SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA NA

Transkrypt

1 SZKOLENIE DLA NAUCZYCIELI I LOKALNYCH LIDERÓW SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA NA ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA dr hab. inż. Artur Jerzy BADYDA, mgr inż. Dominika MUCHA, dr hab. inż. Grzegorz MAJEWSKI Toruń, maj-październik 2017 r.

2 2 Wprowadzenie

3 JAKIE CZYNNIKI SPRZYJAJĄ POGARSZANIU STANU ZDROWIA o Opierając się na wynikach badań przeprowadzonych w USA w latach 80-tych, można stwierdzić, że za utrzymanie zdrowia jednostki odpowiada Styl życia jednostki w 53% Warunki środowiskowe w 21% Cechy dziedziczne w 16% Dostępność i poziom opieki zdrowotnej w 10% 3

4 4 Oddziaływanie wybranych zanieczyszczeń powietrza na organizm człowieka

5 o Oddziaływanie TLENEK WĘGLA (CO) Jest związane z zaburzeniem prawidłowego procesu transportu tlenu we krwi Chemiczne powinowactwo CO do hemoglobiny jest 200 razy większe od powinowactwa tlenu do hemoglobiny W efekcie powstaje karboksyhemoglobina, co powoduje niedotlenienie organów, tkanek i komórek organizmu 5

6 o Oddziaływanie TLENEK AZOTU (NO) Ma podobny mechanizm jak w przypadku tlenku węgla Wynika przede wszystkim z wnikania NO do układu krążenia i redukowania tlenu z oksyhemoglobiny W efekcie powstaje nitrozohemoglobina NO ma 1500 razy większe powinowactwo do hemoglobiny w porównaniu z CO 6

7 DITLENEK AZOTU (NO 2 ) o Oddziaływanie NO 2 jest aktywniejszy i bardziej toksyczny niż NO Nie rozpuszcza się w wodzie i z tego względu trafia bezpośrednio do pęcherzyków płucnych Powoduje osłabienie funkcji obronnej płuc, sprzyja powstawaniu infekcji wirusowych i bakteryjnych oraz stanów zapalnych Może wpływać drażniąco na drogi oddechowe i powodować ostre choroby układu oddechowego, zwłaszcza u dzieci i osób chorujących na astmę oskrzelową Przy bardzo dużych stężeniach może wywoływać zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, a nawet przedwczesne zgony 7

8 DITLENEK SIARKI (SO 2 ) o Oddziaływanie Jest związane z kumulowaniem się w ściankach tchawicy, oskrzelach, jak również w wątrobie, śledzionie, węzłach chłonnych oraz mózgu Może objawiać się zmianami w rogówce oka, podrażnieniem błon śluzowych i spojówek, ale także spadkiem wydajności płuc, skurczem oskrzeli i nasileniem objawów astmy u osób chorych Notowano także wpływ SO 2 na wzrost zachorowalności na zapalenie oskrzeli wśród dzieci Ze względu na stwierdzone występowanie objawów chorobowych i spadek czynności oddychania, WHO rekomenduje znacznie niższe stężenie, aniżeli UE 8

9 OZON (O 3 ) o Oddziaływanie Objawia się występowaniem efektów takich jak kaszel, podrażnienie oczu i gardła, bóle głowy, nudności, czy spadek łaknienia Pod wpływem ozonu nasilają się objawy astmy oskrzelowej, zwiększa się wrażliwość na alergeny, ale może się również pojawić zapalenie płuc i uszkodzenie błony śluzowej płuc Narażenie zwiększa również opór dróg oddechowych i podatność na infekcje, mogąc powodować obrzęk płuc i pojawienie się płynu w częściach płuc odpowiedzialnych za wymianę gazową Obserwuje się związek pomiędzy stężeniami ozonu a wzrostem liczby hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego 9

10 WIELOPIERŚCIENIOWE WĘGLOWODORY AROMATYCZNE (WWA) o Oddziaływanie W znacznej części WWA są związkami silnie kancerogennymi Lipofilowy charakter powoduje, że WWA łatwo wnikają przez błony komórkowe, gromadząc się w nerkach i wątrobie, ale także w śledzionie, gruczołach nadnercza, czy jajnikach WWA mają charakter immunotoksyczny, genotoksyczny, kancerogenny oraz teratogenny, zaś w przypadku benzo[a]pirenu (BaP) wykazano pojawianie się guzów nowotworowych w wielu różnych tkankach Podobnie jak w przypadku benzenu WHO nie określa poziomu, poniżej którego można stwierdzić brak wpływu WWA (w tym BaP) na organizm człowieka Według badań epidemiologicznych (bardzo nielicznych) jednostkowe ryzyko (na 1 ng/m 3!!!) zachorowania na raka w ciągu całego życia wynosi ok. 8,7x10-5 Referencyjne stężenie BaP na poziomie 0,12 ng/m 3 zostało przyjęte przy założeniu akceptowalnego ryzyka na poziomie 1x

