Plan Marshalla RADA EUROPY PLAN SCHUMANA

Transkrypt

1 Proszę Państwa!! Poniższy materiał jest z 2004 roku, dlatego też należy zwracać uwagę na mogące się pojawić nowe rozwiązania. MATERIAŁY INFORMACYJNE pt. WSPÓŁPRACA POLICJI W UNII EUROPEJSKIEJ Warszawa, luty 2004

2 Spis treści: Historia Integracji Europejskiej... str. 3 Instytucje Wspólnot Europejskich... str. 15 Sprawy Wewnętrzne i Wymiar Sprawiedliwości... str. 27 Międzynarodowa Współpraca Policyjna... str. 43 Europol... str. 55 Europejski Nakaz Aresztowania... str. 61 Decyzja Ramowa Rady z dnia 13 czerwca 2002 r... str. 77 Regionalne Centra Informacji Europejskiej... str

3 HISTORIA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ 2

4 Jak to się zaczęło? Plan Marshalla 5 czerwca 1947 r. Sekretarz Stanu USA, generał George Marshall w trakcie wystąpienia na Uniwerytecie Harvarda zwrócił się do państw Europy z propozycją pomocy finansowej. Pomoc miałaby być uwarunkowana stworzeniem międzynarodowej organizacji zajmującej się nadzorem i koordynacją programów odbudowy w poszczególnych państwach oraz środków finansowych na nią przekazywanych. W przekonaniu Stanów Zjednoczonych jedynie ściślejsza współpraca pomiędzy państwami Europy służyłaby jej politycznej i ekonomicznej odbudowie. Plan Marshalla był w istocie pierwszą próbą integracji europejskiej. Służyły temu takie posunięcia, jak zobowiązanie państw do współpracy politycznej i gospodarczej, liberalizacji i rozwoju handlu. 16 kwietnia 1948 r. została podpisana konwencja powołująca do życia Organizację Europejskiej Współpracy Ekonomicznej (OEEC). W jej skład weszło 16 krajów Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania i Włochy. Początkowo swe zainteresowanie Planem Marshalla zadeklarowały państwa leżące na wschód od żelaznej kurtyny Polska, Czechosłowacja, Węgry. Zdecydowany sprzeciw ZSRR sprawił, że musiały one wycofać się z planów wejścia do OEEC. 14 grudnia 1960 r. w miejsce OEEC powołano Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). W jej skład wchodzi obecnie kilkadziesiąt najbardziej rozwiniętych państw na świecie, w tym Polska. RADA EUROPY Była pierwszą próbą politycznego zjednoczenia Europy. Główny jej twórca, były premier Wielkiej Brytanii, Winston Churchill zakładał stworzenie organizacji demokratycznych państw Europy współpracujących za sobą w zakresie ochrony ideałów politycznych i wolności krajów o ustroju demokratycznym. 5 maja 1949 roku zwołany do Hagi Kongres Europejski, w którym uczestniczyło 800 wybitnych osobistości z 19 krajów, przekształcił się w Radę Europy. Dzień ten jest obecnie obchodzony jako Dzień Europy. Rada Europy jest odrębną organizacją międzynarodową nie stanowi części Wspólnot Europejskich. Tym niemniej obie organizacje ściśle ze sobą współpracują. W połowie lat 80. Unia Europejska przyjęła symbole Rady Europy hymn i flagę jako własne. Od 1991 roku członkiem Rady Europy jest Polska. PLAN SCHUMANA Za oficjalny początek historii Wspólnot Europejskich uważa się wystąpienie francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana, który dnia 9 maja 1950 roku ogłosił deklarację, będącą podstawą tzw. Planu Schumana. Inspiratorem i faktycznym twórcą zawartej w powyższej deklaracji koncepcji wspólnoty był inny francuski polityk Jean Monnet. 3

5 Plan Schumana przewidywał, że: produkcja strategicznych surowców węgla i stali powinna odbywać się pod kontrolą międzynarodowego organu niezależnego od władz państwowych krajów członkowskich, przekazanie przemysłu ciężkiego pod kontrolę ponadnarodowej organizacji zapobiegnie wybuchowi wojny w Europie, Wspólnota będzie być pierwszym etapem stworzenia federacji europejskiej, jaka jest potrzebna dla ochrony pokoju. Plan Schumana został skierowany do rządu Niemiec, ale jednocześnie zapraszał do uczestnictwa w nowej organizacji inne państwa europejskie. Francja szukała w pomyśle poddania kontroli rynku węgla i stali szansę na likwidację zagrożenia militarnego ze strony Niemiec i pojednanie ze swoim wschodnim sąsiadem. Z kolei dla Niemców przystąpienie do nowej organizacji europejskiej oznaczało przełamanie izolacji na arenie międzynarodowej. Idea stworzenia międzynarodowej organizacji była dla wszystkich państw doskonałą okazją na przezwyciężenie wzajemnej wrogości swoich narodów i powojenne pojednanie. Z uwagi na ogromne znaczenie Deklaracji Schumana dla losów powojennej Europy, dzień jej ogłoszenia - 9 maja jest obchodzony jako Dzień Unii Europejskiej. Deklaracja Schumana zastała przychylnie przyjęta przez państwa Europy Zachodniej - RFN, Belgię, Holandię, Luksemburg, Włochy i Francję. Stała się podstawą prowadzonych przez prawie dziewięć miesięcy ( r r.) negocjacji w sprawie stworzenia międzynarodowej organizacji kontrolującej produkcję węgla i stali w Europie Zachodniej - nazwanej ostatecznie Europejską Wspólnotą Węgla i Stali (EWWiS). EUROPEJSKA WSPÓLNOTA WĘGLA I STALI Negocjacje o powstaniu EWWiS zakończyły się podpisaniem 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali. Traktat paryski został przyjęty przez parlamenty narodowe państw członkowskich i wszedł w życie 22 lipca 1952 roku. Główne postanowienia Traktatu Paryskiego: utworzenie wspólnego rynku węgla i stali, obrotu żelazem i złomem i powierzenie kontroli jego funkcjonowania ponadnarodowej organizacji, koordynacja procesu modernizacji i rozwoju przemysłu ciężkiego, powierzenie Wspólnocie spraw związanych z poprawą warunków bytowych zatrudnionych w przemyśle ciężkim pracowników, Traktat o EWWiS nadawał organizacji osobowość prawną. W sierpniu 1952 r. zaczęły funkcjonować międzynarodowe instytucje EWWiS - Wysoka Władza, Zgromadzenie, Rada Ministrów, Trybunał Sprawiedliwości. Pierwszym przewodniczącym Wysokiej Władzy (odpowiednik dzisiejszej Komisji Europejskiej) został Jean Monnet. Wspólny rynek węgla zaczął funkcjonować 10 lutego 1953 r., stali - 1 maja 1953 r. Traktat o EWWiS zostaje zawarty na 50 lat. Traktat wygasł 25 lipca 2002 r. a Państwa Członkowskie Unii Europejskiej zdecydowały o nie przedłużaniu go, jednak wszystkie jego kompetencje przeszły na rzecz Wspólnoty Europejskiej. 4

