Sytuacja gospodarcza Monako w latach 90-tych.

Transkrypt

1 Sytuacja gospodarcza Monako w latach 90-tych. Historia gospodarcza Praca zaliczeniowa 1

2 Warszawa, styczeń 1999 Wstęp. Księstwo Monako najmniejsze po Watykanie państwo Europy to niewielka enklawa położona na francuskim wybrzeżu Morza Śródziemnego, na wschód od Nicei, w pobliżu granicy włoskiej. Panuje tu klimat śródziemnomorski z gorącymi, suchymi latami i łagodnymi zimami. Położenie Monako u podnóża dzikich Alp Nadmorskich chroni je przed napływem mistralazimnego, północnego wiatru. Cały obszar-jedynie 1,95 km 2 - jest gęsto zaludniony; wyróżnia się 4 jego główne dzielnice: na północnym wschodzie znajduje się słynne Monte Carlo ze wspaniałymi hotelami, willami i wspinającymi się drapaczami chmur z luksusowymi apartamentami. Natomiast dzielnica La Condomine wielkie centrum handlowe oraz położone na skalistym półwyspie stare miasto - Monako Ville, lężą po przeciwnych stronach bardzo nowoczesnego portu. Po drugiej stronie starej przystani, która obecnie jest basenem dla luksusowych jachtów, w kierunku południowo-zachodnim rozciąga się nowsza dzielnica przemysłowa 2

3 Fontevielle, której część została niedawno wydarta morzu. Ludność Monako to osób ( 1993 r. ) 1 Jedynie niewielki procent ludności kraju to rodowici mieszkańcy Monako Monegaskowie 16,92% ogółu. Natomiast ok. 50% ludności to obywatele francuscy. Mieszka tu również dość liczna grupa Włochów( 17% ) i znacząca społeczność międzynarodowa. Większość ludności księstwa to katolicy dlatego też ta religia ma statut religii państwowej. Językiem urzędowym jest język francuski, choć używany jest też czasem dialekt miejscowy, który jest bardzo malowniczy, jakkolwiek znany już tylko najstarszym obywatelom. Walutą jest frank francuski. W obiegu są także monegaski monety z podobizną księcia. Monako jako suwerenne państwo organizuje bicie tejże monety. Na mocy Unii Monetarnej z Francją zawartej w 1865r. moneta ta może być w obrocie jako legalny środek płatniczy tylko w księstwie obok franka francuskiego. Opłaty pocztowe są takie same jak w sąsiedniej Francji, to jednak Monako ma ambicje emitowania swoich własnych znaczków pocztowych, które obowiązują tylko i wyłącznie na terenach księstwa. Jest to niewątpliwie jedna z atrakcji, jak również źródłem dochodów księstwa. Monako nie posiada swoich własnych linii kolejowych, więc korzysta z biegnącej przez terytorium francuskiej linii kolejowej. Oprócz tego głównym sposobem dotarcia do księstwa jest autostrada Nicea-Monako-Genua. Monako łączy z Francją unia celna i monetarna zawarta w 1865r., a którą rozszerzono w roku To właśnie Francja pośredniczy w całości w wymianie handlowej między Księstwem a resztą świata Odrobina historii Księstwa. Od 1297 r. do 1792 r. Monako było rządzone przez książąt z rodziny Grimaldich z Genui. W 1792 r. miejscowa ludność ogłosiła Księstwo republiką, a rok później kontrolę nad Monako przejęły rewolucyjne władze francuskie. W 1815 r. w wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego Monako odzyskało niepodległość, lecz znalazło się pod patronatem królów Sardynii. Rodzina Grimaldich odzyskała władzę w 1861 r., lecz terytorium kraju zostało znacznie zmniejszone. Sojusz z Francją w 1918 r. przywracał Monako autonomię, nawet w wypadku wygaśnięcia rodu Grimaldich. W zamian Francja otrzymywała prawo stacjonowania jej wojsk na terenie Księstwa i kontroli jego polityki zagranicznej. W 1962 r. W następstwie nieporozumień z Francją na tle polityki podatkowej, Książe Rainier III ( ur r. ) wprowadził w życie nową konstytucję, zgodnie z którą mamy doczynienia z monarchią konstytucyjną władza jest sprawowana przez dziedzicznego monarchę. Władza ustawodawczą jest rada Narodowa w której skład wchodzą: Książe oraz 18 członków wybieranych w głosowaniu powszechnym na 5 lat. Władzą wykonawczą jest Rada Rządowa z udziałem przedstawiciela Francji Ministra Stanu zgłaszanego przez Rząd Republiki Francuskiej. W Monako jest system dwupartyjny ( od 1962 r. ): Unia Narodowo-Demokratyczna Narodowy Związek Niezależnych 3

