Działania na rzecz wykorzystania potencjału terminalu

Transkrypt

1 W bieżącym wydaniu: Nowe realia rynku gazu ziemnego związane z terminalem LNG przykład Litwy Luty 215 Znaczne spadki cen LNG w marcu 215 r. Marzec 215 roku jest miesiącem, w którym ceny dostarczanego LNG spadły w porównaniu z analogicznym miesiącem zeszłego roku średnio o 54% Potencjał Norwegii w LNG Norwegia jest jednym z największych producentów i eksporterów gazu ziemnego na świecie. Ten pięciomilionowy kraj może poszczycić się produkcją gazu na poziomie 19 mld m³. Mimo dużych wolumenów sprzedaży kraj praktycznie nie funkcjonuje na rynku LNG. Gaz ziemny w Egipcie i nieoczekiwany zwrot sytuacji Globalne rynki gazu ziemnego obejmują różnorodne aspekty polityczne, ekonomiczne i środowiskowe, które należy uwzględnić aby w pełni zrozumieć omawiany sektor. Krajem, na który wszystkie te czynniki miały w ostatnim okresie ogromny wpływ, posiadając również bardzo złożoną strukturę, jest Egipt. Po pierwszym kwartale funkcjonowania litewskiego terminalu LNG nastąpiło w tym niewielkim bałtyckim państwie wiele zmian na rynku gazu ziemnego. Obejmują one umowy dotyczące zaopatrzenia w gaz ziemny, umowy sprzedażowe oraz poszukiwanie sposobów wykorzystania gazu ziemnego zwiększającego wykorzystanie zdolności terminalu. Wszystkie te działania świadczą o pozytywnych zmianach jakie przyniosło otwarcie terminalu LNG i jakie można w przyszłości przenieść na rynek polski. 214 r., Litwa podpisała wstępną umowę na dostawę 54 mln m³ norweskiego gazu ziemnego. Partnerem po stronie dostawcy jest firma Statoil, która w świetle postanowień umownych będzie dostarczała gaz na Litwę przez 5 lat. Zakontraktowany wolumen, w świetle wyliczeń spółki, jest minimalną ilością gazu umożliwiającą funkcjonowanie terminalu bez straty. Kolejnym krokiem było poszukiwanie dodatkowych, alternatywnych w stosunku do gazu rosyjskiego, źródeł dostaw. Od kilku miesięcy wskazywało się spółki amerykańskie jako potencjalnego dostawcę. Prowadzone w tym kierunku rozmowy doprowadziły do podpisania 2 marca bieżącego roku umowy na dostawy gazu ziemnego z amerykańską spółką Cheniere Energy. Pierwszy transport gazu ziemnego z tego źródła spodziewany jest już w 216 r. Obecnie spółka Cheniere jest w trakcie prac zmierzających do ukończenia pierwszego eksportowego terminalu w Stanach Zjednoczonych, które ma nastąpić pod koniec 215 r. Jednak umowa podpisana z Cheniere to nie jedyne działanie mające na celu pozyskanie amerykańskiego gazu ziemnego. Pod koniec lutego br. podpisana została wstępna umowa na dostawy gazu ziemnego z budowanego terminalu Delfin LNG, który ma zostać ukończony w 219 roku. Wszystkie działania mają na celu zagwarantowanie sobie alternatywnych źródeł dostaw paliwa i maksymalne wykorzystanie zdolności litewskiego terminalu. Umowa na dostawy gazu ziemnego z Gazpromem wygaśnie pod koniec bieżącego roku. Zdania są podzielone, czy do tej pory Litwa będzie w stanie całkowicie uniezależnić się od rosyjskiego gazu ziemnego. Jakkolwiek działania dywersyfikacyjne budują silną pozycję negocjacyjną w relacjach z rosyjskim partnerem. Prognozowana konsumpcja gazu ziemnego na Litwie w 215 roku wyniesie 1,1 mld m³. Sam kontrakt ze Statoilem zapewnia pokrycie 5% zapotrzebowania. Działania na rzecz wykorzystania potencjału terminalu Oprócz reeksportu gazu ziemnego, Litwa podejmuje także działania mające na celu zwiększenie wykorzystania gazu ziemnego w regionie. Krokiem zmierzającym w tym kierunku jest podpisanie wstępnej umowy z należącym do niemieckiej grupy Linde przedsiębiorstwem AGA w sprawie analizy wykorzystania infrastruktury terminalu LNG jako dostawcy alternatywnego źródła energii w stosunku do obecnie stosowanych paliw. Jedną z koncepcji jest rozwój stacji regazyfikacyjnych i infrastruktury transportowej w innych krajach bałtyckich. Przewiduje się rozwój sektora LNG w transporcie drogowym, bunkierce oraz przeładunki przy wykorzystaniu kolei. Partnerem w zakresie rozwoju małoskalowego sektora LNG oraz usług i infrastruktury związanych z bunkierką ma być norweski Statoil, który wspólnie z Litgasem analizuje opcje potencjalnej współpracy. Ewentualne zaangażowanie tych dwóch przedsiębiorstw w zakresie zwiększenia zastosowania LNG znalazło się w podpisanym w sierpniu kontrakcie na dostawy gazu ziemnego. Litewska spółka gazowa po otwarciu terminalu podejmuje szereg działań, które uzasadniają budowę instalacji regazyfikującej. Poszukiwanie nowych rynków zbytu, optymalnych źródeł dostaw oraz współpraca w zakresie zwiększenia wykorzystania gazu ziemnego, zarówno w formie skroplonej, jak i lotnej stanowią naturalne rynkowe zachowania litewskiego przedsiębiorstwa energetycznego. Otwarcie terminalu w Kłajpedzie doprowadziło na Litwie do powstania systemu, którego Litwa nigdy nie miała systemu, w ramach którego sama może kreować własną rzeczywistość w sektorze gazu ziemnego, a nie takiego, w którym jest tylko biorcą oferowanego rozwiązania. Marcin Gałczyński Zajdler Energy Lawyers W następnym numerze: Terminal litewski został oficjalnie uruchomiony 3 grudnia 214 r. Otwarcie terminalu i przyjęcie pierwszego transportu