Spis treści JAK PRZEDSTAWIĆ OBRAZ POWIERZCHNI ZIEMI?... 5 CO MOŻNA ODNALEŹĆ NA MAPIE ŚWIATA? JAK WYZNACZYĆ POŁOŻENIE MIEJSCA NA ŚWIECIE?...

Transkrypt

1

2 Spis treści JAK PRZEDSTAWIĆ OBRAZ POWIERZCHNI ZIEMI? Skala na mapie i jej odczytywanie Obliczamy odległości w terenie na podstawie skali mapy Znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie Korzystamy z legendy mapy Odczytywanie informacji przedstawianych na mapie w różny sposób Kierunki główne i pośrednie Korzystamy z planu miejscowości Mapa poziomicowa i topograficzna Korzystamy z mapy turystycznej Mapa samochodowa Czytamy różne mapy Co widać na fotografii, zdjęciu lotniczym, satelitarnym oraz na mapie topograficznej? Podsumowanie Sprawdzian CO MOŻNA ODNALEŹĆ NA MAPIE ŚWIATA? Kontynenty i oceany na mapie świata Morza, wyspy i archipelagi świata Najwyższe góry świata Najdłuższe rzeki świata i największe jeziora świata Podsumowanie Sprawdzian JAK WYZNACZYĆ POŁOŻENIE MIEJSCA NA ŚWIECIE? Globus model Ziemi Siatka geograficzna i siatka kartograficzna Jak wyznaczyć położenie punktów i obszarów na mapie świata? Oceany i kontynenty na globusie Podsumowanie Sprawdzian

3 4. 5. JAK PORUSZA SIĘ ZIEMIA I CO Z TEGO WYNIKA? Ruch obiegowy Ziemi i jego następstwa Ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa Strefy oświetlenia Ziemi Podsumowanie Sprawdzian JAKIE SĄ KLIMATY NA ŚWIECIE? Pogoda i jej składniki Co to jest klimat i co o nim decyduje? Obliczamy średnią temperaturę powietrza i jej amplitudę Strefy klimatyczne Ziemi Zależność stref klimatycznych od stref oświetlenia Ziemi Podsumowanie Sprawdzian Podróż dookoła świata Indeks

4 2 Co można odnaleźć na mapie świata? 2 Kontynenty i oceany na mapie świata Rozmieszczenie kontynentów i oceanów na mapie świata słowniczek Kontynent wielki obszar lądowy oblany dookoła wodami mórz i oceanów. Ocean wielki obszar wód. Na świecie jest pięć oceanów: Spokojny, Atlantycki, Indyjski, Południowy i Arktyczny. Kontynenty to wielkie obszary lądów, których brzegi oblewają morza i oceany. Na Ziemi wyróżnia się tradycyjnie siedem kontynentów. Są to: Europa, Azja, Afryka, Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Australia i Antarktyda. Do kontynentów włącza się również wyspy przybrzeżne. Największy obszar zajmuje wielki ląd obejmujący Europę i Azję. Dlatego często Europę i Azję traktuje się jako jeden kontynent Eurazję. Granica między tymi częściami świata jest raczej historyczna, a nie geograficzna. Przebiega ona wschodnimi stokami gór Ural, następnie na północ od Kaukazu, przez Morze Czarne i małe Morze Marmara. 56

5 Ćwiczenia 1 Wymień oceany i kontynenty. Wskaż kontynenty i oceany na mapie świata. 2 Podaj nazwę najwyżej położonego punktu na Ziemi i wskaż go na mapie. 3 Korzystając z tabeli zamieszczonej w podręczniku, wypisz kontynenty od największego do najmniejszego Na mapie konturowej świata podpisz kontynenty i oceany. Skorzystaj z atlasu lub mapy zamieszczonej w podręczniku na stronie 56. Pokoloruj każdy kontynent innym kolorem kredki. 5 Uzupełnij zdania nazwami kierunków: Z Europy do Afryki trzeba lecieć samolotem w kierunku. Z Europy do Ameryki Północnej trzeba lecieć samolotem w kierunku. Z Europy do Australii trzeba lecieć samolotem w kierunku. Z Europy do Ameryki Południowej trzeba lecieć samolotem w kierunku. Z Afryki do Europy trzeba lecieć samolotem w kierunku. Z Afryki do Ameryki Północnej trzeba lecieć samolotem w kierunku. Z Ameryki Północnej do Europy trzeba lecieć samolotem w kierunku. 58

