Konkurs Biologiczny dla uczniów szkół gimnazjalnych rok szkolny 2011/2012. Tajemnice świata zwierząt

Transkrypt

1 Konkurs Biologiczny dla uczniów szkół gimnazjalnych rok szkolny 2011/2012 Inspiracją do opracowania zadań konkursowych jest temat przewodni konkursu: Tajemnice świata zwierząt Do każdego etapu konkursu obowiązują treści nauczania i umiejętności obejmujące i poszerzające treści podstawy programowej kształcenia ogólnego, w części dotyczącej podstawy programowej przedmiotu biologia na III etapie edukacyjnym, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). I. Zakres umiejętności Uczeń przystępując do Konkursu Biologicznego powinien wykazywać się: znajomością różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych, w tym: opisywać, przyporządkowywać i rozpoznawać organizmy zwierzęce; wyjaśniać zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w organizmach zwierzęcych i w środowisku; przedstawiać i wyjaśniać zależności zachodzące między organizmami zwierzęcymi, między organizmami zwierzęcymi a innymi organizmami oraz między organizmami zwierzęcymi środowiskiem; wykazywać ewolucyjne źródła różnorodności biologicznej, znajomością metodyki badań biologicznych, w tym: planowaniem, przeprowadzaniem i dokumentowaniem obserwacji i doświadczeń biologicznych; określaniem warunków doświadczenia; rozróżnianiem próby kontrolnej i badawczej; formułowaniem problemów badawczych, hipotez i wniosków; przeprowadzaniem obserwacji mikroskopowych preparatów trwałych i świeżych, 1

2 poszukiwaniem, wykorzystaniem i tworzeniem informacji, w tym: wykorzystywaniem różnorodnych źródeł i metod pozyskiwania informacji, w tym technologii informacyjno komunikacyjnej; odczytywaniem, analizowaniem, interpretacją i przetwarzaniem informacji tekstowej, graficznej i liczbowej; zrozumieniem i interpretacja pojęć biologicznych; znajomością terminologii biologicznej; posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów, rozumowaniem i argumentacją, w tym: interpretowaniem informacji i wyjaśnianiem zależności przyczynowo skutkowych między faktami; formułowaniem i przedstawianiem opinii związanych z zagadnieniami dotyczącymi tematu przewodniego Konkursu Biologicznego. II. Zakres wiadomości Etap szkolny budowa i funkcje komórek zwierzęcych; budowa, czynności życiowe oraz znaczenie zwierząt jednokomórkowych i pierwotniaków: sposoby odżywiania (pinocytoza, fagocytoza, wchłanianie), sposoby poruszania, rozmnażanie (bezpłciowe, płciowe, cykle życiowe), wydalanie i osmoregulacja, reakcja na bodźce; tkanki zwierzęce budowa i funkcje: podział zwierząt na beztkankowe i tkankowe, pojęcie listków zarodkowych i jam ciała, zwierzęta a środowisko - przystosowanie budowy zewnętrznej zwierząt do życia w wodzie, na lądzie i w powietrzu: rodzaje i przykłady symetrii ciała (promienista, dwuboczna, wtórnie promienista, brak) oraz ich związek z trybem życia; 2

3 pojęcia (z przykładami): tagma, segmentacja (metameria), cefalizacja, pseudopodia, parapodia, czułki, głaszczki, szczecinki; rodzaje, przykłady i funkcje szkieletów (zewnętrzny, wewnętrzny, hydrauliczny, organiczny, nieorganiczny, bez ruchomych połączeń, z ruchomymi połączeniami); rodzaje, przykłady i funkcje pokrycia ciała (błona komórkowa, pellikula, wór skórno-mięśniowy z oskórkiem lub bez oskórka, pancerz nieorganiczny, pancerz chitynowy, skóra bezkręgowców, skóra kolejnych gromad kręgowców wraz z jej wytworami ); budowa i przekształcenia kończyn owadów, ptaków i ssaków w zależności od trybu życia; sposób poruszania i tryb życia: zwierzęta osiadłe i wolnożyjące, ruch aktywny i bierny, różne aparaty ruchu; definicja stawu, rodzaje stawów i ich występowanie w świecie zwierząt; zwierzęta a środowisko czynności życiowe zwierząt: sposoby odżywiania zwierząt - drapieżnictwo, pasożytnictwo, roślinożerność, wszystkożerność; przystosowania zwierząt do różnych sposobów odżywiania; mechanizmy obronne zwierząt przed drapieżnikami i pasożytami; strategie drapieżnictwa; przystosowania zwierząt do oddychania; sposoby rozmnażania zwierząt; drapieżnictwo, pasożytnictwo, roślinożerność, wszystkożerność przystosowania zwierząt, ochrona przyrody w Polsce: gatunki chronione charakterystyczne dla różnych siedlisk rozpoznawanie; ochrona gatunkowa ścisła i częściowa oraz czynna i bierna; zwierzęta polskich parków narodowych - zwierzęta symbole parków; gatunki typowe dla poszczególnych parków; rodzaje zagrożeń dla gatunków zwierząt; zabiegi ochronne podejmowane w celu ochrony gatunków zwierząt; restytucja gatunków w parkach narodowych 3

