UBÓSTWO ENERGETYCZNE W POLSCE NA PODSTAWIE BADAŃ GUS Z 2008 R.

Transkrypt

1 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, totograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy UBÓSTWO ENERGETYCZNE W POLSCE NA PODSTAWIE BADAŃ GUS Z 2008 R. Piotr Kurowski Instytut Pracy i Spraw Socjalnych WPROWADZENIE W badaniach nad kondycją niezamożnych gospodarstw domowych brakuje analiz uwzględniających trudności w korzystaniu z energii. Działania Urzędu Regulacji Energetyki (URE) w ostatnich latach wniosły wiele dobrego w promowaniu pojęcia ubóstwa energetycznego oraz w mobilizowaniu różnych podmiotów w politykę ukierunkowaną na pomoc osobom, które mogą mieć trudności w korzystaniu z różnych źródeł energii. Prezes URE, m.in. poprzez badania ankietowe skierowane do zarządów spółek energetycznych, mobilizuje i uwrażliwia podmioty sektora na ten problem. Dzięki tym badaniom wiadomo, że rozwija się oddolna współpraca między podmiotami energetycznymi a ośrodkami pomocy społecznej, by pomóc gospodarstwom mającym trudności z opłacaniem rachunków za energię. Jeśli jednak istnieje potrzeba rozwiązań systemowych, potrzebne są przyczynki do analizy ukazujące skalę zjawiska ubóstwa energetycznego. Ponad trzy lata temu, przy okazji planowanego wówczas uwalniania cen energii elektrycznej, w badaniach IPiSS we współpracy z URE próbowano odpowiedzieć na pytanie, jaka jest skala odbiorców najbardziej wrażliwych na takie zmiany. Starano się także ustalić, jaką część gospodarstw domowych mogą spotkać trudności w zaspokajaniu potrzeb na energię elektryczną w wyniku takiej deregulacji cen (por. Kurowski 2008). Niniejszy artykuł przedstawia analizę wydatków gospo- Polityka Społeczna nr 11 12/

2 darstw domowych na energię oraz na wszystkie możliwe wydatki na ogrzanie domu, oświetlenie mieszkania, pozyskanie ciepłej wody, gotowanie, korzystanie z urządzeń itd. Analizy tej dokonano w różnych przekrojach, bowiem określenie skali ubogich energetycznie oraz ich profilu to szczególnie interesujący aspekt. Przedstawiane w artykule wyniki badań uzyskano, dokonując obliczeń na budżetach gospodarstw domowych GUS. Ponieważ badanie zamówiono w czerwcu 2010 r., możliwe było uzyskanie danych za 2008 r. WYDATKI GOSPODARSTW DOMOWYCH NA NOŚNIKI ENERGII Dane o ogólnych wydatkach na nośniki energii są dostępne w polskiej i międzynarodowej statystyce publicznej. Z danych prezentowanych przez Eurostat wynika, że w państwach naszego regionu wydatki te stanowią dużo większe obciążenie dla budżetów gospodarstw domowych niż w przypadku krajów UE15. W 2005 r. stanowiły one około 10 11% wydatków polskich rodzin i był to jeden z wyższych wyników. Największe obciążenie tymi wydatkami występowało w gospodarstwach na Słowacji (14,5%), Węgrzech i w Rumunii (11,6%) oraz w Czechach (11,2%). Są jednak państwa naszego regionu, dla których udział ten jest mniejszy (kraje bałtyckie). Za tak ogólnym obrazem kryje się wiele czynników: dotyczy to z jednej strony poziomu wydatków, który w gospodarstwach krajów zachodnich jest dużo wyższy, a z drugiej efektywności sektora energetycznego w danych krajach. W państwach, w których udział wydatków gospodarstw domowych na energię jest wyższy, istnieje pilna potrzeba podnoszenia efektywności sektora energetycznego oraz efektywności korzystania gospodarstw z energii. Zobowiązania wynikające z wprowadzania nowych technologii w tej branży do 2020 r. przyniosą zapewne kolejne podwyżki