Udział kobiet w nauce. Anna Knapińska, Marek Młodożeniec Laboratorium Analiz Statystycznych i Ewaluacji

Transkrypt

1 Udział kobiet w nauce Anna Knapińska, Marek Młodożeniec Laboratorium Analiz Statystycznych i Ewaluacji 1

2 Inkubacja a dojrzałość 44% 43% 42% 41% Kobiety wśród nauczycieli akademickich (GUS): 40,4% 42,4% 42,7% 43,0% 43,2% 43,6% 43,6% 40% 39% 38,1% 38,8% 39,1% 39,3% 39,7% 38% KOBIETY vs. MĘŻCZYŹNI Studenci 60% kobiet vs. 40% mężczyzn Naukowcy 40% kobiet vs. 60% mężczyzn 2

3 Proporcje płci wśród naukowców na różnych szczeblach kariery kobiety mężczyźni WSZYSCY PRACOWNICY NAUKOWI 40% 60% N= RODZAJ ETATU: asystent 54% 46% N=3443 adiunkt 44% 56% N=31181 docent 32% 68% N=1255 profesor 27% 73% N=13910 specjalista / konsultant 47% 53% N=1084 wykładowca 46% 54% N=4056 STOPIEŃ NAUKOWY: doktor 43% 57% N= doktor habilitowany 32% 68% N=15479 profesor 21% 79% N= % 20% 40% 60% 80% 100% 3

4 OGÓŁEM nauki: humanistyczne ekonomicznospołeczne ścisłe biologiczne o Ziemi medyczne rolnicze i leśne mechanika, budownictwo i architektura inżynieria materiałowa chemiczne elektronika i informatyka górnictwo i energetyka 73% 67% 64% 65% 85% 81% 75% 71% 70% 86% 85% 82% 86% 81% 82% 79% 73% 72% 78% 89% 86% 86% 89% 84% 80% 87% 16% 18% 16% 13% 15% 13% 14% 13% 13% 9% 13% 20% 20% 10% 9% 11% 9% 10% 10% 11% 11% 11% 13% 15% 6% 11% 10% 7% 10% 8% 6% 7% 11% 14% 17% 15% 15% 5% 6% 8% 11% 8% 10% 12% 9% 5% 5% 4% 3% 4% 6% 5% Udział stopni i tytułów naukowych w grupach płci w obrębie różnych dziedzin nauki 100% tytuł naukowy: profesorowie doktorzy habilitowani doktorzy 80% 60% 40% 20% 0% M K M K M K M K M K M K M K M K M K M K M K M K M K 4

5 Gdzie znikają kobiety? Nieformalne zasady rynku pracy: kobiece zawody są przedłużeniem ról domowych (nauczanie, opieka etc.) kobiety nie powinny zajmować wobec mężczyzn pozycji autorytetu monopol w sferze obsługi urządzeń technicznych należy do mężczyzn Sfera nauki: kobiety częściej niż mężczyźni zajmują się dydaktyką kobiety rzadziej niż mężczyźni pełnią wysokie funkcje kierownicze kobiety rzadziej niż mężczyźni robią kariery w dziedzinach STEM (science, technology, engineering, mathematics) Pierre Bourdieu, Męska dominacja, Oficyna Naukowa, Warszawa

6 Gdzie znikają kobiety? W dziurawym rurociągu (leaky pipeline, Berryman 1983) Na lepkiej podłodze (sticky floor, Presley Noble 1992) Pod szklanym sufitem (glass ceiling, Hymowitz i Schellhardt 1986) W magicznym pudełku (vanish box, Etzkowitz i in. 2009) 6

7 Gdzie znikają kobiety? Dziurawy rurociąg wyciekanie kobiecych talentów wraz z kolejnymi szczeblami kariery Lepka podłoga przypisanie kobiet do grupy zawodów mniej prestiżowych i gorzej płatnych Przykład projekt ENIAC programowanie = praca biurowa = praca kobieca Współcześnie: przewaga kobiet w państwowym sektorze nauki, czyli winners among losers Renata Siemieńska,

8 na lepkiej podłodze Proporcje płci a dziedzina nauki kobiety mężczyźni WSZYSTKIE DZIEDZINY NAUKI 40% 60% N= nauki biologiczne 60% 40% N=6989 nauki medyczne 49% 51% N=27736 nauki chemiczne 46% 54% N=8200 nauki humanistyczne 45% 55% N=28177 nauki rolnicze i leśne 45% 55% N=9134 nauki ekonomiczno-społeczne 41% 59% N=19404 nauki o Ziemi 37% 63% N=6227 inżynieria materiałowa 28% 72% N=2609 nauki ścisłe 26% 74% N=8589 mechanika, budownictwo i architektura 16% 84% N=9306 górnictwo, energetyka i nauki pokrewne 11% 89% N=3953 elektronika, informatyka i nauki pokrewne 11% 89% N=6481 0% 20% 40% 60% 80% 100% 8

9 na lepkiej podłodze Proporcje płci a rodzaj jednostki naukowej kobiety mężczyźni WSZYSTKIE JEDNOSTKI 40% 60% N= uczelnie medyczne uczelnie pedagogiczne wyższe szkoły ekonomiczne uniwersytety wyższe szkoły wych. fiz. wyższe szkoły zawodowe wyższe szkoły muzyczne uczelnie rolnicze politechniki uczelnie wojskowe pozostałe uczelnie 8% 26% 33% 56% 53% 46% 46% 46% 44% 44% 44% 92% 74% 67% 44% 47% 54% 54% 54% 56% 56% 56% N=7878 N=2302 N=2331 N=24034 N=919 N=1565 N=810 N=4413 N=13383 N=713 N=4815 wszystkie szkoły wyższe instytuty badawcze inne jednostki naukowe jednostki nienaukowe 42% 39% 42% 41% 58% 61% 58% 59% N=63163 N=6614 N=4529 N=2884 0% 20% 40% 60% 80% 100% 9