4 Etap rejonowy fizjologia zwierząt: krążenie układ otwarty i zamknięty, budowa naczyń krwionośnych i serca, funkcje układu krwionośnego, budowa i czynności układu krwionośnego a tryb i środowisko życia; trawienie wewnątrzkomórkowe i zewnątrzkomórkowe, budowa i czynności układu pokarmowego a sposób odżywiania i środowisko życia; wymiana gazowa rodzaje narządów oddechowych, mechanizmy wymiany gazowej w zależności od środowiska życia; homeostaza zwierząt - mechanizmy utrzymania równowagi wewnętrznej organizmu na przykładzie termoregulacji i osmoregulacji: pojęcia: homeostaza, stałocieplność i zmiennocieplność; przystosowania anatomiczne do wytracania lub nie wytracania ciepła (termowentylacja i termoizolacja); różne sposoby i mechanizmy regulacji temperatury ciała (fizjologiczne, behawioralne); różne sposoby utrzymania stężenia jonów w tkankach w zależności od środowiska (lądowe, słodkowodne, morskie); różne sposoby obrony zwierząt przed nadmierną utratą wody; przystosowania różnych zwierząt do osmoregulacji. ekologia - wzajemne zależności między zwierzętami oraz między zwierzętami a innymi organizmami: definicje i przykłady interakcji wewnątrzgatunkowych i międzygatunkowych zwierząt; rola zwierząt w rozmnażaniu roślin; rola zwierząt w życiu człowieka. zwierzęta a środowisko: sposoby ochrony i obrony zwierząt przed wrogami naturalnymi: kamuflaż; 4

5 barwy ostrzegawcze; mimezja i mimikra; zwierzęta trujące i jadowite. biogeografia: charakterystyczne zwierzęta różnych stref klimatycznych, kontynentów i oceanów oraz ich przystosowania do zamieszkiwanych obszarów Ziemi. Etap wojewódzki rozmnażanie i rozwój zwierząt: przemiana pokoleń i cykle rozwojowe zwierząt bezkręgowych oraz rozród kręgowców: cykle życiowe parzydełkowców (przemiana pokoleń - chełbia modra, stułbia, koral); cykle życiowe tasiemców (uzbrojony, nieuzbrojony, bąblowcowy) i motylicy wątrobowej oraz motyliczki; cykle życiowe nicieni (owsiki, włośnie, glisty, mątwiki); rozwój pierścienic, stawonogów i mięczaków; rozmnażanie kręgowców; partenogeneza - rodzaje, przykłady organizmów, u których zachodzi partenogeneza, genetyka : dziedziczenie cech niesprzężonych i sprzężonych z płcią; krzyżówki genetyczne; klonowanie zwierząt cele, metody, problemy techniczne i etyczne związane z klonowaniem i zwierzętami transgenicznymi, regulacje prawne dotyczące klonowania (zwierząt); zwierzęta transgeniczne i ich znaczenie; determinacja płci u zwierząt: wpływ czynników dziedzicznych i środowiskowych oraz sposobów rozmnażania na płeć zwierząt bezkręgowych i kręgowych; 5

6 genetyczna determinacja płci (chromosomy płci u różnych gatunków zwierząt i ich generalne znaczenie w determinacji płci); wpływ czynników środowiskowych na płeć potomstwa; wpływ hormonów na kształtowanie płci w rozwoju osobniczym; zmiany płci u zwierząt; ewolucja zwierząt: ewolucja układów krążenia, oddechowego, nerwowego i szkieletowego u kręgowców; dobór naturalny i sztuczny, adaptacja jako podstawy ewolucji biologicznej (na przykładzie świata zwierząt). rola ekologiczna zwierząt: znaczenie bezkręgowców i kręgowców w przyrodzie; ochrona przyrody: polskie i międzynarodowe organizacje chroniące prawa zwierząt; polskie i międzynarodowe konwencje dotyczące ochrony zwierząt; prawne formy ochrony przyrody na świecie związane ze zwierzętami (rezerwaty, parki narodowe, obszary Natura 2000, Tutaj; znane, duże parki narodowe na świecie chroniące zwierzęta: Yellowstone (USA), Bizona Leśnego (Kanada), Denali (Kanada), Krugera (RPA), Serengeti (Tanzania), Okapi (Kongo), parki narodowe Syberii, inne znane obiekty przyrodnicze na świecie chroniące zwierzęta. Zalecane do wykonania: obserwacje i doświadczenia zapisane w podstawie programowej dla przedmiotu biologia na III etapie edukacyjnym. Literatura do wszystkich etapów: Podręczniki i zeszyty ćwiczeń do biologii w gimnazjum dopuszczone do użytku szkolnego przez MEN (w szczególności: Wyd. WSiP- Bliżej biologii, 6

7 Ciekawa biologia; Wyd. Nowa Era- Puls życia, Świat biologii; Wyd. Operon Biologia; Wyd. Edukacyjne Żak- Biologia dla gimnazjum) Biologia Vademecum. Gimnazjum; praca zbiorowa; Wyd. Operon 2009 Biologia w gimnazjum doświadczenia; broszura Wyd. WSiP 2010 Literatura dodatkowa do etapu rejonowego i wojewódzkiego: Wybrane działy E. Solomon, L. Berg,D. Martin, C.Villee Biologia- MULTICO Oficyna Wydawnicza,2009 (najnowsze wydanie Biologii Villeego) etap rejonowy dział 7 - Budowa i procesy życiowe zwierząt, etap wojewódzki dział 3 - Ciągłość życia ewolucja - oraz dział 4 - Ciągłość życia genetyka; Tomasz Umiński,,Zwierzęta i kontynenty" oraz,,życie naszej Ziemi " - WSiP 7