cen energii. Z kolei w państwach, w których udział ten jest już obecnie relatywnie wyższy, w skutek tych zmian może powstać większa grupa ubogich energetycznie. Różnice między krajami starej i nowej Unii występują nie tylko w poziomie wydatków, jakie ponoszą rodziny na energię, ale także w ich strukturze (wykres 2). W krajach naszego regionu dużo wyższy udział w kosztach energetycznych gospodarstw domowych zajmują koszty energii cieplnej oraz paliw stałych (węgla). Z polskiej statystyki publicznej wiemy, że w 2008 r. wydatki na energię wynosiły przeciętnie 96,36 zł na osobę miesięcznie. Stanowiły one 10,7% ogólnych wydatków gospodarstw, a 9,2% ich dochodu. W 2009 r. wartości te dość wyraźnie wzrosły (tab. 1). W ostatnich badanych 2 latach ( ) wzrost tych wydatków kosztował statystycznego Polaka więcej niż 10 zł w porównaniu z rokiem poprzednim. Tabela 1. Wydatki gospodarstw domowych na nośniki energii (na osobę, miesięcznie w zł) energii Wydatki gospodarstw ogółem Wydatki na energię/ Wydatki ogółem (%) Dochód rozporządzalny Wydatki na energię/ Dochód ogółem (%) 75,83 690,30 761,46 86,11 744,81 11,6 834,68 84,61 809,95 10,4 928,87 10,0 10,3 9,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 96,36 904,27 10,7 1045,52 9,2 107,64 956,68 11,2 1114,49 Wśród gospodarstw domowych o różnych rodzajach dochodów wyróżniają się wysokie wydatki na energię u emerytów i rencistów (odpowiednio 138,53 zł i 115,08 zł); jest to wydatek wyższy niż przeciętna (por. tab. 2). 9,7 Wykres 1. Udział wydatków na energię w budżetach gospodarstw domowych w krajach UE w 2005 r., w % Słowenia Polska Chorwacja Macedonia Słowacja Rumunia Węgry Litwa Łotwa Estonia Czechy Bułgaria Austria Malta Portugalia Hiszpania Cypr Grecja Irlandia Włochy Francja Niemcy Norwegia Wielka Brytania Szwecja Finlandia Holandia Luksemburg Dania Belgia UE (15 państw) UE (27 państw) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. 18 Polityka Społeczna nr 11 12/2011

3 Wykres 2. Struktura wydatków gospodarstw domowych na energię w krajach UE w 2005 r., w % Macedonia Chorwacja Słowenia Rumunia Bułgaria Węgry Polska Litwa Łotwa Estonia Słowacja Czechy Austria Portugalia Hiszpania Grecja Irlandia Włochy Francja Norwegia Wielka Brytania Szwecja Finlandia Holandia Dania UE 15 UE 27 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: jak w wykresie 1. Elektryczność Gaz Paliwa płynne Paliwa stałe Energia cieplna Tabela 2. Wydatki gospodarstw na nośniki energii w 2008 r. z uwzględnieniem źródeł i poziomu dochodów (miesięcznie na osobę) energii (w zł) W % wydatków konsumpcyjnych Ogółem 96,36 10,7 Gospodarstwa pracowników w tym na stanowiskach robotniczych Gospodarstwa rolników Pracujący na własny rachunek Emeryci Renciści Pierwsza Druga Dziewiąta Dziesiąta Źródło: jak w tabeli 1. Z uwagi na źródło utrzymania 84,02 73,79 68,64 107,75 138,53 115,08 Wybrane grupy decylowe 47,43 55,44 131,38 161,94 9,5 10,6 9,9 9,0 14,1 14,9 9,9 8,0 Pod względem poziomu osiąganych dochodów udział wydatków na nośniki energii w budżetach rodzin jest dość zróżnicowany. W X grupie decylowej (10% gospodarstw o najwyższych dochodach) było to zaledwie 8% wydatków ogółem, a w I oraz II grupie decylowej 11% i %. Najbardziej rzucają się w oczy różnice w poziomie tych wydatków. W I grupie decylowej (o najniższych dochodach) koszty te są o 49% niższe od przeciętnych w kraju, co wskazuje na poważne ograniczenia w korzystaniu z energii przez tę grupę. Relacja