolwiek pomiary wykazały obecność tlenu (efekt napowietrzania kaskady) w tej strefie zbiornika, osady denne stanowią środowisko beztlenowe. Tak więc mamy tu do czynienia z wytworzoną w wyniku naniesionych, zawierających duże ilości materii organicznej namułów, rozległą strefą tlenowo(woda)-beztlenową(osady), w której z niespotykaną intensywnością

133 przebiegają procesy rozkładu tej materii z wydzieleniem wielkich ilości biogazu. W przyszłości kontynuowane będą badania nad intensywnością wydzielania tego biogazu oraz nad jego składem. Tzw. obciążenie zewnętrzne zbiornika substancjami biogennymi tj. azotem i fosforem jest powszechnie określane jako, że oddaje bardzo dobrze stopień zagrożenia eutrofizacją. Wskaźnik ten obliczono dla zbiornika Dzierżno Duże. Dla azotu ogólnego wynosi on 228 gn/m 2 */rok, dla fosforu 28 gnpm 2 */rok. Są to wartości kilkudziesięcio - i więcej krotnie przekraczające wskaźniki dopuszczalne dla jezior naturalnych. Jak wynika z przeprowadzonych badań, w wodzie zbiornika bardzo niskie jest stężenie węgla organicznego (przeciętnie około mg Corg/l). I właśnie substrat organiczny w zbiorniku Dzierżno Duże limituje (ogranicza) wykorzystanie pozostałych zasobów tj. azotu i fosforu w procesach produkcji. Uwagę należy zwrócić także na zmiany odczynu wody. Obserwowane zmiany zachodzą w bardzo wąskim przedziale wartości (od ph = 7.2 do 8.2). Jest to skutkiem składu chemicznego wody, a dokładniej jej twardości (woda b.twarda), która wytworzyła w zbiorniku silny układ buforowy. U ujścia rzeki Kłodnicy do jeziora Dzierżno Duże stwierdzono miano grupy coli rzędu 0,000004, a miano coli typu fekalnego 0,0009. Są to wartości wskazujące na bardzo silne zanieczyszczenia wód odchodami i wykraczające poza skalę wszelkich norm dla wód i ścieków. Otrzymane wyniki wskazują, że jak do tej pory w jeziorze Dzierżno Duże zachodzą intensywne procesy samooczyszczania wód, przy czym największy w pierwszej części jeziora. Następuje zmniejszenie ogólnej liczebności drobnoustrojów, zmniejszenie wszystkich badanych wskaźników sanitarnych. Jak w każdym układzie homeostatycznym istnieją jednak pewne granice pojemności, dlatego też przy tak ogromnym stałym dopływie ścieków może wkrótce nastąpić załamanie się całego układu. Pozostanie wówczas zaakceptowanie zniszczonego zbiornika, lub jego bardzo kosztowna rekultywacja. Aby można było wykorzystywać wody w II części jeziora Dzierżno Duże np. do celów rekreacyjnych należałoby: zmniejszyć zrzuty nieoczyszczonych ścieków komunalnych wprowadzanych rzeką Kłodnicą do zbiornika

134 zlikwidować niekontrolowane zrzuty ścieków dokonywane z brzegów jeziora, zlikwidować przelewy wód z Kanału Gliwickiego powodujące wtórne zanieczyszczenie II części jeziora Dzierżno Duże, wprowadzić stałe monitorowanie stanu sanitarnego wód, okresowo przeprowadzać badania w kierunku wykluczenia obecności takich bakterii chorobotwórczych jak Pseiidomonas aeniginosa, Staphylococcus mireus i bakterii z rodzaju Salmonella. Rzeczą istotna jest określenie możliwości korzystania ze zbiornika. Zagadnienie to nie było tematem realizowanych prac badawczych, ale na podstawie uzyskanych wyników można pokusić się o stwierdzenia następujące: Wschodnie ploso zbiornika z uwagi na stan zanieczyszczenia sanitarnego (bakteriologicznego), w około 2/3 swojej powierzchni nie nadaje się do użytkowania rekreacyjnego w jakiejkolwiek formie. Stan sanitarny wody zachodniego plosa (od podwodnej grobli) w wyniku bardzo intensywnych procesów samooczyszczania osiąga I klasę czystości. Stan fizyczno-chemiczny jakości wody nie daje przeciwwskazań dla rekreacyjnego wykorzystywania wody w zachodniej części zbiornika Stan zawartości radioizotopów w poszczególnych elementach ekosystemu (woda, fito- zooplankton, ichtiofauna, osady denne) nie stawia przeciwwskazań dla rekreacyjnego wykorzystania zachodniej części zbiornika. Stan zawartości metali ciężkich w poszczególnych elementach ekosystemu (woda, fito- zooplankton, ichtiofauna, osady denne) nie daje przeciwwskazań dla rekreacyjnego wykorzystania zachodniej części zbiornika. Stan skażenia ichtiofauny w świetle uzyskanych wyników (przekroczenie dopuszczalnych norm ilości metali ciężkich dla produktów żywnościowych) wyklucza wstępnie konsumpcyjne jej wykorzystywanie. Przez wykorzystanie rekreacyjne rozumie się możliwość kąpieli, żeglowania, wędkowania. Wydaje się możliwe i celowe podjęcie wysiłków organizacyjnych w celu zapewnienia utrzymania oraz poprawy tego stanu rzeczy. Zbiornik Pławniowice

135 W latach na terenie powiatu gliwickiego kopalnie piasku Taciszów III i IV eksploatowały złoża piasku podsadzkowego, w wyniku czego powstały dwa wyrobiska popiaskowe. W latach kopalnia piasku w Taciszowie eksploatowała złoża ulokowane na zachód od miasta Pyskowice, w sąsiedztwie wsi Niewiesze i Pławniowice, tzw. Pole Taciszów V i VI. W wyniku eksploatacji powstało wyrobisko, do którego, po ukształtowaniu skarp i częściowo dna, skierowano wodę Potoku Toszeckiego. Powstał zbiornik nazwany od pobliskiej miejscowości Zbiornikiem Pławniowickim. Napełnianie zbiornika rozpoczęto w 1974r. Do eksploatacji zbiornik oddano w 1975r. Zlewnia zbiornika Pławniowickiego ma charakter rolniczo-przemysłowy. Obszar zlewni w ponad 80% zajmują użytki rolne, a tylko około 15% powierzchni to lasy. Zlewnia położona jest na terenie dwóch gmin: Toszek i. Liczba ludności zamieszkująca teren zlewni w jednym mieście i dziesięciu wsiach wynosi około 13 tysięcy mieszkańców. Z terenu zlewni pochodzą zanieczyszczenia ze źródeł punktowych, liniowych i obszarowych. Największym ciekiem na terenie zlewni Zbiornika Pławniowickiego jest Potok Toszecki. Długość tego potoku wynosi 16.4 km. Potok ma swój początek w północno-wschodniej części zlewni, powyżej wsi Samów. Po minięciu od strony zachodniej miasta Toszek przyjmuje, jako prawobrzeżny dopływ najpierw niewielki rów odwadniający pola a następnie Potok Płużnica. Potok ten zaczyna swój bieg powyżej wsi Płużniczka, od której bierze swą nazwę. Gromadzi on wody opadowe. Jedynym lewobrzeżnym dopływem Potoku Toszeckiego jest Potok Ciochowicki. Wypływa on ze wzgórz otaczających zlewnię od strony wschodniej, przecina tereny rolnicze, przepływa obok wsi Pisarzowice i Ciochowice. Z Potokiem Toszeckim łączy się na terenach podmokłych, lekko zabagnionych. Prawobrzeżnym dopływem Potoku Toszeckiego jest Potok Ligocki, który bierze swoją nazwę od miejscowości Ligota Toszecka. Początkowo, w górnym biegu płynie w kierunku z zachodu na południowy wschód. Łączy się na wysokości wsi Kotulin z rowem prowadzącym wodę podskórną i opadową. Następnie mija wieś Ligota Toszecka położoną na jego lewym brzegu oraz wieś Niekarmia, od której dochodzi do niego kolejny rów odwadniający tereny uprawne. Następnie Potok Ligocki mija wieś Słupsko i poniżej tej wsi łączy się z Potokiem Toszeckim. W

136 miejscu łączenia się obu cieków teren tworzy dolinę lekko zabagnioną, malowniczą, porośniętą drzewami liściastymi. Następnym prawobrzeżnym dopływem jest niewielki Potok Poniszowicki, który jest raczej rowem odwadniającym. Swoją nazwę bierze on od wsi Poniszowice. Ciek ten łączy się z Potokiem Toszeckim poniżej miejscowości Niewiesze. Następnie Potok Toszecki wpada do zbiornika Pławniowickiego. W czasie prac terenowych stwierdzono, że do zbiornika Pławniowickiego uchodzą jeszcze dwa cieki. Jeden z nich, ciek bez nazwy lokalnej płynie równolegle do Potoku Toszeckiego. Wpada do zbiornika w jego wschodniej części. Prowadzi spływy powierzchniowe z pól. Ciek ten zasilany jest wodą z rowów odwadniających typowo rolniczą zlewnię cząstkową o powierzchni około 300 ha. Drugi ciek - okresowy - również bez nazwy, dopływa do zbiornika od strony wschodniej. Zbiera on spływy powierzchniowe z niewielkiej, rolniczej zlewni cząstkowej o powierzchni około 100 ha. Ciek ten można określić jako okresowy, ponieważ w miesiącach letnich, wyjątkowo suchych zdarza się, że przepływ wody ustaje całkowicie. Przeprowadzone badania limnologiczne zbiornika Pławniowice dostarczyły bogatego materiału, opisującego charakterystyczne właściwości antropogenicznego ekosystemu wodnego. Prace nad określeniem roli Potoku Toszeckiego, jako praktycznie jedynego cieku zasilającego zbiornik Pławniowice koncentrowały się na: zbadaniu stanu jakości wody tj. stężeń wybranych wskaźników zanieczyszczeń, sporządzeniu bilansu zanieczyszczeń wprowadzanych do zbiornika, ze szczególnym uwzględnieniem ładunków substancji biogennych tj. azotu i fosforu, określeniu zawartości metali ciężkich w osadach dennych tego cieku. Wskaźniki jakości wody wskazują na obecność zanieczyszczeń pochodzących ze zrzutu ścieków gospodarczych i komunalnych. Brak kanalizacji oraz usytuowanie nad brzegiem w/w potoku zabudowy mieszkalnej i gospodarczej powoduje, że odprowadzanie zanieczyszczeń (ścieków komunalnych i gospodarczych odbywa się bezpośrednio do niego. Należy podkreślić naturalny reżim hydrologiczny zlewni Potoku Toszeckiego. Brak jest tutaj dopływu wód obcych spoza terenu zlewni (transfery wód, zrzuty

137 ścieków). Fakt ten stanowi istotny element umożliwiający podjęcie działań w celu ochrony tego cieku. Jednocześnie uzyskane wyniki mogą stanowić podstawę dla oceny procesów samooczyszczania i wymywania zanieczyszczeń z gleb zlewni. Potok Toszecki bowiem reaguje szybko i wyraźnie na wielkość opadów atmosferycznych. Wyraźna zależność między miesięcznymi sumami opadów a wielkością przepływu dobowego wskazuje na małą retencyjność zlewni. Z opracowanego bilansu wynika, że Potok Toszecki wprowadza do zbiornika ładunki zanieczyszczeń zagrażające zbiornikowi ze względu na proces szybkiej eutrofizacji. W szczególności dotyczy to ładunków mineralnych (azot azotanowy) form azotu. Wykazane w wynikach badań dominowanie azotanowej formy azotu w ogólnym ładunku tego pierwiastka wprowadzanym do zbiornika ze zlewni, wynika z przebiegającego procesu nitryfikacji glebowej. Ładunek azotu amonowego w zlewni zbiornika wydaje się być ustalony, co wskazuje na jego bytowo-gospodarcze pochodzenie. Wielkość ładunku amonowej formy azotu wprowadzanego do zbiornika w ciągu roku nie zmienia się, niezależnie od wielkości opadów atmosferycznych. Można zatem stwierdzić, że wykazano wpływ specyfiki zlewni (rolniczej) - na którą składa się jej stopień i sposób zaludnienia, rodzaj gospodarki oraz stopień sanitacji - na wielkość i rodzaj ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych ze zlewni do zbiornika. Należy stwierdzić, że: 1. Stan limnologiczny oraz fizyczno-chemiczny jakości wody zbiornika jest zły i wymaga natychmiastowego podjęcia działań i zabiegów ochronnych. 2. Zbiornik znajduje się na granicy wydolności. Stężenia substancji biogennych, w szczególności związków azotu i fosforu w wodzie są wysokie i stanowią czynnik powodujący postępująca eutrofizację zbiornika. Znajduje to odbicie w intensywnych zakwitach fitoplanktonu. Zbiornik silnie stratyfikuje na warstwy zróżnicowane termicznie i tlenowe. W hypolimnionie występują bardzo silne deficyty tlenu sięgające do warstwy epilimnionu. Obciążenie zbiornika związkami azotu i fosforu przekracza wielokrotnie wartości uznawane za niebezpieczne. 3. Główną przyczyną stanu zbiornika są zanieczyszczenia doprowadzane z wodą Potoku Toszeckiego, w szczególności zagrożenie stanowią ładunki substancją biogennych, azotu i fosforu. Wielkość ładunków doprowadzanych

138 do zbiornika zależy m.in. od warunków hydro-meteorologicznych. Zanieczyszczenie Potoku Toszeckiego odzwierciedla specyfikę i stan zlewni tego cieku. Spowodowane jest m.in. zrzutami ścieków sanitamogospodarczych oraz spływami powierzchniowymi ze zlewni o charakterze rolniczym. 4. Woda i osady denne Potoku Toszeckiego oraz zbiornika Pławniowickiego charakteryzują się niskimi stężeniami metali ciężkich oraz małą zawartością radionuklidów. Wskazuje to na brak dużych źródeł ścieków przemysłowych co sugeruje stosunkowo łatwe do przeprowadzenia i skuteczne administracyjno-decyzyjne zabiegi ochronne. 5. Specyfika zbiornika, jako ekosystemu jeziornego, posiadającego długi czas retencji powoduje powstawanie warunków dla intensywnego wykorzystywania substancji biogennych w procesie produkcji biomasy a w konsekwencji występowanie niekorzystnych zjawisk i procesów, wpływających na systematyczne pogarszanie jakości zasobów wodnych zbiornika. Poprawa jakości wód zbiornika Pławniowice Proces eutrofizacji ekosystemów w zbiorniku Pławniowice przybrał takie rozmiary, ze bez udziału człowieka w jego ratowaniu skazany byłby na degradację. Wody tego zbiornika należą do stojących, a nadmiar wprowadzanych do niego detergentów (w postaci środków piorących) i nawozów sztucznych pociąga za sobą pojawienie się dużej ilości związków azotu i fosforu. Proces ten jest przyjazny rozwojowi glonów szczególnie sinic, które masowo zakwitają a potem obumierają i gniją, powodując zanieczyszczenie zbiornika. Brak tlenu już na głębokości 4 m powoduje masowe gnicie glonów, wydzielając przy okazji siarkowodór, który jest toksyczny dla wielu organizmów. Najtańszą metodą do ratowania zbiornika wodnego w Pławniowicach okazała się metoda rekultywacji, którą pierwszy na świecie zastosował prof. Zbigniew Olszewski. Polega ona na wyprowadzeniu z dna zbiornika wody zalęgającej nad dnem. Metoda jest możliwą do realizacji w przypadku, gdy są możliwości spiętrzenia zbiornika i wykorzystania parcia hydrostatycznego wody napływającej. Powyższy zbiornik spełnia te kryteria.