6 Sukces polityczny i gospodarczy pierwszych lat funkcjonowania Wspólnoty sprawił, że politycy sześciu państw członkowskich rozpoczęli myśleć o poszerzeniu współpracy na zagadnienia polityki obronnej i zagranicznej. W praktyce oznaczało to przedstawienie projektu porozumienia o stworzeniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej i Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Europejska Wspólnota Obronna (EWO) Pomysł stworzenia europejskich sił zbrojnych, które byłyby kontrolowane i kierowane przez organ międzynarodowy. Europejskie wojsko miało mieć takie samo uzbrojenie, mundury, przewidywano taki sam system szkolenia i dowodzenia. Państwa nie mogłyby utrzymywać własnych narodowych sił zbrojnych na szczeblu powyżej batalionu. Wyjątkiem (przewidzianym dla Francji i Wielkiej Brytanii) miały być wojska stacjonujące w koloniach. Europejska Wspólnota Polityczna (EWP) Projekt stworzenia międzynarodowej organizacji, która koordynowałaby politykę zagraniczną państw należących do EWWiS. Oprócz dotychczasowych instytucji wspólnotowych planowano utworzenie dwuizbowego parlamentu wybieranego w powszechnych wyborach. Wspólnocie Politycznej, której zadaniem byłaby koordynacja polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, miała być podporządkowana Wspólnota Obronna i EWWiS. Twórcy obu projektów nie przewidzieli oporu polityków i obywateli państw europejskich, widzących w narodowym wojsku symbol niepodległości. Projekt o EWO został po burzliwej dyskusji odrzucony w 1954 roku przez francuskie Zgromadzenie Narodowe. Oznaczało to upadek projektów o Europejskiej Wspólnocie Obronnej i Europejskiej Wspólnocie Politycznej. UNIA ZACHODNIOEUROPEJSKA Niepowodzenie projektów utworzenia EWO i EWP skłoniło polityków europejskich do podpisania w Paryżu r. Traktatu o Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE). Jego sygnatariuszami były państwa EWWiS i Wielka Brytania. UZE stało się luźną organizacją koordynującą polityki obronne państw członkowskich. Nie stanowiło część WE przewidziano ją jako zupełnie odrębną organizację europejską. Traktat o utworzeniu UZE podpisano na 50 lat. Na szczycie Rady Europejskiej w Kolonii i Helsinkach w 1999 r. podjęto decyzję, by w roku 2004 UZE przekształcić w integralną część Unii Europejskiej. Powyższe decyzje znalazły potwierdzenie podczas szczytu w Nicei w grudniu 2000 roku. 5

7 KONFERENCJA W MESSYNIE Następnym krokiem procesu integracji europejskiej było nieformalne spotkanie ministrów spraw zagranicznych w Messynie na Sycylii (czerwiec 1955r.). Bezpośrednią przyczyną zwołania konferencji był kryzys instytucji wspólnoty wywołany dymisją ze stanowiska przewodniczącego Wysokiej Rady Jeana Monneta. Efektem szczytu było powołanie międzyrządowej komisji, której przewodniczył minister spraw zagranicznych Belgii Paul Henri Spaak. Do prac w komisji została zaproszona również Wielka Brytania, która odmówiła, obawiając się, że w udział w obecnej i planowanych wspólnotach ograniczy lub pozbawi ją suwerenności. Wynikiem prac komisji było opracowanie sprawozdania zwanego Raportem Spaaka, które zawierało koncepcje wspólnoty gospodarczej i współpracy w dziedzinie energii atomowej. Raport stał się podstawą przyszłych negocjacji zmierzających do rozbudowy dotychczasowych więzi między państwami EWWiS. Negocjacje trwały prawie rok (czerwiec 1956 r. - marzec 1957 r.). Efektem często burzliwych rozmów było podpisanie w stolicy Włoch - Rzymie dwóch traktatów: o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EWEA). Od miejsca podpisania noszą one nazwę Traktatów Rzymskich. Weszły one w życie 1 stycznia 1958 roku. Traktaty Rzymskie w przeciwieństwie do Traktatu paryskiego o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali - zostały podpisane na czas nieokreślony. EUROPEJSKA WSPÓLNOTA GOSPODARCZA Traktat o EWG zerwał z dotychczasową koncepcją integracji sektorowej - ograniczonej do współpracy w jednej lub kilku wybranych gałęziach przemysłu. Teraz integracja miała objąć całość gospodarek państw członkowskich. Celem utworzenia organizacji było: wspieranie rozwoju gospodarczego, podniesienie poziomu życia mieszkańców, zbliżenie polityk gospodarczych, stopniowe stworzenie wspólnego rynku dla wszystkich towarów i usług państw członkowskich. Z uwagi na skalę przedsięwzięcia Traktat nie zawiera szczegółowych przepisów prawnych dotyczących realizacji tak nakreślonych celów. Stanowi pewne ramy, wskazówki pokazujące kierunki polityki, pozostawiając EWG wypracowanie szczegółowych przepisów. Owe traktatowe ramy to wyeliminowanie w ciągu kilkunastu lat wszelkich ograniczeń chroniących rynki państw organizacji (taryfy celne, opłaty poza i parataryfowe). Efektem końcowym miało być utworzenie od 31 grudnia 1969 r. unii celnej. Gospodarka państw członkowskich miała funkcjonować w oparciu o cztery swobody: swobodny przepływ osób, swobodny przepływ usług, swobodny przepływ towarów, swobodny przepływ kapitału. Dalsze zbliżenie gospodarek państw EWG miało nastąpić przez ustanowienie wspólnej polityki rolnej, transportowej. Zagwarantowane przez Traktat stworzenie Europejskiego Funduszu Socjalnego i Banku Inwestycyjnego miało przyczynić się do 6

8 podniesienia poziomu życia mieszkańców i przyspieszyć rozwój gospodarczy państw EWG. Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) Celem Euratomu było stworzenie organizacji koordynującej pokojowe wykorzystanie energii atomowej przez państwa członkowskie. W tym celu państwa miały zakładać wspólne przedsiębiorstwa wykorzystujące energię atomową, prowadzić badania naukowe i wymieniać się uzyskanymi wynikami, ustanowić jednolite normy bezpieczeństwa i kontroli materiałów rozszczepialnych. TRAKTAT FUZYJNY Funkcjonowanie dla trzech Wspólnot Europejskich (WE) odrębnych organów zarządzających okazało się bardzo kosztowne i nieefektywne. Stąd pomysł połączenia instytucji trzech Wspólnot, który przeszedł do historii pod nazwą Traktatu Fuzyjnego (1965 r.). W miejsce Wysokiej Władzy EWWiS, Rady Ministrów EWG i EWEA, jako miejsce stanowienia prawa. Wspólne były też Zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości. KONCEPCJE PRZYSZŁOŚCI EUROPY Koniec lat 50. i lata 60. to okres ścierania się trzech wizji przyszłej Europy: Koncepcja Monneta - Europa ludów polegająca na dalszym pogłębianiu integracji w stronę stworzenia federacji europejskiej ze wspólną polityką gospodarczą, obronną i zagraniczną. Nie chcąc być posądzany o wykorzystywanie stanowiska przewodniczącego Wysokiej Władzy do forsowania swojej koncepcji, Monnet zrezygnował z niego poświęcając całą uwagę na propagowanie idei federacji europejskiej. Koncepcja Charlesa de Gaulle'a, który uważał, że należy zatrzymać dalszą integrację europejską na obecnym poziomie (francuskie nie dla dalszego pogłębiania i poszerzania Wspólnot), a w niektórych przypadkach np. prawo do stosowania weta, dążyć do rewizji porozumienia. Odrzucał wszelkie formy władzy, która ograniczałaby suwerenność kraju na rzecz jakieś ponadnarodowej organizacji. W wymiarze praktycznym oznaczało to, Francja za prezydentury de Gaulle'a (urząd sprawował w latach ) kilkakrotnie doprowadziła do kryzysu we Wspólnocie. Nie godząc się z podejmowaniem decyzji kwalifikowaną większością głosów de Gaulle przyjął taktykę pustego krzesła polegającą na bojkocie spotkań EWG. Doprowadziło to w 1965 r. do całkowitego paraliżu podejmowania decyzji we Wspólnotach. Ta sytuacja trwała tak długo aż pozostałe państwa zgodziły się z francuską koncepcją jednomyślnego podejmowania decyzji (tzw. kompromis luksemburski ). Francja dwukrotnie też sprzeciwiła się poszerzeniu Wspólnot o nowe państwa - Wielką Brytanię, Irlandię i Danię, widząc w tym zagrożenie dla swojej pozycji lidera. 7