między wydatkami na energię między X a I grupą decylową wynosiła 3,41 i była nieco niższa niż podobna relacja dla wydatków gospodarstw domowych ogółem (4,67). Jeśli przyjrzymy się liczebności gospodarstw, to największe wydatki na energię per capita ponoszą oczywiście osoby samotnie gospodarujące: są one ponad dwukrotnie wyższe od przeciętnej i stanowią relatywnie duży udział w ich wydatkach ogólnych (13,5%). Podobnie ma się rzecz z gospodarstwami dwuosobowymi. W przekroju typów rodzin biologicznych najwyższe wydatki na energię na osobę ponoszą małżeństwa bez dzieci. Z kolei w rodzinach z dziećmi wraz ze wzrostem ich liczebności wielkość ta maleje dane empiryczne potwierdzają, że udział dzieci w konsumpcji ogólnej jest niższy niż osób dorosłych. Tabela 3. Wydatki gospodarstw na energię w 2008 r. z uwzględnieniem typów rodzin i liczebności gospodarstw (miesięcznie na osobę) energii (w zł) W % wydatków konsumpcyjnych Ogółem 96,36 10,7 Gospodarstwa o liczbie osób 1-osobowe 2-osobowe 3-osobowe 4-osobowe 5-osobowe 6 i więcej osobowe Małżeństwo bez dzieci Małżeństwo z 1 dzieckiem Małżeństwo z 2 dzieci Małżeństwo z 3 i więcej dzieci Samotny rodzic z dziećmi Inne Źródło: jak w tabeli ,07 139,69 97,57 76,94 66,07 49,71 Wybrane typy rodzin biologicznych 144,50 92,99 73,31 53,83 86,48 100,81 13,5 11,5 9,8 9,5 10,1 9,9 11,4 8,7 8,9 9,4 10,1 Dane z uwzględnieniem klas miejscowości wskazują, że udział wydatków na energię w wydatkach ogółem był wyższy w mniejszych miejscowościach, zwłaszcza wsi i miast do 20 tys. mieszkańców. Poza największymi aglomeracjami w miastach wydatki te są na prawie takim samym poziomie, ale ich udział w budżetach rodzinnych jest znaczniejszy w mniejszych miastach (do 100 tys. mieszkańców). Najniższe wydatki na nośniki energii niż przeciętnie w kraju występują na wsi. Wiąże się to z inną gospodarką ogrzewania mieszkań (zwykle opał zamiast dostępu do sieci centralnego Polityka Społeczna nr 11 12/

4 ogrzewania) oraz z gorzej rozwiniętą siecią (np. gazu) na tych terenach. Jednak na wsi udział środków przeznaczanych na energię do wydatków ogółem jest najwyższy (taki sam jak miasteczek do 20 tys. mieszkańców). Tabela 4. Wydatki gospodarstw na energię w 2008 r. z uwzględnieniem klas miejscowości i powierzchni zajmowanego mieszkania (miesięcznie na osobę) energii (w zł) W % wydatków konsumpcyjnych Ogółem 96,36 10,7 Klasy miejscowości Wieś ogółem Miasta ogółem Do 20 tys. mieszkańców tys. mieszkańców tys. mieszkańców tys. mieszkańców Powyżej 500 tys. mieszkańców Do 39 m m m m m 2 i więcej 86,06 102,78 100,38 100,92 100,25 99,43 112,72 Powierzchnia zajmowanego lokalu 91,31 96,29 97,67 93,68 99,92 10,2 11,3 10,2 9,6 8,3 9,8 10,5 10,5 11,1 W przekroju powierzchni zajmowanego lokalu nie zauważa się nietypowych trendów. Ogólnie mówiąc, wraz z rosnącą powierzchnią mieszkania wydatki nominalne na osobę rosną (poza przypadkiem mieszkań od 70 do 99 m 2 ). Podobnie dzieje się z udziałem wydatków na nośniki energii wraz z większą powierzchnią lokalu koszty energii w całkowitym budżecie gospodarstwa także rosną. Przyglądając się tym wynikom, warto mieć na uwadze ograniczenia metody, jaką przyjęto do ich uzyskania. Po pierwsze, przedstawione przed chwilą przekroje nie są zestawieniami krzyżowymi ; z uwagi na małą reprezentatywność głębszych przekrojów, dane takie nie były dostępne w GUS. Po drugie, należy pamiętać, że obserwowana rzeczywistość, którą analizujemy, jest