4 Gospodarka Monako. Głównym źródłem dochodów Księstwa są: rozbudowana bankowość ze względu na korzystny system podatkowy i bliskość wielu firm turystyka ze względu na dobre położenie geograficzne i łagodny klimat oraz mały ale dobrze rozwinięty i świetnie prosperujący przemysł. Monako jest wyjątkowym krajem. Jest jednym z najbardziej prestiżowych kurortów Europy ze względu na dobre położenie i łagodny klimat. Nie bez wpływu na te opinie jest również fakt, że w Monako znajduje się najsłynniejsze na świecie kasyno gry. Księstwo sukcesywnie kontynuuje dążenia do różnorodności w dziedzinie usług, hotelarstwa, małego wysokorozwiniętego przemysłu. Monako jest najbardziej znane ze względu na swoja politykę fiskalna. Monegaskowie nie płacą podatku dochodowego. Inaczej jest z tymi, którzy osiedlili się w Monako. Oni to właśnie płacą podatki ale nieporównywalnie niższe niż w innych krajach.. Podobnie firmy istniejące w Księstwie płacą najniższe podatki dochodowe i podatek obrotowy. Z tych właśnie powodów Monako nazywane jest niebem podatków 1 lub rajem pieniędzy. I faktycznie tak jest. Monako jest rajem dla tych, którzy stawiają tu swe rezydencje, dla tych, którzy zakładają tu swoje firmy. Wydawać by się mogło, że budżet Monako nie ma wysokich dochodów z nałożonych podatków. A jednak. 50% corocznych dochodów państwa pochodzi z podatków od działalności niezliczonej ilości hoteli, banków jak również sektora przemysłowego. Kolejne 25% dochodów pochodzi z turystyki doskonale rozwiniętej w ciągu lat 90-tych. Dochody Księstwa w 1993 roku wyniosły ponad 424 miliony $. Podsumowując: podstawą gospodarki Monako w latach 90- tych stały się: bankowość turystyka przemysł W kolejnych rozdziałach zostaną przybliżone te sektory gospodarki, które doprowadziły do rozkwitu gospodarki Monako. 4

5 Rozdział I: Turystyka jako główna siła gospodarki Monako. Monako w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, a w szczególności w latach 90-tychstało się gratką dla turystów. Atrakcje Księstwa, spełnione marzenia o Monte Carlo, sport i mnóstwo ciekawych wydarzeń kulturalnych, wszystko to połączone ze sobą tylko po to aby uwodzić tysiące turystów każdego roku. Turystyka Monak bazuje na trzech głównych zagadnieniach: - luksusowa turystyka - indywidualna turystyka - turystyka w interesach. Turystyka jest bardzo ważną dziedziną dla rozwoju Księstwa. Cały czas podtrzymuje się starania aby uatrakcyjniać pobyt turystom w ich pięknym małym kraju. Ciągle też podejmowane są inwestycje w tym celu. Ogromną uwagę zwraca się na zapewnienie gościom bazy hotelowej. Obecnie jej potencjał wynosi 2500 pokoi hotelowych w większości o czterogwiazdkowym standardzie. Obliczono, że średnio 43,8% pokoi hotelowych jest non stop zajętych. W samym roku 1993 liczba wynajętych pokoi wyniosła Przez ostatnie lata Rząd Księstwa podjął kroki aby uatrakcyjnić pobyt gościom przybywającym tu z całego świata nie tylko aby odpocząć czy pozwiedzać ale także tzw. turystom w interesach, po to by utrzymać wysoką aktywność gospodarczą Księstwa. 5