9 Koncepcja angielska - Europa widziana jako strefa wolnego handlu. Angielską odpowiedzią na utworzenie EWG i Euratomu było powstanie w lipcu 1959 roku na mocy Traktatu Sztokholmskiego Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Celem organizacji było stopniowe znoszenie barier celnych między państwami członkowskimi. Traktat podpisały - Wielka Brytania, Szwecja, Norwegia, Szwajcaria, Austria, Portugalia, Dania. Nieudane próby rozszerzenia WE o Wielką Brytanię, Danię i Irlandię Sukcesy gospodarcze państw Szóstki skłoniły Wielką Brytanię do zmiany dotychczasowej polityki. Było to tym istotniejsze, że do tej pory Anglicy nie wyobrażali sobie uczestnictwa w organizacji, która w jakikolwiek sposób mogłaby decydować o polityce wewnętrznej i zagranicznej Anglii. Na drodze do rozszerzenia Wspólnot stanął generał de Gaulle, który na specjalnie w tym celu zorganizowanej konferencji prasowej (w styczniu 1963 roku) stwierdził, że Wielka Brytania nie jest gotowa do członkostwa. Swego stanowiska nie zmienił do końca swej prezydentury. De Gaulle obawiał się utraty części wpływów we Wspólnotach na rzecz Anglii, sądził że Wielka Brytania ze względu na swoją tradycje, historię, powiązania polityczne i gospodarcze, nie jest częścią Europy. Co więcej, uważał, że stanie się koniem trojańskim Stanów Zjednoczonych, które w ten sposób uzyskają kontrolę nad działalnością państw Szóstki. Brak zgody na rozszerzenie WE o Wielką Brytanię był równoznaczny z odmową dla Danii i Irlandii. Państwa te nie mogły funkcjonować gospodarczo bez ścisłej współpracy z Wielką Brytanią. Ponad 60% eksportu towarów irlandzkich (głównie rolnych) szła na rynek brytyjski. Wejście do Wspólnot oznaczałoby gospodarczą ruinę dla tego państwa. Prezydentura de Gaulle a całkowicie zahamowała proces rozszerzania i pogłębiania Wspólnot, a w niektórych dziedzinach (np. procedura głosowania większością) doszło do nieformalnego wycofania się z zobowiązań traktatowych. Dopiero odejście de Gaulle a i objęcie władzy we Francji przez prezydenta Georgesa Pompidou ( ) wyznacza nowy etap w historii Wspólnot. ROZSZERZENIE WSPÓLNOT O KOLEJNE PAŃSTWA Zmiana na stanowisku prezydenta Francji oznaczała otwarcie drzwi dla innych państw próbujących, jak dotąd bezskutecznie, dołączyć do grona Państw Szóstki. Jedną z pierwszych decyzji prezydenta Georgesa Pompidou była publiczna deklaracja na dalsze powiększenie WE o nowe państwa. 1 stycznia 1973 r. akces Wielkiej Brytanii, Danii i Irlandii. 26 czerwca 1975 r. wniosek o wejście do Wspólnot złożyła Grecja (przyjęta r.). W 1977 roku podobne wnioski złożyły Hiszpania i Portugalia (przyjęci r.). Norwegia także prowadziła wówczas negocjacje w sprawie przystąpienia do Wspólnot. Jednak w referendum akcesyjnym obywatele Norwegii opowiedzieli się przeciwko przystąpieniu. Norwegia nie przystąpiła więc do Wspólnot. 8

10 UNIA CELNA Jednym z podstawowych założeń Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej było stopniowe znoszenie barier celnych aż do ich całkowitej eliminacji. Proces ten rozpoczął się 1 stycznia 1959 i polegał na równoczesnym zniesieniu o 10% stawek celnych na wszystkie towary przemysłowe pochodzące i wyprodukowane przez państwa Szóstki. Sukces pierwszego etapu planu (ożywienie gospodarcze, wzrost konsumpcji i ograniczenie bezrobocia) spowodował, że zdecydowano się na wprowadzenie pełnej unii celnej 1 lipca 1968 r (z pierwotnie planowanej na r.). Szacuje się, że wprowadzenie unii celnej było jedną z zasadniczych przyczyn gospodarczego sukcesu Wspólnot Europejskich w latach 60. i 70. (w okresie PKB w państwach WE wzrosło średnio o 70%). Dalszy proces tworzenia strefy wolnego handlu został zahamowany do połowy lat 80. Podstawową przeszkodą był brak zgody państw członkowskich na odejście od zasady jednomyślnego podejmowania decyzji w sprawach o charakterze gospodarczym. Sytuację patową przerwało podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego. JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI W 1985 roku na szczycie szefów rządów państw WE w Mediolanie opublikowano tzw. Białą księgę. Stanowiła ona program wewnętrznych reform precyzując ramy czasowe wprowadzenia zasad wspólnego rynku. Pokazywała w jaki sposób w ciągu 7 lat znieść granice fizyczne, techniczne i fiskalne między państwami wewnątrz WE. Co więcej, księga wskazywała na przeszkody w realizacji planu i sposoby ich przezwyciężenia. Biała księga stała się podstawą negocjacji i bazą dla podpisanego 17 lutego 1986 roku Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE). Z powodu sprzeciwów Włoch, Grecji i Danii, które JAE podpisały ponad tydzień później (28 lutego) i opóźniały jego implementację, Traktat wszedł w życie 1 lipca 1987 roku. Najważniejsze postanowienia Jednolitego Aktu Europejskiego: Deklaracja utworzenia w przyszłości Unii Europejskiej obejmującej dotychczasowe państwa WE, Zwiększenie uprawnień i kompetencji organów Wspólnot, Ograniczenie zasady jednomyślnego podejmowania decyzji, Zadeklarowanie, że do roku należy zakończyć budowę wspólnego rynku polegającą na swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału. Stworzenie podstaw prawnych działania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej. Jednolity Akt Europejski był wstępem na drodze ku dalszego pogłębienia integracji europejskiej. Wspominano o tym zresztą w samym traktacie, wskazując na Unię Europejską jako kolejny etap budowy wspólnej Europy. POWSTANIE UNII EUROPEJSKIEJ Traktat o Unii Europejskiej został podpisany 7 lutego 1992 r. w Maastricht (wszedł w życie 1 listopada 1993 r.).traktat z Maastricht dokonuje znacznej rewizji Traktatu Rzymskiego. Powołuje do życia Unię Europejską, która oprócz zagadnień gospodarczych rozszerza się o nowe zagadnienia - współpracę w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa oraz spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości. 9