bardzo zróżnicowana pod kątem dostępności do usług związanych z nośnikami energii. Dostęp do centralnego ogrzewania obejmował w 2008 r. 84,7% ogółu mieszkań w miastach i 64,4% mieszkań na wsi. Sytuacja jest jednak bardzo zróżnicowana terytorialnie: z miast najlepiej wyposażone w centralne ogrzewanie były zasoby w województwach mazowieckimi (90,3%) i podlaskim (90,1%), najgorzej zaś w regionie śląskim (79,6%). Na terenach wiejskich najlepszą sieć centralnego ogrzewania posiadają województwa śląskie (78,1%) i opolskie (70,3%), a najgorszą podlaskie (49,4%) i lubelskie (53,8%) (GUS 2009a). Struktura sieci cieplnej w przestrzennym układzie jest najbardziej zagęszczona w województwach śląskim, pomorskim i kujawsko-pomorskim (GUS 2009b). Najbardziej rozwinięta sieć gazowa w układzie przestrzennym występuje na terenach województw małopolskiego, śląskiego i podkarpackiego, przy dominującej pozycji miast. W 2008 r. w gaz z sieci wyposażone było 73,6% ogółu mieszkań w miastach, a tylko 18,8% mieszkań na wsiach. Spośród terenów wiejskich najgorszy dostęp do gazu z sieci miały województwa kujawsko-pomorskie (2,3%), opolskie (2,5%) i podlaskie (2,9%) (por. GUS 2009a). Na terenach, gdzie brakuje sieci cieplnej czy gazowej, ludność zwykle sama organizuje sobie ogrzanie mieszkania w inny sposób. Nie należy jednak zakładać, że we wszystkich tych przypadkach alternatywa ta wiąże się z mniejszymi nakładami (np. poprzez tani opał z lasu czy własnych zasobów). Część z tych rodzin znajduje się w specyficznej sytuacji ubóstwa energetycznego, gdy zaspokaja się tylko potrzeby niezbędne do przeżycia. Pytanie, jaka to część gospodarstw, zdaje się pozostawać na razie bez odpowiedzi. SKALA UBÓSTWA ENERGETYCZNEGO Zadanie przedstawienia spójnej, a jednocześnie łatwej do zastosowania w badaniu definicji ubóstwa energetycznego nie jest łatwe. Na potrzeby niniejszego artykułu zdecydowano się skorzystać z definicji ubóstwa energetycznego (ang. fuel poverty), jaką wypracowano w Wielkiej Brytanii. Za gospodarstwo domowe, które jest w sytuacji ubóstwa energetycznego, uznaje się takie, które na utrzymanie dostatecznego poziomu ogrzewania musi przeznaczyć więcej niż 10% swojego dochodu (por. Figaszewska 2009; The Fuel Poverty Strategy 2008). Zaczynając w Polsce badania nad ubóstwem energetycznym, z racji ograniczoności dostępnych narzędzi konieczne było poczynienie dalszych upraszczających założeń. W Wielkiej Brytanii sprawa określenia dostatecznego poziomu ogrzewania skłoniła badaczy do modelowania tych wydatków. W tym studium nie było to możliwe w prezentowanych badaniach operowaliśmy na rzeczywistych, a nie na modelowanych wydatkach na energię. Zadajemy bowiem pytanie, ile polskich gospodarstw domowych ponosiło rzeczywiste wydatki na nośniki energii, których wartość przekraczała 10% ich dochodów *. Nawet jeśli nie wszystkie gospodarstwa gospodarują wydatkami na energię w sposób optymalny, przyjrzyjmy się, jak duża jest to grupa oraz jaki jest jej profil. Analizując dane z budżetów gospodarstw domowych pamiętajmy, że nie widzimy skali zaległości w regulowaniu rachunków za energię. W tym badaniu GUS nie przygląda się zaległościom rodzin i ich przyczynom. Z danych Diagnozy Społecznej na temat warunków życia Polaków wynika, że w 2007 r. 5,2% gospodarstw zalegało z opłatami za gaz i energię elektryczną, podczas gdy w 2009 r. było to 3,7% takich gospodarstw (Rada Monitoringu Społecznego 2007, s. 65; 2009, s. 