zmieniło radykalnie rynek gazu ziemnego w tym państwie. Przed uruchomieniem instalacji Litwa była w 1% uzależniona od dostaw z Federacji Rosyjskiej. Uzależnienie państwa od gazu ziemnego tym bardziej zyskało na znaczeniu, że Litwa płaciła za gaz ziemny jedną z najwyższych cen w Europie, a zamknięcie elektrowni atomowej w Ignalinie pociągnęło za sobą konieczność zwiększenia udziału gazu ziemnego w miksie energetycznym. Litwa podejmuje działania w celu zmniejszenia zależności poprzez dywersyfikację dostaw. Organizacja dostaw gazu ziemnego Jeszcze przed uruchomieniem terminalu LNG, w sierpniu Oprócz organizacji dostaw litewska spółka gazowa podejmuje szereg działań mających na celu zwiększenie stopnia wykorzystania terminalu w Kłajpedzie. W minionym miesiącu Litgas podpisała trzecią już umowę na dostawy gazu ziemnego dla estońskich spółek energetycznych. Mimo, że skala dostaw do Estonii jest cały czas nieduża w porównaniu z krajową konsumpcją paliwa, działania litewskiej spółki wskazują na niszę rynkową, którą państwo chce zagospodarować. Według obecnego stanu wielkość dostaw do Estonii prognozuje się na 3 mln m³ w 215 r., co stanowi ok. 5% wolumenu gazu ziemnego dostarczonego w ramach kontraktu ze Statoil. Transport gazu ziemnego do Estonii będzie odbywał się przez Łotwę na podstawie podpisanej w tym roku umowy tranzytowej. Działania sprzedażowe terminali w USA przygotowanie do roli eksportera Racjonalność inwestycji w zdolności przesyłowe w Australii Rola gazu ziemnego w nowej polityce energetycznej Unii Europejskiej LNG Snapshot tel mail: office@lngsnapshot.com

2 LNG Znaczne spadki cen LNG w marcu 215 r. Globalne zróżnicowanie cen gazu USD/tys. m3 7 Ceny LNG na świecie USD/tys. m 3 Argentyna Brazylia Meksyk Styczeń ,1 326,92 332,58 Marzec ,24 23,33 234,58 Zmiana -99,77-96,59-98,1 Zmiana % -29,3% 3 2 Korea Japonia Indie 353,81 353,81 336,12 247,67 247,67 244,13-16,14-16,14-91,99-27,4% cena rosyjskiego gazu na niemieckiej granicy ceny LNG w Japonii¹ ceny gazu na Henry Hub w USA ¹ Ceny indonezyjskiego LNG sprzedawanego do Japonii Chiny Wielka Brytania Hiszpania Belgia USA (Lake Charles) USA (Cove Point) 346,73 298,97 312,6 291,19 116,4 264,3 233,52 253,33 254,74 244,84 83,5 95,53-113,22-45,64-57,32-46,35-32,9-168,77-32,7% -15,3% -18,4% -15,9% -28,3% -63,9% Marzec 215 roku jest miesiącem, w którym ceny dostarczanego LNG spadły w porównaniu z analogicznym miesiącem zeszłego roku średnio o 54%. Co więcej, zauważalne jest zrównanie cen LNG u największych odbiorców. Importerzy gazu skroplonego z Azji zakupują LNG po stawkach podobnych do tych w Ameryce Południowej oraz w Europie. Rok 215 rozpoczął się na rynkach LNG spadkiem cen, a marzec stanowi kolejny miesiąc pogłębiającego się trendu. Otoczenie rynkowe obrotu międzynarodowego gazem ziemnym staje się coraz korzystniejsze dla importerów gazów ziemnego. Obniżenie cen ropy naftowej na globalnych rynkach w coraz większym stopniu znajduje swoje odzwierciedlenie w cenach LNG. W świetle szacunków Federalnej Komisji Regulacji Energetyki w Stanach Zjednoczonych (FERC), średnia cena gazu ziemnego, który w styczniu został zakupiony przez japońskich importerów wynosiła niespełna 25 USD za tys. m³ i była o ponad 1 USD za tys. m³ niższa niż w styczniu. W ujęciu procentowym spadek ten wyniósł aż 3%. W odniesieniu do cen płaconych za gaz ziemny w Japonii, w marcu ubiegłego roku, stawki w bieżącym roku były zaledwie aż o 65% niższe. Identyczne wartości zostały odnotowane dla gazu dostarczanego do Korei Południowej. W Indiach i Chinach skala spadków również oscylowała wokół 3%, a w ujęciu rok do roku spadki wyniosły odpowiednio 61% i 66%. Stawki płacone przez odbiorców w Indiach wyniosą w marcu ok. 244 USD za tys. m³, zaś w Chinach 234 USD za tys. m³. Wyjątkowym zjawiskiem dla analizowanego okresu jest zrównanie cen za gaz skroplony we wszyst- Źródło: FERC kich największych regionach świata. Tradycyjnie ceny LNG w Azji i Południowej Ameryce są znacznie wyższe niż stawki płacone w Europie. W marcu ceny w Europie są na podobnym poziomie, co nie wiązało się jednak ze wzrostami opłat dla odbiorców europejskich, ale z dużą skalą spadków w innych regionach świata. W Ameryce Południowej i Centralnej odnotowano podobną skalę spadków jak w Azji. W Argentynie cena LNG wyniosła w marcu 24 USD za tys. m3. Nieco niższe stawki płacono w w Meksyku (234 USD) oraz w Brazylii (23 USD). W każdym z wymienionych krajów spadek wyniósł ok. 3% w porównaniu ze styczniem. Cena LNG była jednak znacznie niższa od ceny płaconej przed rokiem. Skala obniżek wahała się wokół 62-63%. Stawki w regionie w marcu były nawet nieznacznie niższe od tych płaconych przez odbiorców w Europie. Po wzrostach cen importowych w Stanach Zjednoczonych w poprzednich miesiącach, marzec również w tym zakresie przyniósł obniżki. Cena płacona za gaz w marcu br. w punkcie Cove Point wyniosła zaledwie 95,5 USD za tys. m3 i była o 169 USD za tys. m3 niższa niż w styczniu. W punkcie Lake Charles za LNG płacono 83,5 USD za tys. m³, co stanowi spadek o 33 USD za tys. m³ w porównaniu ze styczniem i o 73 USD za tys. m³ w porównaniem z marcem ubiegłego