11 Do najważniejszych postanowień Traktatu z Maastricht należy zaliczyć: utworzenie Unii Europejskiej, zastąpienie nazwy EWG nazwą Wspólnota Europejska, zwiększenie uprawnień Parlamentu Europejskiego, utworzenie nowego organu WE - Trybunału Obrachunkowego, urzędu rzecznika praw obywatelskich - Ombudsmana. FILARY UNII EUROPEJSKIEJ w kształcie nadanym im przez Traktat z Masstricht: I FILAR - dotychczasowe Wspólnoty: EWG, Euratom, EWWiS poszerzone o nowe kompetencje. II FILAR - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. Zadania: Umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich, Zachowanie pokoju i umacnianie państw członkowskich, Rozwijanie demokracji oraz prawa, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności w Europie i na świecie. III FILAR - wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne. Zadania: Zwalczanie terroryzmu, zorganizowanej przestępczości, handlu ludźmi Walka z produkcją i przemytem narkotyków Zwalczanie przestępstw wobec dzieci Współpraca władz sądowniczych, celnych i policyjnych - bezpośrednia, jak również w ramach Europejskiego Biura Policyjnego (Europolu). Ratyfikacja traktatu napotkała na spory opór ze strony społeczeństw państw członkowskich. Prawdziwym szokiem dla polityków był negatywny wynik referendum w Danii, który zagroził Traktatowi z Maastricht. Za cenę ustępstw wobec Danii i ponownemu, tym razem zwycięskiemu dla zwolenników dalszej integracji europejskiej wynikowi referendum, udało się ocalić istnienie Unii Europejskiej. Tym niemniej wyniki referendum w Danii i późniejszego we Francji (minimalnie przegranego przez przeciwników Maastricht) były wyraźnymi dowodami na wzrastający w krajach Unii sceptycyzm co do dalszego pogłębiania integracji europejskiej. OBYWATELSTWO UE Każdy obywatel państw członkowskich jest obywatelem Unii Europejskiej zasada wynikająca z Traktatu z Maastricht. Paszport Unii Europejskiej jest jednym z symboli jednoczącej się Europy. Z faktu posiadania obywatelstwa wynikają następujące prawa: Wolność przemieszczania się i podejmowania pracy w dowolnym państwie UE, Bierne i czynne prawo wyborcze do władz lokalnych i Parlamentu Europejskiego bez względu na miejsce zamieszkania, Opieka dyplomatyczna i konsularna przez władze każdego z państw piętnastki, Prawo do występowania z wnioskami do Europejskiego Rzecznika Obywatelskich (Ombudsmana). Obywatelstwo europejskie nie zastępuje obywatelstwa kraju narodowego, a jedynie je uzupełnia. EUROPEJSKI OBSZAR GOSPODARCZY Kolejnym ważnym krokiem na drodze ku dalszemu pogłębiania integracji naszego kontynentu stało się stworzenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Ustanowił go traktat podpisany w maju 1992 r. między państwami Unii Europejskiej i EFTA (bez Szwajcarii o czym zdecydował negatywny wynik referendum). Układ 10

12 wprowadził na obszarze funkcjonowania EOG zasadą swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej. Nie zniesiono kontroli granicznej. Aktualnie ze strony Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu do EOG należą: Islandia, Lichtenstein, Norwegia. Pozostali członkowie EFTA po wejściu do Unii wystąpili z tej organizacji. KOLEJNE ROZSZERZENIE UE Rozpad Związku Radzieckiego oznaczał likwidacje politycznych barier dla Finlandii i Austrii. Państwa te po II wojnie światowej, za cenę pełnej suwerenności wewnętrznej, musiały zrezygnować z przynależności do struktur gospodarczych i militarnych Europy Zachodniej. Rosja nie mogła przeciwstawić się dążeniom społeczeństw tych państw chcących być częścią wspólnej Europy. Do nich dołączyły Szwecja i ponownie Norwegia. W wyniku przeprowadzonych referendów 01 stycznia 1995 roku nastąpiło rozszerzenie UE o Finlandię, Austrię i Szwecję. Norwegia ponownie - w wyniku zwycięstwa w referendum przeciwników integracji nie stała się częścią Wspólnot Europejskich. KONFERENCJA MIĘDZYRZĄDOWA W TURYNIE Traktat z Maastricht zlecił zorganizowanie kolejnej konferencji międzyrządowej służącej reformie UE niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania organów unijnych. Służyć temu miała konferencja międzyrządowa w Turynie (1996). Konferencja dotyczyła przygotowaniu kolejnego traktatu służącego pogłębieniu współpracy UE. Za priorytety uznano zbliżenie instytucji unijnych do obywateli, uczynienie ich bardziej demokratycznymi i sprawniej funkcjonującymi. Jej prace zakończyły się podpisaniem w Amsterdamie kolejnego traktatu. TRAKTAT AMSTERDAMSKI Traktat Amsterdamski został podpisany r. (wszedł w życie r.). Jego sygnatariusze zdecydowali o: stopniowym rozszerzeniu procedury podejmowania głosów o kolejne dziedziny; zwiększeniu współpracy państw UE w obrębie II i III filaru; dalszym pogłębieniu zasady większościowego podejmowania decyzji; przyszłym włączeniu Unii Zachodnioeuropejskiej do struktur unijnych - UZE ma stanowić integralną część rozwoju Unii ; wprowadzeniu wspólnej polityki w sprawach azylu, imigracji, przekraczania granic zewnętrznych - te zagadnienia z obecnego III filaru przeszły do I filaru UE. Obecnie w III filarze UE znajduje się wyłącznie współpraca policji i sądów w sprawach karnych. W Traktacie znajdujemy również punkty dotyczącego wzmocnienia działań na rzecz ochrony środowiska, zdrowia, ochrony konsumenta i obywatelstwa UE. ROK 1999 W 1999 roku mieliśmy do czynienia z kilkoma wydarzeniami, o których należy wspomnieć w kontekście rozwoju Unii Europejskiej: 1 stycznia. - wejście w życie trzeciego etapu Unii Gospodarczo - Walutowej. W rozliczeniach bankowych pojawia się waluta Unii Europejskiej - Euro; 11