6 5 5 Jakie są klimaty na świecie? 5 Pogoda i jej składniki Kiedy wychodzimy z domu, zawsze interesuje nas, jaka jest pogoda. Wyglądamy przez okno sprawdzamy: czy nie pada deszcz, czy na niebie są chmury, czy świeci słońce. Obserwujemy, czy jest wiatr czy poruszają się liście na drzewach, czy może od silnych podmuchów wyginają się gałęzie. Sprawdzamy też temperaturę powietrza na zaokiennym termometrze. Od pogody zależy bowiem, jak się ubierzemy. słowniczek Składniki pogody temperatura powietrza, zachmurzenie, opady atmosferyczne, kierunek i prędkość wiatru, ciśnienie atmosferyczne, zjawiska atmosferyczne (np. burza, tęcza, mgła), wilgotność powietrza, usłonecznienie. Pogoda chwilowy stan atmosfery panujący na danym terenie. Pogoda jest stanem chwilowym, występującym na danym obszarze. Stan pogody może się szybko zmienić. Jeżeli chcemy dokładnie przedstawić stan pogody, musimy określić jej składniki. Składniki pogody to: temperatura powietrza, wilgotność powietrza, zachmurzenie, usłonecznienie, opady i osady atmosferyczne, ciśnienie atmosferyczne, kierunek i prędkość wiatru, zjawiska atmosferyczne (np. burza, tęcza, mgła). Mapa pogody Obserwacje składników pogody prowadzą systematycznie stacje meteorologiczne. Informacje przekazywane z różnych stacji meteorologicznych całego świata są podstawą do opracowania prognozy pogody. Prognozy są podawane w radiu, telewizji, internecie i w prasie. Są także specjalne prognozy pogody, np. dla pilotów, marynarzy, kierowców, rybaków czy narciarzy. Na mapie pogody, pokazywanej w telewizji lub drukowanej w gazetach, znajdują się zrozumiałe dla wszystkich znaki. 106

7 Mapa pogody Temperatura powietrza Do mierzenia temperatury powietrza służy termometr. Aby dokładnie określić temperaturę, meteorolodzy używają termometru meteorologicznego, umieszczonego w klatce meteorologicznej, lub termografu przyrządu, który mierzy temperaturę i zaznacza jej przebieg na papierze z wydrukowaną skalą temperatury i skalą czasu. W Polsce przyjmuje się skalę Celsjusza. Jednostką jest stopień Celsjusza ( C). Temperatura powyżej 0 C to temperatura dodatnia, poniżej 0 C to temperatura ujemna. Klatka meteorologiczna 107

8 5 Rodzaje chmur Są różne rodzaje chmur. W zależności od wysokości, na której powstają, dzielimy je na wysokie, średnie i niskie. Na podziałce po prawej stronie można odczytać, na jakiej wysokości znajduje się podstawa chmur danego rodzaju. Wysokość podstawy chmur zależy od szerokości geograficznej i pory roku. Podstawa chmur latem znajduje się znacznie wyżej niż zimą. W lecie powietrze jest bardziej suche i cieplejsze, dlatego para wodna musi znaleźć się na większej wysokości, by nastąpiło jej oziębienie i skroplenie, czyli powstanie chmury. Chmury wysokie są zwykle pierzaste (Ci) delikatne, rozwłóczone, nieprzysłaniające Słońca. Chmury te nie dają opadów. Składają się z kryształków lodu. Chmury średnie mogą być kłębiaste (Ac) złożone z małych, drobnych obłoków (wyglądają wówczas jak kawałki zsiadłego mleka rozrzucone po niebie), oraz warstwowe (As) tworzące ciemne warstwy, nieprzesłaniające jednak całkowicie Słońca (Słońce widoczne jest przez te chmury jak przez matowe szkło). Chmury piętra średniego dają czasem niewielkie opady. Cu Ci Ns St średnie 13 km niskie wysokie 108