roku. W Europie ceny gazu ziemnego w styczniu spadły najbardziej w Hiszpanii, gdzie cena płacona za 1 tys. m³ wyniosła 255 USD i była o 57 USD za tys. m³ niższa niż przed miesiącem, co przekłada się na ponad Źródło: MFW 18% różnicy. Oznacza to również spadek w porównaniu do stawek sprzed roku o ponad połowę, kiedy gaz skroplony importowany do Hiszpanii kosztował ponad 56 USD za tys. m³. Ceny w Belgii i Wielkiej Brytanii zmieniły się w porównaniu ze styczniem o ok. 15% i wyniosły odpowiednio 245 i 253 USD za tys. m³. Stawki płacone w marcu br. były w Belgii o 28% niższe, a w Wielkiej Brytanii o 3% od cen sprzed roku. Marzec był bardzo korzystnym miesiącem dla importerów. W analizowanym przez nas okresie to właśnie w marcu 215 r. ceny LNG na świecie były najniższe. Ceny płacone za LNG na świecie są dzisiaj znacznie niższe niż ceny za gaz importowany do Unii Europejskiej gazociągami z Rosji i dotyczy to zarówno Europy, jak i różnicy cen płaconych przez odbiorcę azjatyckiego w porównaniu z cenami europejskimi. W świetle informacji dostarczonych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, początek 215 roku charakteryzował się spadkami cen, zarówno dla gazu ziemnego importowanego eksportowanego z Rosji do Europy, jak również na Henry Hub w Stanach Zjednoczonych. Ze względu na opóźnienia w raportowaniu MFW nie są dostępne jeszcze informacje dotyczące cen w lutym, ale można się spodziewać kolejnych spadków, które spotęgowane będą obniżkami cen gazu ziemnego zakontraktowanego na marzec. Zmiany cen LNG w zależności od popytu i warunków rynkowych wskazują na coraz większą konkurencyjność tej gałęzi międzynarodowego obrotu gazem ziemnym. Ceny LNG na świecie Ceny LNG na świecie (zmiana marzec 215 vs styczeń 215) Argentyna -61,5% Argentyna -29,3% Brazylia -62,9% Brazylia Meksyk -62,8% Meksyk Korea -65,% Korea Japonia -65,% Japonia Indie -6,9% Indie -27,4% Chiny -66,3% Chiny -32,7% Wielka Brytania -27,7% Wielka Brytania -15,3% Hiszpania -54,6% Hiszpania -18,4% Belgia Belgia -15,9% USA (Lake Charles) -46,6% USA (Lake Charles) -28,3% USA (Cove Point) -47,1% USA (Cove Point) -63,9% USD/tys. m USD/tys. m3 Marzec 214 Marzec 215 Styczeń 215 Marzec 215

3 % LNG Zmiany formuł cenowych w LNG Rynek międzynarodowego obrotu gazem ziemnym, którego wartość opiewa na kilkaset miliardów dolarów rocznie, jest rynkiem dynamicznym, na którym dokonuje się wiele zmian. Ze względu na bardziej konkurencyjny charakter kanału sprzedaży gazu skroplonego, to właśnie LNG może być tą gałęzią, która ma największe szanse na zapoczątkowanie zmian na dużą skalę w regionach, gdzie funkcjonują zastane od dawna praktyki. Jedną z nich jest proces prowadzący do modyfikacji formuł cenowych w kierunku pożądanym przez importerów przez ostanie lata. Gaz ziemny stanowi paliwo energetyczne używane na całym świecie. Największy udział konsumpcji błękitnego paliwa charakteryzuje naturalnie kraje, które posiadają własne złoża i bazują na krajowym wydobyciu. Stany Zjednoczone i Rosja odpowiadały w 213 r. za 34% globalnej konsumpcji gazu. Jednak aż 31% globalnego spożycia gazu ziemnego ma swoje źródło w paliwie importowanym. Najwięcej gazu ziemnego eksportuje się do Europy, która odbierała 43% międzynarodowych dostaw gazu ziemnego. Głównym kanałem sprzedaży gazu ziemnego jest infrastruktura gazociągowa, łącząca odbiorców z największymi dostawcami Rosją i Norwegią. Ponad 1% europejskiego zapotrzebowania pokrywana jest obecnie poprzez import LNG. W skali regionu indeksacja w kontraktach gazowych opiera się w mniej więcej równej części na produktach ropopchodnych i na cenach gazu ziemnego, choć funkcjonuje znaczne zróżnicowanie w krajach Unii Europejskiej. Państwa o zdywersyfikowanej strukturze dostaw gazu ziemnego oraz o konkurencyjnych rynkach wewnętrznych charakteryzują się zwiększeniem roli czynnika odzwierciedlającego rynkowe ceny paliwa w kontraktach długoterminowych. Kraje, w których import zdominowany jest przez jednego dostawcę ze względów infrastrukturalnych, historycznych lub najczęściej jednych i drugich, sprowadzają gaz ziemny w kontraktach indeksowanych do produktów ropopochodnych. Do tej grupy należą państwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej i mimo, że w kontraktach spółki PGNiG z niektórymi dostawcami występuje element indeksacji rynkowej, można śmiało powiedzieć, że w ogromnej części gaz ziemny sprowadzany do Polski opiera się na indeksacji do produktów ropopochodnych. Kontrakty gazowe zawierają wiele uregulowań, które warunkują relację handlową pomiędzy eksporterami a importerami. W szczególności należą do nich okres obowiązywania umowy gazowej, klauzule (np. klauzula destynacji, klauzula bierz lub płać) oraz formuła indeksacyjna, która służy waloryzacji cen gazu ziemnego w odniesieniu do wybranych wskaźników rynku. Formuła składa się z ceny bazowej przemnożonej przez zmienne dobrane w celu aktualizacji cen gazu ziemnego. Obejmują one głównie ceny ropy naftowej, ceny produktów ropopochodnych oraz rynkowe Globalny import gazu ziemnego ceny gazu ziemnego wyceniane na hubach. Niejednokrotnie zdarza się, że gaz Większość indeksacji do ropopochodnych1 