13 24-25 marca na szczycie państw UE w Berlinie przyjęto Agendę 2000 będącą planem wydatków UE na najbliższe 6 lat; 1 maja - wejście w życie Traktatu Amsterdamskiego; 3-4 czerwca na szczycie Rady Europejskiej w Kolonii zapadła decyzja o przeprowadzeniu reform instytucji Unii do końca 2000 roku, bez czego niemożliwe byłoby dalsze poszerzenie UE. Zostaje podjęta decyzja o likwidacji Unii Zachodnioeuropejskiej grudnia 1999 r. doszło do szczytu UE w Helsinkach. Zapada na nim decyzja stworzenia europejskiego korpusu interwencyjnego (50-60 tys. ludzi), zdolnego w ciągu bardzo krótkiego czasu interweniować w przypadku pojawienia się punktów zapalnych grożących stabilności i pokojowi. Zgodnie z zasadą opting out w ewentualnych akcjach militarnych będą brały te państwa WE, które będą zainteresowane w uczestnictwie w takiej akcji. Na szczycie podjęto również decyzję o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z pozostałymi państwami kandydującymi do Unii (Bułgaria, Rumunia, Litwa, Estonia, Słowacja). TRAKTAT Z NICEI Szczyt Rady Europejskiej, który odbył się w dniach 7-11 grudnia w Nicei, miał przygotować Unię Europejską do rozszerzenia o kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Reforma struktur i instytucji unijnych oraz zmiana systemu głosowania większościowego zapisana w Traktacie Nicejskim miała przeciwdziałać ewentualności paraliżu struktur unijnych, po rozszerzeniu Wspólnot Europejskich do 27 państw. Najważniejsze postanowienia Traktatu są następujące: 1. Zgoda na zmniejszenie liczebności Komisji Europejskiej - 1 państwo będzie miało jednego komisarza. Od 1 stycznia 2005 roku komisarze będą nominowani na zasadzie rotacji spośród krajów członkowskich. Wzmocnieniu ulegnie rola Przewodniczącego KE, który będzie decydował o wewnętrznej organizacji Komisji, mianował wiceprzewodniczących i mógł żądać dymisji poszczególnych komisarzy. 2. Rozszerzenie procedury głosowania większościowego. Głosowanie większościowe rozszerzone o nowe zagadnienia: sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości (z wyłączeniem prawa rodzinnego), wymiana usług, swoboda przepływu i pobytu obywateli, polityka azylowa, imigracyjna i wizowa (od 1 maja 2004 r.), fundusze strukturalne (od 1 stycznia 2007 r.). 3. Rozdział głosów w instytucjach unijnych. Polska została uznana jako państwo duże, otrzymując taką samą liczbą reprezentantów w organach unijnych i liczbę głosów w Radzie UE, jak Hiszpania (27 głosów). 4. Zgoda na zwołanie w 2004 roku Nowej Konferencji Międzyrządowej, której celem będzie dalsze usprawnienie funkcjonowania Unii Europejskiej i wzmocnienie istniejących instytucji unijnych. Traktat w Nicei został podpisany 26 lutego 2001 r. Wszedł w życie 1 lutego 2003 r., po ratyfikacji w państwach członkowskich 1 maja 2004 r. Unia Europejska rozszerzy się o dalsze 10 państw, w tym Polskę. Rumunia i Bułgaria nie zakończyły jeszcze negocjacji akcesyjnych. 12

14 Instytucje Wspólnot Europejskich 13

15 KOMISJA EUROPEJSKA Co to jest? Komisja jest organem wykonawczym Wspólnot Europejskich. Proponuje wspólną politykę i zarządza działalnością Unii. (Decyzje podejmują państwa członkowskie na forum Rady; współdecyduje też Parlament Europejski). Kto wchodzi w jej skład? Składa się z 20 komisarzy. Większość komisarzy to politycy z partii rządzących i opozycyjnych w 15 państwach członkowskich. (Jedynie w przypadku Niemiec komisarze wywodzą się tylko z koalicji rządzącej). W Komisji zasiadają byli deputowani Parlamentu Europejskiego, byli ministrowie. Kandydatury przyszłych komisarzy przedkładają rządy państw członkowskich. Komisarze są niezależni, reprezentują interesy Unii. Każde państwo UE ma swojego komisarza. Największe państwa UE: Włochy, Francja, W. Brytania, Niemcy i Hiszpania mają po dwóch. Każde państwo przyjęte po 1 maja 2004 r. będzie miało 1 komisarza. Przewodniczący Komisji (obecnie Włoch - Romano Prodi) wybierany jest przez przywódców Piętnastki, a następnie zatwierdzany po konsultacjach z Parlamentem Europejskim, który też zatwierdza całą Komisję po jej ukonstytuowaniu się. Ile trwa jej kadencja? Kadencja Komisji trwa 5 lat (tak jak Parlamentu Europejskiego). Obecna Komisja pod przewodnictwem Romano Prodiego, zatwierdzona 15 września 1999 roku, do końca roku 1999 funkcjonowała jako kontynuatorka poprzedniej, która podała się do dymisji. Właściwa kadencja Komisji rozpoczęła się w styczniu 2000 roku. Jakie ma zadania? - proponuje akty ustawodawcze - propozycje przedstawia Radzie UE i Parlamentowi Europejskiemu, - wydaje samodzielne akty prawne (po zasięgnięciu opinii przez komitety doradcze bądź zarządzające, kontrolowane przez państwa członkowskie) - mogą być anulowane przez Radę, - czuwa nad przestrzeganiem prawa Unii (może wszcząć działania prawne przeciw państwom członkowskim lub firmom; nakłada grzywny na osoby prawne lub fizyczne), - wciela w życie politykę Unii (realizuje postanowienia Rady), - zarządza budżetem Unii i funduszami strukturalnymi. Jaką ma strukturę? Na czele Komisji stoi przewodniczący i dwóch wiceprzewodniczących. Kierują oni pracą komisarzy. Każdy z komisarzy jest odpowiedzialny za jeden lub kilka obszarów polityki, np. rolnictwo, handel, sprawy wewnętrzne. Komisarzom podlegają Dyrekcje Generalne (DG) i kilkanaście służb, zajmujących się rozmaitymi dziedzinami. Na czele Dyrekcji stoi dyrektor generalny (odpowiednik najwyższego szczeblem urzędnika służby cywilnej w ministerstwie). W Komisji Romano Prodiego dyrekcje otrzymały nazwy, przedtem były oznaczone numerami. Każdy komisarz ma własny gabinet polityczny, a w nim 6 doradców. Pracę Komisji koordynuje Sekretariat Generalny. 14

16 Ile zatrudnia osób? Komisja jest największą instytucją europejską. Pracuje w niej 16 tys. ludzi, czyli połowa zatrudnionych w instytucjach europejskich. Jedna piąta personelu zajmuje się tłumaczeniami na 11 języków, obowiązujących w Unii. Większość spraw załatwiana jest w Komisji po francusku i angielsku. Kiedy i jak podejmuje decyzje? Komisja zbiera się na posiedzeniu raz w tygodniu, w środę rano. Zatwierdza wówczas swe propozycje i finalizuje opracowanie dokumentów politycznych. Decyzje zapadają większością głosów, każdy członek ma jeden głos. Rutynowe sprawy Komisja załatwia w uproszczonej procedurze, drogą pisemną. Przed kim jest odpowiedzialna? Odpowiada przed Parlamentem Europejskim. Ma on prawo wnioskowania o votum nieufności i może zmusić Komisję do zbiorowej rezygnacji, jeśli przegłosuje to większością 2/3 głosów. W praktyce jeszcze się to nie zdarzyło, choć w 1999 roku Parlament zdecydowaną krytyką Komisji oskarżanej o korupcję, nepotyzm i marnotrawienie publicznych środków przyczynił się do podania się przez wszystkich Komisarzy do dymisji. 15

17 RADA EUROPEJSKA Co to jest? Są to regularne (dwa razy do roku) spotkania szefów państw i rządów krajów członkowskich Wspólnoty. Rada Europejska istnieje od 1974 roku, ale jej obecność w instytucjach Wspólnoty potwierdził dopiero Jednolity Akt Europejski wyznaczając jej rolę nadrzędną wobec Rady Unii Europejskiej. Kto wchodzi w jej skład? Poza głowami państw i szefami rządów w dyskusjach uczestniczy przewodniczący Komisji Europejskiej. Radzie przewodniczy szef państwa, któremu przypada przewodnictwo w Unii Europejskiej. Jakie ma zadania? - wytycza główne kierunki polityki UE, - ustala priorytety polityki, - rozwiązuje problemy sporne, którym nie może rozstrzygnąć Rada UE, - rozstrzyga problemy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Po każdym szczycie przewodniczący Rady Europejskiej składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu, a co roku przedkłada pisemny raport na temat postępów integracji. 16

