RAPORT KRAJOWY. Ministerstwo Edukacji Narodowej. Language Education Policy Profile

Transkrypt

1 RAPORT KRAJOWY Ministerstwo Edukacji Narodowej Language Education Policy Profile 2005

2 RAPORT KRAJOWY Edukacja językowa w Polsce Język narodowy, regionalny, języki obce oraz języki mniejszości narodowych i etnicznych Grupa autorska: Paweł Poszytek koordynator projektu Maria Gorzelak Anna Dakowicz-Nawrocka Grażyna Płoszajska Barbara Kujawa Dr Stanisław Dłużniewski Dr Tomasz Płoszaj Beata Trzcińska Lucyna Grabowska Konsultacja naukowa: Prof. zw. dr hab. Hanna Komorowska Warszawa, 31 grudnia 2005 roku 2

3 Spis treści 1. Wprowadzenie Edukacja językowa stan obecny Języki narodowe uwarunkowania prawne Język polski Języki mniejszości narodowych i etnicznych oraz język regionalny Nauczanie języków obcych w polskim systemie oświaty Nauczanie języków obcych w szkołach podstawowych Nauczanie języków obcych w gimnazjach Nauczanie języków obcych w szkołach zawodowych Nauczanie języków obcych w liceach ogólnokształcących Nauczanie języka obcego w pozostałych szkołach ponadgimnazjalnych policealnych i pomaturalnych Przestrzenny rozkład powszechności nauczania języków obcych Języki mniejszości narodowych i etnicznych oraz język regionalny Uczenie się języków poza formalną edukacją Szkoły językowe Uczniowie szkół językowych - dane statystyczne Cele i treści kształcenia Efekty kształcenia językowego Wymiar europejski w kształceniu językowym Nauczyciele języków Kształcenie nauczycieli Standardy kształcenia nauczycieli Kształcenie językowe i pedagogiczne a kwalifikacje nauczycieli języków Wymagane kwalifikacje nauczycieli języków i nauczycieli uczących innych przedmiotów w językach obcych Nauczyciele języków obcych dane statystyczne Podejścia i metody stosowane przez nauczycieli języków obcych w Polsce Polityka językowa Formy edukacji językowej kompetencje kształcone na lekcjach języka polskiego Sprawdzian w klasie szóstej szkoły podstawowej Egzamin gimnazjalny w trzeciej klasie gimnazjum Egzamin maturalny Formy edukacji językowej rola Europejskiego Portfolio Językowego Formy edukacji językowej Kształcenie dwujęzyczne CLIL Formy edukacji językowej Pozaszkolna edukacja językowa Różnojęzyczność i różnorodność edukacji językowej Promowanie różnojęzyczności przez sieciowe projekty doskonalenia zawodowego nauczycieli Wspieranie języków grup etnicznych i mniejszości narodowych oraz języka regionalnego Różnorodność językowa w systemie egzaminacyjnym Wspieranie kontaktów międzynarodowych Kontakty nawiązywane przez instytucje centralne Kontakty nawiązywane przez instytucje lokalne

4 Obozy językowe Promowanie inicjatyw europejskich Europejskie uroczystości Edukacyjne programy wspólnotowe Sokrates, elearning, Leonardo da Vinci, Młodzież Europejskie konkursy Działania na rzecz społeczeństwa obywatelskiego w edukacji językowej Nauczanie języka a kształcenie na rzecz demokratycznego obywatelstwa Podejmowanie działań w swoich społecznościach Przyszłe strategie kształcenia językowego tematy do dyskusji Kształcenie i doskonalenie nauczycieli Wczesnoszkolne nauczanie językowe Etapy edukacji językowej Szkoły mniejszości narodowych Edukacja pozaszkolna Bibliografia Słownik używanych w Raporcie Krajowym skrótów

5 1. Wprowadzenie Poniższy schemat przedstawia system edukacji w Polsce. Zaznajomienie się z nim ułatwi pełne zrozumienie raportu STUDIA DOKTORANCKIE STUDIA MAGISTERSKIE SEMESTRÓW STUDIA LICENCJACKIE 6-8 SEMESTRÓW UZUPEŁNIAJĄCE STUDIA MAGISTERSKIE 4 SEMESTRY STUDIA LICENCJACKIE 6-8 SEMESTRÓW 22 SZKOŁY WYŻSZE WYŻSZE SZKOŁY ZAWODOWE SZKOŁA POLICEALNA KOLEGIA NAUCZYCIEL SKIE (KN, NKJO) UZUPEŁNAJĄCE LICEUM OGÓLNO- KSZTAŁCĄCE TECHNIKUM UZUPEŁ- NIAJĄCE LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE LICEUM PROFILOWANE TECHNIKUM ZASADNICZA SZKOŁA ZAWODOWA SZKOŁA PONADGIMNAZJLNA GIMNAZJUM SZKOŁA PODSTAWOWA PRZEDSZKOLE 3 etap 2 etap 1 etap ODDZIAŁY PRZEDSZKOLNE Żródło: Eurydice (2005), The system of education in Poland, Warszawa: Foundation for the Development of the Education System, Socrates programme, s. 5. Dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym, zorganizowanym w szkole podstawowej. Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Nauka szkolna jest podzielona na 4 etapy: 5

6 I etap edukacyjny klasy I-III szkoły podstawowej (dzieci w wieku 7-9 lat), II etap edukacyjny klasy IV-VI szkoły podstawowej (dzieci w wieku lat), III etap edukacyjny gimnazjum (młodzież w wieku lat), IV etap edukacyjny - szkoły ponadgimnazjalne (zasadnicze szkoły zawodowe, trzyletnie licea ogólnokształcące i profilowane, czteroletnie technika, dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące i trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, szkoły policealne). II etap kształcenia kończy się sprawdzianem a III - egzaminem gimnazjalnym. Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych (z wyjątkiem absolwentów zasadniczych szkół zawodowych) mogą przystąpić do egzaminu maturalnego, którego zdanie umożliwia podjęcie nauki na studiach wyższych. Studia wyższe umożliwiają otrzymanie stopnia licencjata po trzech lub czterech latach studiowania lub magistra - po pięciu. Kontynuując kształcenie na studiach doktoranckich można otrzymać stopień doktora. Od początku lat 90-tych szkolnictwo było stopniowo przekazywane samorządom. W chwili obecnej gminy prowadzą przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja, powiaty - szkolnictwo ponadgimnazjalne i specjalne oraz poradnie psychologiczne i pedagogiczne. Samorządy wojewódzkie prowadzą centra kształcenia i doskonalenia nauczycieli oraz niektóre szkoły i placówki o zasięgu regionalnym, a także centra kształcenia ustawicznego. Nadzór pedagogiczny nad szkołami sprawuje kurator oświaty. Od roku 1991 istnieje podział na szkoły publiczne i szkoły niepubliczne - społeczne, prywatne czy należące do organizacji kościelnych. Szkoły publiczne są bezpłatne. W szkołach niepublicznych uczniowie płacą czesne. Podstawą działania systemu oświaty jest Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku z późniejszymi zmianami. Szkoły wyższe dzielą się na publiczne i niepubliczne. Są one autonomiczne we wszystkich obszarach swego działania. Uczelnie działają na podstawie Ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku - Prawo o Szkolnictwie Wyższym. 2. Edukacja językowa stan obecny 2.1. Języki narodowe Zgodnie z art. 27 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku W Rzeczypospolitej Polskiej językiem urzędowym jest język polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych" Język polski Tak jednoznaczne powyższe sformułowanie oznacza, że wszystkie organy państwowe funkcjonują wyłącznie w języku polskim, w tym języku są wydawane akty prawne, w nim też toczy się życie publiczne. 6