2% 13% ziemny sprzedawany jest 43% 8% 1% 8,6% % 11,5% 67% 91,4% 1% w kontraktach bazujących 1% 52% % 88,5% 28% 48% częściowo na indeksacji do 19,% 84% produktów ropy naftowej, 3% 81,% 15% 1% 15,3% 26% częściowo na rynkowej wycenie gazu ziemnego. Po- 4% 51% 84,7% 1% 9% % 55% nadto w formułach znajdują Gazociągi 51,3% 48,7% 43% LNG się zapisy ograniczające % Udział w globalnym imporcie ekstremalny wpływ indeksacji na cenę gazu ziemne- % Indeksacja do cen gazu % Indeksacja do ropopochodnych² go stosując system podłogi ¹ Brak pełnej, bieżącej informacji rynkowej. Niewielki udział komponentu rynkowego w kontraktach PGNiG 2. Na rynku występują i sufitu 1. Cena minimalna jest zapewniona na również inne metody indeksacji, w związku z czym udziały indeksacji mogą nie sumować się do 1% rzecz gwarancji interesu Źródło: BP Statistical Review 214, IGU eksportera, zaś cena maksymalna chroni interesy odzwierciedlenia w kosztach, a ceny gazu ziemnego importera. będą długoterminowo spadać ze względu na coraz większą podaż tańszego paliwa. Tymczasem ceny ropy Import gazu ziemnego odbywa się na świecie w oparciu o różne systemy wyceny. Istotnymi na rynku gazu naftowej, mimo że obecnie niskie, nie są z punktu widzenia japońskich i chińskich importerów przewidywalne i w długim okresie doprowadzają do zawyżania ziemnego regionami, w których dominuje indeksacja do produktów ropopochodnych są Azja, państwa ceny gazu ziemnego na podstawie obecnych formuł Europy Wschodniej i byłe republiki radzieckie2. Wycena indeksacyjnych. Mimo, że kraje azjatyckie nie posiadają obecnie hubu gazowego, na którym odbywa się w oparciu o rynkową cenę gazu stosowana jest w Stanach Zjednoczonych oraz w Wielkiej Brytanii. W Ameryce Południowej oraz pozostałych państwach Europy wycena, działania zmierzające do stworzenia takiej platformy podejmowane są w Singapurze. Jednym Zachodniej stosuje się zarówno formuły indeksacyjne z pomysłów promowanych w regionie jest wycena oparte na produktach ropy naftowej jak i na rynkowej gazu ziemnego w oparciu o formułę odnoszącą się cenie gazu ziemnego. do ceny gazu ziemnego w kraju eksportera, zwłaszcza w kontekście kontraktów gazowych ze Stanami W związku ze zwiększającym się poziomem konkurencji na globalnym rynku gazu ziemnego wynikającym Zjednoczonymi, gdzie gaz wycenia się na Henry Hub. W Europie istnieje wiele hubów gazowych, które z wchodzenia na rynek nowych państw eksportujących LNG, rozbudowy infrastruktury eksportowej mogą posłużyć jako punkt odniesienia dla ceny kontraktowej gazu ziemnego. Obok brytyjskiego NBP, u bieżących dostawców oraz zwiększeniem się skali w Europie kontynentalnej funkcjonuje niemiecki zapotrzebowania na gaz w szybko rosnących gospodarkach azjatyckich, odbywają się obecnie negocja- Gaspool oraz holenderski TTF. Również w Polsce Towarowa Giełda Energii zamierza stworzyć hub gazowy. cje w sprawie zmiany tradycyjnych formuł indeksacyjnych. Rynek LNG nie pozostaje bez wpływu na Presja na dostawców gazu ziemnego na świecie będzie rynek gazu ziemnego sprowadzanego gazociągami. prowadziła do zmian postanowień kontraktowych i do Państwa dostarczające gaz, mające do tej pory monopolistyczną pozycję, zapewnioną infrastrukturą zapewnienia odbiorcom coraz większej elastyczności. Jest to naturalnym efektem dokonującego się przeobrażenia rynku gazu ziemnego z rynku dostawcy gazociągową, zyskały konkurencję w postaci licznych eksporterów LNG. Przykładem może być Litwa, która w rynek odbiorcy. Nie należy się spodziewać, aby był do niedawna była zmuszona kupować gaz ziemny to proces szybki, ale w krajach dywersyfikujących źródła dostaw na rynku, na którym pojawiają się nowi od Rosjan, czy Polska - w której miksie gazowym naturalnie dominowała Rosja, co zmieni się po otwarciu oferenci, a dotychczasowi niejednokrotnie zwiększają skalę działania, to popyt będzie ograniczony, a nie terminalu w Świnoujściu. Mimo spadku cen ropy naftowej w ostatnich miesiącach, co korzystnie wpływa podaż. Tradycyjne formuły indeksacyjne gwarantujące interes tylko jednej stronie umowy będą nie do na stawki opłat za gaz ziemny, długoterminowo importerzy są przekonani co do słuszności zmian formuł zaakceptowania przez importerów, na których czekają indeksacyjnych i oparcia ich o rynkową wycenę gazu coraz bardziej elastyczni dostawcy. ziemnego. Najwięksi i potencjalnie duzi odbiorcy z Azji Południowej, którzy płacą wysokie stawki za Robert Zajdler gaz ziemny uważają, że wysoka cena gazu ziemnego Instytut Sobieskiego oparta o indeksację do ropopochodnych nie znajduje 1 Ang. Floors and ceiling 2 Oprócz indeksacji do ropopochodnych w regionie występują także metody wyceny określone w kontraktach bilateralnych nieodnoszące się do cen ropy naftowej