18 RADA UNII EUROPEJSKIEJ Co to jest? Jest to najważniejszy organ decyzyjny i prawodawczy Unii Europejskiej. Rada UE nie pełni funkcji rządu. Ma funkcje zbliżone do parlamentu. Władza "wykonawcza" w tym zakresie przypada Komisji Europejskiej. Kto wchodzi w jej skład? Radę Unii Europejskiej tworzą ministrowie poszczególnych resortów każdego z państw członkowskich. W jednym posiedzeniu Rady uczestniczy minister odpowiedzialny za resort, którego tematyka jest omawiana. Jaką ma strukturę? Rada UE może występować jako Rada ds. Ogólnych (ministrowie spraw zagranicznych) lub jako Rada ds. Specjalnych tzw. branżowa (ministrowie rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych, itp.). Rada ds. Ogólnych zajmuje się sprawami najistotniejszymi. Koordynuje też pracę pozostałych ministrów i przygotowuje spotkania Rady Europejskiej. Za głównych przedstawicieli w Radzie UE uważani są ministrowie spraw zagranicznych. Kto przewodniczy Radzie UE? Radzie Unii Europejskiej przewodniczą kolejno wszystkie państwa członkowskie, każde przez pół roku. Na czele Rady UE stoi minister spraw zagranicznych kraju sprawującego przewodnictwo. Od stycznia do lipca 2004 r. Radzie przewodniczy Irlandia. W drugiej połowie roku 2004 Holandia, a w roku Luksemburg i Wielka Brytania. Kiedy odbywają się spotkania? Rada ds. Ogólnych zbiera się co miesiąc, pozostałe rady razy w roku. Spotkania odbywają się w Brukseli lub w Luksemburgu (w kwietniu, czerwcu i październiku). Jakie są organy pomocnicze Rady UE? Sekretariat Generalny - koordynuje prace w Radzie UE i zapewnia jej funkcjonowanie. Zatrudnia 2300 urzędników w biurze sekretarza generalnego, służbie prawnej i 10 dyrekcjach generalnych. COREPER - Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich. Składa się z ambasadorów akredytowanych w Brukseli. Spotykają się oni co tydzień; przygotowują sesje ministerialne. Komitet nadzoruje i koordynuje prace 250 komitetów i grup roboczych, które analizują propozycje Komisji Europejskiej i sygnalizują ewentualne kwestie sporne. Jakie Rada UE ma zadania? - stanowi prawo dla Unii (niektóre decyzje podejmuje wspólnie z Parlamentem Europejskim), - koordynuje politykę gospodarczą państw członkowskich, - zawiera porozumienia międzynarodowe w imieniu UE, - podejmuje decyzje w kwestiach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. 17

19 Jakie akty prawne wydaje? Akty prawne przyjmowane przez samą Radę UE lub przez Radę wraz z Parlamentem Europejskim mogą mieć formę: - rozporządzenia - są stosowane bezpośrednio we wszystkich krajach członkowskich, bez potrzeby wpisania do ustawodawstw narodowych, - dyrektywy - zobowiązują państwa członkowskie do osiągnięcia wyznaczonego celu, pozostawiając im prawo wyboru formy i środków realizacji, - decyzji - zobowiązują tych, do których są adresowane; mogą to być państwa, lecz także przedsiębiorstwa czy nawet osoby fizyczne, - zalecenia i opinii - nie są wiążące dla krajów członkowskich. 18

20 PARLAMENT EUROPEJSKI Co to jest? Jest to największy wielonarodowy parlament na świecie. Reprezentuje 370 mln obywateli Unii. Ma funkcję ustawodawczą i kontrolną wobec władzy wykonawczej. Jego uprawnienia są stopniowo powiększane; najpierw jego rolę wzmocnił Jednolity Akt Europejski, następnie Traktat z Maastricht i Traktat Amsterdamski. Gdzie mieści się siedziba Parlamentu? Comiesięczne sesje plenarne odbywają się w Strasburgu, dodatkowe sesje i spotkania Komisji - w Brukseli. Sekretariat Generalny mieści się w Luksemburgu. Ile trwa jego kadencja? Kadencja parlamentu trwa 5 lat. Przewodniczący i wiceprzewodniczący są wybierani na połowę kadencji Parlamentu, czyli na 2,5 roku. Przewodniczącym Parlamentu jest obecnie Pat Cox. Jaka jest rola parlamentu wobec Komisji? Parlament wypowiada się na temat programu Komisji, której członkowie regularnie pojawiają się w Parlamencie. Przewodniczący Komisji jest wybierany po konsultacji z parlamentem. Po przesłuchaniach kandydatów Parlament może przyjąć lub odrzucić komisarzy, których proponuje Przewodniczący (jedynie en gros - nie ma bowiem uprawnień do decydowania o poszczególnych komisarzach). Może też odwołać Komisję, uchwalając wotum nieufności większością dwóch trzecich głosów. Jaka jest rola parlamentu wobec Rady UE? Przewodniczący Rady UE na początku kadencji przedstawia Parlamentowi swój program, a na koniec - sprawozdanie. Przedkłada raport o wynikach każdego spotkania Rady Europejskiej. Ministrowie uczestniczą w ważnych debatach, poddają się przesłuchaniom i odpowiadają na interpelacje poselskie. Kto wchodzi w jego skład? Parlament Europejski składa się z 626 deputowanych. Co trzecia z nich to kobieta. Podział miejsc jest proporcjonalny do liczby ludności. Jaką ma strukturę? W jego skład wchodzą przedstawiciele wielu różnych partii, zrzeszonych w siedmiu większych frakcjach politycznych. Członkowie pracują w 17 stałych komisjach parlamentarnych. 19