139 Aby uratować zbiornik w Pławniowicach, gmina w 2003 roku podjęła się wykonania urządzenia do wymiany wody z warstw naddennych zbiornika wodnego Pławniowice. Decyzja na wykonanie w/w urządzenia została wydana przez Wojewodę Śląskiego 16 września 2002 roku. Urządzenie składa się z następujących elementów: stalowego kolektora wylotowego ustnika przed progiem jazu, trzech nitek rurociągów o średnicy 500 mm z polietylenu PE80, każdy o długości 350 m (ułożonych na dnie zbiornika) z koszami ssawnymi ustawionymi pionowo ok. 1,5m nad dnem obciążników betonowych do zatopienia rurociągów na dnie, elementów uzupełniających prowadnice zasuwy Odprowadzenie wód bogatych w substancje biogenne z warstw naddennych zbiornika wodnego Pławniowice w ilości 0,3 m 3 /s powinno spowodować zapobiegnięcie dalszej postępującej eutrofizacji zbiornika i poprawy jakości zgromadzonej w nim wody. STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH Ogólnie zanieczyszczenie wód powierzchniowych jest wynikiem oddziaływania różnych czynników antropogenicznych takich jak: urbanizacja, rolnictwo, uprzemysłowienie. Do głównych przyczyn zagrożenia zasobów i jakości wód na terenie Gminy należy zaliczyć: emisję ścieków ze źródeł przemysłowych i komunalnych, odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych, niekontrolowane odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji sanitarnej, odprowadzanie ścieków sanitarnych do kanalizacji deszczowej, niewystarczające skanalizowanie wiejskich obszarów gminy, niewłaściwy sposób postępowania z wodami opadowymi i roztopowymi, spływ powierzchniowy biogenów z pól i niewłaściwe składowanie nawozów naturalnych, lokalne podtopienia użytków rolniczych.

140 Na jakość wód wyraźny wpływ wywiera gospodarka ściekowa. Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich. Prowadzone na szeroką skalę wodociągowanie wsi nie było zsynchronizowane z równoczesną budową sieci kanalizacyjnej, co w efekcie doprowadziło do powstania dużej ilości ścieków, które często w stanie surowym trafiają do odbiorników. Jednym z głównych problemów występujących na terenie Gminy, gdzie bardzo ważną funkcję pełni rolnictwo, są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie związkami biogennymi (azotem i fosforem) właśnie pochodzenia rolniczego. Ponadto duże zagrożenie stanowi niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów sztucznych i organicznych, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych. Melioracje wodne szczegółowe polegają na regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków rolnych przed powodziami. Zagrożenie dla zasobów wód stanowi niewłaściwe użytkowanie melioracji wodnych, odprowadzanie nieoczyszczonych wód opadowych z powierzchni zanieczyszczonych bezpośrednio do odbiorników oraz niewłaściwie prowadzona gospodarka odpadami, jak np. dzikie wysypiska śmieci. WODY PODZIEMNE Zasoby wód podziemnych ściśle związane są z występującymi na obszarze Gminy Głównymi Zbiornikami Wód Podziemnych (GZWP). Są to zbiorniki: Czwartorzędowy - porowy, oznaczony numerem 351 o nazwie Pyskowice. W jego zasięgu znajdują się 2 regionalne punkty monitoringu wód podziemnych: nr 69 Niewiesze oraz nr 71 - Paczyna. Triasowy szczelinowo-krasowy, oznaczony numerem 330 o nazwie Gliwice. W jego zasięgu znajduje się 5 regionalnych oraz 5 krajowych punktów monitoringu wód podziemnych, m.in.: nr 16 Gliwice, nr 86 Karchowice.

141 Monitoring głównych zbiorników wód podziemnych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę do picia Jakość wód podziemnych Dane dotyczące jakości wód podziemnych przedstawiono w oparciu o dostępne opracowania i materiały dokumentacyjne, głownie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Katowicach.

142 Wody I klasy jakości W klasyfikacji pięciostopniowej wody I klasy to wody bardzo dobrej jakości. W odniesieniu do wód powierzchniowych: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1, b) wartość wskaźników jakości wody nie wskazują na żadne oddziaływanie antropogeniczne. W odniesieniu do wód podziemnych: a) wartości wskaźników jakości wody są kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej, b) żaden ze wskaźników jakości wody nie przekracza wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Wody II klasy jakości W klasyfikacji pięciostopniowej wody II klasy to wody dobrej jakości. W odniesieniu do wód powierzchniowych: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2, b) wartość biologicznych wskaźników jakości wody wskazują na niewielki wpływ oddziaływania czynników antropogenicznych. W odniesieniu do wód podziemnych: a) wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne, b) wskaźniki jakości wody, z wyjątkiem żelaza i manganu, nie przekraczają wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; Wody III klasy jakości W klasyfikacji pięciostopniowej wody III klasy to wody zadowalającej jakości. W odniesieniu do wód powierzchniowych: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do

143 zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. W odniesieniu do wód podziemnych: a) wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego, b) mniejsza część wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; Wody IV klasy jakości W klasyfikacji pięciostopniowej wody IV klasy to wody niezadowalającej jakości. W odniesieniu do wód powierzchniowych: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3, b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych; W odniesieniu do wód podziemnych: a) wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów oraz słabego oddziaływania antropogenicznego, b) większość wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; Wody V klasy jakości W klasyfikacji pięciostopniowej wody V klasy to wody złej jakości. W odniesieniu do wód powierzchniowych: a) nie spełniają wymagań dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych. W odniesieniu do wód podziemnych:

144 a) wartości wskaźników jakości wody potwierdzają oddziaływania antropogeniczne, b) woda nie spełnia wymagań określonych dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Czwartorzędowe piętro wodonośne Utwory czwartorzędowe to głównie plejstoceńskie osady lodowcowe i wodnolodowcowe wieku zlodowacenia środkowopolskiego, o dużym zróżnicowaniu miąższości i wykształcenia zarówno w rozprzestrzenieniu poziomym jak i w profilu pionowym. Na obszarze powiatu występowanie poziomów wodonośnych w tych utworach związane jest z dolinami Kłodnicy i Bierawki, których zarówno przebieg, jak i profil występujących w ich obrębie utworów, jest słabo rozpoznany. Dolina Kłodnicy występuje w centralnej części powiatu gliwickiego i rozciąga się od Pyskowic pasem o szerokości 5-7 km w kierunku zachodnim po granicę powiatu. Występuje głównie na terenie gmin i Pyskowice oraz w południowej części gminy Toszek. Północną krawędź pradoliny Kłodnicy w stanowią wyniesienia utworów triasu ( m n.p.m.) w obrębie swych wychodni. Przebieg użytkowego poziomu wodonośnego czwartorzędu wyznacza kierunek przebiegu centralnej części pradoliny. Potwierdzają to istniejące studnie eksploatujące ten poziom w rejonie Pławniowic. Zwierciadło wód ma najczęściej charakter swobodny i zalega na głębokości od 0,6 m do 15 m. Wartości współczynników filtracji kształtują się w granicach od poniżej 1 m/d do 21,2 m/d, a wydatek potencjalny studni jest zróżnicowany od 10 m3/h do ponad 120 m3/h, dominują wartości od 10 do 50 m3/h. Tabela Zestawienie typów hydrochemicznych wód podziemnych stwierdzonych w punktach monitoringowych L. P. Nr punktu 1 69 Nazwa punktu Nr zbiornika Typ wody wg zmodyfikowane j klasyfikacji Szczukariewa- Prikłońskiego CZWARTORZĘDOWE PIĘTRO WODONOŚNE-POROWE Niewiesz e TRIASOWE PIĘTRO WODONOŚNE 351 HCO 3 -Ca-Mg 1 16 Gliwice 330 HCO 3 -SO 4 -Ca- Mg

145 2 86 Karchowice 330 HCO 3 -SO 4 -Ca- Mg Tabela Zestawienie klas jakości wód podziemnych stwierdzonych w punktach monitoringowych L.P. Nume r punkt u Numer zbiorni ka Klasa jakośc i wód Składniki chemiczne decydujące o przynależności do danej klasy jakości Składniki chemiczne przekraczające wartości graniczne dla danej klasy jakości CZWARTORZĘDOWE PIĘTRO WODONOŚNE-POROWE II Fe, NH 4, PO 4, przew. Eh TRIASOWE PIĘTRO WODONOŚNE II Przew., PO III S. rozp., tw. węgl., NO 3, PO 4, Sr, SO 4, Tw. Og. przew., Eh Tabela Monitoring wód podziemnych GZWP nr 3346 za rok 2012 L.P. Wartości Nr punktu Klasa Wskaźniki zanieczyszcz obserwacyjn czystości zanieczyszczeń eń ego wód [mg/dm3] CZWARTORZĘDOWE PIĘTRO WODONOŚNE-POROWE 1 Azot azotanowy 69 <1 Ia 2 Zelazo 69 3,0-5,0 III 1 Azot azotanowy 2 Zelazo TRIASOWE PIĘTRO WODONOŚNE Ib Ib 16 <0,1 mg/dm3 Ia 86 <0,1 mg/dm3 Ia Badania monitoringowe wód podziemnych

146 Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie MŚ z 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896), które wyróżnia pięć klas jakości wód: klasa I wody bardzo dobrej jakości, klasa II wody dobrej jakości, klasa III wody zadowalającej jakości, klasa IV wody niezadowalającej jakości, klasa V wody złej jakości oraz dwa stany chemiczne wód: stan dobry (klasy I, II i III), stan słaby (klasy IV i V). Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, pod warunkiem, że mieszczą się one w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości. Jako niedopuszczalne przyjęto przekroczenie wartości granicznych oznaczonych w rozporządzeniu indeksem H wskaźników nieorganicznych: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, boru, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra oraz wskaźników organicznych: adsorbowanych związków chloroorganicznych (AOX), benzo/α/pirenu, benzenu, lotnych węglowodorów aromatycznych (BTX), substancji ropopochodnych, pestycydów, tetrachloroetenu, trichloroetenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).

147 Rysunek Regionalizacja słodkich wód podziemnych Polski wg Kleczkowskiego (2001)

148 Rysunek Integracja działań wiążących się z czynną ochroną wód podziemnych przez stosowanie dyrektyw UE, wg Quevauviller

149 Wstępna klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego wód województwa śląskiego

150 Jakość wód podziemnych badanych na terenie województwa śląskiego na tle jednolitych części wód podziemnych

151 7.1.2.Program poprawy dla pola: Jakość wód i stosunki wodne Cel strategiczny Dobry stan wód powierzchniowych i podziemnych. Racjonalizacja ich wykorzystania oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom Gminy wody pitnej odpowiedniej jakości Cele krótkoterminowe do roku 2016: Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do wód powierzchniowych i podziemnych. Racjonalna gospodarka wodna. Zwiększenie zasięgu oraz modernizacja infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej. Podjęcie działań zapobiegawczych i prewencyjnych związanych z nielegalnym zrzutem ścieków. Cele średnioterminowe do roku 2020: Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych. Ochrona wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, przemysłowych i rolniczych. Uporządkowanie gospodarki wodno ściekowej na terenie miasta i gminy poprzez budowę i modernizację sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, stacji uzdatniania wody. Uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy. Współpraca ponadlokalna w celu ochrony wód powierzchniowych i podziemnych.

152 ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY RUDZINIEC L. P. NAZWA ZADANIA LOKALIZACJ A LATA REALIZACJI KOSZT JEDNOSTKA REALIZUJĄCA 1 Uporządkowanie gospodarki ściekowej zł 2 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie Gminy ,00 zł Mieszkańcy 3 Inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych na terenie Gminy ,00 zł 4 Konserwacja urządzeń melioracyjnych praca ciągła ,00 zł Spółka wodna 5 Budowa płyt obornikowych ,00 zł Mieszkańcy - rolnicy 6 Budowa kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków dla miejscowości ,55 zł 7 Wymiana odcinków sieci wodociągowych cementowoazbestowych w sołectwie Pławniowice ul. Boczna, Cicha, Prosta, Wąska, Nowa, polna ,00 zł 8 Budowa sieci wodociągowej w Gminie ,00 zł. 9 Budowa kanalizacji deszczowej ,00 zł

153 7.2. Powietrze Stan aktualny Powietrze atmosferyczne należy do najważniejszych chronionych komponentów środowiska przyrodniczego. Obowiązujące regulacje prawne odnoszą się przede wszystkim do jego jakości oraz kontroli emisji w postaci pozwoleń na emisję gazów i pyłów. Ze względu na porozumienia międzynarodowe, ochrona powietrza atmosferycznego obejmuje również warstwę ozonową i klimat. W polskim prawie środowiskowym zakres i sposoby ochrony powietrza atmosferycznego są określane głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska. Przepisy te dotyczą ochrony zasobów środowiska przyrodniczego, przeciwdziałania zanieczyszczeniom, wydawania pozwoleń, opłat i kar administracyjnych za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. W efekcie ramy prawne ochrony powietrza atmosferycznego w Polsce wyznaczają następujące akty: A. Z zakresu prawa krajowego: 1)Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska i towarzyszące jej rozporządzenia, 2)Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o substancjach zubożających warstwę ozonową. B. Z zakresu prawa wspólnotowego: 1)Dyrektywa 96/62/WE z 1996 roku w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza wraz z dyrektywami córkami, 2)Dyrektywa 2001/81/WE z 2001 roku w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczeń powietrza, 3)Dyrektywa 1999/13/WE z 1999 roku w sprawie kontroli emisji lotnych związków organicznych ze stosowania rozpuszczalników organicznych, 4)Dyrektywa 94/63/WE z 1994 roku w sprawie kontroli emisji lotnych związków organicznych ze składowania paliwa i jego dystrybucji z terminali do stacji paliw,

154 5)Dyrektywa 2001/80/WE z 2001 roku w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania, 6)Dyrektywa 2003/87/WE z 2003 roku ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie, 7)Dyrektywy dotyczące zawartości określonych substancji w paliwach, 8)Dyrektywa IPPC (96/61/WE), 9)Rozporządzenie wspólnotowe 2037/2000 z 2000 roku w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. C. Z zakresu prawa międzynarodowego: 1)Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości z 1979 roku, 2)Protokół do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości, dotyczący długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości w Europie (EMEP) z 1984 roku, 3)Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z 1992 roku, 4)Protokół z Kioto z 1997 roku, 5)Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej z 1985 roku, 6)Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową z 1987 roku. Potrzeba prawnej ochrony powietrza jest skutkiem jego zanieczyszczenia, które w ustawie Prawo ochrony środowiska zostało zdefiniowane jako emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska (art. 3 pkt 49 u.p.o.ś.).