4 Sytuacja Polski w kontekście nowej umowy na dostawy gazu ziemnego na Węgry W dniu 17 lutego 215 r. odbyło się na Węgrzech spotkanie prezydenta Rosji i premiera Węgier or Pay) zobowiązująca importerów, bądź do odbioru Struktura wykorzystania gazu ziemnego w 213 r. w sprawie nowej umowy gazowej łączącej oba te kraje. Wizyta Władimira Putina w kraju Unii Europejskiej odbiła się echem w państwach członkowskich, zwłaszcza w kontekście obecnych sankcji skierowanych określonego w kontrakcie minimum wolumenu gazu ziemnego, bądź do uiszczenia zapłaty za nieodebra- na Rosję oraz krytyki polityki energetycznej ne paliwo. Dzisiaj klauzule 4% 3% 9% Unii Europejskiej przez Victora Orbana. Co zrobiłaby Polska, gdyby umowa gazowa z Rosją kończyła standardem w kontraktach tego rodzaju są cały czas 23% się po 215 r.? Struktura dostaw gazu ziemnego do gazowych i znajdują się również 5% 38% Polski umożliwia już teraz podejmowanie decyzji w polskim kontrakcie 23% 49% biznesowych z wykorzystaniem potencjału rynku gazu ziemnego. Sytuacja Węgier jest znacząco różna, co może uzasadniać podjęte decyzje. z rosyjskim dostawcą. Węgry, których umowa gazowa z Rosją miałaby wygasnąć w tym roku były zmuszone do Gospodarstwa domowe Energetyka Przemysł Pozostałe Kontekst węgierski podjęcia działań w kwestii zapewnienia sobie dostaw Źródło: Eurogas Zapotrzebowanie na gaz ziemny na Węgrzech wyniosło w 213 r. 8,6 mld m³ paliwa, co stanowi około połowę konsumpcji gazu ziemnego w Polsce. Ten niespełna 1-milionowy kraj jest prawie czterokrotnie mniejszy od Polski, a zatem zużycie gazu ziemnego na osobę jest w tym kraju dwukrotnie wyższe. Duże zapotrzebowanie na gaz ziemny wynika z jego wysokiego udziału w miksie energetycznym. Ponad 34% konsumpcji energii pierwotnej pochodzi z paliw gazowych, podczas gdy w Polsce udział ten wynosi zaledwie 14%. Dostawy gazu ziemnego na Węgry pochodzą zasadniczo z dwóch źródeł: z importu z Federacji Rosyjskiej oraz z produkcji własnej, która jest w stanie zaspokoić ok. 25% krajowego zapotrzebowania. Państwo jest zatem zależne od Rosji w ogromnej części swojej konsumpcji i prawie całym wolumenie importu. Infrastruktura dywersyfikacyjna nie pozwala na zaspokojenie potrzeb gazowych z innych źródeł. Porównując Węgry i Polskę pod względem struktury wykorzystania gazu ziemnego zauważamy znaczne różnice. Po pierwsze widoczne jest dużo wyższe wykorzystanie gazu ziemnego w sektorze gospodarstw domowych1, co w kontekście regulacji unijnych dotyczących bezpieczeństwa gazowego wymusza zapewnienie dostaw w sytuacji kryzysowej większej grupie odbiorców. Po drugie gaz ziemny wykorzystywany jest w dużej skali w energetyce, co również związane jest ze świadczeniem usług na rzecz społeczeństwa. Gaz ziemny na Węgrzech wykorzystywany jest w dużej skali do świadczenia usług podstawowych dla społeczeństwa, podczas gdy w Polsce jest w dużo większej części paliwem napędzającym gospodarkę. Konsumpcja gazu ziemnego na Węgrzech w ostatnich latach wykazywała stałą tendencję spadkową. W 28 roku krajowe zapotrzebowanie na gaz ziemny wynosiło 14 mld m³ i było nieznacznie mniejsze niż w Polsce (14,9 mld m³) podczas gdy w 213 roku wyniosło zaledwie 8,6 mld m³ zmniejszając się średniorocznie o 1%. Jednym z postanowień kontraktowych w umowach surowca. Wybór padł na dotyczczasowego dostawcę. Zbliżanie się terminu wygaśnięcia umowy z Rosją doprowadziło do negocjacji kontraktu i do korzystnych dla Węgier zmian, choć kolejne długoterminowe związanie umowne z jednym dostawcą stawia pod znakiem zapytania założenia polityki Unii Europejskiej mającej na celu zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego również poprzez dywersyfikację źródeł. Korzystnym dla Węgier rozwiązaniem było wykreślenie warunku bierz lub płać oraz możliwość rozłożenia wolumenu nieodebranego gazu ziemnego w ramach obecnego kontraktu na przyszłe lata. Abstrahując od wypowiedzi politycznych premiera Węgier i jego poglądów, które w zestawieniu z nową umową gazową budzą wątpliwości co do szybkiego postępu energetycznej unifikacji kontynentu, obecna sytuacja infrastrukturalna oraz obraz konsumpcji gazu ziemnego na Węgrzech nie dawał temu państwu dużych możliwości wyboru. Kontekst polski Polska, podobnie jak Węgry, jest jednym z niewielu krajów Unii Europejskiej, w których udział produkcji krajowej gazu ziemnego ma realne znaczenie w pokryciu zapotrzebowania na to paliwo. W 213 r. udział krajowej produkcji w konsumpcji wyniósł prawie 28%. Podobnie jak Węgry również Polska jest dzisiaj uzależniona od dostaw z Rosji, ponieważ aż 57% konsumowanego w kraju paliwa pochodzi z tego kraju. Jest jednak kilka czynników odróżniających oba kraje. Po pierwsze poza głównym kierunkiem dostaw gazu ziemnego Rosją, Polska sprowadza także gaz ziemny z Niemiec i Czech. Po drugie spożycie gazu ziemnego w Polsce stale rośnie i w okresie, gdy na Węgrzech były notowane 1-procentowe roczne spadki, w Polsce doświadczaliśmy wzrostu spożycia na poziomie 2,2% rocznie. Kolejną różnicą jest data wygaśnienia kontraktu na dostawy gazu ziemnego. Polsko-rosyjska umowa obowiązuje do końca 222 r. Najważniejszą jednak różnicą jest posiadanie alternatyw. Federacja Rosyjska w swoich kontraktach gazowych od zawsze dywersyfikowała ceny dla odbiorców, ko w niewielkim stopniu warunkowane są względami kosztowymi. Na mapie odbiorców to właśnie kraje regionu Europy Środkowo-Wschodniej płacą najwyższą cenę za paliwo w Rosji. Polska stopniowo wprowadza alternatywy, w tym z wykorzystaniem LNG, podczas gdy działań takich brak jest