7 Językiem polskim posługuje się cała populacja (38 230,1 tys.) zamieszkująca terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Język polski jest językiem nauczania oraz językiem egzaminów i prac dyplomowych w szkołach publicznych i niepublicznych wszystkich typów - tak stanowi art. 9 Ustawy z dnia 7 października 1999 roku o języku polskim. Język polski jest nauczany we wszystkich typach szkół, tj. w szkole podstawowej, gimnazjum i we wszystkich rodzajach szkół ponadgimnazjalnych. Jest przedmiotem należącym do kategorii przedmiotów obowiązkowych, będąc równocześnie językiem nauczania (wykładowym). Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w roku szkolnym 2004/5 uczyło się w Polsce uczniów, w tym: w szkołach podstawowych uczniów, w gimnazjach uczniów, w liceach ogólnokształcących uczniów, w szkołach zawodowych Język polski wchodzi w zakres sprawdzianu dla uczniów VI klasy szkoły podstawowej, egzaminu gimnazjalnego oraz egzaminu maturalnego w części ustnej i pisemnej Języki mniejszości narodowych i etnicznych oraz język regionalny Przepisy Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym wprowadzają - w odniesieniu do specyficznych grup obywateli polskich - pojęcia mniejszość narodowa, mniejszość etniczna oraz społeczność posługująca się językiem regionalnym. Na mocy przepisów tej ustawy status mniejszości narodowej w Polsce mają - spełniające określone warunki - grupy obywateli polskich pochodzenia: białoruskiego, czeskiego, litewskiego, niemieckiego, ormiańskiego, rosyjskiego, słowackiego, ukraińskiego i żydowskiego. Status mniejszości etnicznej w Polsce mają - spełniające określone warunki - grupy obywateli polskich pochodzenia: karaimskiego, łemkowskiego, romskiego i tatarskiego. Status języka regionalnego na mocy powyższej ustawy ma w Polsce język kaszubski. Według spisu ludności, przeprowadzonego w 2002 roku przez Główny Urząd Statystyczny, udział poszczególnych mniejszości w strukturze społeczeństwa polskiego przedstawiał się następująco: ludność Polski ogółem ,1 tys. (100%) mniejszość białoruska ,7 tys. (0,13%) mniejszość litewska -...5,8 tys. (0,02%) mniejszość niemiecka ,9 tys. (0,40%) mniejszość ormiańska -...1,1 tys. (0,00%) mniejszość rosyjska ,1 tys. (0,02%) mniejszość słowacka ,0 tys. (0,01%) mniejszość ukraińska ,0 tys. (0,08%) mniejszość żydowska ,1 tys. (0,00%) mniejszość łemkowska -...5,9 tys. (0,02%) mniejszość romska ,9 tys. (0,02%) 7

8 Brak jest dokładnych danych dotyczących mniejszości czeskiej, karaimskiej i tatarskiej, które są nieliczne, na przykład szacuje się, że w Polsce mieszka około 200 Karaimów. Kwestie związane z organizowaniem nauczania języków mniejszości oraz języka regionalnego w systemie oświaty publicznej regulują przepisy art. 13 Ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty oraz przepisy wykonawcze do ustawy, wśród których szczególnie należy wymienić rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej uczniów należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych. W polskim systemie oświaty jest prowadzone nauczanie języków: białoruskiego, litewskiego, niemieckiego, ormiańskiego, słowackiego i ukraińskiego (mających status języków mniejszości narodowych), języka łemkowskiego (mającego status języka etnicznego) oraz języka regionalnego - kaszubskiego. Nauka języków mniejszości narodowych i etnicznych w roku szkolnym 2004/05 przedstawiała się następująco (według danych GUS): Język Przedszkole/kl "0" Szkoła podstawowa Gimnazjum Liceum Placówki dzieci szkoły uczniowie szkoły uczniowie szkoły uczniowie Białoruski Kaszubski Litewski Łemkowski Niemiecki Ormiański Słowacki Ukraiński łemkowskie Szkoły dla mniejszości narodowych i grup etnicznych w latach liczba szkół i zespołów międzyszkolnych ukraińskie słowackie niemieckie litewskie kaszubskie białoruskie pozostałe: rom. grec. heb WYKRES 1 Źródło: CODN / / / / / /2005 rok szkolny

9 2.2. Nauczanie języków obcych w polskim systemie oświaty Wzmocnienie podjętych po roku 1990 działań związanych z reformowaniem systemu edukacji objęło także nauczanie języków obcych w szkołach. W dobie poprzedzającej integrację Polski z Unią Europejską ważne było, by młode pokolenie mogło w pełni czerpać z dorobku kulturowego i naukowego Europy, jak również wnosić do Europy to, co wartościowe w naszej nauce, kulturze i historii. Przed szkołą postawiono bardzo ważne zadanie wynikające z wprowadzenia powszechnego nauczania języków obcych zachodnioeuropejskich, a w szczególności rozwijanie w uczniach postawy ciekawości, otwartości i tolerancji wobec innych kultur przy równoczesnym pogłębianiu poczucia własnej tożsamości. Szkoła czuwa nad tym, aby przez naukę języka obcego uczniowie osiągnęli umiejętność sprawnej komunikacji językowej. Język obcy jest nauczany w polskich szkołach jako przedmiot obowiązkowy i/lub jako przedmiot dodatkowy. Język obcy jako przedmiot obowiązkowy jest nauczany począwszy od czwartej klasy szkoły podstawowej. Drugi język obcy obowiązkowy jest nauczany w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i technikum oraz w dwuletnim uzupełniającym liceum ogólnokształcącym i trzyletnim technikum uzupełniającym. Obowiązkowe nauczanie języków obcych w Polsce wiek jeden język obcy jeden język obcy dwa języki obce Przedszkole Szkoła podstawowa I i II etap edukacyjny Gimnazjum III etap edukacyjny Liceum i inne IV etap edukacyjny ISCED 0 ISCED 1 ISCED 2 ISCED 3 Źródło: MEN, zgodnie z Międzynarodową Standardową Klasyfikacją Kształcenia (International Standard Classification of Educacion) W klasach I-III szkoły podstawowej - I etap edukacyjny - mogą być realizowane zajęcia z języka obcego w ramach godzin pozostających do dyspozycji dyrektora szkoły. 9