21 TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI Co to jest? Utworzony w 1953 roku jako organ orzekający Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, z czasem stał się organem orzekającym wszystkich Wspólnot. Dokonuje wykładni prawa europejskiego i interpretacji traktatów, orzeka w sprawach wnoszonych na jego forum. Trybunał, który ma siedzibę w Luksemburgu, jest ostatnią instancją wspólnotową; jego wyroki są niepodważalne i wiążące dla sądów państw członkowskich. Od 1989 r. jest wspomagany przez Sąd Pierwszej Instancji, powołany na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego. Kto wchodzi w jego skład? Trybunał Sprawiedliwości składa się z 15 sędziów, mianowanych przez państwa członkowskie (po jednym z każdego kraju) na sześcioletnią kadencję. Sędziowie wybierają spośród siebie przewodniczącego na kadencję trzyletnią. Wspomaga ich 9 adwokatów generalnych, których zadaniem jest przedstawianie bezstronnych i niezależnych opinii na temat spraw, które są stawiane na forum trybunału. Sąd Pierwszej Instancji składa się również z 15 sędziów. Nie ma w nim adwokatów generalnych. Jaką ma strukturę? Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje sprawy podczas sesji plenarnych lub w sześciu izbach - każda po trzech lub pięciu sędziów. Sesje plenarne odbywają się wówczas, gdy Trybunał tak zadecyduje, lub gdy zwróci się o to państwo czy instytucja, która wnosi sprawę. Sąd Pierwszej Instancji składa się z czterech izb; w każdej zasiada po trzech lub pięciu sędziów. W ważniejszych sprawach Trybunał zbiera się na sesjach plenarnych. Jakie są zadania Trybunału Sprawiedliwości? - rozpatruje skargi wnoszone przez państwa członkowskie, instytucje UE, przedsiębiorstwa lub obywateli państw UE, orzekając, czy nastąpiło naruszenie unijnego prawa, - wydaje orzeczenia wstępne na wniosek sądów krajowych o interpretację lub stwierdzenie prawomocności ustawodawstwa wspólnotowego, - rozpatruje odwołania od decyzji Sądu Pierwszej Instancji. Czego mogą dotyczyć skargi? - unieważnienia aktów prawnych wydawanych przez instytucje wspólnotowe, - zaniechania lub niewykonania działań, - nieprzestrzegania prawa unijnego przez państwo członkowskie, - odszkodowań za szkody wyrządzone przez instytucje WE lub jej funkcjonariuszy przy wykonywaniu ich obowiązków. Sąd Pierwszej Instancji rozpatruje: - skargi osób fizycznych i prawnych przeciwko instytucjom unijnym, - spory między instytucjami UE i jej funkcjonariuszami, - skargi przeciw Komisji Europejskiej wnoszone przez przedsiębiorstwa lub ich grupy na podstawie Traktatu o EWWiS. Od niedawna Trybunał może na wniosek Komisji Europejskiej zasądzać wysokie kary za niewykonywanie przez państwa członkowskie jego orzeczeń. Od 1954 roku Trybunał Sprawiedliwości rozpatrzył ponad 9 tys. spraw i wydał ok. 4 tys. orzeczeń. 20

22 TRYBUNAŁ REWIDENTÓW KSIĘGOWYCH (TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY) Co to jest? Trybunał Rewidentów Księgowych - finansowe sumienie Unii - powstał w 1977 roku na mocy Traktatu Brukselskiego z 1975 roku i uchwały Rady Europejskiej z 1977 roku. Zastąpił istniejący wcześniej komitet kontroli Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Euratomu. Kto wchodzi w jego skład? W skład Trybunału Rewidentów Księgowych wchodzi 15 kontrolerów ze wszystkich państw Piętnastki. Są oni mianowani przez Radę Europejską, po zaopiniowaniu ich kandydatur przez Komisję. Jakie ma zadania? - kontroluje finanse Unii, - nadzoruje wykorzystanie budżetu Wspólnot - pożyczki i kredyty, subsydia i fundusze strukturalne, - ocenia prawidłowość wykorzystania wydatków Wspólnotowych. Członkowie Trybunału pracują w trzech stałych grupach kontrolnych (3 lub 4-osobowych) oraz jednej ad hoc (czteroosobowej). Co roku rewidenci księgowi przedstawiają sprawozdanie z kontroli budżetów instytucji europejskich. Sprawozdania te publikowane są w Dzienniku Urzędowym. Ile trwa jego kadencja? Kadencja Trybunału trwa 6 lat. Jaką ma strukturę? Na czele Trybunału stoi przewodniczący, wybierany przez rewidentów na trzy lata. Żaden członek Trybunału Rewidentów nie może łączyć swojej funkcji rewidenta z żadną inną. 21

23 KOMITET SPOŁECZNO-EKONOMICZNY Co to jest? Komitet Społeczno-Ekonomiczny jest organem doradczym Unii. Istnieje od 1957 roku. Kto wchodzi w jego skład? Składa się z 222 osób - przedstawicieli wszystkich państw członkowskich Unii. Najliczniej reprezentowane są największe kraje UE: Włochy, Niemcy, Francuzi i Brytyjczycy - po 24. Hiszpanów jest 21. Po 12 doradców pochodzi z Austrii, Belgii, Grecji, Holandii, Portugalii i Szwecji, po 9 - z Danii, Finlandii i Irlandii. Najmniej jest Luksemburczyków - jedynie 6. Kandydatów do Komitetu zgłaszają rządy europejskiej Piętnastki. Następnie opinię o nich wydaje Komisja, po czym kandydatury zatwierdza Rada Europejska. Ile trwa kadencja? Doradcy przebywają w Brukseli cztery lata - tyle trwa kadencja Komitetu. Mogą jednak być wybrani po raz drugi. Jakie ma zadania? Członkowie KES zebrani są w trzech grupach: pracodawców, pracobiorców i przedstawicieli różnych środowisk. W dziewięciu wyspecjalizowanych sekcjach debatują o trendach w gospodarce, finansach, walucie, o ochronie środowiska, stosunkach zewnętrznych, kwestiach socjalnych, edukacji i kulturze, służbie zdrowia, rolnictwie i rybołówstwie, rozwoju regionalnym, handlu i przemyśle - słowem o wszystkim, co dzieje się w Unii. Jaka jest jego realna władza? W procesie decyzyjnym w Unii Komitet Ekonomiczno-Społeczny jest ubocznym organem doradczym Rady i Komisji. W pewnych przypadkach zarówno Rada jak i Komisja muszą zasięgać opinii KES. Są to m.in. swobodny przepływ ludzi, swoboda osiedlania się, współpraca w kwestiach socjalnych, zagadnienia oświaty, ochrony zdrowia i praw konsumenta, a także ochrona środowiska i rozwoju regionalnego, polityka zatrudnienia, ustawodawstwo społeczne i równouprawnienie płci. W Amsterdamie zadecydowano, że docelowo z doradztwa KES korzystał będzie również Parlament Europejski. 22

24 KOMITET REGIONÓW Co to jest? Komitet Regionów - powołany w roku 1991 na mocy Traktatu z Maastricht, jest organem doradczym Komisji Europejskiej i ma strukturę podobną do Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Kto wchodzi w jego skład? Składa się z 222 przedstawicieli europejskiej Piętnastki. Francuzi, Niemcy, Brytyjczycy i Włosi - największe kraje Unii - zajmują po 24 fotele, Hiszpanów jest 21. Austriaków, Belgów, Greków, Holendrów, Portugalczyków i Szwedów - po 12. Mniej reprezentantów mają Duńczycy, Finowie i Irlandczycy - po 9. Luksemburg - jedynie 6. Członkowie Komitetu pracują w grupach politycznych. Reprezentują samorząd regionalny i lokalny. Ile trwa kadencja? Doradcy przebywają w Brukseli cztery lata - tyle bowiem trwa kadencja Komitetu. Mogą jednak być wybrani po raz drugi. Jakie ma zadania? Wydaje opinie w kwestiach polityki regionalnej i rozwoju regionalnego UE. Jaką ma strukturę? Trzonem Komitetu jest Prezydium. W jego skład wchodzi 36 członków, w tym przewodniczący, pierwszy wiceprzewodniczący i 15 wiceprzewodniczących - po jednym z każdego państwa Unii. Prezydium przygotowuje posiedzenia plenarne Komitetu i kieruje jego pracami między posiedzeniami. Jaka jest jego realna władza? Komitet Regionów jest organem doradczym Rady, Komisji, a także - na mocy Traktatu Amsterdamskiego - Parlamentu Europejskiego. Opinie Komitetu, opracowywane w ośmiu komisjach, są wiążące głównie w kwestiach polityki regionalnej. 23