na Węgrzech. Naturalną barierą dla Węgier jest brak morskiej linii brzegowej, ale państwo nie zadbało również o inne możliwości dostaw gazu ziemnego, w szczególności wydajną infrastrukturę gazociągową. Biorąc pod uwagę bezpieczeństwo energetyczne, jak i długoterminowy rachunek ekonomiczny w Polsce czynione są inwestycje mające na celu zwiększenie możliwości dywersyfikacyjnych oraz zapewnienie dostaw gazu ziemnego w oparciu o wydobycie i infrastrukturę krajową i unijną (interkonektory i magazyny). Nie odnosząc się do ewentualnego wielkoskalowego wydobycia gazu łupkowego należy stwierdzić, że Polska, mimo podobnie dużego uzależnienia od gazu rosyjskiego dzisiaj, w przeciwieństwie do Węgier w dniu negocjacji kontraktu z Rosją będzie na zupełnie innej pozycji. Federacja rosyjska jest i długo będzie jednym z największych dostawców surowców do Europy. W interesie państw członkowskich leży jednak zmniejszenie monopolu tego państwa na dostawy, co będzie skutkowało większą elastycznością w zakresie postanowień kontraktowych. Nie jest to możliwie na rynku, na którym dostawca ma pozycję monopolistyczną wynikającą z niedostatków infrastrukturalnych. Dostęp do rynków gazu ziemnego otwiera się poprzez terminale LNG. Otwarcie gazoportu to zwiększenie liczby potencjalnych dostawców ze stanu sprzed otwarcia o ok. 2 i możliwość regulowania krajowego popytu na rynkach spot. Przykładem zerwania uzależnienia od Rosji jest Litwa, która w przeciwieństwie do Węgier miała wybór w dniu wygaśnięcia kontraktu rosyjskiego. Mimo posiadania względnie dużych zdolności magazynowych umożliwiających przetrwanie krótkoterminowch szoków podażowych, Węgry nie miały tych możliwości, które już niedługo będzie miała Polska. Pytaniem otwartym pozostaje, na ile Węgry podejmą działania z eksporterami jest klauzula bierz lub płać (ang. Take a stawki płacone za dostarczone paliwo tyl- w kierunku zwiększenia własnej dywersyfikacji 1 Wliczając nieprzemysłowe wykorzystanie na cele komercyjne dostaw.

5 Potencjał Norwegii w LNG Norwegia jest jednym z największych producentów i eksporterów gazu ziemnego na świecie. Ten pięciomilionowy kraj może poszczycić się produkcją gazu na poziomie 19 mld m³, co czyni z niego drugiego największego producenta surowca w Europie oraz siódmego na świecie. W związku z niskim popytem wewnętrznym niemalże całość produkcji trafia na eksport, a w efekcie Norwegia staje się trzecim eksporterem świata, zajmując miejsce po Rosji i Katarze. Mimo dużych wolumenów sprzedaży kraj praktycznie nie funkcjonuje na rynku LNG. Obecny trend wskazuje na słuszność podjęcia decyzji o dywersyfikacji kanałów sprzedaży. Wolumen eksportu gazu ziemnego z Norwegii w latach rósł w tempie 4,5% rocznie, co odpowiada prawie dwukrotności tempa wzrostu światowej konsumpcji paliwa. W tym samym czasie konsumpcja gazu ziemnego w Unii Europejskiej spadała o ok. 1% rocznie. To właśnie państwa Unii Europejskiej są głównymi odbiorcami gazu ziemnego z Norwegii. W samym tylko 213 r. eksport gazociągami do państw członkowskich wyniósł 12,4 mld m³. Jedyny terminal norweski, Hammerfest, zaopatruje w niedużej skali odbiorców z wszystkich regionów świata. Pierwszy kontrakt nowo otwartego terminalu na Litwie również podpisany został z norweskim dostawcą gazu ziemnego. Całkowite moce eksportowe norweskiego terminalu wynoszą obecnie 5,6 mld m³, a udział eksportu LNG w zagranicznej sprzedaży gazu wyniósł w 213 roku zaledwie 3,6%. Jedyny norweski terminal LNG został uruchomiony w 27 r. W ciągu ostatnich pięciu lat dostarczał on na światowe rynku między 3,1 a 4,7 mld m³ gazu ziemnego. Dostawy z terminalu nie obywały się jednak bez przeszkód. Od dnia wysłania pierwszego transportu terminal był zamykany czterokrotnie w celu przeprowadzenia niezbędnych napraw wynikających z różnego rodzaju awarii. Pomysł na rozbudowę infrastruktury eksportowej pojawił się niedługo po rozpoczęciu działalności terminalu, ale w świetle komunikatu spółek gazowych brak nowego wydobycia nie czynił tego pomysłu opłacalnym. Pod koniec ostatniego roku nastąpiła jednak zmiana w dotychczasowym nastawieniu. Obecnie planowane są inwestycje na poziomie prawie 3 mld EUR w celu zwiększenia przepustowości i dostosowania infrastruktury do przedłużenia jej funkcjonowania w czasie. Brak inwestycji Norwegii w infrastrukturę eksportową LNG podyktowany jest korzystnymi czynnikami wynikającymi z geolokalizacji. Państwo posiada swoje źródła wydobycia w pobliżu trzech największych gospodarek europejskich: Niemiec, Wielkiej Brytanii i Francji, które uzależnione są od zewnętrznych dostaw gazu ziemnego. System połączeń gazociągowych jest mocno rozbudowany i obejmuje gazociągi łączące Norwegię z Wielką Brytanią, Niemcami, Francją oraz Belgią. Gaz norweski jest również doprowadzany sieciami gazociągowymi do takich krajów jak Austria, Czechy, Hiszpania czy Włochy. Duża zależność państw członkowskich Unii Europejskiej od importu gazu alternatywę zarówno na zakupy paliwa jak również ziemnego czyni z Norwegii bezpiecznego partnera na znalezienie nowych rynków zbytu gazu ziemnego. w relacjach kontraktowych. Jest ona postrzegana, jako Dążenie do