FINANSOWANIE WPR W POLSCE

Transkrypt

1 FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ ul. Wspólna 30, Pokój 338 tel. (+48 22) Warszawa FINANSOWANIE WPR W POLSCE (KRAJOWE WYDATKI BUDŻETOWE I ŚRODKI Z UE W LATACH , ZREALIZOWANE PŁATNOŚCI W RAMACH WPR) Autor: Adam Poślednik we współpracy z SAEPR WARSZAWA, MARZEC 2013 R. Wykonano w ramach umowy pn. Kompleksowe wsparcie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie polityki rolnej i rozwoju wsi oraz współpracy z OECD

2 Wstęp Dotychczasowy napływ środków unijnych wymusił, poniekąd, wzrost krajowych wydatków budżetowych na rolnictwo, rynki rolne i rozwój wsi, m.in. ze względu na konieczność współfinansowania niektórych programów unijnych. Wysokość wsparcia unijnego wzrosła w okresie ponad 6-krotnie (z 4,1 mld zł w 2003 r. do ponad 27 mld zł w 2012 r.). Porównując natomiast średnioroczne dotacje państwa dla sektora rolnego przed (2003 r.) i po akcesji do UE ( ) należy stwierdzić, iż polskie rolnictwo otrzymuje ponad 5-krotnie więcej środków finansowych. Biorąc pod uwagę zaplanowane kwoty wydatków należy podkreślić, że pomimo trudnej sytuacji w budżecie państwa, wsparcie przeznaczone na rolnictwo łącznie z wydatkami na ubezpieczenia społeczne rolników i z dotacjami ze środków unijnych, wzrastało w kolejnych latach średnio o ok. 7% rocznie, osiągając w 2012 r. kwotę ponad 49 mld zł. W dziale budżetu krajowego Rolnictwo i łowiectwo, realizowane są głównie wydatki bieżące i majątkowe związane z działalnością statutową jednostek budżetowych i realizacją projektów pomocowych, a także zadań z zakresu m.in. postępu biologicznego, ochrony roślin i rolnictwa ekologicznego. Środki na realizację części zadań ulegają zmniejszeniu, w wyniku dostosowywania krajowej polityki rolnej do unijnej oraz ze względu na ograniczenia finansowe niektórych działań, jako niezgodnych z WPR. Z puli środków zarezerwowanych na Rozwój wsi, finansowano Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie m.in działań statutowych oraz realizacji PROW Natomiast w dziale Rynki rolne główne wydatki wiązały się z finansowaniem działalności Agencji Rynku Rolnego, w tym w zakresie interwencji na rynkach rolnych w części finansowanej z budżetu krajowego. Z budżetu krajowego, poza środkami przeznaczonymi na uzupełnienie płatności bezpośrednich oraz współfinansowanie programów z UE, wspierane było i jest rolnictwo w ramach mechanizmów pomocy krajowej. Celem opracowania jest przedstawienie wydatków finansowych na rolnictwo, rozwój wsi oraz rynki rolne w latach wg pozycji budżetowych. Ponadto w opracowaniu przedstawiono dane dotyczące realizacji finansowania poszczególnych instrumentów WPR w Polsce w 2012 r. wraz z wybranymi pozycjami dotyczącymi krajowego wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich. Informacje dotyczące finansowania WPR, a zwłaszcza udziału środków krajowych wydają się być przydatne dla celów aktualnych rozważań dotyczących szacunków wielkości i możliwości wykorzystania tych środków we współfinansowaniu WPR po 2013 r. 2