10 Gdzie znikają kobiety? Szklany sufit niewidoczne przeszkody stojące na drodze chcącym awansować kobietom Glass Ceiling Index miara trudności w osiąganiu wyższych stopni naukowych przez kobiety GCI = P / P a gdzie: P = udział kobiet wśród osób zajmujących się nauką P a = udział kobiet wśród osób z wykształceniem na poziomie A, przy czym: wykształcenie na poziomie A = tytuł profesora zwyczajnego wykształcenie na poziomie B = stopień doktora habilitowanego wykształcenie na poziomie C = stopień doktora 10

11 udział kobiet wśród pracowników naukowych na danym poziomie wykształcenia: pod szklanym sufitem Udział kobiet na różnych poziomach kariery w nowych krajach UE 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 43% 35% 17% 61% 42% 29% 50% 43% 35% 28% 20% 20% wykształcenie C (dr) wykształcenie B (dr hab.) wykształcenie A (prof.) 48% 45% 36% 32% 19% 18% 46% 30% 17% 54% 42% 14% 31% 31% 13% 49% 32% 38% 24% 0% Stara Unia UE-15 0% 0% Łotwa Słowacja Polska Węgry Estonia Słowenia Litwa Czechy Rumunia* Bułgaria* * Brak danych o udziale kobiet wśród osób na poziomie wykształcenia C w Rumunii i Bułgarii 11

12 GCI dla regionu = udział kobiet wśród naukowców / wśród profesorów pod szklanym sufitem GCI a udział kobiet wśród nauczycieli akademickich wg. województw 2,4 2,3 podkarpackie 2,2 2,1 2,0 1,9 1,8 1,7 małopolskie opolskie lubuskie świętokrzyskie wielkopolskie pomorskie POLSKA kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie woj. śląskie zachodniopomorskie lubelskie podlaskie 1,6 mazowieckie dolnośląskie łódzkie 1,5 1,4 40% 41% 42% 43% 44% 45% 46% 47% 48% 49% 50% 51% udział procentowy kobiet wśród ogółu nauczycieli akademickich w regionie 13

13 Gdzie znikają kobiety Magiczne pudełko przenosiny kobiet do alternatywnych sfer zawodowych i dlaczego? Poszukiwanie work-life balance. Z badań wynika, że dziedziny zwane TIE (technology transfer, incubation, entrepreneurship) dają większe możliwości godzenia ról, elastycznej pracy, miękkich granic między życiem rodzinnym i zawodowym. Z tego względu przyciągają więcej kobiet. 14

14 Dlaczego kobiety znikają? różnice biologiczne: nie wystarczają one do wyjaśnienia niedostatecznego stopnia reprezentacji kobiet w nauce zaszłości historyczne: dyskryminacja to ewentualnie sprawa prywatna, nigdy kwestia systemowa czy polityczna samodyskryminacja: kobiety na najwyższych stanowiskach milcząco zatwierdzają system (syndrom królowej pszczół) działanie w męskim świecie: cenienie tego, co racjonalne, obiektywne, naukowe, a więc także tego, co męskie 15

15 Czy w Polsce mamy do czynienia z dyskryminacją kobiet? Szanse na uzyskanie grantu z NCN a płeć kierownika zespołu OGÓŁEM stopień/tytuł naukowy kierownika: magister doktor doktor hab. profesor dziedzina nauki: human. i ekon.-społ. ścisłe biologiczne i medyczne o środowisku i rolnicze inż.-techn. z informatyką szansa uzyskania grantu przez zespół projektowy: 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 17,6% 19,3% 16,7% 17,3% 17,0% 15,9% 18,3% 15,5% 17,5% 17,7% 20,7% płeć kierownika zespołu projektowego: 20,1% 22,7% 21,6% 22,5% 21,5% 21,3% 22,7% mężczyzna kobieta 25,2% 27,8% 16

16 Obecna polityka naukowa Teoria równych szans kobiety i mężczyźni niczym się od siebie nie różnią, należy tylko tworzyć odpowiednie warunki do rozwoju + Teoria merytokracji organizacja powinna wykorzystywać zasoby kobiet, by w ten sposób sama się rozwijać (Alvesson, Due Billing 2003) 17

17 Nowa polityka naukowa Teoria szczególnego wkładu promowanie wzorców kariery kobiecej, które są przeciwwagą dla tradycyjnych wzorców męskich + Teoria wartości alternatywnych podkreślanie różnic, tzw. racjonalność odpowiedzialności (Sørensen 1982) 18

18 Jaka polityka naukowa? Wzrost konkurencyjności Zwiększenie innowacyjności Zachęcenie do mobilności Zwiększenie udziału innowacyjnych produktów w rynku międzynarodowym Zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan Zrównoważone rolnictwo i gospodarka ekologiczna Inteligentny i zintegrowany transport Integracyjne, innowacyjne i bezpieczne społeczeństwa 19

19 Dziękujemy! Młodożeniec M., Knapińska A. Czy wciąż nauka ma męską płeć? Udział kobiet w nauce Nauka, 2, 2013, s