10 Na kolejnych etapach edukacyjnych język obcy jako przedmiot dodatkowy może być wprowadzony przez dyrektora szkoły po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej oraz rady rodziców. Jeśli zostaje on wprowadzony jako przedmiot dodatkowy, staje się dla uczniów przedmiotem obowiązkowym, z tym, że ocena z tego przedmiotu nie ma wpływu ani na średnią ocen ani na promocję do następnej klasy. Na wszystkich etapach edukacyjnych nauczanie języków obcych musi być zgodne z obowiązującą podstawą programową kształcenia ogólnego. Nauczyciel języka obcego zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 5 lutego 2004 roku w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia może realizować program nauczania języka obcego wybrany spośród programów zatwierdzonych i wpisanych do wykazu MEN lub opracować własny zgodny z podstawą programową. Języka obcego jako przedmiotu obowiązkowego uczyło się w roku szkolnym 2004/2005 łącznie uczniów, a jako dodatkowego W rozbiciu na poszczególne języki sytuacja wyglądała następująco: Język obowiązkowy (liczba uczniów) Język nadobowiązkowy (liczba uczniów) Angielski Angielski Francuski Francuski Niemiecki Niemiecki Rosyjski Inne Łacina Hiszpański Włoski Inne Źródło: CODN Liczbę szkół z językiem obcym jako obowiązkowym w roku szkolnym 2004/2005 (dane GUS według stanu na dzień 31 grudnia 2005 roku) obrazuje poniższa tabelka: Typ szkoły Liczba szkół z j. angielskim Liczba szkół z j. francuskim Liczba szkół z j. niemieckim Liczba szkół z j. rosyjskim Podstawowe Gimnazja Licea ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Licea profilowane Technika i licea zawodowe Szkoły artystyczne Szkoły pomaturalne i policealne RAZEM

11 W tym samym roku szkolnym 2004/2005 liczba szkół, w których odbywało się nauczanie języków obcych jako języków nauczanych dodatkowo, przedstawiała się następująco: Typ szkoły Liczba szkół z j. angielskim Liczba szkół z j. francuskim Liczba szkół z j. niemieckim Podstawowe Gimnazja Licea ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Licea profilowane Technika i licea zawodowe Szkoły artystyczne Szkoły pomaturalne i policealne RAZEM Liczba szkół z innym językiem Na początku lat 90-tych, a więc na początku przemian, jakie dokonały się w naszym kraju, językiem dominującym w Polsce był język rosyjski, którego uczyło się tylu uczniów, ilu języka angielskiego i niemieckiego łącznie. Natomiast w roku szkolnym 2004/2005 języka rosyjskiego uczyło się tylko 10% ogólnej liczby uczniów uczących się języka angielskiego. Przemiany w zakresie powszechności nauczania poszczególnych języków przedstawiono poniżej: Rok szkolny % uczniów uczących się języka angielskiego % uczniów uczących się języka francuskiego % uczniów uczących się języka niemieckiego 1992/ ,2 3,2 16,0 34,0 1997/ ,5 4,0 23,9 19,7 2002/ ,4 3,8 34,8 9,7 2004/ ,3 3,4 34,2 6,7 % uczniów uczących się języka rosyjskiego 11

12 / / / /2005 % uczących się angielskiego % uczących się francuskiego % uczących się niemieckiego % uczących się rosyjskiego Wskaźniki powszechności nauczania obowiązkowego języków obcych w latach Szkoły razem 70 % Angielski Francuski Niemiecki Rosyjski / / / / / / / / / / / / /

13 Poniższe dwie tabele pokazują dynamikę przemian w nauczaniu języków obcych w Polsce we wszystkich typach szkół łącznie. W roku szkolnym 2004/05 w porównaniu z rokiem szkolnym 2003/04 zmalała liczba uczniów uczących się najbardziej popularnych języków obcych w Polsce. Zwiększyła się natomiast liczba uczniów uczących się dwóch języków romańskich: hiszpańskiego i włoskiego. Można również zauważyć, że liczba uczniów uczących się drugiego języka obcego jako języka dodatkowego wzrosły: największe przyrosty obserwujemy w języku angielskim i niemieckim. Źródło: Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2004/05 CODN Uczniowie uczący się języka obcego we wszystkich typach szkół łącznie jako przedmiotu obowiązkowego (w tys. osób) Język Angielski Francuski Niemiecki Rosyjski Łacina Hiszpański Włoski Inny Stan w 4167,97 220, ,00 486,87 44,58 10,45 8,72 4, Stan w 4077,22 210, ,29 415,37 41,36 11,58 10,18 4, Zmiana (osoby) Zmiana w % -90,75-2,2% -10,46-4,7% -58,71-2,7-71,50-14,7% -3,22-7,2% 1,13 10,8% 1,46 16,7% -0,56-11,4% Języki obce Uczniowie w Polsce uczący się języka obcego jako przedmiotu obowiązkowego. 4,35 10,18 11,58 rok ,34 415, , ,22 4,91 8,72 10,45 rok ,8 486, , Liczba uczniów [ w tys. osób] Angielski Niemiecki Rosyjski. Francuski Łacina Hiszpański Włoski Inny Źródło: CODN Uczniowie uczący się języka obcego jako przedmiotu dodatkowego we wszystkich typach szkół razem (w tys. osób) Język Angielski Francuski Niemiecki Inne Stan w ,90 52,83 432,20 170,06 Stan w ,89 60,42 576,95 201,31 Zmiana (w tys. osób) Wzrost w % 190,99 34,9% 7,59 14,4% 144,75 33,5% 31,25 18,4% 13

14 Źródło: Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2004/05 CODN Języki obce są również nauczane w szkołach specjalnych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 roku z późniejszymi zmianami, nauka jednego języka jest obowiązkowa w szkole podstawowej specjalnej (od II etapu edukacyjnego) i gimnazjum specjalnym z wyjątkiem uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, a także uczniów niesłyszących i słabo słyszących, niewidomych i słabo widzących, autystycznych jednocześnie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym. Dwa języki obce obowiązują w liceum profilowanym specjalnym, z tym, że uczniowie niesłyszący lub słabo słyszący mogą być zwolnieni z nauki drugiego języka w trybie określonym w 9 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 września 2004 roku. Należy tu wspomnieć, że bez względu na etap edukacyjny i rodzaj szkoły, nie tylko wybór rodziców i uczniów decyduje o tym, jaki język jest oferowany przez szkołę. Ważnym czynnikiem jest tu dostępność wykwalifikowanej kadry do nauczania języków obcych. Języki obce są również nauczane w szkołach wyższych. Wszyscy studenci uczą się w trakcie studiów jednego lub dwu języków obcych. Liczba studentów według danych statystycznych GUS na rok akademicki 2004/05 wynosi 1.926,1 tys. Brak jest danych statystycznych określających liczbę studentów wybierających poszczególne języki Nauczanie języków obcych w szkołach podstawowych W klasach I-III najbardziej popularny jest język angielski. W trzeciej klasie szkoły podstawowej prawie 30% dzieci uczy się tego języka, a jedynie 125 dzieci uczy się języka hiszpańskiego i 110 dzieci języka włoskiego. Wskaźniki powszechności nauczania języków obcych w szkole podstawowej w klasach I-III (policzone dla uczniów szkół podstawowych, których organem prowadzącym są gminy). Rok 2004/2005 Klasy Angielski Francuski Niemiecki Rosyjski I 25,66% 0,18% 5,58% 0,03% II 28,11% 0,21% 6,96% 0,03% III 29,05% 0,24% 7,72% 0,04% Źródło: Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2004/2005, Warszawa: CODN. Z analizy nauczania języków w poszczególnych klasach szkoły podstawowej wynika, że w klasach I-III uczy się języka angielskiego 27,66 % uczniów, francuskiego - 0,21%, niemieckiego - 6,75%, rosyjskiego - 0,03%, a w klasach IV VI - odpowiednio 72,17%, 0,96%, 25,74% oraz 5,07%. Zarówno w szkołach podstawowych miejskich, jak i wiejskich dominuje zdecydowanie język angielski przed niemieckim i rosyjskim, z tym, że gdy języka angielskiego i niemieckiego uczy się mniej młodzieży na wsiach niż w mieście (różnica odpowiednio uczniów i inne), to język rosyjski jest przeszło 3-krotnie częściej nauczany na wsi niż w mieście (odpowiednio i uczniów). 14