3 2. Wydatki budżetowe na rolnictwo, rozwój wsi, rynki rolne oraz środki z UE w 2013 r. Poniżej zaprezentowano najważniejsze informacje dotyczące porównania struktury wydatków budżetowych na rolnictwo, rozwój wsi i rynki rolne oraz wydatków w ramach budżetu środków europejskich na 2013 r. a) wydatki na rolnictwo, rozwój wsi i rynki rolne wraz z budżetami wojewodów oraz rezerwami celowymi (bez środków z UE) w 2013 r. wyniosą 11,587 mld zł, tj. będą realnie niższe o 2,56% niż w 2012 r. Wliczając wydatki budżetowe na KRUS ogólna kwota wydatków wzrasta do 28,094 mld zł, tj. realnie o 0,46% mniej niż w 2012 r. Wydatki te stanowią 3,46% wydatków budżetu państwa bez KRUS (dla porównania w 2012 r. było to 3,52%, w 2011 r. 4,04%, a w 2010 r. 4,45%). b) środki na finansowanie i prefinansowanie wydatków z budżetu środków europejskich w projekcie budżetu rolnego na 2013 r. zostały zapisane w kwocie 24,171 mld zł i są realnie wyższe o prawie 11% niż w 2012 r. W przypadku wydatków zapisanych w budżecie środków europejskich w 2013 r. występuje taki sam podział według części budżetowych tak jak ma to miejsce w przypadku budżetu krajowego w przypadku płatności bezpośrednich kwota z budżetu środków europejskich zapisana w części na rozwój wsi oraz w rezerwach celowych wyniesie łącznie ponad 11,874 mld zł i będzie o ponad 1,9 mld zł wyższa niż w 2012 r. Na uwadze należy mieć fakt, że w 2012 r. pierwszy raz od czasu akcesji zmniejszyło się zaangażowanie budżetu krajowego na współfinansowanie płatności bezpośrednich w związku ze stopniowym zwiększaniem środków na te płatności (SAPS) z budżetu unijnego (do 100% w 2013r.). z kolei środki budżetowe z UE zapisane na PROW w części budżetowej rozwój wsi oraz rezerwy celowe, wyniosą łącznie w 2013 r. ponad 8,814 mld zł i będą realnie o 3,2% niższe niż w 2012 r. łącznie w 2013 r. na płatności obszarowe i PROW planuje przeznaczyć się w ramach środków z budżetu UE kwotę 20,688 mld zł (wraz z rezerwami celowymi), podczas gdy w 2012 r. była to kwota 18,584 mld zł, tj. realnie o 8,62% niższa niż w 2013 r. realnie większe będzie także prefinansowanie bieżących działań interwencyjnych na rynkach rolnych, które wyniesie 319,19 mln zł. Taka sama kwota na działania interwencyjne na rynkach rolnych została zapisana w części rezerwy celowe r. Oprócz tego w 2013 r. planowane są wydatki w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka w wysokości 762 tys. zł, których w 2012 r. nie było oraz wydatki z budżetu UE dotyczące wsparcia producentów owoców i warzyw w kwocie 734,6 mln zł (taka sama kwota została również zaplanowana w części rezerwy celowe). w przypadku finansowania PO Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich , planowane wydatki wraz z rezerwami celowymi w 2013 r. wyniosą 605,371 mln zł, tj. realnie o 5,23% mniej niż w 2012 r. c) łącznie wydatki na rolnictwo, rozwój wsi, rynki rolne i rybołówstwo wraz z wydatkami na KRUS i środkami z budżetu UE wyniosą w 2013 r. 52,265 mld zł (wykres poniżej), tj. realnie o 7% więcej niż w 2012 r. (dla porównania w 2011 r. kwota ta stanowiła 51,249 mld zł, a w 2012 r. było 48,742 mld zł.). Nadmienić należy również, że w 2013 r. środki pomocowe z UE będą stanowić aż 86% łącznych wydatków budżetu krajowego na rolnictwo, rozwój wsi i rynki rolne wraz z KRUS. W poprzednich latach wskaźnik ten wynosił odpowiednio w 2012 r. 77%, w 2011 r. 79%, w 2010 r. 65%, natomiast w 2004 r. było to zaledwie 25%. 3