155 Postępująca urbanizacja przyczynia się do wzrostu liczby źródeł emisji zanieczyszczeń. Badania jakości powietrza potwierdzają, iż emisja antropogeniczna jest głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w województwie śląskim. Najczęściej stosowaną klasyfikacją źródeł emisji jest następujący podział: źródła punktowe związane z energetycznym spalaniem paliw i procesami technologicznymi w zakładach przemysłowych, źródła liniowe związane z komunikacją, źródła powierzchniowe niskiej emisji rozproszonej komunalno-bytowej i technologicznej. Realizując wymogi prawne Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Katowicach dokonuje corocznej oceny jakości powietrza w strefach (strefę stanowi aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys. lub obszar powiatu nie wchodzący w skład aglomeracji). W województwie śląskim wyznaczonych zostało 10 stref, dla których przeprowadzana jest coroczna ocena jakości powietrza: - Aglomeracja Górnośląska, - strefa tarnogórsko-będzińska, - strefa gliwicko-mikołowska, - Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska, - strefa raciborsko-wodzisławska, - strefa bieruosko-pszczyoska, - miasto Bielsko-Biała, - strefa bielsko-żywiecka, - miasto Częstochowa, - strefa częstochowsko-lubliniecka. WIOŚ dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odrębnie dla każdej substancji dokonuje klasyfikacji stref oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Na podstawie wyników monitoringu strefy dzieli się na: - strefy, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji (strefa C), - strefy, w których poziom choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji (strefa B),

156 - strefy, w których poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego (strefa A). KLASYFIKACJA STREF DLA PYŁU PM 10 KRYTERIUM OCHRONY ZDROWIA

157 KLASYFIKACJA STREF DLA BENZO(A)PIRENU KRYTERIUM OCHRONY ZDROWIA

158 KLASYFIKACJA STREF DLA OZONU KRYTERIUM OCHRONY ZDROWIA

159 EMISJA PUNKTOWA Emisja punktowa to emisja z procesów przemysłowych, energetyki i elektrociepłowni. Na obszarze województwa śląskiego zlokalizowanych jest 38 czynnych kopalni węgla kamiennego, 25 hut i zakładów hutniczych, 21 elektrowni i elektrociepłowni przemysłowych oraz 22 elektrownie i elektrociepłownie zawodowe. Najważniejsze gałęzie przemysłu to górnictwo, hutnictwo żelaza, cynku i ołowiu oraz produkcja energii elektrycznej. Województwo wytwarza 92% węgla kamiennego w Polsce, 83% samochodów, 70% stali surowej oraz 63% wyrobów walcowanych. To wyraźne skumulowanie na terenie województwa istotnych zakładów, instalacji przemysłowych, będących źródłem emisji substancji do powietrza w połączeniu z rozbudowaną siecią dróg i dużym natężeniem ruchu, przyczyniającym się do powstawania emisji komunikacyjnej oraz gęstą zabudową mieszkaniową, stanowi o niezadowalającej sytuacji w zakresie jakości powietrza na jego obszarze. EMISJA LINIOWA W ostatnich latach istotnie wzrosła dostępność pojazdów, praktycznie dla każdej grupy społecznej. Wynika to nie tylko z poprawy stopy życiowej w Polsce, ale także możliwości zakupu tanich, używanych pojazdów z zagranicy, których stan techniczny niejednokrotnie pozostawia wiele do życzenia. W związku z tym, praktycznie każda rodzina posiada już co najmniej jeden samochód. Jednocześnie w ostatnich latach spadł wskaźnik osób podróżujących jednym samochodem, co wiąże się nie tylko ze wzrostem kosztów podróży ale i wyższą emisją zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych. Do zmiany tej niekorzystnej sytuacji, zwłaszcza z punktu widzenia środowiska naturalnego, mogą przyczynić się wzrastające ceny paliw, które najprawdopodobniej zmuszą część społeczeństwa do zmiany nawyków na bardziej ekonomiczne. Nie bez znaczenia są też kampanie społeczne o tematyce ekologicznej, zachęcające do korzystania z komunikacji publicznej. Mimo wszystko, działania proekologiczne w tym zakresie prowadzone na terenie Gminy mogą skupiać się na propagowaniu ekonomicznego podróżowania samochodem (zorganizowanie dojazdów przy maksymalnym wykorzystaniu liczby miejsc w pojeździe, co zmniejsza koszty podróży i jednocześnie ogranicza emisję zanieczyszczeń na skutek mniejszej ilości spalonego paliwa) lub jeśli to tylko

160 możliwe, zastąpienie go rowerem, co wpływa nie tylko na środowisko, ale i stan zdrowia mieszkańców. Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zależny od natężenia ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Wielkość emisji ze źródeł komunikacyjnych zależna jest od ilości i rodzaju samochodów oraz rodzaju stosowanego paliwa jak również od procesów związanych ze zużyciem opon, hamulców a także ścierania nawierzchni dróg. Emisję związaną z ww. procesami zalicza się do tzw. emisji pozaspalinowej. Dodatkowy wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 ma tzw. emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg. System komunikacyjny ma istotny wpływ na stan jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. W Gminie największa emisja liniowa występuje w obrębie dróg krajowych i autostrad, ze względu na duże natężenie ruchu. Pomimo iż sieć dróg na terenie Gminy jest stale modernizowana i przebudowywana, to jednak ciągły wzrost ruchu samochodowego pociąga za sobą degradację stanu technicznego dróg a co za tym idzie zwiększenie hałasu komunikacyjnego i wzrost ilości zanieczyszczeń w powietrzu. W celu redukcji emisji zanieczyszczeń ze źródeł liniowych warto kontynuować działania polegające na poprawie stanu technicznego dróg już istniejących (w tym również likwidacja nieutwardzonych poboczy). Dodatkowym istotnym elementem przyczyniającym się do zmniejszenia emisji wtórnej z dróg, powinno być utrzymanie ulic w czystości, które korzystnie wpływa na zmniejszenie unosu pyłu z dróg również w okresie bezopadowym. EMISJA POWIERZCHNIOWA Źródłem emisji powierzchniowej, pochodzącej z sektora bytowego, są lokalne kotłownie i paleniska domowe. Mieszkańcy Gminy ogrzewają swoje domy głównie węglem, co przyczynia się do wysokiej emisji dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, sadzy oraz tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych. Coraz wyższe ceny paliw opałowych przyczyniają się z kolei do poszukiwania różnego rodzaju

161 oszczędności. Z tego powodu część mieszkańców spala w swoich piecach różnego rodzaju odpady, emitujące znaczne ilości zanieczyszczeń. Praktyka ta jest w dalszym ciągu powszechna dla obszarów wiejskich. Innym sposobem poszukiwania oszczędności jest wykorzystanie na cele ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej, odnawialnych źródeł energii. Montaż tego typu urządzeń wiąże się z dość wysokimi nakładami na etapie inwestycyjnym, natomiast w fazie eksploatacji wymaga ponoszenia znacznie niższych kosztów, niż w przypadku powszechnie stosowanych źródeł ciepła opalanych węglem, olejem czy gazem. Ze względu na coraz atrakcyjniejsze ceny urządzeń grzewczych bazujących na odnawialnych źródłach energii oraz dodatkowo możliwość współfinansowania takiej inwestycji np. z WFOŚiGW oraz funduszy Unii Europejskiej, będzie podejmowała działania mające na celu zachęcenie mieszkańców do wyposażenia budynków mieszkalnych w urządzenia bazujące na odnawialnych źródłach energii. Ponadto w ekologiczne instalacje grzewcze wyposażane będą stopniowo budynki użyteczności publicznej na terenie Gminy. Sposobem ograniczania niskiej emisji na terenie Gminy jest także termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, których przegrody zewnętrzne nie spełniają warunków technicznych w zakresie wartości współczynnika przenikania ciepła. Docieplenie ścian zewnętrznych, stropów lub stropodachów, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej oraz usprawnienia w zakresie instalacji c.o. i c.w.u. wiążą się z istotnym ograniczeniem zapotrzebowania budynku na ciepło, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w ilości spalanego paliwa, a w rezultacie emisji zanieczyszczeń. Występująca na danym terenie struktura paliwowa wśród korzystających z indywidualnych źródeł ciepła jest bardzo istotna ze względu na jakość powietrza. Praktyka stosowana w całej Polsce wskazuje, iż w domowych kotłowniach nie tylko spalane są ww. paliwa ale również odpady, takie jak: plastik, guma itp. Zjawisko to powoduje zwiększone zanieczyszczenie powietrza szczególnie w okresie grzewczym, a toksyczne związki uwalniane do atmosfery podczas spalania paliw jak i odpadów mają fatalny wpływ na zdrowie społeczeństwa. Eksploatacja domowych pieców grzewczych odbywa się w ramach tzw. powszechnego korzystania ze środowiska i w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo ochrony środowiska nie wymaga uzyskania pozwoleń na wprowadzenie gazów i

162 pyłów do powietrza. W przypadku sektora bytowo-komunalnego nie ma opracowanych skutecznych i ekonomicznie zasadnych metod redukcji zanieczyszczeń poprzez urządzenia ochronne. Brak podstaw prawnych do zarządzenia wymiany starych, niskosprawnych i nieekologicznych kotłów i pieców węglowych przez osoby fizyczne jest poważną barierą do podjęcia działań zmierzających do ograniczenia ich oddziaływania na jakość powietrza. Dlatego też podejmowane działania powinny być w pierwszej kolejności skierowane na większe uświadomienie społeczeństwa i propagowanie szerszego wykorzystania paliw niskoemisyjnych, bardziej przyjaznych środowisku, których wykorzystanie przyczyni się do zmniejszenia tzw. niskiej emisji, jak również wyeliminuje spalanie odpadów. Najważniejsze problemy w zakresie jakości powietrza, zidentyfikowane na terenie województwa Śląskiego: wzrost emisji zanieczyszczeń ze źródeł liniowych komunikacyjnych, wzrost emisji pyłu zawieszonego PM10, SO2 i CO2, bardzo niski udział energii odnawialnej w ogólnym bilansie energetycznym. Problemy te, pomimo iż zostały sformułowane dla województwa, można odnieść także do Gminy. W wyniku spalania paliw naturalnych, oprócz ciepła, powstają również gazy spalinowe oraz w przypadku paliw stałych popioły i żużle. Skład spalin jest różny w zależności od rodzaju paliwa oraz samego procesu spalania, który wbrew pozorom jest procesem skomplikowanym, zależnym od temperatury, stosunku do ilości paliwa, rodzaju palnika lub paleniska i wielu innych czynników. Głównym składnikiem spalin powstających przy spalaniu paliw stałych jest dwutlenek węgla (CO2), w mniejszych ilościach dwutlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NOx), para wodna (H2O), sadza i pył. W przypadku paliw ciekłych i gazowych udział pary wodnej w spalinach jest większy i porównywalny z ilością CO2, natomiast nie ma w nich pyłu, a w przypadku gazu ziemnego SO2. Niektóre gatunki ropy naftowej także nie posiadają związków siarki. W spalinach pochodzących z paliw ciekłych i gazowych również występują, choć w mniejszych ilościach, tlenki azotu i sadza, gdyż ich obecność jest związana raczej z samym procesem spalania niż z rodzajem paliwa.

163 Tlenki węgla Z punku widzenia ochrony środowiska rozróżnia się dwa rodzaje dwutlenków węgla: przyjazny dla środowiska - o krótkim (trwającym od 1 roku do kilkudziesięciu lat) obiegu w przyrodzie, który powstaje w procesach utleniania biomasy (drewna, słomy, biopaliw i biomasy) i nieprzyjazny, który jest produktem spalania paliw nieodnawialnych (węgla, ropy, gazu), a cykl jego obiegu określa się w milionach lat. Tlenki siarki Głównym źródłem emisji SO2 jest energetyka 90%, natomiast za pozostałe 10% emisji odpowiada przemysł i komunikacja. Dwutlenek siarki, jako taki nie szkodzi środowisku, jednak w obecności ozonu O3, który powstaje podczas wyładowań atmosferycznych, przekształca się w bardzo niebezpieczny dla środowiska SO3, który łączy się w chmurach z parą wodną i spada na ziemię w postaci kwaśnego deszczu. Związki organiczne Związki organiczne w spalinach to głownie węglowodory alifatyczne (parafiny), które są praktycznie obojętne dla środowiska, oraz policykliczne węglowodory aromatyczne (wielopierścieniowe), które alergizują, podrażniają błony śluzowe, a nawet mogą wywoływać nowotwory. Najbardziej znany z tych wiązków do benzo/a/piren (BaP), który jest związkiem silnie rakotwórczym. Przyczyną powstawania tych węglowodorów jest niepełne spalanie paliw przy zbyt małej ilości powietrza, termiczny rozkład paliwa (piroliza) również wobec braku tlenu, a także gwałtowne schładzanie płomienia na skutek nierównomiernego spalania, rozruchu urządzenia lub spalania paliw w nieodpowiednich kotłach, palnikach lub silnikach. Sadza Głównym składnikiem sadzy, która tworzy ze spalinami lub powietrzem aerozol nazywany dymem, jest węgiel bezpostaciowy. Sadza zawiera także węglowodory. Ponieważ z węglowodorów aromatycznych sadza powstaje łatwiej niż z alifatycznych,

164 więc to one są drugim składnikiem sadzy. Należy zatem przypuszczać, że sadza może mieć, podobnie jak i węglowodory aromatyczne, działanie rakotwórcze. Pyły Pyły i popioły to stałe składniki mineralne, które pozostają po spaleniu paliw. Popiół i sadza stanowią główne składniki dymu, którego cząsteczki o rozmiarach nieprzekraczających 0,1 µm mają bardzo dobrze rozwiniętą powierzchnię, dzięki której adsorbują lotne toksyczne składniki spalin i dlatego są bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt, a także dla roślin. Najważniejsze negatywne skutki oddziaływania produktów spalania paliw nieodnawialnych, głównie węgla kamiennego i brunatnego, to pogłębienie się efektu cieplarnianego oraz powiększanie się stref występowania smogu. Kwaśny smog, zwany londyńskim, na skutek inwersji aerozolu, składającego się z tlenków siarki i pyłu ze spalonego węgla oraz mgły, zamiast unosić się jako cieplejszy od powietrza, opada na miasto i zatruwa jego mieszkańców. Wraz z rozwojem motoryzacji i komunikacji miejskiej, oprócz smogu londyńskiego, pojawił się nowy rodzaj smogu, zwany fotochemicznym, który atakuje w upalne lata. Smog ten zawiera, oprócz tlenków siarki i pyłów, także: tlenki azotu, związki organiczne, np. aldehydy, ketony, azotany i nadtlenki organiczne oraz ozon. W efekcie zamkniętego cyklu ponad 200 reakcji chemicznych, efekt smogu fotochemicznego pogłębia się, a jego produkty nie są obojętne dla środowiska. Wolne rodniki działają rakotwórczo, a ozon, który w stratosferze chroni nas przed promieniowaniem ultrafioletowym, w dolnych warstwach atmosfery jest równie niebezpieczny dla organizmów żywych jak związki rakotwórcze. Negatywne oddziaływanie energetyki konwencjonalnej na środowisko obejmuje ponadto: zakwaszenie atmosfery tlenkami siarki i azotu, wskutek czego giną lasy, zamiera życie w rzekach i jeziorach, brak tlenu w środowisku morskim, co jest następstwem emisji tlenków azotu, zaburza równowagę pokarmową w morzu ze szkodą dla żyjących w nim organizmów roślinnych i zwierzęcych,

165 zanieczyszczenie wód zaskórnych metalami ciężkimi wymywanymi z nieprawidłowo składowanych popiołów i żużli, a także produktami ubocznymi powstającymi podczas oczyszczania spalin metodami mokrymi i suchymi. Skażenie wody, ziemi i powietrza, wpływa na tempo wzrostu zachorowań i zaburzeń genetycznych wśród ludności zamieszkującej regiony o silnie rozwiniętym przemyśle. Obserwowana jest także wzmożona korozja konstrukcji żelbetonowych oraz coraz szybciej postępujące niszczenie dorobku kultury materialnej. W rejonach silnie uprzemysłowionych zamierają również lasy, zwłaszcza iglaste. (Źródło: Proekologiczne odnawialne źródła energii W. M. Lewandowski, Warszawa 2007) Zagrożenia wynikające z zanieczyszczeń powietrza są groźniejsze od zanieczyszczeń wód czy gleb, ze względu na nie dająca się kontrolować łatwość rozprzestrzeniania. EMISJA NAPŁYWOWA Na jakość powietrza w województwie śląskim wpływają również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł zlokalizowanych poza jego obszarem. Województwo śląskie sąsiaduje od zachodu z województwem opolskim, od północy z województwem łódzkim, od wschodu z świętokrzyskim i małopolskim, natomiast od południa z Republikami Czeską i Słowacką. Należy podkreślić, że obszar morawskośląski ma największą liczbę mieszkańców w Republice Czeskiej oraz największą gęstość zaludnienia mieszkańców na km², a ponadto należy do jednych z najbardziej uprzemysłowionych obszarów na terenie Republiki Czeskiej. Dominującą gałęzią gospodarki jest tam przemysł ciężki, zwłaszcza hutnictwo stali. Główne zakłady przemysłowe z kraju morawsko-śląskiego to m.in.: ArcelorMittal Ostrava a.s.; TŘINECKÉ ŽELEZÁRNY a.s.; Elektrárna Dětmarovice; Dalkia Ceska republika - Elektrarna Trebovice; OKD, OKK a.s. Koksovna Jan Sverma. W zakresie emisji powierzchniowej istotne znaczenie ma również emisja z indywidualnego ogrzewania mieszkań z 6 głównych miast takich jak: Ostrava, Frýdek-Místek, Opava, Třinec, Karvina, Český Těšín. Istotne znaczenie ma również emisja z transportu, którą szacuje się na podstawie danych dotyczących natężenia ruchu, z pomiarów wykonywanych przez właściwe służby z Republiki Czeskiej. Zestawienie wielkości emisji z poszczególnych rodzajów źródeł na terenie kraju morawsko-śląskiego, ilustruje poniższa tabela.