15 Nauczanie języków obcych w gimnazjach W gimnazjach w roku szkolnym 2004/2005 jako języka obowiązkowego 72,2% uczniów uczyło się języka angielskiego, 30,6% - niemieckiego, 3,3% - rosyjskiego i 1,7% - francuskiego. Uderza natomiast przeszło dwukrotnie wyższa liczba gimnazjalistów uczących się dodatkowo języka niemieckiego ( uczniów) w stosunku do języka angielskiego ( uczniów) Nauczanie języków obcych w szkołach zawodowych Istnieje jeden typ szkół, w których więcej uczniów uczy się języka niemieckiego niż języka angielskiego. Są to zasadnicze szkoły zawodowe, chociaż i tutaj następuje powolny wzrost uczących się języka angielskiego. I tak w roku szkolnym 1997/1998 w tego typu szkołach uczyło się 52% młodzieży obowiązkowo języka niemieckiego a 13% - języka angielskiego, a w roku szkolnym 2004/2005 odpowiednio - 33,5% oraz 29,9%. Na uwagę zasługuje też fakt, że powszechność nauczania języków obcych jako przedmiotu dodatkowego w szkołach zasadniczych jest znikoma (łącznie uczy się 350 osób) Nauczanie języków obcych w liceach ogólnokształcących W liceach ogólnokształcących są obowiązkowo nauczane dwa języki obce. Największy przyrost względny i bezwzględny w roku szkolnym 2004/2005 w stosunku do roku poprzedniego nastąpił w odniesieniu do języka niemieckiego (11,9%). Liczba uczniów oraz % młodzieży uczącej się poszczególnych języków obcych jako obowiązkowych w tym typie szkoły w roku 2004/2005 jest następujący: Język obcy Liczba młodzieży uczącej się % młodzieży uczącej się angielski ,1% francuski ,4% niemiecki ,2% rosyjski % łacina ,2% hiszpański ,1% włoski ,1% inne Źródło: MEN Wskaźniki nauczania języków obcych jako przedmiotów obowiązkowych są niewiele niższe od wskaźników nauczania języków obcych jako przedmiotów obowiązkowych i nieobowiązkowych łącznie, gdyż tylko niewielka liczba młodzieży uczy się w liceach jeszcze jednego, tj. trzeciego języka obcego Nauczanie języka obcego w pozostałych typach szkół ponadgimnazjalnych, W pozostałych typach szkół ponadgimnazjalnych, tj. technikach i liceach profilowanych dwoma wiodącymi językami obcymi są język angielski ( uczniów) i niemiecki ( ). 15

16 Podobnie wygląda sytuacja w szkołach policealnych i pomaturalnych (język angielski uczniów, a język niemiecki uczniów) Przestrzenny rozkład powszechności nauczania języków obcych Język angielski zajmuje pierwszą pozycję w 15 województwach; drugą - w jednym (lubuskim - za językiem niemieckim). Z językiem niemieckim jest odwrotnie. Język angielski jest reprezentowany najsilniej w województwach: podlaskim, śląskim i podkarpackim, niemiecki - w lubuskim, dolnośląskim i zachodniopomorskim, francuski - w województwach: śląskim, małopolskim i mazowieckim, a rosyjski - w województwach: lubelskim, mazowieckim i podlaskim. Język angielski jest najsłabiej reprezentowany w województwach: lubuskim, dolnośląskim i wielkopolskim, niemiecki - w mazowieckim, lubelskim i podlaskim, francuski - w województwach: warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim i pomorskim, a rosyjski - w opolskim, dolnośląskim i lubuskim. Przestrzenny rozkład powszechności nauczania języków obcych prezentują poniżej zamieszczone mapy: (źródło: CODN): 16

17 NAUCZANIE JĘZYKA ANGIELSKIEGO JAKO PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO I NADOBOWIĄZKOWEGO ŁĄCZNIE W ROKU SZK. 2004/05 WEDŁUG WOJEWÓDZTW ( W PROCENTACH OGÓŁU UCZNIÓW ) kraj 77,1% 69,5 pomorskie 74,8 70,5 warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie 86,4 kujawsko-pomorskie 75,0 82,0 podlaskie 55,0 68,0 łódzkie mazowieckie lubuskie wielkopolskie 76,2 83,1 66,3 dolnośląskie 79,4 opolskie 84,7 82,4 świętokrzyskie lubelskie podkarpackie śląskie 80,6 83,4 małopolskie 17

18 NAUCZANIE JĘZYKA NIEMIECKIEGO JAKO PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO I NADOBOWIĄZKOWEGO ŁĄCZNIE W ROKU SZK. 2004/05 WEDŁUG WOJEWÓDZTW ( W PROCENTACH OGÓŁU UCZNIÓW ) kraj 43,4% 47,3 pomorskie 41,5 57,5 warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie 41,1 31,3 kujawsko-pomorskie 30,1 podlaskie 67,3 54,0 mazowieckie lubuskie wielkopolskie łódzkie 46,3 30,5 59,3 opolskie 36,6 lubelskie dolnośląskie 46,4 39,3 świętokrzyskie podkarpackie śląskie 41,3 46,0 małopolskie 18

19 NAUCZANIE JĘZYKA FRANCUSKIEGO JAKO PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO I NADOBOWIĄZKOWEGO ŁĄCZNIE W ROKU SZK. 2004/05 WEDŁUG WOJEWÓDZTW ( W PROCENTACH OGÓŁU UCZNIÓW ) kraj 4,4% 2,3 pomorskie 2,6 1,7 warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie 3,5 3,0 kujawsko-pomorskie 5,0 podlaskie 4,9 3,8 łódzkie mazowieckie lubuskie wielkopolskie 3,5 4,3 3,7 dolnośląskie opolskie 3,9 7,9 3,1 świętokrzyskie lubelskie podkarpackie śląskie 6,0 3,5 małopolskie 19