6 Rys 1. Udział poszczególnych narodowości w ogólnej liczbie turystów odwiedzających Monako. Monako jest uważane za symbol turystyki na wysokim poziomie oraz życia na tzw: wysokiej stopie. Aby utrzymać taki wizerunek Monako przez ostatnie lata starało się uwydatnić swoją atrakcyjność mimo tego, że przecież Księstwo zostało i tak hojnie obdarzone przez naturę a łagodny klimat z wszechobecnym słońcem, wspaniałe położenie, obecność z jednej strony gór z drugiej wspaniałego, ciepłego morza, bliskość Nicei robią swoje. Do atrakcji Księstwa już wytworzonych ludzką ręką należą: najsłynniejsze w Europie a może i na całym świecie Kasyno Gry w Monte Carlo, tysiące wspaniałych, malowniczych hoteli, Muzeum Oceanograficzne- corocznie odwiedzane przez tysiące turystów, kluby jachtowe, pałace rezydencje rodziny królewskiej, które są dostępne dla zwiedzających przez cały rok, Balet Monako, Teatr im Księżnej Grace, a oprócz tego, tysiące barów, wytwornych restauracji itp. Nazywając rzecz po imieniu: Monako to synonim sprzyjającej fortuny, uśmiech losu, wspaniałych wakacji, podróży oraz dobrego samopoczucia. Jak wspominałam wcześniej Rząd Monako dokłada wszelkich starań aby udoskonalać swoje zaplecze turystyczne. Uważa, że..rządzić znaczy planować. W myśl tego do końca wieku założono sobie następujące cele: poprawę sieci dróg i zamianę niektórych na autostrady, wybudowanie nowej stacji kolej francuskiej, wybudowanie na platformach na otwartym morzu stałego Centrum Ekspozycji i Kultury, stadionu, lotniska helikopterów, nowego portu 6

7 oraz 2000 pięter rezydencji i kilku hoteli. Całe to przedsięwzięcie na 22 hektarach na otwartym morzu, aby pobyt w Księstwie każdy mógł zaliczyć do niezapomnianych. Aby tak się stało Rząd pomyślał również o usługach rozwijających się i bazujących na turystyce. Wszystko tu jest zaplanowane, świetnie zorganizowane i przewidziane od podróży do hotel, przez odpoczynek, od rezerwacji przelotów do organizowania konferencji i wystaw. Monako w ostatnich latach położyło nacisk na to aby stać się jednym z najwspanialszych i najlepiej zorganizowanych i przystosowanych centrów kongresowych w Europie. Statystycznie turystyka w Monako pozostaje na podobnym poziomie od końca lat 80-tych ze średnią liczbą gości ok rocznie. Dwiema ważnymi datami w historii gospodarki, które przyniosły chwałę turystyce Monako i obfitowały w gości były: - rok 1990 i 1992 była to dobra koniunktura, która była następstwem silnej pozycji dolara amerykańskiego. Po latach tłustych jak to zwykle bywa nastały lata chude: - rok 1993 i 1994 kiedy to trudności, które były skutkiem kryzysu gospodarczego, odbiły się na turystycznej gospodarce Monako. Natomiast rok 1995 był szczęśliwym powrotem do normalności, natomiast, początek roku 1997 kiedy to o ok. 30% wzrosła liczba gości, stał się początkiem odradzania się i dał nadzieję na stały wzrost gospodarczy. Rys.2: Rozwój sektora turystycznego w Monako. Przyszłość turystyki Monako. Razem z otwarciem w 1999 r. Forum Grimaldich, turystyka w interesach powinna odnotować duży wzrost. 7

8 Wyjątkowe to przedsięwzięcie otworzy nowe horyzonty w Monako, stwarzając możliwości na to aby stało się doskonałym centrum konferencyjnym na skalę globalną. Oczekuj się, że wtedy o 60 % do 75 % wzrośnie obłożenie pokoi hotelowych, a co z tym idzie obrotów hoteli. Księstwo będzie potrzebowało wtedy dodatkowych obiektów, w większości 4-ro gwiazdkowych dla utrzymania wysokie klasy swoich usług. Przez ostatnich kilka lat pobyty w Monako ustabilizowały się na poziomie 3-4 dni. Postanowiono więc podtrzymać te dążenia przez oferowanie preferencyjnych stawek w hotelach na pobyty weekendowe. Rozpoczęto też budowę nowego portu Herkules który będzie odpowiedzią Księstwa na szybki rozwój turystyki pod żaglami. Te wszystkie zmiany spowodowane koniecznością dostosowania się do zachowań klientów z całego świata, będą niedługo miarą sukcesu w sektorze turystyki i gospodarki Monako w ogóle. Rozdział II : Sytuacja gospodarcza Księstwa w przemyśle. Może się to wydawać paradoksem mówienie o przemyśle w tym kraju, którego pierwszym powołaniem i głównym zadaniem, ze względu na sprzyjające okoliczności, jest i była turystyka. Tymczasem przemysł przez więcej niż pół wieku był jednym z głównych filarów gospodarki, wytwarzając ponad 10% całości zbytu w sektorze prywatnym i zatrudniając ok. 20% ogółu monegaskich zatrudnionych.. Może się to wydawać paradoksem mówienie o przemyśle w tym kraju, którego pierwszym powołaniem i głównym zadaniem, ze względu na sprzyjające okoliczności, jest i była turystyka. Tymczasem przemysł przez więcej niż pół wieku był jednym z głównych filarów gospodarki, wytwarzając ponad 10% całości zbytu w sektorze prywatnym i zatrudniając ok. 20% ogółu monegaskich zatrudnionych.. Pierwsze działalności w przemyśle Monako są relatywnie mało odległe, ponieważ datuje się je dopiero na początek tego stulecia. Prawdziwy rozwój przemysłu zaczął się od początku 1962 r. Kiedy to wszedł w życie nowy system podatkowy pozwalający firmom mających swe siedziby w Monako zaoszczędzić na podatkach. Ten preferencyjny system podatkowy spowodował nagły, ogromny wzrost liczby firm powstających na terenach Monako. 8