11 ZANIECZYSZCZENIA PYŁOWE 11 o Oddziaływanie Ma dwojaki charakter Ze względu na fizyczną wielkość cząstek Ze względu na skład chemiczny cząstek PM są uznane za czynnik o udowodnionym oddziaływaniu kancerogennym są czynnikiem ryzyka raka płuc i pęcherza moczowego Zaburzenia czynności płuc, podrażnienie dróg oddechowych, trudności w oddychaniu, kaszel Zwiększenie zaostrzeń w przebiegu astmy i POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc) Sprzyjaniu powstawaniu stanu zapalnego w układzie krążenia, miażdżyca, zwiększenie ryzyka zawału mięśnia sercowego Narażenie na PM powoduje zwiększenie liczby wizyt w szpitalnych oddziałach ratunkowych i zwiększenie hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego (ChUO) i chorób układu krążenia (ChUK), jest też związane ze zwiększeniem ogólnej umieralności oraz umieralności z powodu chorób układu oddechowego i układu krążenia WHO nie określa poziomu, poniżej którego można stwierdzić brak wpływu cząstek stałych na organizm człowieka

12 12 GDZIE WNIKAJĄ CZĄSTKI STAŁE?

13 GDZIE WNIKAJĄ CZĄSTKI STAŁE? o Duże cząstki >10 µm depozycja Górne drogi oddechowe o Cząstki 5-10 µm depozycja Dolne drogi oddechowe o Cząstki 2,5 µm i mniejsze depozycja Pęcherzyki płucne i miąższ płuca Komórki pęcherzyków adsorbcja rozpuszczanie Trudno rozpuszczalne związki fagocytoza makrofagi Pobudzenie Mediatory zapalne i czynniki wzrostu kolagen Włóknienie 13

14 14 Skutki zdrowotne narażenia na zanieczyszczenia powietrza

15 ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA A UMIERALNOŚĆ NA ŚWIECIE o Według Światowej Organizacji Zdrowia 1, w skali globalnej z zanieczyszczeniem powietrza zewnętrznego w 2012 roku związanych było 3,7 miliona zgonów (z czego 88% dotyczyło krajów o niskim i średnim poziomie dochodów) o Przy uwzględnieniu dodatkowo zanieczyszczeń pochodzących z gospodarstw domowych (wewnętrznych), liczba ta osiągnęła poziom 8 milionów zgonów 1 Burden of disease from the joint effects of Household and Ambient Air Pollution for World Health Organization,

16 ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA A UMIERALNOŚĆ W EUROPIE I W POLSCE Kraj PM 2,5 NO 2 O 3 Polska EU Europa Air quality in Europe 2016 report. EEA report, No 28/2016. ISSN: , doi: / European Environment Agency, Copenhagen

17 SKUTKI ZDROWOTNE ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA o Wskazuje się, że narażenie na zanieczyszczenia powietrza już w okresie prenatalnym może skutkować zwiększoną umieralnością noworodków o Zjawisko to przypisuje się bezpośredniemu toksycznemu oddziaływaniu cząstek stałych, wskutek ich przemieszczania się przez bariery tkankowe czy penetracji przez błony komórkowe 17

18 SKUTKI ZDROWOTNE ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA o Zwiększone ryzyko zgonu przypisuje się głównie pyłom PM 10 i w mniejszym stopniu ozonowi Ekspozycji na zanieczyszczenia pyłowe przypisuje się zwiększoną umieralność z powodu POChP oraz innych chorób układu oddechowego, chorób układu sercowonaczyniowego i chorób naczyń mózgowych Zwiększona umieralność dotyczy również chorób układu oddechowego i infekcji dolnych dróg oddechowych u dzieci (w tym niemowląt) 18