20 NAUCZANIE JĘZYKA ROSYJSKIEGO JAKO PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO W ROKU SZK. 2004/05 WEDŁUG WOJEWÓDZTW ( W PROCENTACH OGÓŁU UCZNIÓW ) kraj 6,7% zachodniopomorskie 2,7 3,6 pomorskie kujawsko-pomorskie 8,6 warmińsko-mazurskie 12,5 8,8 14,0 podlaskie 2,5 lubuskie 4,0 wielkopolskie łódzkie 7,1 mazowieckie 15,0 1,9 dolnośląskie opolskie 1,4 3,5 śląskie 10,0 świętokrzyskie 3,5 lubelskie podkarpackie 4,3 małopolskie 20

21 Języki mniejszości narodowych i etnicznych oraz język regionalny Przedstawiciele mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujące się językiem regionalnym są objęci obowiązkową nauką języka polskiego na prawach obywateli polskich. Ponadto - na dobrowolnie wyrażone życzenie - mogą oni uczestniczyć w zajęciach służących podtrzymywaniu ich tożsamości językowej i kulturowej. Nauczanie języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego jest organizowane w szkole na życzenie rodziców (lub samych uczniów, jeśli ukończyli oni 16 lat). Język mniejszości narodowej może być w szkole językiem wykładowym, może być drugim językiem nauczania (w nauczaniu dwujęzycznym) lub może być przedmiotem dodatkowym. Klasę (grupę międzyklasową) można utworzyć już dla siedmiu uczniów zainteresowanych nauką tego języka. W środowiskach mniejszości żyjących w rozproszeniu nauczanie języka mniejszości może być organizowane w zespołach międzyszkolnych (dla grupy nie mniejszej niż 3 i nie większej niż 20 uczniów). Język mniejszości narodowej, z chwilą wyboru przez ucznia, staje się dla niego przedmiotem obowiązkowym, a ocena z tego przedmiotu jest umieszczana na świadectwie szkolnym i jest wliczana do średniej ocen ucznia. W szkołach z nauczaniem w języku mniejszości (jako wykładowym) uczeń może przystąpić do sprawdzianu po szkole podstawowej lub egzaminu po gimnazjum organizowanego w języku polskim lub języku danej mniejszości. Język mniejszości narodowej jest dla uczniów, którzy zadeklarowali chęć jego nauki, obowiązkowym przedmiotem na egzaminie maturalnym w części pisemnej i ustnej. Uczeń biorący udział w nauce języka mniejszości etnicznej lub języka regionalnego może zdawać egzamin maturalny z tego języka jako przedmiotu dodatkowego w części ustnej lub pisemnej (lub obu tych częściach). Ponadto absolwenci szkół lub oddziałów z językiem nauczania mniejszości narodowej (jako wykładowym) mogą zdawać na egzaminie maturalnym przedmioty w języku polskim lub w języku mniejszości (z wyjątkiem języka polskiego oraz treści dotyczących historii i geografii Polski). Przestrzenny rozkład powszechności nauczania języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego ilustrują następujące mapki (źródło: CODN): 21

22 SZKOŁY PODSTAWOWE Z JĘZYKIEM OJCZYSTYM MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH I GRUP ETNICZNYCH w roku szkolnym 2004 / 2005 według województw ZACHODNIO-POMORSKIE 9 U U 4 3 Ł LUBUSKIE 7 1 DOLNOŚLĄSKIE 31 U 1R 9 POMORSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE R 2 R 1 WARMIŃSKO-MAZURSKIE MAZOWIECKIE WIELKOPOLSKIE G1 U 5 1H 19 5 R Ł K R N OPOLSKIE 196 ŚLĄSKIE ŁÓDZKIE 84 2R PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE LUBELSKIE MAŁOPOLSKIE U 41 R U 2 40 R N S R 6 U Ł 47 L B 2R 12 U PODKARPACKIE * szkoły prowadzące zajęcia edukacyjne dla dzieci romskich kraj białoruski kaszubski litewski niemiecki słowacki ukraiński hebrajski łemkowski m. romska* grecki

23 GIMNAZJA Z JĘZYKIEM OJCZYSTYM MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH I GRUP ETNICZNYCH w roku szkolnym 2004 / 2005 według województw 6 U 6 ZACHODNIO-POMORSKIE U 6 17 POMORSKIE K U WARMIŃSKO-MAZURSKIE L U B KUJAWSKO-POMORSKIE PODLASKIE 6 Ł 2 4 LUBUSKIE U WIELKOPOLSKIE MAZOWIECKIE 9 DOLNOŚLĄSKIE R Ł U N R 4 OPOLSKIE ŚLĄSKIE 25 ŁÓDZKIE R 2 N 23 R 11 ŚWIĘTOKRZYSKIE S 3 4 U 5 Ł MAŁOPOLSKIE 23 U 8 8 LUBELSKIE PODKARPACKIE kraj białoruski kaszubski litewski niemiecki słowacki ukraiński łemkowski m. romska* *szkoły prowadzące zajęcia edukacyjne dla dzieci romskich 23

24 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE* Z JĘZYKIEM OJCZYSTYM MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH I GRUP ETNICZNYCH w roku szkolnym 2004 / 2005 według województw POMORSKIE 2 U 1 3 K 4 2 U WARMIŃSKO-MAZURSKIE 5 ZACHODNIO-POMORSKIE U KUJAWSKO-POMORSKIE 2 L 3 2 B 2 PODLASKIE 1 Ł WIELKOPOLSKIE MAZOWIECKIE 1 LUBUSKIE Ł ŁÓDZKIE 3 1 U 2 DOLNOŚLĄSKIE OPOLSKIE 1 1 N 5 ŚWIĘTOKRZYSKIE Ł 1 1 PODKARPACKIE LUBELSKIE ŚLĄSKIE U 4 1 U MAŁOPOLSKIE kraj 3 białoruski kaszubski litewski niemiecki ukraiński łemkowski *oraz zespoły międzyszkolne grupujące uczniów szkół ponadpodstawowych starego typu 24