dywersyfikacji źródeł pozyskania gazu bezpieczniejszy dostawca niż Rosja, która zwłaszcza ziemnego w mniejszym stopniu dotyczy zmniejszenia zależności od gazu norweskiego, która poprzez w kontekście kryzysu gazowego w 29 r. i obecnych napięć na Ukrainie jawi się, jako bardziej ryzykowne stowarzyszenie z Unią Europejską postrzegana jest źródło dostaw. Utrzymywanie relacji handlowych jako bezpieczny partner, ale wyznacza kierunek, z dostawcami z Norwegii leży w interesie państw w którym liczba dostawców do państw członkowskich powinna zostać zwiększona. Większa skala członkowskich UE, a Norwegia jest w pełni świadoma swojej dominującej pozycji. Ponadto ostatnie lata charakteryzowały się również wzrostem cen LNG na świe- alternatyw dla odbiorców, ale również zwiększenie zaangażowania w LNG oznacza zwiększenie liczby cie, które wynikają ze zwiększonego zapotrzebowania potencjalnego rynku dla eksporterów. na surowiec wśród państw azjatyckich. Mimo, że obniżki cen ropy naftowej w drugiej połowie zeszłego Brak zaangażowania Norwegii w wielkoskalowe projekty inwestycyjne na rynkach LNG wydaje się zasad- roku odwróciły ten trend, największe państwa UE płaciły średnio w ostatnich latach mniej za gaz europejski ny, jeżeli oceniamy go w danej chwili, ale niekoniecznie właściwy w perspektywie długookresowej. Nawet niż za paliwo dostarczane do terminali LNG. największy eksporter gazociągowy Rosja, w celu Asymetria cenowa stosowana przez Gazprom sprawia, że ceny płacone za gaz ziemny są zróżnicowane nia pozycji rynkowej inwestuje w infrastrukturę gazo- zdobycia nowych rynków i zwiększenia lub utrzyma- w całej Europie, a atrakcyjność cenowa LNG jest postrzegana przez pryzmat cen importowych płaconych produkuje sześciokrotnie więcej gazu ziemnego niż ciągową. Należy mieć świadomość, że mimo iż Rosja przez dane państwo członkowskie. W związku z faktem, iż najwięksi konsumenci gazu ziemnego: Niemcy, nie wyższy. Ponadto popyt na gaz ziemny w Europie Norwegia, wolumen jej eksportu jest tylko dwukrot- Francja i Wielka Brytania płacą najniższe stawki w Unii zdaje się kurczyć, natomiast rynki azjatyckie są coraz Europejskiej, gaz LNG niejednokrotnie jest dla nich bardziej chłonne. W efekcie dostawcy mogą liczyć bardziej kosztowny, co wpływa na ugruntowanie pozycji konkurencyjnej Norwegii. Należy jednak mieć na eksportowe umożliwi również dotarcie do klienta eu- na atrakcyjne stawki zbytu. Inwestycja w terminale względzie, że rynki są dynamiczne. Cena LNG w marcu ropejskiego, takiego jak Polska, Litwa czy Hiszpania. bieżącego roku jest znacznie niższa niż w poprzedzających miesiącach. Dwóch z trzech największych klientów na norweski gaz ziemny posiada infrastrukturę odbiorczą LNG i może zaspokajać własne potrzeby popytowe korzystając z tego kanału sprzedaży. Rynek spot LNG stale zyskuje na znaczenie i może stanowić Eksport gazu ziemnego z Norwegii mld m³ ,5% ,7% 4,2% 4,1% 3,6% 3,2% 2,3%,%,%,%,%,2% % Eksport gazu ziemnego (lewa oś) Udział LNG w eksporcie (prawa oś) Źródło: Obliczenia własne na podstawie BP Statistical Review

6 Globalne rynki gazu ziemnego obejmują różnorodne aspekty polityczne, ekonomiczne i środowiskowe, które należy uwzględnić aby w pełni zrozumieć omawiany sektor. Krajem, na który wszystkie te czynniki miały w ostatnim okresie ogromny wpływ, posiadając również bardzo złożoną strukturę, jest Egipt. Jest to najludniejsze państwo w Afryce Północnej, które na rynku energetycznym było przede wszystkim postrzegane jako główny eksporter gazu ziemnego. Egipt doświadcza jednak w ostatnim czasie niedoboru gazu ziemnego i musi szukać rozwiązań aby importować gaz z sąsiadujących państw. W obecnej konfiguracji rynku gazu, kraj ten nie może być postrzegany jako potencjalny, długoterminowy partner na rynkach LNG. Wydarzenia w Egipcie w ostatnich latach ukazały, iż niepokojąca sytuacja polityczna może doprowadzić do wytworzenia się barier dla rozwoju ekonomicznego i współpracy międzynarodowej. Zmiany sektora gazu ziemnego w kraju były pochodną ziszczonego ryzyka napięć politycznych, które obok zmniejszonego wydobycia paliwa ukształtowały obraz krajowego rynku w 214 i 215 roku. Dobitnym przykładem sytuacji w Egipcie były losy gazociągu Synai, który z powodu napięć wewnętrznych został zniszczony i wyłączony z eksploatacji w 212 roku. Infrastruktura energetyczna stała się jednym z głównych celów ataków terrorystycznych w kraju. Bilans gazu ziemnego w Egipcie ulegał w ostatnim dziesięcioleciu (23-213) ciągłym zmianom: od zamkniętego, samowystarczalnego państwa, poprzez znaczącego eksportera aż do powrotu do stanu sprzed 12 lat z wizją przekształcenia się w importera netto. Poziom produkcji i konsumpcji gazu ziemnego w kolejnych latach zakreśla potencjalny wolumen paliwa, który stanowi nadwyżkę mogącą stanowić przedmiot obrotu międzynarodowego. O ile w połowie analizowanego okresu wielkość nadwyżek była znacząca, o tyle w ostatnich latach wolumen produkcji zbliża się w szybkim tempie do krajowego zapotrzebowania na gaz ziemny. W 26 roku produkcja była aż o 5% wyższa od konsumpcji. Od 28 do 21 roku różnica pomiędzy produkcją a konsumpcją zmniejszyła