4 Rys. Wydatki na rolnictwo, rozwój wsi, rynki rolne i rybołówstwo (wraz z KRUS) oraz środkami z budżetu UE w latach mld zł Krajowy budżet rolny (z KRUS) Środki z UE Źródło: MRiRW, Informacja o projektach budżetu państwa i budżetu środków europejskich w latach Zrealizowane wsparcie finansowe w ramach poszczególnych mechanizmów WPR w 2012 r Płatności bezpośrednie W 2012 roku w ramach płatności bezpośrednich Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa realizuje następujące rodzaje płatności: jednolita płatność obszarowa (JPO); krajowe uzupełniające płatności obszarowe (UPO), w tym: - uzupełniająca płatność podstawowa - do powierzchni innych roślin i do powierzchni gruntów ornych, na których nie jest prowadzona uprawa roślin; - płatność uzupełniająca do powierzchni upraw roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych (płatność zwierzęca); - płatność niezwiązana do chmielu (płatność do chmielu); - płatność niezwiązana do skrobi ziemniaczanej (płatność do skrobi); - płatność niezwiązana do tytoniu (płatność do tytoniu); płatności oddzielne - oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów); - oddzielna płatność z tytułu owoców miękkich; - płatność cukrowa; pomoc w ramach wsparcia specjalnego - płatność do surowca tytoniowego wysokiej jakości (płatność do tytoniu); - płatność do krów; - płatność do owiec; - specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych. 4

5 W ramach kampanii 2012 r. obowiązywały następujące stawki płatności bezpośrednich: jednolita płatność obszarowa (JPO) 732,06 zł/ha krajowe uzupełniające płatności obszarowe (UPO), w tym: - uzupełniająca płatność podstawowa - do powierzchni innych roślin i do powierzchni gruntów ornych, na których nie jest prowadzona uprawa roślin - 211, 80 zł/ha, - płatność uzupełniająca do powierzchni uprawy chmielu, do której przyznano płatność uzupełniającą do powierzchni uprawy chmielu za 2006 r. (płatność niezwiązana z produkcją) ,38 zł/ha, - płatność do powierzchni roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych (płatności zwierzęce) - 306,99 zł/ha; - płatność uzupełniająca dla producentów surowca tytoniowego (płatność niezwiązana do tytoniu - Virginia) - 5,62 zł/kg, - płatność uzupełniająca dla producentów surowca tytoniowego (płatność niezwiązana do tytoniu - Burley) - 3,93 zł/kg, - płatność uzupełniająca w zakresie produkcji ziemniaka skrobiowego (płatność niezwiązana do skrobi) - 463,39 zł/tonę płatności oddzielne, w tym: - oddzielna płatność z tytułu owoców miękkich ,66 zł/ha; - oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów) 162,09 zł/tonę; - płatność cukrowa 52,44 zł/tonę; pomoc w ramach wsparcia specjalnego - płatność do krów - 584,79 zł/szt; - płatność do owiec - 123,11 zł/szt; - specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych - 672,56 zł/ha. Od 3 grudnia 2012 r. ARiMR rozpoczęła wypłatę płatności bezpośrednich i płatności rolnośrodowiskowych za 2012 rok. Wiosną zeszłego roku wnioski o przyznanie dopłat bezpośrednich złożyło w ARiMR 1,359 mln rolników. W okresie od r. do r. w ramach płatności bezpośrednich na rachunki bankowe ponad 214 tys. rolników przekazana została kwota ponad 1,2 miliarda złotych. Tabela. Realizacja poszczególnych płatności z kampanii 2012 r. (stan na dzień r.) 1 Rodzaj płatności Kwota zrealizowanych płatności [w zł] Liczba beneficjentów Jednolita płatność obszarowa (JPO) , Uzupełniająca płatność obszarowa inne rośliny , Uzupełniająca płatność obszarowa płatności zwierzęce , Według informacji ARiMR z dnia 27 marca 2013 r. od rozpoczęcia realizacji wypłaty płatności bezpośrednich za 2012 r. do 26 marca 2013 r. ARiMR wypłaciła blisko 11 mld zł dla blisko 1,2 mln rolników. 5