9 Największy przyrost liczby przedsiębiorstw przypada na początek lat 90-tych naszego stulecia. Z przyrostem tym wiąże się ściśle ze wzrost ogółu sprzedaży w przemyśle. Rys. 1 : Ewolucja sprzedaży w przemyśle Monako w latach 90-tych. Ze względu na ograniczenia geograficzne ( powierzchnia: 1,95 km2 ) mamy tu doczynienia z przemysłem małym i średnim, którego głównymi gałęziami są: przemysł farmaceutyczny przemysł kosmetyczny i perfumeryjny przemysł chemiczny przemysł precyzyjny i elektroniczny przemysł tekstylny Pomimo kryzysu gospodarczego, który objął całą Europę na prawie 10 lat, przemysł i gospodarka Monako w 1997 demonstrowała wszystkim swoją świetną sytuację. Dziś przemysł liczy sobie 136 świetnie prosperujących firm, których sprzedaż ( 1996 r. ) wyniosła: 3601 bilionów franków. Na początku 1997 r. Firmy te ogółem zatrudniały 5621 osób. Na koniec naszego wieku przemysł stał się jednym z kluczowych sektorów gospodarki Monako, ponieważ 20% ogółu osób pracujących zatrudnionych jest w tym sektorze gospodarki, który w 1995 r. Reprezentował 9,9% całości sprzedaży w prywatnych sektorach Księstwa. Pomimo kryzysu gospodarczego, który objął całą Europę na prawie 10 lat, przemysł i gospodarka Monako w 1997 demonstrowała wszystkim swoją świetną sytuację. Dziś przemysł liczy sobie 136 świetnie prosperujących firm, których sprzedaż ( 1996 r. ) wyniosła: 3601 bilionów franków. Na początku 1997 r. Firmy te ogółem zatrudniały 5621 osób. Na koniec naszego wieku przemysł stał się jednym z kluczowych sektorów gospodarki Monako, ponieważ 20% ogółu osób pracujących zatrudnionych jest w tym sektorze gospodarki, który w 1995 r. Reprezentował 9,9% całości sprzedaży w prywatnych sektorach Księstwa. 9

10 Rys.4: Udział poszczególnych gałęzi przemysłu w gospodarce Monako. Przemysł Monako charakteryzuje wielka różnorodność, która uchroniła go przed kryzysami, które dotykały gospodarki innych państw europejskich. Do największych gałęzi przemysł Księstwa należą: chemiczny- 25 firm kosmetycznych i perfumeryjnych oraz 8 firm farmaceutycznych. Te firmy odpowiedzialne są za 44,5% całości sprzedaży w przemyśle. przetwórstwo tworzyw sztucznych w tym 15 firm, które produkują swoje wyroby w większej części dla wielkich europejskich przedsiębiorców samochodowych. Działalność tych firm składa się przemysł elektroniczny i elektromechaniczny 8 firm. na 30% ogółu sprzedaży w przemyśle. przemysł elektroniczny i elektromechaniczny 8 firm. Oczywiście nie są to wszystkie rodzaje przemysłu jakie znajdujemy na terenie Księstwa. Są tam również: drukarnie, firmy odzieżowe, firmy transportowe, firmy produkujące opakowania. Jedyną przeszkodą na drodze rozwoju przemysłu jest ograniczoność terenów Monako, na którym jest coraz trudniej o przestrzeń produkcyjną. Rząd Księstwa traktuje rozwiązanie tej sprawy jako priorytet. Jedynym rozwiązaniem tego problemu byłoby wybudowanie powierzchni produkcyjnej pod ziemią, pod warunkiem, że nowy przemysł ten byłby całkowicie wolny od zanieczyszczeń środowiska, co byłoby odpowiedzią na tak często wyrażane życzenia Jego Wysokości Księcia Rainiera III, który jest gotów aby ten wspaniały kawałek ziemi uchronić od zniszczenia. Przez ponad 100 lat przemysł Monako rozwinął się na ogromną skalę, zachowując jednak respekt wobec środowiska naturalnego. Większość firm urosła do międzynarodowego poziomu, reszta firm dąży aby go osiągnąć. 10