25 SPRAWY WEWNĘTRZNE I WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI 24

26 Filip Jasiński SYSTEM INFORMACJI SCHENGEN 1 Ulf Waxler, komisarz kryminalny krajowej policji w Szwecji, w następujący sposób podsumował pierwszy miesiąc funkcjonowania swego państwa w ramach Schengen: przed wprowadzeniem Schengen, korzystając ze współpracy z Interpolem, [sprawdzanie przyp. autora] było o wiele trudniejsze, a zwłaszcza czasochłonne. *** 18 grudnia 2001 r. Komisja Europejska przyjęła Komunikat w sprawie rozwoju Systemu Informacji Schengen (SIS) II. Fakt ten jest z jednej strony zwieńczeniem trwającej od wielu miesięcy dyskusji nad przyszłością tego istotnego instrumentu wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych Unii Europejskiej, konkretyzującej założenia dla nowej generacji Systemu, a z drugiej rozpoczyna on proces wypracowywania zmian, jakie muszą być do niego wprowadzone. Niniejsze opracowanie dotyczy podstaw współpracy w zakresie Schengen, funkcjonowania oraz zakresu modyfikacji, jakim SIS podlegać będzie w nadchodzących latach, zwłaszcza w świetle zbliżającego się rozszerzenia UE. Geneza współpracy w zakresie Schengen Przepływ osób w ramach Wspólnot Europejskich podlegał w praktyce ograniczeniom wynikającym z istnienia kontroli granicznych na większości granic między państwami członkowskimi WE. Wyjątkiem były jedynie kraje Beneluksu, które łączyła wieloletnia współpraca trójstronna w tym zakresie. Według niektórych ekspertów sytuacja ta pozostawała w sprzeczności z duchem Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę Europejską (obecnie Wspólnotę Europejską - TWE), który w artykułach 3c, 8a oraz 48 ust. 3a (obecnie art. 3c, 18 i 39 ust. 3a, po zmianach wprowadzonych na mocy Traktatu Amsterdamskiego) wskazywał na możliwość swobodnego przemieszczania się pracowników między państwami członkowskimi, co prawda z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego. To samo rozumienie dotyczyło w zasadzie zapewnienia swobody przepływu towarów i usług. Brak zgody politycznej na daleko idące złagodzenie lub też całkowite zniesienie, w traktatowych ramach prawnych, kontroli na granicach między krajami Wspólnot sprawił, że zdecydowano się na działanie de iure pozawspólnotowe, czyli zawarcie odrębnego układu między państwami członkowskimi, nie pod oficjalnymi auspicjami WE. Stało się tak tym bardziej, że debatowany na szczycie Rady Europejskiej w Paryżu w grudniu 1974 r. projekt ustanowienia unii paszportowej nie został niestety zaakceptowany. Argumentowano wówczas, iż integracja europejska nie powinna ograniczać się wyłącznie do wymiaru gospodarczego, jednakże państwom członkowskim brakowało politycznej determinacji do wyjścia poza tradycyjne interpretowanie Traktatów. Dopiero inicjatywy Komisji Europejskiej z początku lat 80. mające na celu utworzenie jednolitego rynku towarów, usług i kapitału, zostały podjęte również w obszarze swobody przepływu osób. Komisja sugerowała w wielu swoich dokumentach utrzymanie dotychczasowego reżimu kontroli podróżnych z państw trzecich, przy jednoczesnym losowym badaniu osób posiadających obywatelstwo jednego z państw członkowskich. Podczas spotkania szefów państw i rządów WE w Fontainebleau w czerwcu 1984 r. opowiedziano się wyraźnie za zniesieniem kontroli 1 Na podstawie Komunikatu Komisji Europejskiej COM(2001) 720 final, Bruksela, 18 grudnia 2001 r. oraz innych dokumentów oficjalnych UE, a także informacji własnych. 25

27 policyjnej i celnej osób i towarów przekraczających granice wewnętrzne, jednakże po raz kolejny nie wszystkie kraje członkowskie wyraziły zainteresowanie kontynuowaniem rozmów w tym zakresie. UKŁAD SCHENGEN Z 1985 ROKU W związku z powyższym Niemcy i Francja zdecydowały się na zawarcie 13 lipca 1984 r. w Saarbrücken dwustronnej umowy w sprawie ułatwiania obywatelom obu państw przekraczania wspólnej granicy. Umowa ta dotyczyła jedynie kontroli na drogowych przejściach granicznych. Następnie, po intensywnych negocjacjach z krajami Beneluksu zainteresowanymi nowatorskimi rozwiązaniami przyjętymi przez ich sąsiadów, 14 czerwca 1985 r. w pobliżu małej luksemburskiej miejscowości Schengen podpisano porozumienie o stopniowym znoszeniu kontroli na wspólnych granicach (tzw. I Układ z Schengen między krajami Unii Gospodarczej Beneluksu, Francją i RFN). Umowa ta, chociaż zawarta poza wspólnotowym porządkiem prawnym pomiędzy wybranymi państwami członkowskimi, otwarta była de facto dla pozostałych krajów WE, czyli wówczas Danii, Grecji, Irlandii, Wielkiej Brytanii i Włoch, a od 1986 r. również Hiszpanii i Portugalii. Uzgodniono w niej program niezbędnych krótko (tzw. środki szybkiego zastosowania, czyli do 1 stycznia 1986 r.) i długookresowych środków działania (do wdrożenia do 1 stycznia 1990 r.), co z kolei zamieszczono modelowo już wcześniej w umowie z Saarbrücken z 1984 r. por. ramka. Środki krótkookresowe przewidziane w pierwszej części Układu z 1985 r. (Tytuł I): ograniczenie kontroli granicznej do kontroli wizualnej przez straż graniczną art. 2 Układu; stosowanie samochodowej zielonej europlakietki wskazującej, iż osoba przekraczająca granicę nie łamie przepisów granicznych art. 3; stworzenie nowych punktów wspólnej kontroli granicznej art. 5; umożliwienie mieszkańcom terenów przygranicznych przekraczania granicy w dowolnym miejscu i czasie art. 6; harmonizacja prawa imigracyjnego odnośnie osób z państw trzecich art. 7; usprawnienie zwalczania przestępczości zorganizowanej art. 8-9; zniesienie niektórych form kontroli celnej i technicznej pojazdów towarowych art ; zmiana systemu licencjonowania przewoźników art. 13; usprawnienie odpraw na granicach w odniesieniu do towarów i pasażerów korzystających z transportu kolejowego i wodnego (śródlądowego) art Środki długookresowe przewidziane w drugiej części Układu z 1985 r. (Tytuł II): zastąpienie kontroli na granicach wewnętrznych kontrolami na granicach zewnętrznych art. 17; dalsza harmonizacja prawa imigracyjnego odnośnie osób z państw trzecich art. 17; harmonizacja prawa odnoszącego się do przewozu narkotyków, broni i środków wybuchowych oraz zasad rejestracji podróżnych w hotelach art. 19; zacieśnienie współpracy i harmonizacja polityki wizowej art. 20; zobowiązanie państw-stron do podpisania umów o współpracy policyjnej na rzecz zapobiegania przestępczości oraz w celach śledczych art. 18 (a) i (c); rozważenie przyjęcia instrumentów służących poprawie współpracy w dziedzinie sądownictwa art. 18 (b); zmiana trybu odprawy towarów w transporcie drogowym art ; liberalizacja polityki celnej odnośnie towarów przewożonych przez podróżnych art. 24; harmonizacja przepisów dotyczących podatków pośrednich (VAT i akcyzy) art. 21 i