25 2.3. Uczenie się języków poza edukacją formalną Początek lat dziewięćdziesiatych wiązał się nie tylko z początkiem transformacji ustrojowej, lecz także z otwarciem rynków zagranicznych i koniecznością zwiększenia potencji językowej polskiego społeczeństwa. Potrzeby rynku w szybkim czasie zaczęły być zaspokajane przez tworzące się liczne szkoły językowe. Dane statystyczne przywoływane w tym rozdziale oparte są na badaniach przeprowadzonych przez Wydawnictwo Edukacyjne The Teacher Szkoły językowe W ciągu minionych 15 lat powstało i zniknęło z rynku wiele szkół językowych. Jak wynika z badań liczba ta mogła być nawet czterokrotnie większa od liczby szkół językowych, o których mowa poniżej. Nie odzwierciedla to jednak zmiany popytu na kursy i szkolenia językowe lecz jest oznaką wzrostu konkurencji oraz otwieraniem szkół przez osoby do tego nieprzygotowane merytorycznie. Warunki rynkowe pozwalały bowiem (i pozwalają nadal) na zakładanie szkół językowych przez dowolne podmioty gospodarcze lub przez podjęcie dzialalności gospodarczej, która w zakresie swojej działalności ma uwzględnioną klasę kursy i szkolenia, gdzie indziej niesklasyfikowane. Powoduje to co prawda możliwość szybkiego założenia szkoły, ale nie daje żadnych gwarancji jakości świadczonych przez nią usług. Szkoły językowe, szczególnie te uczące młodzież, jeszcze jakiś czas temu starały się o zarejestrowanie w kuratoriach i uzyskanie statusu niepublicznej placówki oświatowej. Rodzicom dawało to poczucie bezpieczeństwa i gwarancję, że dana szkoła językowa jest godna zaufania. Jednakże taki system uwiarygodnienia w dość krótkim czasie został zastąpiony mniej zbiurokratyzowanym systemem certyfikacji i standaryzowania szkół językowych przez stowarzyszenia (np. PASE, EAQUALS) i podmioty komercyjne. Dodatkowym atutem dla szkół stawało się otrzymanie statusu centrum egzaminacyjnego. Jednak żadne z tych działań nie podniosło znacząco jakości usług. Z badań przeprowadzonych w ciagu ostatnich 5 lat w Warszawie wynika, że aż 71% uczestników kursów językowych zmienia szkoły językowe szukając takiej, która w większym stopniu spełni ich oczekiwania. Szkoły językowe, szczególnie w dużych miastach, walczą o każdego klienta prześcigając się w promocjach i budując wizerunek szkoły unikalnej. Wraz ze wzrostem konkurencyjności wzrasta jednak świadomość klienta, który nie zadowala się tylko niską ceną kursów i renomą szkoły coraz częściej chce wziąć udział w lekcjach pokazowych i ocenić według własnych kryteriów nauczyciela, z którym będzie miał zajęcia w mniejszym stopniu dotyczy to małych miast, gdzie konkurencja szkół jest mniejsza. Zjawisko to wymusza jednak koncentrowanie się na podniesieniu jakości świadczonych usług, by zatrzymać tego klienta, który już podjął naukę, i zdobyć nowego. Według przeprowadzonych badań liczba prywatnych szkół językowych w roku 2005 wynosiła Wśród tej liczby przeważają szkoły najczęściej specjalizujące się w nauczaniu więcej niż jednego języka. Stanowią one 72,3% wszystkich szkół. Szkoły nauczajace tylko języka angielskiego stanowią 21,8%, jezyka niemieckiego - 3,2%, innych języków - 2,7% ogólnej liczby szkół jezykowych. Od wielu lat najpopularniejszym nauczanym w prywatnych szkołach językiem jest język angielski. Jednakże przy zachodniej granicy Polski bardziej popularny jest język niemiecki. Tuż po wejściu Polski do Unii Europejskiej zauważalna była tendencja wzrostu 25

26 zainteresowania językiem francuskim. Był to jednak okres krótkotrwały i przejściowy, gdyż liczba uczacych się języka francuskiego spadła do poziomu sprzed akcesji. W ostatnim czasie zauważalny jest wzrost zainteresowania uczeniem się języka rosyjskiego i, jak się wydaje, taka tendencja utrzyma się przez najbliższe lata. Liczba prywatnych szkół językowych uczących poszczególnych języków Szkoły nauczające języka angielskiego 6328 Szkoły nauczające języka niemieckiego 3477 Szkoły nauczające języka francuskiego 1692 Szkoły nauczające języka rosyjskiego 3852 Szkoły nauczające języka hiszpańskiego 463 Szkoły nauczające języka włoskiego 569 Szkoły nauczające innych języków 912 Popularne są też szkoły, które przygotowują do międzynarodowych egzaminów językowych i mogą wykazać się dobrymi wynikami. Liczba osób uczęszczających na kursy przygotowawcze do poszczególnych egzaminów językowych FCE 6213 CAE 3987 CPE 654 TOEFL 1293 LCCI 4258 DL 298 DSLCF 456 DELF 669 DALF 162 ZD 1596 ZMP 56 ZOP Uczniowie szkół językowych W roku 2004/2005 ogólna liczba osób ucząca się w prywatnych szkołach językowych wyniosła osób. Spośród ogólnej liczby uczących się większość to kobiety: Kobieta 86,7% Mężczyzna 13,3% Średnia wieku osób uczeszczających na zajęcia do prywatnych szkół językowych to 22 lata: Do 25 lat 54,2% lat 25,1% lat 19,2% lat 6,1% Ponad 50 lat 3,4% 26

27 38 % kursantów uczęszczających do prywatnych szkół ma ukończone studia wyższe; prawie co trzeci - to uczeń szkoły podstawowej lub gimnazjum: Absolwenci szkół wyższych 38,0% Studenci, uczniowie i absolwenci szkół pomaturalnych, policealnych, ponadgimnazjalnych 32,8% Uczniowie gimnazjum 16,1% Uczniowie szkół podstawowych 13,1% Zdecydowana większość uczestników kursów językowych to mieszkańcy miast powyżej 100 tys. Procentowy udział ogólnej liczby uczestników kursów językowych według województw przedstawia się następująco: Woj. mazowieckie i łódzkie 34,0% Woj. dolnośląskie, opolskie i śląskie 22,1% Woj. pomorskie, kuj.-pomorskie i zachodniopomorskie 14,2% Woj. wielkopolskie i lubuskie 12,9% Woj. małopolskie, świętokrzyskie i podkarpackie 10,8% Woj. warmińsko mazurskie, podlaskie i lubelskie 6,0% Powyższe dane obejmują również kursy językowe organizowane przez zakłady pracy, ponieważ większość kursów korporacyjnych jest obsługiwana przez prywatne szkoły językowe Cele i treści kształcenia Cele i treści kształcenia, w tym kształcenia językowego, są podane w Podstawie programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (załącznik do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 listopada 2003 roku). Są one sformułowane dla języka polskiego, języków obcych i dla języka mniejszości narodowej lub etnicznej. Nadrzędnym celem działań edukacyjnych szkoły jak przedstawiono w podstawie programowej - jest wszechstronny rozwój ucznia. Kształcenie językowe to jednak nie tylko nauka poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze zrozumieniem, niezbędne do przyswajania wiedzy i rozwijania umiejętności, ale również kształtowanie postaw, umożliwiających wzajemne zrozumienie i współpracę między narodami o zróżnicowanym zapleczu językowym i kulturowym. Podstawa programowa nie jest programem nauczania, zawiera założenia ogólne, będące podstawą opracowywania programów autorskich. Programy są tworzone przez nauczycieli dla potrzeb szkoły bądź klasy lub przez instytucje (np. wydawnictwa), powołujące w tym celu zespoły autorów. Jeśli program otrzymuje rekomendację Ministerstwa Edukacji Narodowej jest wpisywany na listę programów dopuszczonych do użytku szkolnego, publikowaną przez Ministerstwo: Szkoły same decydują o wyborze konkretnego programu nauczania, bądź też opracowują swoje programy, dostosowane do zróżnicowanych potrzeb swoich uczniów. Same też 27