11 W latach 90 tych przemysł Monako stał się bardzo ważnym motorem napędzającym gospodarkę. Rozdział III: Banki i sytuacja finansowa Monako jako międzynarodowego centrum finansowego. Dynamicznie rozwijająca się gospodarka Monako sprawiła, że Księstwo zaczęło rozwijać się jako Największe centrum bankowe Europy. Zaczęły powstawać tam siedziby największych francuskich i światowych banków i instytucji finansowych. Sektor bankowy reprezentuje aż 17% całości sprzedaży w sektorze prywatny, co daje mu poważną pozycje w gospodarce. Monako w szczególności w latach 90-tych stało się centrum finansowym dzięki dużej liczbie krajowych i międzynarodowych instytucji finansowych i banków zakładające tam swoje siedziby ze względu na specyfikę Monegaskich regulacji bankowych, prawa podatkowego jak również zasad tajności bankowej. W ciągu ostatnich 30 lat dominacji bankowości i działalność w dziedzinie finansów sektor ten rozwinął się od 15 firm do 50 oraz od 700 zatrudnionych tamże aż do 1400 osób. 11

12 Rys.5: Ewolucja obrotów w sektorze finansowym Monako ( w mln franków ) W ciągu lat 90-tych depozyty przetrzymywane w bankach Monako potroiły swoją wysokość. Ten sektor gospodarki doprowadził do tego, że stał on się najbardziej dochodowym. Cały czas więcej i więcej przedsiębiorstw jest zainteresowanych inwestowaniem o Monako i nie ma żadnych obiekcji przed tym aby przybywać na ten niewielki skrawek ziemi i zakładaniem tu swoich siedzib. Rząd Monako jako priorytet traktuje wspieranie i zachęcanie instytucji finansowych do zakładania swoich interesów w Księstwie, w ramach rozwoju Monako jako centrum Finansowego. Cała polityka finansowa Rządu sterowana jest tak aby poprzez preferencyjne traktowanie potencjalnych inwestorów skłaniać ich do udziału w nakręcaniu gospodarki Monako. Rząd jest bardzo zaangażowany w dynamiczną politykę komunikowania się i badań rynkowych dla nich. Dziś Monako oferuje kompletną sieć, zrzeszającą 38 banków, 6 instytucji finansowych i 8 biur przedstawicielskich banków światowych. Działalność tychże firm kontrolowana jest przez Narodowy bank Republiki Francuskiej. Działalność finansowa Monako jako centrum finansowego to również inna działalność taka jak: ubezpieczenia, fundusze powiernicze, fundusze emerytalne jak również działalność związana z rynkiem nieruchomości. W pierwszym kwartale 1997 roku Rząd Monako oficjalnie zaprosił wszystkie wielkie instytucje finansowej do podjęcia kroków zmierzających do przedstawienia i dobrego startu w Księstwie nowej waluty EURO. Księstwo w prowadzeniu i wspieraniu gospodarki finansowej i bankowości ma dwie zasady: prestiż i bezpieczeństwo. Przez ponad 10 ostatnich lat działalność bankowa została silnie wzmocniona, pod kontrolą Banku Francuskiego i na mocy Franko-Monegaskiej konwencji o bankach i finansach 1 Sektor ten charakteryzuje się dużą różnorodnością produktów jak również tym, że jest on wyjątkowo umiędzynarodowiony jeżeli chodzi o instytucji. 12