166 Jak wynika z powyższego zestawienia udział emisji punktowej na tle pozostałych kategorii jest wyraźny. Biorąc pod uwagę, że duże źródła przemysłowe posiadające wysokie emitory mają swój udział w transporcie zanieczyszczeń na znaczne odległości, ich wpływ na kształtowanie poziomów pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa śląskiego, a szczególnie stref takich jak: Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska, strefa raciborsko-wodzisławska, Bielsko-Biała oraz strefa bielsko-żywiecka może być znaczny. Emisje pochodzące ze źródeł powierzchniowych i liniowych kraju morawsko-śląskiego mają charakter bardziej lokalny aniżeli ma to miejsce w przypadku źródeł punktowych, jednak w określonych sytuacjach meteorologicznych ich udział w tle zanieczyszczeń na terenie analizowanych stref może być widoczny. STAN POWIETRZA Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w poszczególnych strefach. W rozumieniu założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy prawo ochrony środowiska, przygotowywanych w związku z transpozycją do prawa polskiego Dyrektywy 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości i czystszego powietrza dla Europy przyjmuje się, że od stycznia 2010 r. dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy, miasto nie będące aglomeracją o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy, pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Celem przeprowadzenia rocznej oceny jest: 1) klasyfikacja stref w oparciu o obowiązujące na dany rok kryteria,

167 2) uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń, 3) wskazanie wartości i obszarów przekroczeń wartości kryterialnych, 4) wskazanie potrzeb w zakresie niezbędnej modernizacji systemu monitoringu powietrza. Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego i celu długoterminowego określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w ustawie z dnia 13 kwietnia 2012 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2012, poz. 460) oraz w dyrektywie 2008/50/WE CAFE. W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie można wydzielić następujące klasy stref: klasa C stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe, klasa B stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, klasa A stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych.oraz dla ozonu klasa D1 stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego. Odorami nazywa się lotne związki chemiczne organiczne i nieorganiczne wyczuwane przez receptory węchowe przy bardzo niskich stężeniach i rejestrowane przez mózg jako nieprzyjemne (wg doc. dr hab. Zbigniewa Maklesa oraz dr inż. Magdaleny Galwas-Zakrzewskiej). Do źródeł wytwarzających gazy złowonne (odory) na terenie gminy można zaliczyć: odory towarzyszące hodowli (składowanie bądź nawożenie obornikiem, gnojówką, gnojowicą),

168 odory towarzyszące chemizacji w rolnictwie (wykonywanie oprysków), zbiorniki bezodpływowe (szamba), niezorganizowane źródła emisji z indywidualnych palenisk domowych, (np. spalanie odpadów z tworzyw sztucznych, gumy w paleniskach domowych), oczyszczalnie ścieków. W celu zapewnienia wysokiej jakości życia na terenie Gminy wynikającej m.in. z nieuciążliwej emisji złowonnej, konieczne jest konsekwentne postępowanie zarówno mieszkańców (poprzez wyeliminowanie spalania odpadów, rozszczelniania szamb) jak i władz Gminy (poprzez edukację ekologiczną mieszkańców, poszerzanie pasów zielenie izolacyjnych wokół obiektów uciążliwych zapachowo oraz przemyślane decyzje w zakresie wydawania pozwoleń na budowę dla obiektów będących źródłem emisji złowonnej) Program poprawy dla pola: Powietrze atmosferyczne Cel strategiczny Zapewnienie dobrej jakości powietrza atmosferycznego na terenie Gminy Osiągnięcie dobrej, a więc co najmniej normatywnej jakości powietrza na obszarze Gminy, będzie możliwe dzięki realizacji celów krótko- i średnioterminowych. Na cele te składają się konkretne zadania wskazane w tabeli. Cele krótkoterminowe (do roku 2016) i średnioterminowe (do roku 2020): Ograniczenie niskiej emisji, Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego, Ograniczenie emisji złowonnej, Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY L. Nazwa zadania Lokalizacj Lata Koszt Jednostka

169 p. a realizac ji realizująca CEL: OGRANICZENIE NISKIEJ EMISJI 1 Termomodernizacja budynków na terenie Gminy ,0 0 zł Wójt Gminy ; Mieszkańcy, podmioty gospodarcze 2 Racjonalizacja wykorzystania i modernizacja istniejących systemów grzewczych w budynkach użyteczności publicznej ,00 zł 3 Skuteczne egzekwowanie zakazu wypalania łąk, ściernisk i pól Koszty ponoszone w ramach wydatków administrac yjnych Wójt Gminy ; WIOŚ, RDOŚ, PSP, Policja 4 Skuteczne egzekwowanie zakazu spalania odpadów poza instalacjami do tego przeznaczonymi Koszty ponoszone w ramach wydatków administrac yjnych Wójt Gminy ; WIOŚ, PSP, Policja 5 Zapobieganie pożarom w lasach ,00 zł Właściciele lasów, Administracja Lasów Państwowych CEL: OGRANICZENIE UCIĄŻLIWOŚCI SYSTEMU KOMUNIKACYJNEGO 6 Kontynuowanie działań na rzecz poprawy jakości dróg publicznych ,0 0zł Wójt Gminy, Zarząd Dróg Powiatowych,

170 GDDKiA, Zarząd Dróg Wojewódzkich 6.1 Przebudowa dróg powiatowych Powiat Gliwicki ,0 0zł Zarząd Dróg Powiatowych 6.2 Przebudowa dróg krajowych ,0 0 ZŁ GDDKiA 6.3 Budowa chodników zł Wójt Gminy, ZDP, GDDKiA, Zarząd Dróg Wojewódzkich CEL: WZROST WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII 7 Promocja wykorzystania paliw alternatywnych w środkach transportu drogowego, obsługi rolnictwa, budownictwie i przemyśle ,00 zł Wójt Gminy 8 Montaż instalacji bazujących na odnawialnych źródłach energii w budynkach użyteczności publicznej ,00 zł Wójt Gminy Zakres działań, które powinny zapewnić jak najlepszą jakość powietrza i doprowadzić do obniżenia stanu zanieczyszczenia powietrza obejmuje zadania krótkoterminowe i długoterminowe. Na terenie Gminy przyjęto do realizacji zadanie długoterminowe pn.: Poprawa jakości powietrza i obniżenie poziomu substancji szkodliwych w powietrzu oraz utrzymanie tego stanu. W ramach realizacji zadań krótkoterminowych w zakresie ochrony powietrza na terenie Gminy poprawa jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji z procesów spalania paliw do celów grzewczych, ograniczenie niskiej emisji oraz

171 zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną przyjmuje się realizację następujących zadań szczegółowych: - przygotowanie Aktualizacji Programu Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE), - realizacja PONE na terenie Gminy poprzez stworzenie systemu zachęt do wymiany systemów grzewczych do uzyskania wymaganego efektu ekologicznego - prowadzenie edukacji ekologicznej młodzieży i dorosłych w zakresie ochrony powietrza - wdrożenie, koordynacja i monitoring działań naprawczych określonych w POP - rozbudowa sieci monitoringu jakości powietrza w strefie gliwicko - mikołowskiej o stację pomiarową pozwalającą na dokładne określenie stanu jakości powietrza na terenie Gminy, - uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymogów dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników nie powodujących nadmiernej niskiej emisji PM10, - wprowadzanie upraw roślin energetycznych na terenach zrekultywowanych w celu zapewnienia dodatkowego nośnika energii, - kontrola składów opału na terenie gminy w zakresie jakości sprzedawanych paliw, - kontrola dotrzymywania przez zakłady standardów emisyjnych, - prowadzenie planów rewitalizacji terenów wiejskich obejmujących modernizacji budynków wiejskich, terenów parków i zieleńców zmiany w układzie komunikacyjnym centrów gminy, zmiany w infrastrukturze miejskiej zapewniając poprawę komfortu mieszkańców, wyłączenia ruchu poszczególnych ulic w celu zmiany wykorzystania przestrzeni miejskich - stworzenie i utrzymywanie systemu informowania mieszkańców o aktualnym stanie zanieczyszczenia powietrza oraz o jego wpływie na zdrowie, - uwzględnienie w zamówieniach publicznych problemów ochrony powietrza, poprzez: odpowiednie przygotowywanie specyfikacji zamówień publicznych, które uwzględniać będą potrzeby ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (np. zakup środków transportu spełniających odpowiednie normy emisji spali; prowadzenie prac budowlanych w sposób ograniczający niezorganizowaną emisję pyłu do powietrza), - opracowanie planów działań na rzecz efektywnego zarządzania energią i ograniczania emisji gazów cieplarnianych - budowa i modernizacja systemów i urządzeń do redukcji zanieczyszczeń pyłowogazowych

172 - termomodernizacja budynków użyteczności publicznej, - wdrażanie projektów z zastosowaniem odnawialnych i alternatywnych źródeł energii lub zwiększenie udziału energii z odnawialnych źródeł w lokalnym bilansie energetycznym poprzez wdrożenie działań wynikających z Programu wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenach nieprzemysłowych województwa śląskiego, w tym: wykorzystanie biogazu (wdrożenie Programu budowy biogazowni rolniczych przy założeniu powstania do roku 2020 co najmniej jednej biogazowni w gminie), wykorzystanie biomasy (np. wprowadzanie upraw energetycznych na terenach zrekultywowanych w celu zapewnienia dodatkowego nośnika energii), wykorzystanie energii słonecznej, wykorzystanie energii wiatru, zastosowanie pomp ciepła, wykorzystanie energii wód kopalnianych, wykorzystanie energii spadku wód, wykorzystanie wód geotermalnych - zastosowanie technik zarządzania popytem (DSM) umożliwiających podwyższenie współczynnika czasu użytkowania największego obciążenia energii elektrycznej. Na cel krótkoterminowy: Poprawa warunków ruchu drogowego i ograniczenie emisji ze źródeł liniowych składają się następujące zadania: - modernizacja i rozbudowa dróg gminnych, - modernizacja i rozbudowa dróg powiatowych, - modernizacja układu komunikacyjnego dróg wojewódzkich i krajowych, - zakup pojazdów transportu publicznego o niskiej emisji spalin (w tym: zakup pojazdów spełniających normy emisji spalin Euro 5, zastosowanie w komunikacji miejskiej środków transportu zasilanych paliwem alternatywnym np. gazowym CNG lub odnawialnym (bioetanol) w miejsce oleju napędowego), - utrzymanie czystości dróg w celu ograniczenia emisji wtórnej (czyszczenie metodą mokrą), - inne działania mające na celu ograniczenie emisji z transportu (w tym rozwój komunikacji zbiorowej "przyjaznej dla użytkownika", prowadzenie odpowiedniej polityki parkingowej w centrach wymuszającej ograniczenia korzystania z samochodów), - monitoring pojazdów opuszczających place budów pod kątem ograniczenia zanieczyszczeń dróg, prowadzącego do niezorganizowanej emisji pyłu. Przewidziane do opracowania Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe zgodnie z Ustawą z dnia 10 kwietnia 1997 r.

173 Prawo energetyczne (Dz. U. 2012, poz. 1059) przypisują gminie szereg zadań koordynowanych w tym: - ocena planów rozwojowych przedsiębiorstw energetycznych i egzekwowanie wpisania zadań wynikających z planu inwestycyjnego gminy w tych planach zgodnie z Założeniami do planu zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, - współpraca między gminami w zakresie poszczególnych systemów energetycznych, - racjonalizacja użytkowania energii. Wykonane Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gmin powinny zostać opracowane do końca 2013 roku. Wynika to ze zmian w Ustawie Prawo energetyczne, który weszły w życie w marcu 2010r. Należy również monitorować inne dyrektywy unijne i przepisy, które mają wejść lub weszły w życie ostatnim czasie w zakresie: - znowelizowanej Ustawy Prawo budowlane wzbogaconej o przepisy dotyczące nadawaniacertyfikatów energetycznych budynków (obowiązuje od 1 stycznia 2009r.), - stosowania w gminach i starostwie powiatowym w uzasadnionych przypadkach w procedurze zamówień publicznych kryterium tzw. zielonych zamówień publicznych Hałas Stan aktualny Hałas w środowisku to wszelkiego rodzaju niepożądane, nieprzyjemne i uciążliwe dźwięki w danym miejscu i czasie. Jest zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego charakteryzującym się różnorodnością źródeł i powszechnością występowania, jednakże głównym źródłem hałasu (ponad 80%) pochodzi z dróg publicznych. Hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje około 13 mln osób, czyli ok. 35% ogółu mieszkańców Polski. Skutki oddziaływania hałasu i wibracji na człowieka i środowisko naturalne są bardzo dotkliwe. Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu i wibracji wyrażają się: a) szkodliwym działaniem na zdrowie ludności, b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy,

174 c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się, d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych, e) obniżeniem sprawności nauczania, f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi, g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki, h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną. Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji: a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza, b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych, c) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne). Hałas i wibracje powodują również ujemne skutki gospodarcze, takie jak: a) szybsze zużywanie się środków produkcji i transportu, b) pogorszenie jakości i przydatności terenów zagrożonych nadmiernym hałasem oraz zmniejszenie przydatności obiektów położonych na tych terenach, c) absencję chorobową spowodowaną hałasem i wibracjami, z czym są związane koszty leczenia, przechodzenia na renty inwalidzkie, utrata pracowników, d) pogorszenie jakości wyrobów (niezawodności, trwałości), e) utrudnienia w eksporcie wyrobów nie spełniających światowych wymagań ochrony przed hałasem i wibracjami. Głównymi źródłami hałasu w środowisku są:

175 - komunikacja: drogi lub linie kolejowe w tym torowiska tramwajowe poza pasem drogowym (hałas drogowy i kolejowy), starty, lądowania i przeloty statków powietrznych (hałas lotniczy) - przemysł (hałas przemysłowy). Hałas komunikacyjny pochodzi od środków transportu lotniczego, kolejowego i drogowego. Szczególnie narażone są tereny znajdujące się w pobliżu większych tras komunikacyjnych. Wynika to z dużej dynamiki wzrostu ilości środków transportu, zwłaszcza pojazdów samochodowych notowanego w ostatnich latach oraz wzmożonego ruchu tranzytowego (towarowego i osobowego) w komunikacji międzynarodowej. Hałas przemysłowy jest to hałas stworzony przez źródła zlokalizowane wewnątrz i na zewnątrz obiektów budowlanych różnego typu. Bywa on najczęstszą przyczyną skarg ludności. Wynika to między innymi z faktu, że hałasy tego typu mają najczęściej charakter ciągły, często o bardzo dokuczliwym brzmieniu. Największymi źródłami są zakłady przemysłowe, wytwórcze i rzemieślnicze. Monitoring hałasu obejmuje zarówno emisję hałasu jak i ocenę klimatu akustycznego. Ze względu na charakter zjawiska hałasu, pomiary w sieci krajowej i sieciach regionalnych międzywojewódzkich nie są realizowane. Sieci regionalne wojewódzkie obejmują badania wykonywane w zależności od potrzeb w miejscach o szczególnym zagrożeniu i obejmują pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich. Sieci lokalne obejmują pomiarami źródła przemysłowe i komunikacyjne. Na terenie Gminy nie jest prowadzony monitoring hałasu Hałas drogowy Hałas drogowy to hałas pochodzący od środków transportu, które poruszają się po wszelkiego rodzaju drogach nie będących drogami kolejowymi w tym po torach tramwajowych. Jest to hałas typu liniowego. O rozwoju danego regionu i powiązaniach z innymi ośrodkami świadczy stopień rozbudowania układu drogowego. Na terenie Gminy występują następujące typy dróg: - autostrada A-4, - droga krajowa DK nr 88 łącząca autostradę A-4 z Gliwicami,