9 Cb Poza chmurami niskimi, średnimi i wysokimi, są także chmury występujące na różnych wysokościach. Mogą to być chmury kłębiaste (Cu), tworzące duże, osobne obłoki w piętrze niskim i rozbudowujące się ku górze. Chmury te, nazywane chmurami pięknej pogody, nie dają opadów. Na kilku wysokościach równocześnie tworzą się też chmury warstwowe deszczowe (Ns) ciemne, gęste, całkowicie przesłaniające słońce. Czasami na niebie tworzą się też chmury burzowe (Cb), rozbudowane pionowo na wysokości kilku lub kilkunastu kilometrów, zakończone płaską lub kalafiorowatą powierzchnią, mające czasem kształt kowadła. Z chmur tych leje jak z cebra deszcz, pada śnieg lub grad. Zwykle takiej ulewie towarzyszą błyskawice i grzmoty. ida kawa ki czystego nieba, lub warstwowe tworz ce ciemn, ale cienk, szar warstw. Podstawa tych chmur cz sto wka. As Ac Chmury niskie mogą być kłębiasto-warstwowe (Sc) występują w postaci wielu dużych części kłębiastych, pomiędzy którymi widać kawałki czystego nieba, lub warstwowe (St) tworzące ciemną, ale cienką, szarą warstwę. Podstawa tych chmur często tworzy się kilkadziesiąt metrów nad ziemią, przesłaniając np. najwyższe piętra budynków. Z chmur tych często pada drobny deszcz lub mżawka. Sc 109

10 Podsumowanie 1. Pogoda jest chwilowym stanem atmosfery, występującym na danym obszarze. 2. Składniki pogody to: temperatura powietrza, zachmurzenie, opady i osady atmosferyczne, ciśnienie atmosferyczne, kierunek i prędkość wiatru, zjawiska atmosferyczne (np. burza, tęcza), wilgotność powietrza, usłonecznienie. 3. Klimat to zespół stanów pogody, który jest obserwowany na danym obszarze przez wiele lat co najmniej Na klimat wpływają: szerokość geograficzna, wysokość nad poziomem morza, rzeźba terenu, odległość od mórz i oceanów, prądy morskie, pokrycie terenu, działalność człowieka. 5. Amplituda temperatury powietrza to różnica między temperaturą najwyższą a najniższą. Średnia temperatura powietrza to średnia arytmetyczna wartości temperatury notowanych w danym okresie, np. w ciągu doby (średnia dobowa), w ciągu miesiąca (średnia miesięczna) lub roku (średnia roczna). 6. Na świecie są różne klimaty: równikowy, zwrotnikowy, podzwrotnikowy, umiarkowany (ciepły i chłodny) oraz polarny. Polska leży w klimacie umiarkowanym ciepłym. Strefy klimatyczne związane są ze strefami oświetlenia Ziemi. 7. W strefie gorącej występują klimaty równikowy oraz zwrotnikowy wilgotny i suchy. 8. W strefie umiarkowanej występują klimaty podzwrotnikowy, umiarkowany ciepły i umiarkowany chłodny. 9. W strefie zimnej występują klimaty polarne (podbiegunowy i biegunowy). 136

11 Sprawdzian 1 Podkreśl czynniki, które mają wpływ na klimat: szerokość geograficzna głębokość morza wysokość nad poziomem morza rzeźba terenu prądy morskie rzeźba ustawiona w parku odległość od mórz i oceanów odległość od szosy liczba linii wysokiego napięcia 2 Poniższy wykres przedstawia średnią miesięczną temperaturę powietrza w lipcu na równoleżnikach co 10º, począwszy od bieguna północnego (90ºN), poprzez równik (0º), aż do bieguna południowego (90ºS). Wskaż równoleżniki na mapie lub na globusie. Zauważ, że równoleżniki leżące na północ od równika (na półkuli północnej) znajdują się na wykresie na lewo od równika. Równoleżniki leżące na południe od równika (na półkuli południowej) znajdują się na wykresie na prawo od równika. Średnia temperatura powietrza w lipcu na kuli ziemskiej Na podstawie wykresu wykonaj następujące ćwiczenia: a) Podaj wartości temperatury powietrza w lipcu: na równiku na biegunie północnym ; na biegunie południowym. na równoleżniku 50ºN ; na równoleżniku 50ºS. na równoleżniku 20ºN ; na równoleżniku 20ºS. b) Dokończ zdania: Na półkuli północnej najwyższa temperatura powietrza w lipcu występuje na równoleżniku i wynosi ºC. Na półkuli północnej najniższa temperatura powietrza w lipcu występuje na i wynosi ºC, a na półkuli południowej najniższa temperatura powietrza w lipcu występuje na i wynosi ºC. Kiedy na Oceanie Arktycznym trwa polarne lato, to na Antarktydzie jest polarna. 137