86). Z badania zjawiska ubóstwa energetycznego wyłączono te gospodarstwa, które w 2008 r. nie poniosły żadnych wydatków na nośniki energii. Według specjalistów GUS grupa ta stanowiła 6,4% badanych gospodarstw. W zbiorze tym istnieje zapewne część rodzin, które w badanym miesiącu nie wydatkowały środków na energię w jakiejkolwiek z form. Można jednak zasadnie przypuszczać, że w grupie tej znajdują się także rodziny, które z przyczyn ograniczeń finansowych mają zaległości. Według wyników badań w 2008 r. w Polsce aż 40,3% gospodarstw domowych (w liczbach bezwzględnych jest to 5371 tys. gospodarstw) wydawało więcej niż 10% swoich dochodów na energię. Można było się spodziewać, że wyniki te będą blisko 40%, skoro już przeciętne wydatki na energię stanowią w Polsce 9,2% przeciętnych dochodów **. Jaki jest profil tak zidentyfikowanej grupy ubogich energetycznie? Pod względem porównania grup społeczno-ekonomicznych (z uwagi na rodzaj osiąganego dochodu przez głowę gospodarstwa) wyróżniają się emeryci i renciści ubodzy energetycznie stanowią ponad połowę tych grup (odpowiednio 52,2% i 56,9%). W strukturze ubogich energetycznie przodują emeryci (36,3%), następnie rolnicy (30,4%) i pracownicy na stanowiskach robotniczych (24,3%). * Przy przeliczeniach uwzględniono skale ekwiwalentności stosowane w krajach OECD. ** Niestety, nie było możliwe zbadanie na zbiorach GUS, ile jest gospodarstw domowych znajdujących się pod tzw. absolutną linią ubóstwa energetycznego (gdy wydatki gospodarstw na energię sięgają powyżej 20% ich dochodów). 20 Polityka Społeczna nr 11 12/2011

5 Tabela 5. Gospodarstwa domowe, których wydatki na energię przekraczają 10% ich dochodów w 2008 r. według źródła utrzymania Udział w przekroju grup (%) Struktura (%) Ogółem w Polsce 40,3 100,0 Gospodarstwa pracowników w tym na stanowiskach nierobotniczych w tym na stanowiskach robotniczych Gospodarstwa rolników Pracujący na własny rachunek Emeryci Renciści W przekroju źródeł utrzymania 32,1 27,1 36,4 30,4 32,6 52,2 56,9 39,4 15,1 24,3 30,4 5,3 36,3 W miastach od 20 do 100 tys. mieszkańców ponad 46% osób można by uznać za ubogich energetycznie. Jednocześnie mieszkańcy tych miast stanowią prawie jedną czwartą ogółu ubogich pod względem potrzeb energetycznych. Blisko jedna trzecia ubogich energetycznie zamieszkuje w mieszkaniach o powierzchni od 40 do 54 m 2, a jedna piąta w zasobach o powierzchni od 55 do 69 m 2. Tabela 6. Gospodarstwa domowe, których wydatki na energię przekraczają 10% ich dochodów w 2008 r., z uwzględnieniem klas miejscowości i powierzchni zajmowanego mieszkania Udział w przekroju grup (%) Struktura (%) Ogółem w Polsce 40,3 100,0 Klasy miejscowości Wieś ogółem Miasta ogółem Do 20 tys. mieszkańców tys. mieszkańców tys. mieszkańców tys. mieszkańców Powyżej 500 tys. mieszkańców Do 39 m m m m m 2 i więcej 37,5 41,7 45,4 46,2 40,7 38,8 34,8 Powierzchnia zajmowanego lokalu 40,8 43,5 41,2 38,1 36,0 30,5 69,5 14,2 23,6 8,7 10,4 12,6 17,7 30,0 20,1 15,5 16,7 Tabela 7. Gospodarstwa domowe, których wydatki na energię przekraczają 10% ich dochodów w 2008 r., według liczby osób w gospodarstwie oraz typu rodziny Udział w przekroju grup (%) Struktura (%) Ogółem w Polsce 40,3 100,0 Gospodarstwo o liczbie osób 1-osobowe 2-osobowe 3-osobowe 4-osobowe 5-osobowe 6 i więcej osobowe Małżeństwo bez dzieci Małżeństwo z 1 dzieckiem Małżeństwo z 2 dzieci Małżeństwo z 3 i więcej dzieci Samotny rodzic z dziećmi Inne 54,7 41,4 