28 podejmują decyzję, jakie podręczniki będą stosowane. Lista rekomendowanych podręczników jest również podana na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej: Jest ona bardzo obszerna zdarza się więc, że w danym województwie w szkołach używa się różnych podręczników. Wyjątek stanowią podręczniki do nauki języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego, które są opracowywane dla poszczególnych klas, finansowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i udostępniane uczniom bezpłatnie. W podstawie programowej są określone sprawności i umiejętności językowe, jakie powinien opanować uczeń na każdym etapie edukacyjnym. W roku 2003 Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie wydał Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie (Common European Framework of Reference for Languages: Learning, teaching, assessment; Un Cadre Européeen Commun de Réféerence pour les langues: Apprendre, Enseigner, Évaluer) i rozpoczęto sukcesywne wprowadzanie w życie zawartych w tym dokumencie standardów kształcenia językowego. Podstawa programowa zawiera również tzw. ścieżki edukacyjne o charakterze wychowawczo-dydaktycznym, które są wprowadzane od II etapu edukacyjnego. Dyrektor szkoły zapewnia uwzględnienie problematyki ścieżek edukacyjnych w szkolnym zestawie programów nauczania. Ich realizację zapewniają nauczyciele wszystkich przedmiotów, w tym nauczyciele języków. Obecnie istnieją następujące ścieżki edukacyjne: II etap edukacyjny (klasy IV-VI szkoły podstawowej): edukacja czytelnicza i medialna, edukacja ekologiczna, edukacja prozdrowotna, wychowanie do życia w społeczeństwie: - wychowanie do życia w rodzinie, - wychowanie regionalne dziedzictwo kulturowe w regionie, - wychowanie patriotyczne i obywatelskie. III etap edukacyjny(gimnazjum): edukacja czytelnicza i medialna, edukacja ekologiczna, edukacja europejska, edukacja filozoficzna, edukacja prozdrowotna, edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie, kultura polska na tle cywilizacji śródziemnomorskiej, edukacja obronna. IV etap edukacyjny (liceum ogólnokształcące i profilowane oraz technikum) edukacja czytelnicza i medialna, edukacja ekologiczna, edukacja europejska, edukacja filozoficzna, edukacja prozdrowotna, edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie, wychowanie do życia w rodzinie. 28

29 Realizacja ścieżek edukacyjnych wymaga wprowadzenia nauczania międzyprzedmiotowego (zintegrowania treści i umiejętności z różnych dziedzin) i ułatwia wprowadzenie wymiaru europejskiego do szkół oraz stanowi podstawę dla rozwoju metodyki CLIL Efekty kształcenia językowego Efekty kształcenia są widoczne w wynikach sprawdzianu przeprowadzanego w VI klasie szkoły podstawowej, sprawdzianu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego, do którego mogą przystąpić absolwenci określonych typów szkół ponadgimnazjalnych. Sprawdzian i egzamin gimnazjalny są przeprowadzane w języku polskim i zostały wprowadzone w 2002 roku. Na egzaminie maturalnym zdaje się również język obcy. Wyniki pierwszego egzaminu w karierze ucznia, czyli sprawdzianu przeprowadzanego w szóstej klasie szkoły podstawowej w 2004 roku przedstawiają się następująco: Razem (na 40 pkt. do uzyskania) Czytanie (na 10 pkt.) Średni wynik uczniów w gminach Średni wynik uczniów w miastach Źródło: Centralna Komisja Egzaminacyjna. Pisanie (na 12 pkt.) Rozumowanie (na 8 pkt.) Korzystanie z informacji (na 2 pkt.) 24,51 8,04 7,91 3,43 1,42 3,7 26,74 8,36 8,65 3,95 1,55 4,22 Wykorzystywanie wiedzy (na 8 pkt.) Celem tego sprawdzianu jest przede wszystkim zdiagnozowanie, jak powinno się zmienić cele i treści kształcenia oraz metody nauczania, by podnieść poziom kształcenia i jego jakość oraz zapewnić wszystkim dzieciom z obszarów miejskich i wiejskich oraz różnych środowisk równe szanse kształcenia. Jest on również ważny dla dalszego kształcenia językowego tak w zakresie języka polskiego, jak i innych języków, bowiem daje obraz opanowanych przez uczniów sprawności i umiejętności językowych i tym samym wytycza dalsze kierunki pracy nad ich rozwijaniem. Na egzaminie gimnazjalnym, którego zdanie jest niezbędne do kontynuacji nauki na IV etapie edukacyjnym, w 2004 roku w części humanistycznej uczniowie uzyskali średnio 27,01 na 50 pkt. Uczniowie ze szkół miejskich ogólnie wypadli lepiej. Natomiast w badaniu PISA w 2003 roku polscy piętnastolatkowie uzyskali średnio 497 pkt. w obszarze rozumienia tekstu. Średnia OECD wynosiła 494 pkt. Był to lepszy wynik niż w roku 2000, kiedy to polscy uczniowie uzyskali średnio 479 pkt. Źródło: Strategia Rozwoju Edukacji na lata Egzamin maturalny w nowej formule (patrz: ), tzw. nowa matura, odbył się po raz pierwszy w roku Średnie wyniki krajowe z języka polskiego to 67% z części ustnej 29