się z 44% do 36%. Zaś w 213 roku różnica ta wynosi jedynie 9%. Wolumen eksportu zasadniczo odpowiadał wielkościom nadwyżki produkcji. W związku ze zmianą sytuacji Egipt i inwestorzy w kraju poszukują możliwości importowych, żeby móc wywiązać się ze swoich zobowiązań eksportowych. Egipt posiada dwa ważne terminale eksportowe LNG w Afryce Północnej. Pierwszy z nich, Idku, posiada zdolność eksportową 1 mld m³. Jest to podmiot joint venture łaczący brytyjską firmę BG, francuską GdF wraz z Malezyjskim Petronas. Wykorzystanie zdolności eksportowych nie jest dzisiaj możliwe w związku z ograniczeniami podażowymi. Istniejąca sytuacja zmusza inwestorów aby rozglądać się za rynkowymi alternatywami. Drugi terminal posiada pojemność 7 mld m³ i jest zlokalizowany w porcie Damietta. Rów- Gaz ziemny w Egipcie i nieoczekiwany zwrot sytuacji Egipt może rozważać różne rozwiązania aby zaspokoić krajowy popyt na gaz ziemny. Podpisanie większej ilości kontraktów importowych może być nieuniknione. Propozycje uniknięcia problemu skupiają się na rozwiązaniach z LNG na obiektach lądo- nież ten terminal posiada problemy Bilans gazowy Egiptu z wykorzystywaniem potencjału eksportowego. mld m³ % % +47% +36% Obecne problemy 5 +44% +9% Egiptu w dużej mierze dotyczą możliwo- +34% 45 +5% +45% 4 35 ści zaspokojenia krajowego 3 popytu na gaz ziemny oraz wywiązania 15 się z kon traktów z państwami, z którymi jest powiązany umowami Konsumpcja Produkcja o eksporcie gazu. Eksport Zaistniała sytuacja została spowodowana Źródło: Obliczenia własne na podstawie Eurogas głównie stagnacją inwestycji jaki i zwiększeniem się wewnętrznego zapotrzebowania. Według raportu Międzynarodowej Agencji Energii (IEA) w tej części regionu wzrost popytu na energię rośnie w tempie powyżej 5% rocznie. Podmioty międzynarodowe mające na celu wsparcie w zakresie połączenia oferentów i nabywców były świadome zaistniałej sytuacji i starały się rozwiązywać problemy energii poprzez szukanie możliwych rozwiązań. Percepcja Egiptu jako partnera handlowego na rynkach LNG uległa jednak znacznemu pogorszeniu i potrzebny będzie czas i inwestycje, aby naprawić wizerunek państwa i umożliwić wykorzystanie terminali, których atrakcyjność dla europejskich odbiorców wynika z niewielkiej odległości dzielącej południe kontynentu z eksporterem. wych i wodnych, jak również rozwiązaniach opartych o systemy gazociągów. Kraj powinien zadbać o istniejące już kontrakty eksportowe i nie zawieźć swoich kontrahentów poprzez odcinanie ich od źródła gazu. Możliwe jest wsparcie państw trzecich. Jako przykład w 213 roku Katar wspomógł Egipt poprzez pokrycie części zobowiązań eksportu LNG. Dodatkowo, istnieje możliwość współpracy z krajami takimi jak Cypr czy Izrael. Początkowe propozycje umowy z Izraelem dotyczyły umowy zakupu gazu ziemnego o wartości 3 miliardów dolarów. Takie rozwiązanie wskazywałoby na odwrócenie sytuacji istniejącej poprzednio. Egipt zamiast być eksporterem stałby się importerem gazu poprzez istniejący już gazociąg. Gaz naturalny byłby przesyłany z Aszkelon w Izraelu do stacji Egipt jest powiązany umowami eksportowymi z wieloma państwami. W roku 23 wiekszość eksportu była skierowana do Azji, a jej udział wyniósł aż 8%. Największymi odbiorcami byli najwięksi globalni importerzy LNG - Korea Południowa oraz Japonia, w Al Arisz w Egipcie poprzez podwodną konstelację rurociągów. Ostateczne podpisanie kontraktu w dużej mierze zależy jednak od ceny końcowej. Niestety, Egipt doświadczył już strat w wynikach handlowych jak i finansach publicznych. ale także Chiny i Indie. Europa była drugim ważnym regionem dostaw. Mimo że przez pewien okres to właście Egipt był preferowany przez europejskich importerów, spadek podaży w latach zmienił postrzeganie kraju. Towarzysząca problemom Egiptu dynamika rynków gazu ziemnego i zwiększająca się konkurencja działa dodatkowo na niekorzyść pólnocnoafrykańskiego dostawcy. Egipt jest jednak zobowiązany do wywiązania się z podpisanych umów eksportowych. Jako przykład, egipskie przedsiębiorstwo gazowe EGAS jest związane kontraktem z hiszpańsko-egipską firmą gazu naturalnego podpisanym na początku zeszłej dekady, która zobowiązuje do sprzedaży gazu ziemnego przez 25 lat. Kontrakty, które kiedyś były korzystne i mogły stanowić długoterminowe źródło przychodów państwa dzisiaj mogą zmienić się w długoterminową pozycję kosztową. Z odrobiną ciekawości jak i niepokoju można przyglądać się przyszłym rozwiązaniom dotyczącym problemów gazu naturalnego w Egipcie. Państwa europejskie nie powinny jednak oczekiwać zbyt wiele. Podpisywanie nowych umów importowych wydaje się niemożliwe jeżeli Egipt nie jest w stanie sam pokryć swojego zapotrzebowania, będąc jednocześnie związanym zagranicznymi kontraktami. Infrastruktura eksportowa Egiptu musi poczekać na lepsze czasy. Obecnie przypomina państwu o minionych czasach świetności na rynku i służy obsłudze kontraktów przynoszących inwestorom straty. Należy mieć świadomość, że trudna sytuacja w Egipcie wynika ze specyficznych dla Egiptu okoliczności i nie powinna być przenoszona na postrzeganie drugiego północnoafrykańskiego eksportera Algierii.