34,0 32,4 33,1 30,8 Wybrane typy rodzin biologicznych 39,8 31,0 31,7 35,2 50,0 44,2 33,7 23,9 16,8 14,5 6,7 4,5 17,1 8,4 8,7 4,2 2,7 58,8 Ubóstwo energetyczne koncentruje się w rodzinach jednoi dwuosobowych łączny udział tych gospodarstw stanowi 57,6%. Trzeba oczywiście pamiętać o rodzinach liczebniejszych, bo mimo iż ich udział jest mniejszy, to ubóstwo dotyka większej liczby osób. W strukturze gospodarstw ubogich energetycznie największą grupę (blisko 60%) stanowiły tzw. inne typy rodzin biologicznych. Nie udało się uzyskać bliższych informacji z GUS na ich temat. Są to pominięte w badaniach GUS mniej nietypowe rodziny (np. wielopokoleniowe, dziadkowie utrzymujący wnuków). Na uwagę zasługują także samotni rodzice wychowujący dzieci, których odsetek nie jest duży, ale aż połowa z nich jest zagrożona ubóstwem energetycznym. PODSUMOWANIE energii (energię cieplną oraz na paliwa stałe węgiel) stanowią dość duży udział w całkowitych kosztach utrzymania polskich gospodarstw domowych (10,7% w 2008 r. i 11,2% w 2009 r.). W skali europejskiej poziom ten jest jednym z wyższych Polska zajmuje miejsce tuż za Słowacją, Węgrami, Rumunią i Czechami. Miesięczne wydatki na energię w Polsce w 2008 r. wyniosły średnio 96,36 zł na osobę. Największe koszty na ten cel ponosiły gospodarstwa jednoosobowe (193,07 zł) i dwuosobowe (139,69 zł), małżeństwa bez dzieci na utrzymaniu (144,50 zł), emeryci (138,53 zł) i renciści (115,08 zł). Nominalnie wyższe wydatki na energię ponoszą gospodarstwa zamieszkujące w aglomeracjach o liczbie mieszkańców powyżej pół miliona (112,72 zł). Wydatki na energię stanowią najwyższe obciążenie budżetów domowych emerytów i rencistów (odpowiednio 14,1% oraz 14,9%) oraz u osób samotnie gospodarujących (13,5%). W 2008 r. w Polsce aż 40,3% gospodarstw domowych (czyli 5371 tys. gospodarstw) wydawało na energię więcej niż 10% swoich dochodów. Grupa tych gospodarstw domowych określa skalę ubóstwa energetycznego. Słabością prezentowanego badania był brak możliwości zbadania ubóstwa energetycznego dla wyższych linii 15% oraz 20% osiąganych dochodów (ta ostatnia w badaniach angielskich jest określana jako linia absolutnego ubóstwa energetycznego). Jednak przedstawione dane rzucają światło na obraz ubóstwa energetycznego w Polsce. Dzięki bardziej szczegółowym przekrojom udało się uzyskać profil ubogich energetycznie. Analizując poziom wydatków na energię, ich udział w budżetach domowych, a także wyniki badania ubóstwa energetycznego, należy zwrócić uwagę na działania pomocowe skierowane zwłaszcza do gospodarstw domowych o poniższych cechach. 1. Gospodarstwa osób samotnych (1-osobowe) ich wydatki per capita na energię są dwukrotnie wyższe od przeciętnych. Aż 55% tych gospodarstw można określić jako ubogie energetycznie, a ich udział w całkowitej liczbie gospodarstw ubogich energetycznie wynosi 34%. 2. Gospodarstwa emeryckie na energię wydają 44% więcej niż przeciętnie, co stanowi 14% ich wydatków. Spośród gospodarstw emeryckich aż 52% to gospodarstwa ubogie energetycznie, stanowią one 36% ogółu wszystkich ubogich energetycznie. 3. Nietypowymi grupami ubogich energetycznie są rolnicy oraz pracownicy na stanowiskach robotniczych średnio na energię wydają mniej niż przeciętnie, a wskaźniki ubóstwa energetycznego dla obu tych grup są niższe od średniej. Jednak pod względem udziału w strukturze ubogich energetycznie grupy te są dość liczne (odpowiednio 30,4% i 24,3%). 4. Renciści ich wydatki na energię są niższe niż w gospodarstwach emeryckich, ale z uwagi na ich niższe dochody aż Polityka Społeczna nr 11 12/