6 Rodzaj płatności Uzupełniająca płatność obszarowa płatność do powierzchni upraw chmielu, do której rolnikowi przyznano płatność uzupełniającą do powierzchni uprawy chmielu za 2006 rok Kwota zrealizowanych płatności [w zł] Liczba beneficjentów ,42 92 Płatność niezwiązana do skrobi ,91 6 Płatność niezwiązana do tytoniu - tytoń Virginia 0,00 0 Płatność niezwiązana do tytoniu - tytoń pozostały 0,00 0 Oddzielna płatność z tytułu cukru , Oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów) , Oddzielna płatność z tytułu owoców miękkich 0,00 0 Specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych ,81 1 Płatność do krów 0,00 0 Płatność do owiec 0,00 0 Płatność do tytoniu -Virginia 0,00 0 Płatność do tytoniu - Burley 0,00 0 Płatność do tytoniu - tytoń ciemny 0,00 0 Razem ,74 x Źródło: ARiMR 3.2. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Budżet PROW to ponad 17,2 mld EUR, z czego ok. 13,2 mld stanowią środki pochodzące z UE. Część przewidzianych w Programie działań jest kontynuacją instrumentów wdrażanych w latach Poniżej została przedstawiona informacja dotycząca zrealizowanych płatności w 2012 r. w ramach poszczególnych działań PROW Nazwa działania Zrealizowane płatności w 2012 r. (w zł) Środki UE Środki Krajowe Razem Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie , , ,49 Ułatwienie startu mlodym rolnikom , , ,25 Renty strukturalne , , ,92 Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów , , ,30 Modernizacja gospodarstw rolnych , , ,02 Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej , , ,32 Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych , , , , , ,02 6

7 Nazwa działania Zrealizowane płatności w 2012 r. (w zł) Środki UE Środki Krajowe Razem Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności , , ,44 Grupy producentów rolnych , , ,96 Działania informacyjne i promocyjne , , ,77 Wspieranie gospodarstw niskotowarowych , , ,86 ONW , , ,26 Płatności rolnośrodowiskowe , , ,15 Zalesianie gruntów rolnych , , ,83 Zalesianie gruntów innych , , ,32 Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie , , ,89 instrumentów zapobiegawczych Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej , , ,30 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw , , ,52 Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej , , ,70 Odnowa i rozwoj wsi , , ,85 Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju , , ,48 Wdrażanie projektów współpracy , , ,23 Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania , , ,38 Pomoc techniczna , , ,30 Razem , , ,11 Źródło: MRiRW (na podstawie zapotrzebowań ARiMR) Do 31 grudnia 2012 r. w ramach PROW ARiMR wypłaciła beneficjentom 41,28 mld zł (w tym w 2007 r., wypłaciła 130,58 mln zł, w 2008 r., było to ok. 4,7 mld zł, w 2009 r., 6,54 mld zł, w 2010 r., wypłacono kwotę 8,42 mld, w 2011 r. wypłacono kwotę 9,96 mld zł oraz w 2012 r. 11,53 mld zł) Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich Program finansowany jest z Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR) i stanowi jeden z komponentów wspólnej polityki rybołówstwa Unii Europejskiej. Na realizację Programu w Polsce przeznaczono 978,8 mln euro, w tym 734,1 mln euro ze środków unijnych i 244,7 mln z budżetu krajowego. Do końca grudnia 2012 r. w ramach Programu zostało wypłacone beneficjentom ponad 1,62 mld zł Mechanizmy WPR realizowane przez ARR Agencja Rynku Rolnego prowadzi działalność związaną z administrowaniem mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej, w tym interwencyjną, w zakresie zakupu towarów, dopłat, refundacji, wsparcia na określonych rynkach rolnych WPR i współfinansowania mechanizmów WPR z budżetu krajowego. W 2012 r. ARR na realizację mechanizmów WPR wydatkowała kwotę ponad 640 mln zł czyli o prawie 11% więcej niż w 2011 r. (tabela poniżej). 2 Według informacji ARiMR od momentu rozpoczęcia realizacji wypłat do 21 marca 2013 r. ARiMR wypłaciła ponad 44,2 mld zł wsparcia w ramach PROW