19 SKUTKI ZDROWOTNE ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA o Także krótkotrwałemu narażeniu na zanieczyszczenia powietrza (NO 2, O 3, SO 2, PM 10 ) przypisuje się niekorzystne efekty zdrowotne o Holenderskie badania przeprowadzone wśród osób podróżujących w zatorach komunikacyjnych, w warunkach wysokich stężeń zanieczyszczeń, wykazały spadek funkcji oddychania i odporności na choroby układu oddechowego, a także zwiększone ryzyko wystąpienia stanu zapalnego 19

20 SKUTKI ZDROWOTNE ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA o W badaniach zrealizowanych w Szwajcarii wykazano istnienie statystycznie istotnego obniżenia sprawności oddychania wśród osób narażonych na oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza o Stwierdzono, że wzrostowi stężenia PM 10 o każde 10 mg/m 3 towarzyszy 3,4% spadek FVC i 1,6% spadek FEV 1 20

21 SKUTKI ZDROWOTNE ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA o Analizy zrealizowane w Warszawie na przykładzie wpływu na niemowlęta i dzieci wskazują, że rocznie 5201 przypadków występowania objawów astmy oskrzelowej i 234 przyjęcia do szpitali z powodu chorób układu oddechowego, można przypisać zanieczyszczeniu powietrza przez cząstki stałe 21

22 SKUTKI ZDROWOTNE ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA o Inne warszawskie badania wskazują z kolei, że na skutki zdrowotne w postaci obniżenia funkcji układu oddechowego wpływają takie czynniki jak Fakt zamieszkiwania w mieście Czas zamieszkiwania w pobliżu ruchliwych ulic Natężeniu ruchu o Wykazano również pozytywny wpływ aktywności fizycznej na sprawność oddychania 22

23 ZDROWOTNE EFEKTY ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA o Skutki krótkoterminowego narażenia populacji na zanieczyszczenia powietrza Dzienna śmiertelność Wizyty szpitalne z powodu chorób układu oddechowego i krwionośnego Interwencje pogotowia ratunkowego z powodu chorób układu oddechowego i krwionośnego Wizyty u lekarzy pierwszego kontaktu powodu chorób układu oddechowego i krwionośnego Przyjmowanie leków z powodu chorób układu oddechowego i krwionośnego Nieobecność w pracy Nieobecność w szkole Ostre symptomy (kaszel, flegma, infekcje dróg oddechowych) Fizjologiczne zmiany (praca płuc) 23

24 ZDROWOTNE EFEKTY ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA o Skutki długoterminowego narażenia populacji na zanieczyszczenia powietrza Śmiertelność z powodu chorób układu krwionośnego i oddechowego Chroniczne występowanie chorób układu oddechowego i powszechne objawy (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc) Chroniczne zmiany w fizjologicznych funkcjach Rak płuc Chroniczne choroby układu krwionośnego Wewnątrzmaciczne zmiany (niska masa urodzeniowa w terminie, brak odpowiedniego przyrostu masy płodu) 24

25 SKUTKI ZDROWOTNE KOSZTUJĄ o Zanieczyszczenia powietrza to nie tylko czynnik warunkujący przedwczesne zgony o Ich obecność w powietrzu kształtuje również wpływ na gospodarkę kraju poprzez zwiększoną zachorowalność i zaostrzenia w przebiegu niektórych chorób o Skutkuje to obecnie 1 (według scenariusza na 2015 rok) utratą dni pracy na poziomie w Polsce w Europie o Co przekłada się na efekty ekonomiczne na poziomie 2,068 mld EUR rocznie w Polsce 17,660 mld EUR rocznie w Europie 1 Holland M: Cost-benefit Analysis of Final Policy Scenarios for the EU Clean Air Package. EMRC, March

26 26 Podsumowanie

27 PODSUMOWANIE o Obecna sytuacja skutkuje zwiększoną zachorowalnością z powodu chorób obturacyjnych, innych chorób układu oddechowego, alergii, czy chorób układu sercowo-naczyniowego, jak również chorób nowotworowych o Efektem tego są również przedwczesne zgony, których w Europie ponad 450 tysięcy przypisuje się tylko zanieczyszczeniom pyłowym obecnym w powietrzu atmosferycznym, których substancjami składowymi są m.in. metale ciężkie i WWA 27

28 Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Towarzystwo Promocji Ryb. SZKOLENIE DLA NAUCZYCIELI I LOKALNYCH LIDERÓW DZIĘKUJEMY MATERIAŁY ZE SZKOLENIA ORAZ SCENARIUSZE ZAJĘĆ DOSTĘPNE NA STRONIE INTERNETOWEJ