176 - droga krajowa DK 40 relacji Kędzierzyn-Koźle Pyskowice, - droga wojewódzka nr 907 relacji Niewiesze Toszek, - drogi powiatowe oraz drogi gminne. Jako podstawowe i najbardziej znaczące, ze względu na atrakcyjność gospodarczą gminy oraz źródło hałasu komunikacyjnego, kwalifikowane są powiązania gminy w kierunku wschodnim do Katowic, Krakowa i zachodnim do Wrocławia droga krajowa nr 4 (autostrada A-4). W kwietniu 2010 roku opracowany został Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa śląskiego do roku 2013 dla terenów poza aglomeracjami, położonych wzdłuż dróg krajowych, ekspresowych, autostrad i linii kolejowych. W ramach Programu analizowany był odcinek autostrady A4 o długości 50,2 km, przebiegający min. przez gminę. W sąsiedztwie analizowanego odcinka autostrady A4 występują odcinki o niskim priorytecie narażenia na hałas - zabudowa podlegająca ochronie akustycznej znajduje się, w znacznej części przypadków, w dużej odległości od krawędzi jezdni. W związku z tym budynki te narażone są na oddziaływanie hałasu o wartości nieznacznie przekraczającej wartości dopuszczalne. W wyniku analizy stwierdzono, że bardzo ważnym elementem działań w kontekście ochrony przed hałasem jest właściwe planowanie przestrzenne, które powinno polegać przede wszystkim na zakazie lokalizacji budynków podlegających ochronie akustycznej na terenach, które znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Działania te powinny być skoordynowane i finansowane przede wszystkim ze środków zarządców dróg Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad czy jednostek samorządów terytorialnych oraz organizacji pozarządowych, których statut określa prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie ochrony środowiska. W przypadku Gminy najbardziej uciążliwe na wpływ hałasu komunikacyjnego są tereny przyległe do A-4 sołectwo Rzeczyce Kleszczów, Chechło, Łany a także sołectwa Łany, Niewiesze i Bycina przy drodze krajowej DK 40. Podstawowymi systemami transportowymi przewozów pasażerskich na terenie Gminy jest układ linii autobusowych oraz komunikacja samochodowa indywidualna. Część dróg, po których prowadzony jest ruch kołowy cechują niskie parametry

177 techniczne i zły stan nawierzchni dróg, który jest konsekwencją gwałtownego rozwoju motoryzacji, stałego wzrostu natężenia ruchu, nakładania się ruchu tranzytowego na ruch lokalny, dekapitalizacja zasobów drogowej infrastruktury komunikacyjnej i rozciąganie się godzin szczytu komunikacyjnego. To skutkuje stałym wzrostem uciążliwości hałasu wywołanych przez ruch drogowy oraz powstawaniem nowych obszarów będących w zasięgu uciążliwości hałasu. Należy się spodziewać przy tym, że w najbliższych latach natężenie ruchu kołowego będzie wzrastać, co przyczyni się do zwiększenia już i tak wysokiego natężenia hałasu. Hałas kolejowy Pod pojęciem hałasu kolejowego rozumie się hałas powstający w wyniku eksploatacji linii kolejowych. Przez teren Gminy przebiega linia kolejowa relacji Katowice - Opole oraz linia kolejowa Katowice Kędzierzyn Koźle. Ponadto na terenie Gminy istnieje system linii kolejowych wyłączających się z linii PKP związanych głównie z systemem punktów przeładunkowych. Ze względu na położenie linii kolejowych, tras ich przebiegu oraz częstość kursowania pociągów emisja hałasu wpływa tylko w bezpośredniej styczności (tj.: do zabudowań mieszkalnych oddalonych od linii kolejowej o około m) z zabudowaniami mieszkalnymi. Trasy linii kolejowych są tak prowadzone, aby jak najmniej wpływały pod wzglądem hałasu na otoczenie. Dlatego nie maja one większego wpływu na zabudowę mieszkaniową. Hałas przemysłowy Ze względu na charakter wiejski gminy, oddziaływanie hałasu pochodzącego ze źródeł przemysłowych jest bardzo małe i nie wpływa negatywnie na tło akustyczne gminy. Ewentualne zwiększenie jego poziomu może występować w sąsiedztwie niektórych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Do takich zakładów należą m.in.: warsztaty mechaniki pojazdowej, blacharskie, ślusarskie, stolarskie. Hałas pochodzący z tych źródeł stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym i dotyczy terenów zlokalizowanych w ich bezpośrednim sąsiedztwie.

178 Działalność gospodarcza w Gminie jest różnorodna. Wśród dużych podmiotów znajdują się Nadleśnictwo, Zakład Wyrobów Metalowych, Zakład Przetwórstwa Rolno-Spożywczego oraz Zakład Stolarski. Na terenie Gminy funkcjonują firmy, warsztaty oraz podmioty gospodarcze oferujące usługi o charakterze komercyjnym w tym jednostki handlu detalicznego, osoby fizyczne. Działalność tych podmiotów gospodarczych kształtuje klimat akustyczny poprzez ruch samochodowy (transport) w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Brak kompleksowych pomiarów hałasu na terenie Gminy w ostatnich latach uniemożliwia wnioskowanie na temat klimatu akustycznego analizowanego obszaru Program poprawy dla pola: hałas i wibracje Cel strategiczny Ograniczenie uciążliwości hałasu na terenie Gminy Cele krótkoterminowe do roku 2016: Ograniczenie emisji hałasu do środowiska. Cele średnioterminowe do roku 2019: - Utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, w których sytuacja akustyczna jest korzystna. - Ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez środki transportu w obszarach wzdłuż głównych dróg. - Wyeliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada obowiązującym normom. - Poprawa stanu dróg oraz ich doposażenie w systemy ochrony przed hałasem ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY RUDZINIEC L.P NAZWA ZADANIA LOKALIZACJA LATA KOSZT JEDNOSTKA

179 . REALIZACJI REALIZUJĄCA 1 Aktualizacja inwentaryzacji źródeł uciążliwości akustycznej b.d. Starosta Powiatowy 2 Utrzymanie, modernizacja i budowa nawierzchni dróg na terenie Gminy z infrastrukturą bd Wójt Gminy, Zarząd Dróg Powiatowych, Zarząd Dróg Wojewódzkich, GDDKiA 7.4. Promieniowanie elektromagnetyczne Stan aktualny W aktualnym stanie prawnym można wyróżnić promieniowanie: - jonizujące, występujące w wyniku użytkowania substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, przed którym ochrona unormowana jest w ustawie z 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe, - niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, związane ze zmianami pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez źródła energetyczne i radiokomunikacyjne, przed którym ochronę reguluje ustawa Prawo ochrony środowiska, w dziale VI pod nazwą Ochrona przed polami elektromagnetycznymi. Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych (PEM) zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł, jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast sztuczne pola elektromagnetyczne zaczęły pojawiać się w środowisku ponad sto lat temu i były związane z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie. Do najważniejszych źródeł promieniowania należą: stacje i linie energetyczne, nadajniki radiowe i telewizyjne oraz CB-radio i radiostacje amatorskie,

180 stacje bazowe telefonii komórkowej, wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji, urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe itp. Zgodnie z art. 3 pkt 18 u.p.o.ś przez pola elektromagnetyczne rozumie się pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Zgodnie z Ustawą, celem regulacji dotyczących pól elektromagnetycznych jest: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej lub na poziomie dopuszczalnych wartości, a w przypadku, gdy normy są przekroczone, zmniejszenie emisji pól do poziomu dopuszczalnego. Wartości dopuszczalne natężenia pól elektromagnetycznych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. (Dz. U. Nr 192, poz. 1883), podając je osobno dla terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz dla miejsc dostępnych dla ludzi, zgodnie z art. 122 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska. Owe dopuszczalne wartości są zgodne z rekomendacjami Rady Europy oraz zaleceniami międzynarodowych organizacji zajmujących się kwestiami ochrony przed promieniowaniem. W zakresie promieniowania elektromagnetycznego dla człowieka istotne są mikrofale, radiofale i fale o bardzo niskiej częstotliwości (VLF), a także fale o ekstremalnie niskiej częstotliwości (FW). Ważna cechą pól elektromagnetycznych jest to, że ich natężenie spada wraz z rosnąca odległością od źródła, które je wytwarza. Promieniowanie niejonizujące uważa się obecnie za jedno z poważniejszych zanieczyszczeń środowiska. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych. Może powodować wystąpienie zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów: rozrodczego, hormonalnego, krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Obecnie prowadzone są także badania nad wpływem promieniowania elektromagnetycznego na powstawanie nowotworów u człowieka. Na terenie Gminy nie są prowadzone badania monitorujące pola elektromagnetyczne, z wyjątkiem pomiarów kontrolnych np. przed oddaniem do użytkowania nowych instalacji emitujących pola elektromagnetyczne (zgodnie

181 z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Dz. U Nr 217 poz. 1833). SIECI I URZĄDZENIA WYSOKIEGO, ŚREDNIEGO I NISKIEGO NAPIĘCIA Na terenie Gminy są zlokalizowane następujące źródła niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego: a) częstotliwość przemysłowa 50 Hz: - napowietrzne linie elektroenergetyczne o napięciach znamionowych: 110, 220 i 400 kv, b). częstotliwości radiowe: - urządzenia radiokomunikacyjne, w tym głównie stacje bazowe telefonii komórkowej. Przez teren Gminy przebiegają napowietrzne linie elektroenergetyczne następujących relacji: a) Linia o napięciu znamionowym 400 kv (2-torowa): WIELOPOLE JOACHIMÓW, WIELOPOLE ROKITNICA, b) Linia o napięciu znamionowym 220 kv: BLACHOWNIA ŁAGISZA, których właścicielem są Polskie Sieci Elektroenergetyczne-Południe, Spółka z o.o. w Katowicach oraz b) Linia o napięciu znamionowym 110 kv: - KĘDZIERZYN-KOŹLE ELEKTROWNIA HALEMBA należąca do grupy TAURON. Siec wysokiego napięcia na terenie Gminy ma długość 19,03 km. Oprócz wymienionych źródeł niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości 50 Hz, na terenie gminy zlokalizowanych jest 10 stacji bazowych telefonii komórkowych: w Pławniowicach (2 stacje), Rzeczycach, Rudzińcu

182 (4 stacje), Bojszowie, Kleszczowie i Bycinie, należące do 3 operatorów. Stacje bazowe telefonii komórkowej pracują wyłącznie w paśmie mikrofalowym, tzn. na częstotliwościach powyżej 300 MHz. Na maszcie antenowym w Rudzińcu, przy ul. Gliwickiej zainstalowana jest ponadto antena linii radiowej, skierowana w kierunku masztu TP S.A. w Gliwicach, należąca do Zakładu Radiokomunikacji i Teletransmisji TP S.A. Ponadto na terenie Gminy zlokalizowane są inne obiekty radiokomunikacyjne, pracujące zarówno w paśmie mikrofalowym, jak również w zakresie częstotliwości radiowych. Są to urządzenia małej mocy, nie wymagające uzyskania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych do środowiska.

183 Mapa rozmieszczenie infrastruktury elektroenergetycznej na terenie województwa śląskiego Źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego

184 7.4.2.Program poprawy dla pola: Promieniowanie elektromagnetyczne Cel strategiczny Ochrona przed działaniem promieniowania elektromagnetycznego Dynamiczny postęp technologiczny obliguje do wyznaczenia celów i zadań także w obszarze promieniowania elekromagnetycznego. Pomimo braku dotychczasowych zidentyfikowanych przekroczeń dopuszczalnych norm w tym zakresie na terenie Gminy, nie jest wykluczone, że do 2019 r. zjawisko to wystąpi. W związku z tym, cele krótko- i średnioterminowe w analizowanym obszarze skoncentrowano na utrzymaniu promieniowania elektromagnetycznego na bezpiecznym poziomie. Osiągnięcie tak postawionych celów jest uwarunkowane realizacją kontentych zadań, ujętych w tabeli. Cel krótkoterminowy do roku 2016 i średnioterminowy do roku 2019: Zachowanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych norm. ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY L.P. NAZWA ZADANIA LOKALIZACJA LATA REALIZACJI KOSZT JEDNOSTKA REALIZUJĄCA CEL: ZACHOWANIE POZIOMÓW PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH PONIŻEJ DOPUSZCZALNYCH NORM 1 Inwentaryzacja źródeł emisji pól elektromagnetycznych i obszarów objętych oddziaływaniem pól b.d. Wójt Gminy we współpracy ze Starostą Powiatowym w Gliwiach, WIOŚ w Katowicach, Wojewoda Śląski 2 Badania pól elektromagnetycznych, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w b.d. WIOŚ w Katowicach

185 środowisku oraz sposobu sprawdzenia dotrzymywania tych poziomów 7.5.Poważne awarie i zagrożenia naturalne Stan aktualny ZAGROŻENIA NATURALNE ZAGROŻENIE POWODZIOWE Obszarami w szczególny sposób narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi są obszary położone nad rzeką Kłodnicą (także w wyniku awarii urządzeń Kanału Gliwickiego), położone nad ciekami stanowiącymi zlewnię Odry, w Rudzińcu najniżej położone tereny (ul. Stawowa) wzdłuż potoku Bojszówka, tereny między Kanałem Gliwickim a m. Łany Małe, w Poniszowicach ul. Strażacka od cieku wpływającego do potoku Toszeckiego, tereny wzdłuż potoku Toszeckiego, część wsi Widów od cieku dopływu potoku Chechelskiego. W razie przerwania wałów na zbiorniku Dzierżno Duże zalewany jest obszar od Taciszowa do Pławniowic wzdłuż Starego Kanału. W przypadku awarii zapory czołowej na zbiorniku Słupsko zatopieniu ulec może część m. Niewiesze przy drodze do Ujazdu oraz ośrodek wypoczynkowy. Zagrożenia tego typu powodowane są gwałtownym topnieniem śniegów, intensywnymi deszczami, zlodowaceniem rzek, krótkotrwałymi burzami oraz silnymi wiatrami. SUSZE W przypadku analizowanego obszaru zjawisko suszy występuje sporadycznie i z reguły nie stanowi nadmiernego zagrożenia dla zdrowia i życia, jednak w szczególnych przypadkach może być przyczyną strat materialnych, głównie na obszarach rolnych, związanych z działalnością człowieka. POŻARY Skutkiem długotrwałej suszy mogą być również pożary lasów. Występujące na terenie Gminy lasy, wchodzące w skład obszaru Nadleśnictwa i Kędzierzyn Koźle, zaliczone są do I kategorii zagrożenia pożarowego, oznaczającej duże zagrożenie pożarowe zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia

186 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz. U Nr 58, poz. 405 z późn. zm.) Z ogólnej powierzchni lasów w Gminie (37,5% jej powierzchni zajmują lasy) większość stanowią lasy Nadleśnictwa. Wykazują one dobry stan zabezpieczenia przeciwpożarowego. Odmienna sytuacja ma miejsce w lasach prywatnych, w których powstaje blisko 60% wszystkich pożarów w kraju. Kategorie zagrożenia lasów w województwach opolskim i śląskim Oprócz suszy przyczynami pożarów lasów mogą być: uderzenia piorunów, podpalenia, sabotaż oraz zaprószenie ognia. OSUWISKA Ruchy masowe ziemi stanowią w niektórych przypadkach zagrożenie dla obiektów budowlanych posadowionych na uruchomionej powierzchni oraz zagrożenie dla życia i zdrowia. Na obszarze Gminy występują tereny zagrożone

187 osuwaniem się mas ziemnych co skutkuje ograniczeniami zabudowy i wprowadzeniem procedur zapewniających bezpieczeństwo ludzi i mienia. HURAGANY, GRADOBICIA I OBLODZENIA Prawdopodobieństwo powstania na terenie Gminy huraganów czy przejścia trąb powietrznych jest niewielkie. Nie można ich jednak wykluczyć. Bardziej prawdopodobne są silne wichury, których prędkość dochodzi do ponad 100 km/h. Trudno jest określić obszary zagrożeń związanych z silnymi wiatrami, dlatego ważne jest możliwie wczesne podjęcie działań profilaktycznych oraz poinformowanie społeczeństwa o istniejącym zagrożeniu. Z kolei intensywne, trwające do kilku dni, opady deszczu wiążą się z zagrożeniem powodziowym oraz katastrofalnymi zatopieniami. Deszcze przechodzące w deszcz ze śniegiem powodują niebezpieczną gołoledź a osiadając na drzewach i infrastrukturze technicznej nadmiernie je obciążają i niejednokrotnie niszczą, powodując m.in. utrudnienia w komunikacji oraz awarie linii energetycznych, co paraliżuje pracę zakładów przemysłowych oraz znacznie utrudnia codzienne życie mieszkańców. Gradobicia, czyli intensywne opady gradu, występujące najczęściej z burzami, są zjawiskiem coraz częstszym w okresie letnim, powodując dotkliwe zniszczenia polonów i mienia. TRZĘSIENIA ZIEMI Na obszarze Gminy trzęsienia ziemi nie występują. POWAŻNE AWARIE Zagadnienia związane z poważnymi awariami zostały uregulowane przede wszystkim w ustawie Prawo ochrony środowiska (tytuł IV Poważne awarie ). Definicja ustawowa określa poważną awarię jako zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałą w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych sytuacji, prowadząca do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem (art. 3, ust. 23). Definicja ta jest zbieżna z Dyrektywą Seveso II (96/82/ WE) oraz Konwencją z 1992 r. w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych.