6 57% gospodarstw rencistów to ubodzy energetycznie. Nie jest to jednak grupa liczna w strukturze wszystkich ubogich energetycznie stanowią tylko 11%. 5. Gospodarstwa zamieszkujące wieś i małe miejscowości to kolejna cecha zagrożonych ubóstwem energetycznym. Mieszkańcy wsi stanowią 30% ubogich energetycznie, a mieszkańcy miast do 100 tys. mieszkańców 37,8% tej grupy. 6. Ubodzy energetycznie zamieszkują najczęściej mieszkania małe: 30% w mieszkaniach o powierzchni od 40 do 54 m 2, a 20% w zasobach od 55 do 69 m Pozostałe typy rodzin biologicznych to kolejna, choć najmniej rozpoznana w tym badaniu, cecha gospodarstw zagrożonych ubóstwem energetycznym. Aż 58,8% rodzin innych niż wymienione w badaniu są ubogimi energetycznie. Uzyskany obraz pomaga w określeniu odbiorców energii szczególnie wrażliwych. Zakładając, że kryterium wyboru jest wysoki udział w zbiorowości ubogich energetycznie (np. powyżej 20%), do grup odbiorców wrażliwych należą gospodarstwa o następujących cechach. 1) pod względem liczebności gospodarstwa osób samotnych, 2) z uwagi na źródło dochodu gospodarstwa emeryckie, rolników oraz pracowników na stanowiskach robotniczych, 3) z uwagi na miejsce zamieszkania mieszkańcy wsi oraz miast do 100 tys. mieszkańców, 4) z uwagi na posiadane mieszkanie mieszkających w lokalach od 40 do 69 m 2, 5) z uwagi na typ rodzin nietypowa sytuacja rodzinna. Można powiedzieć, że gospodarstwa domowe o tych cechach to grupy szczególnie wrażliwe na zmiany regulacyjne w sektorze energetycznym w najbliższych latach. To do nich należy kierować działania pomocowe tak edukacyjne w zakresie gospodarowania energią, jak i pod względem działań osłonowych w przypadku planowanych podwyżek. LITERATURA Rada Monitoringu Społecznego (2007), Diagnoza Społeczna Warunki życia Polaków, Warszawa. Rada Monitoringu Społecznego (2009), Diagnoza Społeczna Warunki życia Polaków, Warszawa, listopad. Deniszczuk L., Sajkiewicz B. (1997), Kategoria minimum egzystencji, w: Golinowska S. (red.), Polska bieda II. Kryteria Ocena Przeciwdziałanie, Warszawa: IPiSS, Deniszczuk L., Kurowski P., Styrc M. (2007), Progi minimalnej konsumpcji gospodarstw domowych wyznaczane metodą potrzeb podstawowych. Rodzaje, oszacowania i zastosowania polityce społecznej, Warszawa: IPiSS. Golinowska S., red. (1997), Polska bieda II. Kryteria Ocena Przeciwdziałanie, Warszawa: IPiSS. Kurowski P. (2008), Wydatki gospodarstw domowych na energię elektryczną. Próba ustalenia grup odbiorców wrażliwych na podwyżki cen energii, Biuletyn URE, nr 5, s GUS (2009a), Gospodarska mieszkaniowa w 2008 r., Warszawa. GUS (2009b), Infrastruktura komunalna w 2008 r., Warszawa. Figaszewska I. (2009), Co to jest ubóstwo energetyczne?, Biuletyn URE. The UK Fuel Poverty Strategy. 6th Annual Progress Report 2008 (2008), London: Delfra-BERR. SUMMARY The article illustrates the level of expenses on energy (electricity, heating, fuels etc.) of Polish households and identifies some features of households threatened by the fuel poverty. In 2008 up to 40,3% of households spent more than 10% of their income. The most threatened by the fuel poverty are: single persons, pensioners and farmers households, those ones that live in rural area or in small cities (up to 100 thousands of inhabitants), having small flats up to 69 square meters.