8 Poniżej przedstawiono zestawienie zrealizowanych płatności ARR związanych z administrowaniem mechanizmów WPR na rynkach rolnych w 2012 r. (m.in. interwencja, dopłaty, pomoc żywnościowa). Wyszczególnienie Zrealizowane płatności w 2012 r. (mln zł) Zrealizowane płatności w 2011 r. (mln zł) 1. Rynek zbóż w tym: - interwencja 0 12,4 2. Rynek mięsa, drobiu i jaj w tym: - refundacje - dopłaty 3. Rynek mleka i przetworów mlecznych w tym: - interwencja - dopłaty 74, , ,9 0, ,3 4. Rynek lnu i konopi w tym: - dopłaty 0,199 0, Rynek suszu paszowego w tym: - dopłaty 0,262 0, Płatności dla producentów tytoniu oraz w 49,3 253,6 2012/2011 % sektorze skrobi 7. Dywersyfikacja przemysłu cukrowniczego w tym: - dopłaty 48,2 48,7 8. Dostarczanie nadwyżek żywności uboższej ludności UE w tym: - dopłaty 259,4 11,7 9. Program działań promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych produktów rolnych w tym: - dopłaty 25,6 8,4 10. Program Owoce w szkole w tym: - dopłaty 36,8 40,4 Razem 640,76 577,82 +10,9 Źródło: obliczenia własne na podstawie informacji ARR o zrealizowanych zadaniach w zakresie administrowania mechanizmami WPR i krajowymi Pozostałe, wybrane instrumenty wsparcia krajowego Preferencyjne kredyty inwestycyjne i klęskowe W planie finansowym ARiMR na 2012 r., przewidziano na dopłaty do oprocentowania inwestycyjnych kredytów bankowych środki w wysokości 849,4 mln zł. W 2012 r. banki udzieliły kredytów inwestycyjnych na kwotę mln zł, a ARiMR przekazała bankom kwotę 699 mln zł na dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych. Ponadto stosowane były preferencyjnie oprocentowane kredyty dla rolników poszkodowanych przez przymrozki, powodzie, gradobicia, deszcze nawalne, susze, huragany, ujemne skutki przezimowania, pioruny, obsunięcie się ziemi. W 2012 r. banki udzieliły 8287 kredytów klęskowych na kwotę 463,7 mln zł, a ARiMR przekazała bankom kwotę 63,2 mln zł na dopłaty do oprocentowania tych kredytów. 8

9 Dopłaty do materiału siewnego W 2012 r. kontynuowano realizację dopłat do materiału siewnego dla producentów rolnych, którzy zużyli do siewu lub sadzenia materiał siewny kategorii elitarny lub kwalifikowany. Dopłaty te miały charakter pomocy de minimis w rolnictwie. Na podstawie złożonych wniosków przez rolników (62 tys.) w 2012 r. zostało wypłacone wsparcie finansowe w wysokości 98 mln zł. Ubezpieczenia upraw i zwierząt, postęp biologiczny, paliwo rolnicze, programy zwalczania chorób zakaźnych Od 2006 roku funkcjonuje w Polsce system ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich z dofinansowaniem z budżetu państwa do składek producentów rolnych z tytułu zawarcia umów ubezpieczenia od wystąpienia zdarzeń losowych. Na ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w 2012 r. zaplanowano wydatki w kwocie 203,8 mln zł, w tym w rezerwach celowych 100 mln zł. Wydatki związane z postępem biologicznym w 2012 r. wyniosły ponad 120 mln zł, na dopłaty do paliwa rolniczego przeznaczono kwotę 720 mln zł, a na realizację programów zwalczania chorób zakaźnych zwierząt została wyasygnowana łączna kwota 287 mln zł. 9