188 AWARIE ELEKTROWNI ATOMOWYCH, ATAKI TERRORYSTYCZNE Teren Gminy z uwagi na transgraniczne oddziaływanie narażony jest, podobnie jak cały teren kraju na awarie elektrowni atomowych na Ukrainie, Słowacji i Węgrzech, opierających się na przestarzałych technologiach, zbliżonych technologii, które stosowane były w Czarnobylu. Podobnie niskie ryzyko dotyczy ataków terrorystycznych, które mogą skutkować skażeniem środowiska na znacznych obszarach. AWARIE W ZAKŁADACH PRZEMYSŁOWYCH Zakładem stwarzającym zagrożenie awarią przemysłową jest każdy zakład, na którego terenie znajdują się substancje niebezpieczne, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Ze względu na rodzaj i ilość substancji niebezpiecznych zakłady dzielimy, zgodnie z art. 248, ust. 1 u.p.o.ś., na: zakłady o zwiększonym ryzyku zakłady, na których terenie znajdują się mniej niebezpieczne substancje lub ich ilość jest mniejsza, zakłady o dużym ryzyku. Ryzyko awarii przemysłowej na terenie gminy jest niewielkie z uwagi na brak umiejscowienia w/w podmiotów na jej terenie. Usytuowanie Gminy w kontekście województwa w zakresie rozmieszczenia terenów przemysłowych w województwie śląskim oraz w zakresie lokalizacji zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnych awarii na terenie województwa śląskiego przedstawiają mapy poniżej.

189 Tereny przemysłowe województwa śląskiego Lokalizacja zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnych awarii na terenie województwa śląskiego

190 TRANSPORT SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH Poważne zagrożenie w Gminie stanowi transport substancji niebezpiecznych w ruchu drogowym. Usytuowanie na terenie gminy ważnych szlaków komunikacyjnych stanowi nie tylko potencjał rozwojowy Gminy, ale także

191 zwiększa potencjalne możliwości wystąpienia zagrożeń związanych z transportem substancji niebezpiecznych. Transport drogowy Przez teren Gminy przebiega wiele istotnych szlaków komunikacyjnych: autostrada A4, droga krajowa DK nr 88 łącząca autostradę A-4 z Gliwicami, droga krajowa DK 40 relacji Kędzierzyn-Koźle Pyskowice, droga wojewódzka nr 907 relacji Niewiesze Toszek, którymi prowadzony jest transport z aglomeracji śląskiej w kierunkach zachodnich oraz z miast przemysłowych (Kędzierzyn Koźle) w kierunkach wschodnich. Duży ruch transportowy, zarówno drogowy, lotniczy, wodny, jaki i kolejowy zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii w konsekwencji wypadków kolizji i awarii technicznych pojazdów transportowych. Szlaki transportu kolejowego Przez teren Gminy przebiega linia kolejowa relacji Katowice - Opole oraz linia kolejowa Katowice Kędzierzyn Koźle. Transport towarowy to przede wszystkim przewozy węgla kamiennego, produktów przemysłu metalurgicznego, chemicznego oraz przewozy tranzytowe. Transport wodny Przez teren Gminy przebiega szlak Kanału Gliwickiego prowadzącego transport materiałowy z Portu Gliwickiego (stanowiącego kompleks stacji kolejowej, terminala celnego, wolnego obszaru celnego w Gliwicach, bazy magazynowej, parkingów i biur - jeden z elementów Śląskiego Centrum Logistyki), uważanego za najnowocześniejszy i najbardziej uniwersalny port śródlądowy w kraju (z uwagi na swój kształt, linie i konstrukcje nabrzeży portowych, układ basenów i powierzchnię akwatorium) o rocznej zdolności przeładunkowej około 2 milionów ton do Odry (Odrzańskiej Drogi Wodnej), a za jej pośrednictwem z siecią śródlądowych kanałów Europy Zachodniej oraz Morzem Bałtyckim. System transportu drogowego województwa śląskiego

192 Wśród innych zagrożeń, które mogą wystąpić na terenie Gminy, możemy wyróżnić: zagrożenia radiacyjne (skażenia promieniotwórcze), chemiczne

193 (zagrożenie toksycznymi środkami przemysłowymi i innymi substancjami chemicznymi), biologiczne: epidemie, epizootie (plagi zwierzęce), epifitozy (choroby populacji roślinnej), awarie urządzeń infrastruktury technicznej (gazowe, energetyczne, wodociągowe), terrorystyczne (z wykorzystaniem broni, bomb, materiałów wybuchowych, środków chemicznych oraz biologicznych) Program poprawy dla pola: Poważne awarie i zagrożenia naturalne Cel strategiczny Zapobieganie skutkom poważnych awarii i zagrożeniom naturalnym Cele krótkoterminowe do roku 2016: Dysponowanie sprawnym systemem zapobiegawczo interwencyjno - ratunkowym na wypadek wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej, Wzrost świadomości społecznej w zakresie zapobiegania awariom i klęskom naturalnym i postępowania w przypadku ich wystąpienia. Cele średnioterminowe do roku 2019: Minimalizacja ryzyka wystąpienia poważnej awarii, Ochrona ludności przed skutkami poważnej awarii lub klęski żywiołowej. ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY L.P. NAZWA ZADANIA LOKALIZACJA LATA REALIZACJI KOSZT JEDNOSTKA REALIZUJĄCA CEL: DYSPONOWANIE SPRAWNYM SYSTEMEM ZAPOBIEGAWCZO INTERWENCYJNO - RATUNKOWYM NA WYPADEK WYSTĄPIENIA POWAŻNEJ AWARII LUB KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ 1 Współdziałanie i współpraca z jednostkami ratowniczymi, specjalistami i ekspertami w zakresie wystąpienia na terenie Gminy poważnych awarii przemysłowych i klęsk żywiołowych zł ( zł/rok) Wójt Gminy, OSP, Policja

194 2 Utrzymywanie w gotowości sprawnego systemu zapobiegawczo interwencyjno - ratunkowym na wypadek wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej zł/ rok, w 2014 r zł Wójt Gminy OSP CEL: WZROST ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA AWARIOM I KLĘSKOM NATURALNYM I POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU ICH WYSTĄPIENIA 3 Prowadzenie działań edukacyjno - informacyjnych dla mieszkańców Gminy o możliwościach zapobiegania i zasadach postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej b.d. Wójt Gminy, OSP, Policja 8. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody 8.1.Ochrona przyrody i krajobrazu Stan aktualny FAUNA I FLORA Większa część gminy leży w obrębie prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowopolskie, makroregionu Nizina Śląska i mezoregionu Kotlina Raciborska, mającej na obszarze gminy swój północno-wschodni koniec. Niewielki fragment na południowo-wschodnim krańcu gminy należy do prowincji Wyżyny Polskie, podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska, makroregionu Wyżyna Śląska, mezoregionu Wyżyna Katowicka. Szata roślinna jest w dużym stopniu zmieniona wskutek działalności człowieka. Na terenie gminy przeważa krajobraz wiejski z kompleksami intensywnie użytkowanych gruntów ornych, łąk i pastwisk. Rozległe kompleksy pól i łąk położonych w

195 bezpośrednim sąsiedztwie lasów oraz zadrzewienia śródpolne stwarzają dogodne warunki bytowania drobnej zwierzyny i ptactwa. Obszary w całości zajęte przez uprawy zbóż są całkowicie pozbawione roślinności naturalnej. Poza monokulturą zbożową na terenie gminy występują nieużytki z wyraźnie zaznaczonym procesem sukcesji w kierunku zbiorowiska leśnego oraz sąsiadujące z nimi łąki. Wyższą warstwę stanowią liczne siewki oraz podrost składający się jaworów, jesionów i klonów jesionolistnych. Zbiorowiska leśne z kolei tworzy głównie bór sosnowy lub mieszany. Zbiorowiska te zajmują 37,5% powierzchni Gminy (około 6184 ha). Tereny leśne są zróżnicowane pod względem siedliskowym oraz pod względem walorów przyrodniczych. Zachowały się fragmenty następujących naturalnych zespołów roślinnych: - podgórski wilgotny bór trzcinnikowy (Calamagrostio villosae-pinetum) kompleksy leśne w południowej i południowo-zachodniej części Gminy zbiorowisko dominujące, - żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-fagetum) północna część Gminy, na północ od Kłodnicy, - niżowa dąbrowa acidofilna typu środkowoeuropejskiego (Calamagrostio-Quercetum petraeae) kompleksy leśne na południowo zachodnich krańcach Gminy, - bór mieszany (Querco roboris-pinetum) zbiorowisko w chwili obecnej najczęściej spotykane na terenie Gminy w postaci zbliżonej do naturalnej. - grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum) zbiorowisko uwarunkowane siedliskowo we wschodniej części obszaru Gminy, w chwili obecnej w postaci szczątkowej, - łęg jesionowo-wiązowy (Fraxino-Ulmetum) doliny cieków wodnych. Większość z tych lasów to lasy będące własnością Skarbu Państwa w administracji Nadleśnictwa, obręby: Pławniowice, Toszek (peryferyjnie). Ogólna powierzchnia lasów na terenie Gminy wynosi ok ha, z czego niemal 96% (6152 ha) pozostaje w administracji Lasów Państwowych. Obszary Lasów Państwowych i przylegające do nich enklawy lasów niepaństwowych skupione są w trzech głównych kompleksach: - główny kompleks las: Łącza Pławniowice Taciszów Rudno Kleszczów (południowo-zachodnia, zachodnia, południowa i środkowo-wschodnia część Gminy), którego północną granicę stanowi pradolina rz. Kłodnicy, Kanał Gliwicki oraz duże zbiorniki wodne: Pławniowice, Dzierżno Duże;

196 - las Chechło Widów - Niekarmia (północno-zachodnia część Gminy) pomiędzy doliną potoku: Chechelskiego i Toszeckiego; - las Bycina Paczyna (północno-wschodnia część Gminy). Kompleks nr 1 stanowi peryferyjny, wschodni fragment wielkiego pasma lasów kędzierzyńsko-rudnickich (charakterystyczny jest niemal 75%-owy udział największych kompleksów o powierzchni > 2000 ha). Dominujący udział ww. kompleksów leśnych wpływa z przyrodniczego i ekonomicznego punktu widzenia na ogólnie bardzo wysoką racjonalność gospodarki leśnej na terenie Gminy. Spośród biotycznych czynników środowiska oddziaływujących na istniejące drzewostany zaznacza się zwiększona aktywność szkodników pierwotnych w drzewostanach sosnowych, z uwagi na duży udział słabych siedlisk, brak podszytu, natomiast w drzewostanach liściastych intensywne żerowania zwójek i miernikowców wpływa na spadek przyrostu masy i owocowanie dębin. Gradacja kornika drukarza w I połowie lat 90-tych doprowadziła do znacznej redukcji występowania powierzchniowego świerka, natomiast uaktywniły się choroby grzybowe i szkodniki w uprawach i młodnikach. Spośród biotycznych czynników środowiska, powodujących ogólne osłabienie części istniejących drzewostanów istotne znaczenie posiadają szkody ze strony zwierzyny płowej (jeleniowate) w uprawach, młodnikach i starszych drzewostanach liściastych (dąb, buk, jawor, jesion). Ochrona upraw to głównie grodzenia, palikowanie sadzonek oraz zabezpieczanie chemiczne repelentami. Spośród czynników abiotycznych niewielkie znaczenie dla kondycji lasów posiadają ekstremalne warunki klimatyczne (silne wiatry, opady śniegu, ulewne deszcze). Generalnie stan sanitarny lasów uległ poprawie i można go ocenić jako dobry jednak drzewostany charakteryzują się obniżoną odpornością na oddziaływanie zespołu w/w czynników biotycznych i abiotycznych. Lesistość Gminy niemal o 50% przewyższa wskaźnik lesistości dla województwa śląskiego, jak również nieznacznie wskaźnik dla Powiatu Gliwickiego, należącego do najbardziej zalesionych obszarów woj. śląskiego. stanowi modele przykładowych działań sprzyjających planowaniu nowych zalesień i regulacji granicy rolnej. Jako tereny projektowane do zalesienia wyznaczono tereny bezpośrednio przylegające do kompleksów leśnych, z utrzymaniem ich często nieregularnych granic; tereny łęgowe dolin rzecznych, obrzeża zbiorników wodnych, poza strefą

197 aktywnych form rekreacji, zadrzewienia śródpolne spełniające rolę bazy pobytowej zwierzyny w jej szlakach migracyjnych pomiędzy kompleksami leśnymi. Bodźcem do wzrostu lesistości Gmin może być zwłaszcza powiązanie zalesień gruntów nieefektywnych z punktu widzenia gospodarki rolnej z prawem właściciela gruntu (rolnika) do uzyskania ekwiwalentu pieniężnego (nawet przez okres 20 lat) z tego tytułu, oraz dotacji Funduszu leśnego dla jednostek sektora Państwowego. Znaczna lesistość Gminy przy jednoczesnej wyraźnej przewadze powierzchni Lasów Państwowych, wprost przekłada się na ogólne znikome zainteresowanie właścicieli gruntów (rolników) tą formą zmiany profilu użytkowania gruntów. Skład fauny w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań, jest mocno ograniczony. Większe kompleksy upraw oraz lasy charakteryzują się większą różnorodnością. Jej przedstawicielem są: wiewiórka, jeż, kret, łasica zwyczajna, nietoperz, trzmielojad, jastrząb, krogulec, kania czarna, kobuz, skowronek, świergotek łąkowy, świerszczak, kuropatwa, bazant, łęczak, dymówka, oknówka, szpak, sikorka bogatka, modraszka, drozd śpiewak, kos, pokrzewka czarnołbista, kukułka, pliszka siwa, sójka, sroka, kruk, trznadel, ropucha zwyczajna, ropucha zielona, żaby, traszka zwyczajna, żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny, jaszczurka żyworódka, zwinka, padalec zwyczajny, sarna i lis. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody w miejscach rozrodu i regularnego przebywania zwierząt gatunków chronionych zabrania się dokonywania zmian polegających na wycinaniu drzew lub krzewów, prowadzeniu robót melioracyjnych, wznoszeniu obiektów, urządzeń i instalacji oraz prowadzeniu prac mających wpływ na ochronę miejsc rozrodu i regularnego przebywania tych zwierząt. Dopełnieniem obrazu przyrodniczego Gminy są atrakcyjne gospodarczo, turystycznie ale i krajobrazowo akweny wodne - Zbiornik Pławnowice o powierzchni około 224 ha, zarybiony głównie karpiem (22,7%), leszczem (14,7%) i sandaczem (8,6%) oraz Zbiornik Dzierżno Duże o powierzchni około 128 ha, zarybiony także leszczem (33,3%), karpiem (23,8%) i sandaczm (8,2%) oraz lokalne odcinki rzek, potoków, fragment Kanału Gliwickiego i drobne cieki na obszarach leśnych z rozproszonymi oczkami wodnymi. OBIEKTY I OBSZARY CHRONIONE W Polsce stosuje się następujące formy ochrony przyrody: parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, obszary