13 Resort ten był rozwijany przez ostatnie kilka lat w bardzo skoncentrowany sposób opierając się na przetrzymywanych tam depozytach przez osoby nie mieszkające w Monako. Ponad 60% depozytów jest umieszczanych przez przyjezdnych, a połowa z nich przez osoby nie mieszkające w Unii europejskiej. Rys.6: Wzrost wysokości depozytów przechowywanych w bankach Monako. Księstwo położyło duży nacisk na perfekcyjność usług bankowych, zarządzanie powierzonymi finansami w najlepszy możliwy sposób, handel walutami i obligacjami oraz tanie kredyty. Powodzenie tych działalności najprostszym wyjaśnieniem dla tak gwałtownego wzrostu rynku finansów przez ostatnie lata. Zakończenie i podsumowanie. Od samego początku istnienia Monako jego władcy sukcesywnie adaptowali u siebie wszystkie największe szanse prowadzące do rozwoju kraju. W 1997 obchodzono 700-lecie istnienia dynastii Grimaldich w Monako. Była to świetna okazja do refleksji nad tym jak Księstwo ewoluowało, aż w końcu stało się tym czym jest teraz: centrum bankowości i finansów, krainą bogactwa i synonimem życia na wysokim poziomie, miejscem spotkań światowej elity oraz oazą świetnie prosperującego czystego ekologicznie przemysłu. Ewolucja jaką nadal przechodzi Monako spowodowana jest przez swego rodzaju ogromną żywotność tego kraju. Dowód: Podczas gdy Monako jest drugim co do wielkości krajem w świecie, zdołało się jednak uplasować na 7 pozycji w rankingu Produktu Narodowego Brutto przypadającym na jednego mieszkańca. Rok za rokiem gospodarka rozrasta się oraz specjalizuje, osiągając ostatnio liczbę 3000 firm istniejących na niecałych 2 km2 Dzieje się tak między innymi z powodu korzystnej i niespotykanej gdzie indziej polityki fiskalnej, którą Rząd Monako czyni coraz bardziej atrakcyjną. Przykładem tego jest fakt, że 13

14 mimo tego, że jedynym bezpośrednim podatkiem w Monako jest podatek dochodowy od przedsiębiorstw, postanowiono zaproponować nowo powstającym firmom następujące rozwiązanie, a mianowicie: wszystkie firmy powstające w Monako po 1 października 1991 r. są wyłączone z płacenia podatku dochodowego przez pierwsze 5 lat działalności. Tradycyjne sektory gospodarki takie jak turystyka czy przemysł pozostają w stanie świetnego prosperowania, podczas gdy nowe gałęzie gospodarki takie jak telekomunikacja czy komputery cały czas się rozwijają. Monako tworzy dzięki temu niepowtarzalne i bardzo wyjątkowe środowisko biznesu. Monako mimo unii celnej i pieniężnej z Francją pozostaje jednak krajem suwerennym. Często ta suwerenność jest podkreślana przez samych mieszkańców tego pięknego kraju. Dają oni wyraz swej oryginalności i niepowtarzalności na każdym kroku. Mówi się, że mimo małego obszaru, bez żadnych bogactw naturalnych Monako cały czas się rozwija, modernizuje swoje miasto i nie ustaje w dążeniu do udoskonalania zarządzania miastem w najlepszy możliwy sposób, zmierzając ku ulepszeniu i podwyższeniu jakości życia. Bibliografia: New Trader Numero Special Principaute de Monaco, Edituer: New TraderAssociation, 1997, Monte Carlo, Monako The Best of Monako Monte Carlo Monaco s economy and its leading companies., Edite per EPI Media., redacteur an Chef: Keith L. Marr, 1998, Monaco. The Best of Monako Monte Carlo Monaco s economy and its leading companies., Edite per EPI Media., redacteur an Chef: Keith L. Marr, 1997, Monaco. La Gazette de Monaco Monaco industrial and service systeme, 4 lipca 1997r r. Monaco Juridique at fiscal on teh law and tax systems of Monaco, by Pierre-Jean Douvier, Edituer: Francis Lefebvre. 14

15 Spis rysunków: Rys 1. Udział poszczególnych narodowości w ogólnej liczbie turystów odwiedzających Monako...str. 5 Rys.2: Rozwój sektora turystycznego w Monako w latach 90- tych...str.7 Rys.3: Ewolucja sprzedaży w przemyśle w Monako w latach 90-tych...str.8 Rys.4: Udział poszczególnych gałęzi przemysłu w gospodarce Monako...str.9 Rys.5: Ewolucja obrotów w sektorze finansowym... str.11 Rys.6: Wzrost wysokości depozytów przechowywanych w bankach Monako...str.12 Spis treści: Wstęp. Rozdział I: Turystyka jako główna siła gospodarki Monako. Rozdział II: Sytuacja gospodarcza Monako w przemyśle. Rozdział III: Banki i sytuacja finansowa Monako jako międzynarodowego centrum finansów. Zakończenie. Bibliografia. Spis rysunków. 15

16 16