30 oraz 51,63% na poziomie podstawowym i 40,82% na poziomie rozszerzonym - z części pisemnej. Średnie wyniki krajowe z języków obcych to 78,99% z części pisemnej i 71,83% z części ustnej na poziomie podstawowym i 67,18% z części pisemnej i 78,72% z części ustnej na poziomie rozszerzonym. Wszyscy uczniowie, którzy wybrali język mniejszości zdali go pozytywnie. W polskim systemie edukacji egzamin maturalny, zdawany przez uczniów po ukończeniu szkoły ponadgimnazjalnej, jest pierwszym zewnętrznym wskaźnikiem osiągnięć językowych. Język obcy nowożytny jest jednym z przedmiotów obowiązkowych egzaminu, co pozwala na określenie poziomu opanowania poszczególnych sprawności i umiejętności językowych na tym etapie kształcenia. Egzamin maturalny może być zdawany na dwóch poziomach podstawowym i rozszerzonym, opartych na odrębnych standardach egzaminacyjnych określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia 2003 roku. Absolwenci szkół dwujęzycznych zdają egzamin z języka obcego na jednym poziomie dwujęzycznym. W Polsce istnieją również szkoły, które przygotowują i przeprowadzają międzynarodową maturę (International Baccalaureat). Standardy wymagań egzaminacyjnych z języków obcych, będące podstawą przeprowadzania egzaminu maturalnego, obejmują obszary i umiejętności zgodne z Europejskim systemem opisu kształcenia językowego (wiedza, odbiór tekstu, tworzenie tekstu, reagowanie językowe oraz przetwarzanie tekstu), co w przyszłości umożliwi bezpośrednie odniesienie wyników egzaminu maturalnego do europejskich poziomów biegłości językowej (ESOKJ). Prace nad ustaleniem takiego wskaźnika zostały podjęte przez Centralną Komisję Egzaminacyjną w roku 2004 i nie zostały jeszcze zakończone. W związku z tym w chwili obecnej niemożliwe jest jeszcze dokładne przełożenie wyników egzaminu na poziomy ESOKJ. Jednakże, po analizie podstaw prawnych, standardów egzaminacyjnych oraz przykładowych arkuszy maturalnych, średni poziom egzaminu na poziomie podstawowym został określony jako B1, egzaminu na poziomie rozszerzonym - jako B2, a egzaminu dla klas dwujęzycznych - jako C1. Minimalny wynik zaliczający egzamin na poziomie podstawowym (30%) jest traktowany jako oznaka podstawowej komunikatywności zdającego, co odpowiada poziomowi A2. W wyniku dalszych prac jest przewidywane dokonanie odpowiednich analiz prac uczniowskich z przeprowadzonego w 2005 roku egzaminu oraz opracowanie szczegółowej korelacji między wynikiem procentowym osiągniętym na egzaminie maturalnym a poziomami biegłości ESOKJ Europejski wymiar kształcenia językowego Efekty kształcenia językowego są widoczne w kontaktach międzynarodowych polskich uczniów. Wymiany międzyszkolne, wspólne realizowanie projektów ze szkołami zagranicą, konkursy wiedzy na temat geografii, historii, kultury i języka innych państw czy wszelkiego rodzaju festiwale są już codziennością polskiej szkoły. W każdym numerze Języków Obcych w Szkole, czasopiśmie dla nauczycieli wydawanym od 1957 roku i będącym swoistą kroniką kształcenia językowego w Polsce, w dziale Sprawozdania, publikowany jest zawsze opis jakiegoś przedsięwzięcia międzynarodowego, które nie doszłoby do skutku, gdyby uczniowie i nauczyciele nie potrafili komunikować się w różnych językach. Europejski wymiar kształcenia językowego wzmacniają ścieżki edukacyjne: edukacja europejska i edukacja regionalna, zapisane w podstawie programowej dla III i IV etapu edukacyjnego. Prowadzą one uczniów w najprostszy sposób do rozumienia Europy i wykorzystania możliwości, jakie niesie wspólne życie, nauka i praca w przestrzeni 30

31 europejskiej. Nauczyciele języków obcych, podobnie jak nauczyciele innych przedmiotów, mają obowiązek realizowania tematyki europejskiej na lekcjach języka obcego. Decyzję w sprawie wyboru konkretnych treści nauczania podejmuje rada pedagogiczna szkoły i zespoły przedmiotowe (nauczyciele tych samych lub pokrewnych przedmiotów). Nauczyciele języków obcych chętnie podejmują na swoich lekcjach takie tematy, jak: proces integracji europejskiej w perspektywie historycznej; czynniki integrujące i dezintegrujące; Polska i Polacy w budowaniu jednoczącej się Europy; droga państw europejskich, w tym Polski, do Unii Europejskiej; system, procedury i pola negocjacji, stosunek społeczeństw krajów członkowskich i społeczeństwa polskiego do rozszerzenia wspólnot europejskich; jednolity europejski rynek pracy i jego dostępność dla obywateli polskich; prawa i obowiązki obywatelskie; Europa wartości; edukacja i kultura w Europie; twórcy wspólnot europejskich: R. Schuman, A. De Gaspari, K. Adenauer i inni. W zależności od umiejętności językowych uczniów tematykę tę realizuje się w sposób bardziej lub mniej pogłębiony. Język obcy jest tutaj traktowany jako narzędzie do przekazywania różnych treści przedmiotowych. Szeroko pojęta problematyka europejska przenika treści przedmiotowe i ścieżkę edukacyjną wychowanie obywatelskie. Rok 2005 został ogłoszony przez Radę Europy Europejskim Rokiem Edukacji Obywatelskiej. W praktyce oznacza to inicjowanie projektów uczniowskich dotyczących np. stosowania procedur demokratycznych w szkole, organizowanie dyskusji i debat klasowych, budzenie zainteresowania wydarzeniami publicznymi. Dzięki takim działaniom przygotowuje się młodych ludzi do bycia obywatelami zjednoczonej Europy, w której narzędziem komunikacji są różne języki. Europejski wymiar nauczania języka staje się szczególnie widoczny w liczbie i jakości zrealizowanych międzynarodowych projektów i wymian szkolnych. Dobrym przykładem jest Akcja etwinning programu elearning. Projekty w ramach tej akcji są realizowane przy pomocy komputera przez partnerskie szkoły w Polsce i innych krajach europejskich. Poziom techniki stosowanej w partnerstwach szkół jest bardzo zróżnicowany, od najprostszych programów poczty elektronicznej do ostatniej nowinki technicznej oprogramowania. Podcast. Najwięcej wymian zostało przeprowadzonych w roku szkolnym 2004/05 jako projekty międzyprzedmiotowe, na drugim miejscu znajdują się języki obce, następnie historia, wychowanie obywatelskie, religia i etyka, filozofia, sztuki plastyczne, teatr, muzyka, taniec. Szkoły uczestniczące w tej akcji dokonują porównań swojego kraju z innymi krajami poszerzając własne widzenie świata o wymiar europejski. Język i technika cyfrowa są narzędziem przygotowania młodzieży do funkcjonowania w społeczeństwie europejskim. Najpopularniejszym językiem komunikacji podczas realizacji projektów jest język angielski, następnie język niemiecki (patrz: 3.5.2). Wiedza o Europie jest upowszechniania w Polsce przez działalność Szkolnych Klubów Europejskich. Stawiają sobie one za cel kształtowanie poczucia jedności europejskiej przez propagowanie wiedzy o Europie, przygotowanie młodzieży do życia i pracy w zjednoczonej Europie i informowanie o procesach integracyjnych w Europie. Kluby zaczęły powstawać w Polsce na początku lat 90. Są one formą współpracy nauczycieli i uczniów, działają podobnie jak różnego rodzaju koła zainteresowań. Młodzi uczniowie uczą się aktywności, tolerancji, szacunku dla różnic kulturowych i odmienności innych narodów, umiejętności poszukiwania informacji, współpracy w grupie, realizacji założonych celów. Kluby Europejskie muszą samodzielnie poszukiwać instytucji partnerskich w Polsce i w innych krajach europejskich. Szkoły, w których działają kluby europejskie, organizują konkursy wiedzy o Europie, wieczory poezji, baśni europejskich, dyskoteki europejskie, obchody Dnia Europejskiego i poszczególnych państw europejskich. Fakt istnienia klubów europejskich w szkołach na 31