198 specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000, ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo-dokumentacyjne i użytki ekologiczne. Cztery pierwsze formy ochrony, tzn.: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu stanowiły krajową sieć obszarów chronionych, uzupełnionych przez obszary Natura 2000 oraz formy prawne (w świetle obecnych przepisów prawnych mogą być powołane uchwałą Rad Gminnych), obejmujące użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody. W Gminie powołano obiekty zaliczane do pomników przyrody w formie pojedynczych drzew: dąb szypułkowy w Rudzińcu, dąb szypułkowy w Bycinie oraz klon polny w Taciszowie, w formie pomnikowych grup drzew: w Rudzińcu 2 grupy po 3 dęby szypułkowe oraz w formie alei i szpalerów drzew pomnikowych: dąb szypułkowy i dąb czerwony szpaler 7 drzew w Rudnie, brzoza czarna aleja 20 drzew w Widowie Chechle. Lp. Data utworzenia Podstawa prawna Rozp. Nr 37/2004 Dz. U. z r. Nr 58 poz Rozp. Nr 33/2004 Dz. U. z r. Nr 56 poz Rozp. Nr 26/2004 Dz. U. z r. Nr 55 poz Rozp. Nr 25/2004 Dz. U. z r. Nr 55 poz Rozp. Nr 50/04 Dz. U. z 2004r. Nr 76 poz Rozp. Nr 51/05 z Nr 135 poz Rozp. Nr 56/05 Dz. U. z Nr 135 poz Aadres ul. Gliwicka ul. Dębowa Bycina ul. Szkolna Taciszów ul. Gliwicka ul. Kanałowa 9 Rudno ul. Górna Widów - Chechło Wyszczególnienie - rodzaj- Dąb szypułkowy 1 szt Dąb szypułkowy 1 szt Dąb szypułkowy 1 szt Klon polny 1 szt Dąb szypułkowy - grupa - 3 szt. Dąb szypułkowy, dąb czerwony - grupa szt. Brzoza czarna -aleja- 20 szt.

199 W dokumentach strategicznych Gminy ( Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego ) zaplanowano utworzenie kilkunastu obszarów chronionych, obejmujących łącznie około 85% powierzchni Gminy. Najważniejsze z nich to: - Dolina Kłodnicy proponowany do objęcia ochroną jako obszar chronionego krajobrazu (mozaika roślinności leśnej, łąkowej i agrocenoz) - Lasy kie proponowany do objęcia ochroną jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy (roślinność leśna oraz tereny bezpośrednio przylegające) - Lasy Chechło-Widów-Niekarmia proponowany do objęcia ochroną jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy (roślinność leśna oraz tereny bezpośrednio przylegające) TERENY ZIELENI Zgodnie z definicja tereny zieleni to tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzysząca ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym. W strukturze zieleni urządzonej Gminy szczególną rolę spełniają obiekty zabytkowe, objęte strefami ochrony konserwatorskiej Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków tj.: 1. Zespół pałacowo-parkowy z XIX w. w Pławniowicach. 2. Zespół pałacowo-parkowy z XIX w. w Rudzińcu z zachowanym układem zieleni. 3. Zespół pałacowo-parkowy z XVII/XVIII w. Bycinie. 4. Zespół dworsko-parkowy z XIX w. w Chechle. 5. Zespół dworsko-parkowy w Poniszowicach. 6. Pozostałości założeń folwarcznych: Dąbrówka (Bojszów) oraz Nowy Dwór (Rudno).

200 7. Pozostałość założenia dworsko-parkowego w Ligocie Łabędzkiej, 8. Zabytkowe drewniane kościoły w: Rudzińcu, Poniszowicach, Bojszowie. 9. Punkty i ciągi widokowe rozproszone na terenie Gminy, skierowane m. in. na dolinę Kłodnicy, śródpolne aleje drzew, dominanty brył i wież kościołów, tradycyjną historyczną zabudowę większości sołectw w Gminie. Spośród ww. obiektów, jedynie w obrębie punktów i panoram widokowych obowiązuje zakaz wprowadzania urządzonej zieleni wysokiej, natomiast w pozostałych przypadkach zieleń stanowi integralną część - do zachowania i pielęgnacji lub odtworzenia w ramach programów rewaloryzacyjnych obiektów zabytkowych. Wskazane są przy tym działania pielęgnacyjne, ponieważ starodrzew pozostałości parków podworskich, w otoczeniu kościołów, na cmentarzach wymaga w całości poprawy stanu zdrowotnego, sanitarnego i uczytelnienia kompozycji poprzez likwidację samosiewów. Większość ww. parków zabytkowych może również służyć celom publicznym. Charakterystyczny jest również udział w krajobrazie kulturowym starodrzewia przydrożnego, reprezentowanego przez historyczne, zabytkowe aleje drzew, m. in.: 1. Aleja brzóz czarnych w Chechle; 2. Aleja jesionowa: Pyskowice Bycina; 3. Aleja kasztanowa do folwarku w Pławnicowicach; 4. Aleja robiniowa, kasztanowcowa do folwarku Nowy Dwór ; 5. Aleja kasztanowcowa, lipowa w Rudzińcu; 6. Aleja jesionowa w Taciszowie; W kształtowaniu systemu terenów zielonych szczególną rolę stanowią zagospodarowane już tereny ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych (zadrzewień, zakrzaczeń, muraw trawiastych), towarzyszącej kąpieliskom z zespołem obsługi rekreacji i urządzeń sportowych, wzdłuż brzegów Jeziora Pławniowice i Dzierżno Duże, uzupełniane o bazę rekreacji wędkarskiej, w obrębie ww. akwenów oraz doliny Kłodnicy.

201 Także istniejący odcinek autostrady A4 wymaga stworzenia koncepcji zieleni izolacyjno-osłonowej wzdłuż ww. priorytetowej arterii komunikacyjnej jako osłony przyrodniczej dla rozciętych ekosystemów. Analiza zapisów planistycznych miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy wskazuje ponadto na konieczność wprowadzenia dodatkowych form zieleni urządzonej do terenów zabudowy mieszkaniowej (min. 60% niezabudowanej powierzchni działki), terenów i obiektów użyteczności publicznej (min. 70% niezabudowanej powierzchni działki), terenów komunikacyjnych ciągi zieleni izolacyjno-osłonowej w formie szpalerów lub kęp z udziałem krzewów z pozostawieniem luk umożliwiających otwarcia widokowe. Potencjał przyrodniczo-kulturowy Gminy wskazuje na konieczność realizacji ambitnych zamierzeń w zakresie realizacji wszystkich form zieleni urządzonej Program operacyjny dla pola: Ochrona przyrody i krajobrazu Cel strategiczny Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem bioróżnorodności oraz utrzymanie istniejących form ochrony przyrody. Cele krótkoterminowe do roku 2016: Zrównoważona gospodarka leśna Zachowanie bioróżnorodności zwłaszcza na terenach chronionych Cele średnioterminowe do roku 2019: Utrzymanie i ochrona obszarów o wysokich warunkach przyrodniczych Utrzymanie bioróżnorodności poprzez ochronę gatunkową roślin i zwierząt Powiązanie polityki środowiskowej z planowaniem przestrzennym ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY L.P. NAZWA ZADANIA LOKALIZACJA LATA REALIZACJI KOSZT JEDNOSTKA REALIZUJĄCA

202 1 Ochrona i waloryzacja obszarów cennych przyrodniczo zł Wójt Gminy 2 Prowadzenie gospodarki leśnej uwzględniającej wymogi ochrony prawnej konkretnych obszarów przyrodniczych b.d. Administracj a Lasów Państwowyc h, Właściciele lasów, 3 Zalesianie gruntów o niskiej klasie bonitacji zgodnie z Programem zwiększania lesistości Gminy b.d. ARiMR, właściciele lasów prywatnych, WFOŚiGW 4 Racjonalne gospodarowanie cennymi zasobami przyrodniczymi Gminy Wójt Gminy 5 Utrzymywanie istniejących form ochrony przyrody b.d. Konserwator Przyrody 6 Tworzenie nowych obszarów chronionych b.d. Wójt Gminy 7 Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego prawnych form ochrony przyrody zł Wójt Gminy 8.2.Gleby Stan aktualny Dobra jakość gleb na terenie Gminy w istotny sposób wpływa na jej potencjał. Gleby dobrej jakości oznaczają nie tylko zdrowe i wysokie plony, ale także warunkują prawidłowy rozwój człowieka, gdyż wraz z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarczają odpowiedniej ilości wysokokalorycznych składników odżywczych, witamin, substancji mineralnych, niezbędnych do budowy i właściwego funkcjonowania organizmu. Razem z pożywieniem człowiek pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju.

203 ze względu na duże wartości przyrodnicze, na które składają się atrakcyjne pod względem krajobrazowym tereny leśne, zielone doliny potoków i otwarte przestrzenie pól uprawnych, stanowi obszar o dużym potencjale turystycznym i krajoznawczym a ponadto, z uwagi na brak zagrożeń wynikających z zanieczyszczeń środowiska (gleby, wód czy powietrza) obszar o dużym potencjale rozwoju rolnictwa i przemysłu okołorolniczego położona jest na obszarze Wyżyny Śląsko Krakowskiej, w obrębie makroregionu Wyżyna Śląska. Pod względem geologicznym obszar ten położony jest w północno zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. przecięta jest rzeką Kłodnicą. Obszar Gminy zawiera się na wschodnim krańcu Wyżyny śląskiej, na południowym stoku grzbietu Chełmu na wysokości około metrów nad poziomem morza. Rzeźba terenu nadaje Gminie charakter lekko sfalowanej równiny porozcinanej wąwozami i parowami rzecznymi. Powierzchnia gminy wynosi ok ha, z czego ponad 45 % stanowią użytki rolne zlokalizowane głównie w północnej jej części (7445 ha). Grunty orne zajmują około 5746 ha powierzchni, pastwiska 649 ha, łąki 953 ha a sady 97 ha. Lasy i grunty leśne położone na analizowanym terenie zajmują około 35% powierzchni. Istnieją tu również trzy zbiorniki wodne: dwa w Pławinowicach i jeden w Rzeczycach. Przez teren Gminy przepływa rzeka Kłonica i znajduje się Kanał Gliwicki. Z budowy geologicznej wynika że obszar gminy położony jest na podłożu węglonośnych skał karbońskich, na których zalegają dolomity i wapienie środkowego triasu. Utwory czwartorzędowe to w dolinach rzek i potoków mady i piaski rzeczne, głównie gliny zwałowe, na przemian z piaskami i głazami akumulacji lodowcowej. Na terenie gminy występują gliny pseudobielicowe piaszczyste i gliniaste wykształcone z piasków gliniastych o różnym stopniu ziarnistości. Na dużych obszarach występują gleby brunatne wyługowane utworzone z piasków gliniastych i luźnych oraz glin lekkich. Pierwotnie przed degradacją spowodowaną eksploatacją górniczą dolinę rzeczną Kłodnicy wypełniały mady brunatne i pyłowe. Zanieczyszczenie atmosferyczne, toksyczne i zawodnienia spowodowały poważną degradację gleb poprzez ich zakwaszenie i lokalne skażenia toksyczne. Gleby tego rodzaju należą do kompleksu żytnio - ziemniaczanego o III i IV klasy bonitacji. W

204 zespole gleb ornych dominuje kompleks pszenny dobry, żytni oraz żytnio - ziemniaczany dobry i bardzo dobry. Najlepszymi pod względne rolniczej przydatności gleby występują w rejonie Chechła, Poniszowic, Widowa, Niekarmii, Słupska i Rudna. Na stan gleb na terenie Gminy wpływają głównie czynniki pochodzenia antropogenicznego. wydobywanie kopalin ze złóż (eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie i dlatego wymaga przywrócenia tych terenów do użytkowania rolniczego lub leśnego poprzez zalesianie gruntów zdegradowanych), nadmierne nawożenie (które może prowadzić do zatrucia metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach), działalność zakładów produkcyjno usługowych (w wyniku której do gleb mogą przedostawać się szkodliwe substancje), erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów, komunikacja i transport samochodowy (przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków komunikacyjnych), składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi czy odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska. Jakość gleb ma wpływ na rozmieszenie upraw rolniczych, ale zależy ona również od odpowiedniej wilgotności, nawożenia mineralno organicznego, warunków termicznych oraz opadów atmosferycznych. Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej, usługowej i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych. Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane są przez zabudowę terenu, utwardzanie i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów i wyrównań. Ważną rolę odgrywa emisja zanieczyszczeń powietrza i opad zanieczyszczeń oraz procesy chemicznego degradowania gleb przez niewłaściwie prowadzoną gospodarkę ściekową i odpadową. W obszarach dolinnych źródłem zanieczyszczeń gleb są wylewy rzek, zwłaszcza tych, które prowadzą wody zanieczyszczone. Czynnikami warunkującymi żyzność gleb należą budowa morfologiczna właściwości morfologiczne profilu glebowego, miąższość gleby i poziomu

205 próchnicznego, właściwości fizyczne skład granulometryczny, struktura i tekstura, porowatość-układ porów, właściwości termiczne, wodne i powietrzne (woda i powietrze jako czynniki antagonistyczne), właściwości chemiczne i fizykochemiczne zasobność w składniki pokarmowe. Znając wartości tych czynników w uprawianej glebie możliwe jest zastosowanie odpowiedniego nawożenia czy odpowiednich zabiegów agrotechnicznych w celu uzyskania wysokich plonów a także znane są uwarunkowania decydujące o zachowaniu gleby w należytym stanie fizykochemicznym (bez ryzyka degradacji). Podobnie jak na terenie całego powiatu gliwickiego w Gminie nawożenie gleby opiera się o obornik i nawozy naturalne, co przy uzupełnianiu ich niewielką ilością nawozów syntetycznych nie stwarza ryzyka skażenia chemicznego. Na zlecenie Powiatu Gliwickiego cyklicznie wykonywane są kontrolne badania gleb na terenach użytkowanych rolniczo w celu określenia kierunku, w jakim zmierza stan gleb, ich kwasowość, a także poziom zawartości metali ciężkich. W 2009 roku takie badania wykonane zostały w Gminie (a także Gminie Pilchowice). Wyniki kwasowości gleb użytków rolnych przedstawia poniższy wykres: Z wykresu wynika że na terenie Gminy przewagę mają gleby lekko kwaśne (38%) i obojętne (29%), w związku z tym potrzeby wapnowania gleby określono jako zbędne (43%), ograniczone (25%), konieczne, potrzebne i wskazane (32%). Uzyskane wyniki zawartości metali ciężkich takich jak ołów, kadm, miedź, cynk i nikiel w glebie w większości mieściły się w normach dopuszczalnych z niewielkimi

206 wyjątkami. Na rysunku poniżej zobrazowano lokalizację poboru próbki (nr 25) która wykazała przekroczenia w zakresie ołowiu, kadmu i miedzi na terenie gminy Program poprawy dla pola: Gleby Cel strategiczny Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją Cele krótkoterminowe do roku 2016: Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych i zdegradowanych Ograniczenie degradacji chemicznej i fizycznej gleb i gruntów Ochrona gleb przed niewłaściwą agrotechniką i nadmierną intensyfikacją produkcji rolnej oraz nadmiernym stosowaniem środków ochrony roślin i nawozów. Cele średnioterminowe do roku 2019: Zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej oraz poziomu zanieczyszczenia Ograniczenie degradacji gleb spowodowanej ich rolniczym wykorzystaniem bądź wydobywaniem kopalin Uaktualnienie informacji o jakości oraz zanieczyszczeniu gleb i gruntów na obszarze gminy Inwentaryzacja terenów zanieczyszczonych i zdegradowanych. ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY L.P. NAZWA ZADANIA LOKALIZACJA LATA REALIZACJI KOSZT JEDNOSTKA REALIZUJĄCA 1 Upowszechnianie zasad Kodeksu dobrej praktyki rolniczej b.d. Wójt Gminy, Starosta Gliwicki, WODR

207 2 3 4 Prowadzenie monitoringu jakości gleby Ograniczenie przeznaczenia gleb cennych rolniczo na cele nierolnicze i nieleśne Likwidacja dzikich wysypisk - WIOŚ Katowice zł Wójt Gminy zł Wójt Gminy 8.3.Surowce mineralne Stan aktualny położona jest na podłożu węglonośnych skał, na których zalegają dolomity i wapienie środkowego triasu. W budowie geologicznej główne znaczenie odgrywają utwory pochodzące z dolnego karbonu, dolnego permu, triasu, trzeciorzędu i czwartorzędu. Ze względu na tak duże zróżnicowanie wierzchniej warstwy skorupy na analizowanym terenie zalegają bardzo różnorakie skały. Są to przede wszystkim piaskowce, zlepieńce, skały osadowe, iłowce, mułowce i żwiry kwarcowe. Skały karbońskie przykryte są warstwą osadów fliszowych, są one reprezentowane przez piaskowce pstre oraz wapienie margliste. W okolicach Poniszowic występują również utwory związane ze zlodowaceniem Bałtyckim utwory eoliczne takie jak lessy, piaski eolicznie, osady dolin rzecznych i piaski jeziorne. W dolinach rzecznych występują mady. Udokumentowane złoża surowców mineralnych takich jak piaski tarasów akumulacyjnych zlodowacenia północnopolskiego występują w okolicy Chechła. Do niedawna prowadzona była również eksploatacja iłów jednak, wydobycie miało charakter lokalny a obecnie gospodarka wydobywcza nie jest prowadzona. Niewielki fragment Gminy położony jest ponadto na terenie obszaru górniczego zlikwidowanej w 1999 roku KWK Gliwice. Obecnie nie prowadzi się eksploatacji złóż węgla kamiennego, działalność kopalni nie spowodowała wystąpienia szkód górniczych zaś rekultywacja przeprowadzona została w kierunku rolniczo leśnym. Obecność zasobów naturalnych pod postacią zalegających na terenie Gminy kopalin niesie wiele korzyści, ale nakłada obowiązek dokonania wszelkich starań, aby ich ewentualna eksploatacja odbywała się zgodnie z obowiązującymi przepisami, co

208 zabezpiecza ich ochronę, ogranicza negatywny wpływ na środowisko podczas ich wydobycia i gwarantuje naprawę powstałych zniszczeń. Istnieje realna potrzeba stałego monitorowania tych obiektów pod kątem ochrony powierzchni ziemi i gleb Program poprawy w polu: Ochrona zasobów kopalin Cel strategiczny Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż oraz ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych Cele średnioterminowe do roku 2019: Minimalizacja negatywnego wpływu na środowisko przy eksploatacji kopalin. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Cele krótkoterminowe do roku 2016: Maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania. Ochrona złóż nieeksploatowanych poprzez uwzględnienie ich w planach zagospodarowania przestrzennego. ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY L.P. NAZWA ZADANIA LOKALIZACJA LATA REALIZACJI KOSZT JEDNOSTKA REALIZUJĄCA 1 Ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych b.d. przedsiębiorstw a będące właścicielem terenów 2 Rekultywacja terenów zdegradowanych przez eksploatację kopalin b.d. przedsiębiorstw a będące właścicielem terenów

209 9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii 9.1. Racjonalizacja zużycia wody Cel średnioterminowy Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne Osiągnięcie założonego celu, wynikającego bezpośrednio z Polityki Ekologicznej Państwa, będzie możliwe w przypadku podjęcia działań przez podmioty gospodarcze funkcjonujące na terenie Gminy, zużywające na cele produkcyjne znaczne zasoby wody, a także przez jednostki komunalne, gospodarujące miejsko-gminną infrastrukturą techniczną. Zgodnie z danymi GUS, zużycie wody przez wszystkich korzystających (zarówno na cele konsumpcyjne jak i produkcyjne) systematycznie spada. To pozytywne zjawisko może wynikać zarówno z coraz wyższych jednostkowych cen wody, opomiarowania zużycia jak i wzrostu świadomości mieszkańców i wykształcenia nawyków związanych z racjonalnym gospodarowaniem wodą. W celu dalszego zmniejszenia wodochłonności w strefie gospodarki, zakłady korzystające ze środowiska pobierające wodę, surowce i energię powinny stosować najlepsze dostępne techniki (BAT). Istotne jest wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w zakładach (normy ISO 14000), wprowadzanie zasad Czystej Produkcji oraz przystępowanie do programów sektorowych z dziedziny ochrony środowiska.oszczędne gospodarowanie wodą ma istotne znacznie dla środowiska naturalnego, a skala oszczędności zależy w głównej mierze od świadomości ekologicznej i determinacji mieszkańców Gminy. Proekologiczne rozwiązania powinny być także stosowane w budynkach użyteczności publicznej

210 usytuowanych na terenie Gminy. Dotychczasowe doświadczenia (zebrane w opracowaniu pt. Proekologiczne odnawialne źródła energii ), wskazują, że najważniejsze oszczędności wody uzyskuje się dzięki: - zainstalowaniu indywidualnych liczników wody w gospodarstwach domowych, - zastąpieniu tradycyjnych spłuczek o dużej pojemności rozwiązaniami o innej konstrukcji, umożliwiającymi 2-3 krotne zmniejszenie zużycia wody, - zastąpieniu zaworów dławicowych zaworami np. kulowymi, które mają mniejsze opory przepływu i nie wymagają wymiany uszczelek, - stosowaniu w bateriach umywalkowych, prysznicowych i kuchennych mieszaczy, które napowietrzają wodę, zwiększają jej efektywną objętość i tym samym zmniejszają jej pobór, - zastąpieniu wanien kabinami prysznicowymi, w których pobór wody jest 3-4 razy mniejszy, - zmianie systemu mycia w umywalkach i zlewozmywakach nie pod bieżącą wodą, - instalowaniu pralek i zmywarek o małym poborze wody. Cele krótkoterminowe i kierunki działań: 1. Zmniejszenie zapotrzebowania na wodę w zakładach przemysłowych i rolnictwie. 2. Wprowadzanie zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle. 3. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych. 4. Wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych (modernizacja urządzeń, instalacja liczników wody).

211 5. Prowadzenie działań edukacyjno informacyjnych, zarówno dla mieszkańców gminy, jak i podmiotów gospodarczych w zakresie konieczności i możliwości oszczędzania wody. Efekty wynikające z racjonalizacji zużycia wody: - zwiększenie regionalnych zasobów wodnych, - przywrócenie równowagi w środowisku wodnym, - ograniczenie deficytów wody, - zmniejszenie ilości wytwarzanych ścieków, a tym samym poprawa jakości wód, - ograniczanie marnotrawstwa wody, - ograniczenie nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych. ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY L.P. NAZWA ZADANIA LOKALIZACJA LATA REALIZACJI KOSZT JEDNOSTKA REALIZUJĄCA 1 Wdrażanie technologii wodo oszczędnych w przedsiębiorstwach b.d. Przedsiębiorc y 2 Analiza zużycia wody podziemnej przez mieszkańców, rolnictwo i działalność gospodarczą b.d. Wójt Gminy 3 Modernizacja sieci wodociągowej w celu ograniczenia strat wody na etapie przesyłu b.d. Wójt Gminy 4 Propagowanie zachowań sprzyjających oszczędzaniu wody przez działania edukacyjno-promocyjne (akcje, kampanie skierowane do wszystkich grup społecznych) zł Wójt Gminy, Placówki oświatowe,

212 9.2. Zrównoważone wykorzystanie energii Cel średnioterminowy Zmniejszenie zużycia energii na cele produkcyjne i komunalno-bytowe Do realizacji założonego celu, ze względu na wzrastające ceny energii, będą dążyć zarówno przedsiębiorcy, jak i władze oraz mieszkańcy Gminy. Zmniejszenie zużycia energii jest bowiem jedynym sposobem ograniczenia wydatków związanych z pozyskaniem energii elektrycznej jak i cieplnej. Jednym z warunków rozwoju współczesnego świata jest dążenie do zmniejszenia zużycia energii w różnych procesach. Dotyczy to także procesów, które służą do utrzymania komfortu klimatycznego i komfortu użytkowania w budynkach: ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, podgrzewania wody wodociągowej. Niżej wymienione fakty, mówiące, że: zasoby paliw są ograniczone, dostępność do paliw jest coraz trudniejsza, z uwagi na powyższe, ceny paliw będą miały tendencję wzrostową, należy ograniczać zanieczyszczenie środowiska produktami procesów spalania, świadczą o znacznej roli działań zmierzających do oszczędzania energii i jej efektywnego wykorzystania. W Polsce w wyniku przyjętej polityki społeczno-gospodarczej energia nie była szanowana, a w społeczeństwie zanikał nawyk oszczędnego jej użytkowania. Po roku 1990, wraz z wprowadzeniem gospodarki rynkowej, nastąpiło urealnienie cen nośników energii, co zmusiło jej odbiorców do szukania rozwiązań dających oszczędności w tym zakresie. Ochrona środowiska poprzez zmniejszenie zużycia energii nie musi wcale odbywać się kosztem obniżenia poziomu życia ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, rezygnacją z ogrzewania mieszkań, oświetlania ich i korzystania z coraz nowocześniejszych urządzeń gospodarstwa domowego oraz zaprzestaniem z

213 korzystania ze środków transportu. Energię można bowiem zaoszczędzić następującymi metodami: - modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej wytwarzania, jak i transportu, - wprowadzając nowe energooszczędne technologie w przemyśle, budownictwie, rolnictwie i gospodarstwach domowych, - promując oszczędzanie energii akcjami propagandowymi oraz wprowadzaniem zachęcających do oszczędzania bodźców ekonomicznych. Działania mające na celu racjonalizację zużycia energii będą w głównej mierze prowadzone przez podmioty gospodarcze, m.in. poprzez stosowanie energooszczędnych technologii produkcji, władze samorządowe pragnące minimalizować rachunki związane z dostawami paliw i energii elektrycznej na potrzeby infrastruktury publicznej. Zadaniem władz samorządowych będzie ponadto organizacja działań edukacyjnych i informacyjnych z zakresu upowszechniania metod racjonalizacji zużycia energii. Zrównoważone wykorzystanie energii dotyczy nie tylko przemysłu, energetyki i budownictwa, ponieważ także indywidualne gospodarstwa domowe mają ogromne możliwości ochrony środowiska poprzez energooszczędne budownictwo, energooszczędne systemy ogrzewania oraz oszczędzanie energii elektrycznej oraz oświetlenia. Przykładowe rozwiązania generujące oszczędności związane z oświetleniem obejmują: - korzystanie z optymalnej liczby punktów świetlnych, rozmieszczonych na właściwej wysokości i odległości od miejsca pracy lub wypoczynku, - odpowiedni dobór rodzaju oświetlenia w danych warunkach pracy, - utrzymanie powierzchni żarówek i osłon odblaskowych we właściwej czystości, - stosowanie samoczynnych wyłączników czasowych i włączników reagujących na ruch lub dźwięk do sterowania oświetleniem pomieszczeń mieszkalnych, klatek schodowych ulic, a nawet wystaw sklepowych. Cele krótkoterminowe i kierunki działań:

214 1. Restrukturyzacja gospodarki w kierunku ograniczania produkcji energochłonnej 2. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle, energetyce i gospodarce komunalnej 3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych oraz obiektach mieszkalnych, usługowych i przemysłowych 4. Poprawa parametrów energetycznych budynków, szczególnie nowobudowanych. 5. Racjonalizacja zużycia i oszczędzania energii przez społeczeństwo gminy 6. Stymulowanie i wspieranie przedsięwzięć w zakresie zmniejszania zużycia energii Efekty wynikające ze zmniejszenia energochłonności gospodarki obejmują: - zmniejszenie eksploatacji zasobów naturalnych, - spadek zużycia paliw, - zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza, - ograniczenie kosztów ochrony atmosfery przed zanieczyszczeniami, - zmniejszenie negatywnych oddziaływań zanieczyszczeń powietrza na środowisko, - zmniejszenie kosztów produkcji energii. ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY L.P. NAZWA ZADANIA LOKALIZACJA LATA REALIZACJI KOSZT JEDNOSTKA REALIZUJĄCA 1 Wdrażanie technologii energooszczędnych w przedsiębiorstwach b.d. Przedsiębiorcy 2 Zastąpienie tradycyjnych lamp ulicznych lampami energooszczędnymi z automatycznym sterowaniem b.d. Przedsiębiorstw o Energetyczne, jako właściciel urządzeń elektrycznych

215 Wójt Gminy 3 Termomodernizacja budynków na terenie Gminy b.d. Wójt Gminy, mieszkańcy, przedsiębiorcy 9.3. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Cel średnioterminow y Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 r. Powyższy cel sformułowano w oparciu o zapisy Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. (przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r. uchwałą nr 202/2009) w zakresie rozwoju wykorzystania OZE. Do korzyści wynikających ze stosowania odnawialnych źródeł energii można zaliczyć zmniejszenie negatywnego wpływu energetyki na środowisko naturalne. Dotyczy to przede wszystkim likwidacji tzw. niskiej emisji, która jest niezwykle uciążliwa dla środowiska naturalnego. Poza tym nie można zapomnieć, że mniejsza emisja przyczynia się do znaczącej poprawy jakości życia mieszkańców danego regionu., podobnie jak inne gminy środkowej części województwa śląskiego, obejmującej obszar powiatu gliwickiego posiada średni potencjał biomasy. Na terenie Gminy, według opracowania wykonanego przez Polską Akademię Nauk pn.: Odnawialne źródła energii i możliwości ich wykorzystania na terenach nieprzemysłowych województwa śląskiego występuje poniżej zobrazowany potencjał techniczny biogazu z biogazowi rolniczych, potencjał techniczny biomasy oraz potencjał techniczny energii wiatru.

216 Potencjał techniczny biogazu z biogazowni rolniczych Źródło: Odnawialne źródła energii i możliwości ich wykorzystania na terenach nieprzemysłowych województwa śląskiego, PAN, 2005

217 Potencjał techniczny biomasy Źródło: Odnawialne źródła energii i możliwości ich wykorzystania na terenach nieprzemysłowych województwa śląskiego, PAN, 2005 Na terenie Gminy występują także korzystne warunki do wykorzystania energii słonecznej do produkcji ciepłej wody użytkowej. Tendencje wykorzystania źródeł odnawialnych do produkcji energii są rosnące na terenie całego kraju, tym bardziej, że po pierwsze ceny tradycyjnych nośników energii są coraz wyższe, po drugie produkcja energii z nośników alternatywnych często jest dotowana (np. z dotacji unijnych, środków WFOŚiGW i NFOŚiGW czy w ramach realizacji Programu Ograniczania Niskiej Emisji) i po trzecie w społeczeństwie zauważalny jest znaczący wzrost świadomości ekologicznej. Cele krótkoterminowe oraz kierunki działań: 1. Sukcesywne zwiększenie udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii. 2. Zwiększenie wykorzystania energii z regionalnych źródeł odnawialnych do roku 2019 o 100% w stosunku do 2010 r. 3. Pozyskanie pozabudżetowych środków finansowych na finansowanie inwestycji w zakresie odnawialnych źródeł energii.