RYNEK USŁUG TELEKOMUNIKACYJNYCH. redakcja Henryk Babis Kinga Flaga-Gieruszyńska

Transkrypt

1 RYNEK USŁUG TELEKOMUNIKACYJNYCH redakcja Henryk Babis Kinga Flaga-Gieruszyńska Warszawa 2011

2 Spis treści Wykaz skrótów / 11 Wprowadzenie / 13 Henryk Babis Istota rynku usług telekomunikacyjnych / Wprowadzenie do analizy struktur rynkowych / Istota monopolu / Monopol naturalny jako przesłanka monopolizacji w działalności telekomunikacyjnej / Rynki oligopolistyczne / Konkurencja monopolistyczna / Polityka konkurencji Unii Europejskiej na rynku komunikacji elektronicznej / Istota polityki konkurencji i podstawy prawne jej realizacji / Regulacja porozumień ograniczających konkurencję / Regulacja nadużywania pozycji dominującej / Regulacja w zakresie przeciwdziałania nadmiernej koncentracji / Regulacja w zakresie liberalizacji zmonopolizowanych sektorów / Regulacja monitorowania pomocy państwa / Polityka konkurencji na rynku telekomunikacji w Unii Europejskiej / Kształtowanie konkurencyjności na polskim rynku usług telekomunikacyjnych / 46

3 Spis treści Wiesław Maziarz Społeczeństwo informacyjne w Polsce / Czynniki rozwoju cywilizacyjnego / Definiowanie społeczeństwa informacyjnego / Problemy rozwoju społeczeństwa informacyjnego / Dokumenty społeczeństwa informacyjnego / Rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce na tle innych państw / 88 Agnieszka Budziewicz-Guźlecka Przekształcenia polskiego rynku usług telekomunikacyjnych / Liberalizacja polskiego rynku telekomunikacyjnego jako następstwo uregulowań prawnych / Podstawy tworzenia konkurencyjnego rynku komunikacji elektronicznej / Liberalizacja rynku telekomunikacyjnego w wyniku ustawy Prawo telekomunikacyjne z 2000 r. / Najistotniejsze zmiany dokonane w ustawie Prawo telekomunikacyjne w 2003 r. i ich wpływ na rynek komunikacji elektronicznej / Nowelizacja prawa telekomunikacyjnego z 2009 r. / Stan rozwoju rynku telekomunikacyjnego w Polsce / Rynek komunikacji elektronicznej w Polsce na tle UE / Rynek usług telekomunikacyjnych w Polsce / Charakterystyka Telekomunikacji Polskiej jako byłego monopolisty na rynku polskim / Charakterystyka najistotniejszych podmiotów funkcjonujących na polskim rynku usług telekomunikacyjnych / Netia / Telefonia Dialog SA / GTS Energis Sp. z o.o. / MediaTel SA / Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o. / Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (PTC) / Polkomtel SA / P4 Sp. z o.o. / 130

4 Spis treści Telefonia stacjonarna / Telefonia ruchoma / Dostęp do sieci Internet / Zakończenie / 141 Piotr Ładny, Iwona Windekilde Sieci telekomunikacyjne / Wprowadzenie / Charakterystyka i klasyfikacja sieci telekomunikacyjnych / Technologie dostępowe w sieciach przewodowych / Łącza miedziane / Sieci telewizji kablowych (CATV) / Sieci oparte o instalacje elektryczne (PLC) / Łącza światłowodowe / Technologie dostępowe w mediach bezprzewodowych / Technologie stosowane w sieciach komórkowych / Technologie radiowe / Technologie stosowane w sieciach rozsiewczych / Komunikacja bezprzewodowa krótkiego zasięgu / Ewolucja infrastruktury sieciowej w kierunku sieci nowej generacji (NGN) / Podsumowanie / 171 Henryk Babis, Roman Czaplewski Usługi telekomunikacyjne / Wprowadzenie / Istota usług i telekomunikacji / Kryteria klasyfikacji usług telekomunikacyjnych / Wprowadzanie nowych usług telekomunikacyjnych na rynek / Definicja nowego produktu w telekomunikacji / Struktura produktu w telekomunikacji / Cykl życia usługi telekomunikacyjnej etapy i wpływające na niego czynniki / Strategie marketingowe wprowadzania usługi telekomunikacyjnej na rynek / 208

5 Spis treści Piotr Ładny Regulacja rynku telekomunikacyjnego / Wprowadzenie / Regulacje jako metoda ingerencji państwa na rynku telekomunikacyjnym / Zasady i podstawy prawne regulacji rynków łączności elektronicznej w Unii Europejskiej / Ogólne założenia regulacji / Regulacje prawne dotyczące komunikacji elektronicznej na poziomie Wspólnoty Europejskiej / Zezwolenia na działalność telekomunikacyjną / Zasady świadczenia usług / Zasady dostępu do sieci i ich łączenia / Przetwarzanie danych osobowych i ochrona prywatności / Krajowe organy regulacyjne / Reforma pakietu regulacyjnego z 2009 r. / Otoczenie regulacyjne w Polsce / Podsumowanie / 252 Przemysław Kledzik Postępowanie przed Prezesem Urzędu Komunikacji Elektronicznej / Zagadnienia wstępne / Przedmiotowy zakres regulacji kodeksu postępowania administracyjnego w kontekście postępowań przed Prezesem UKE / Konsekwencje procesowe związane z posiadaniem przez Prezesa UKE statusu centralnego organu administracji rządowej / Klasyfikacja oraz charakterystyka postępowań administracyjnych prowadzonych przez Prezesa UKE na podstawie ustawy Prawo telekomunikacyjne / Tryb postępowania administracyjnego przed Prezesem UKE oraz modyfikacja przepisów kodeksu postępowania administracyjnego / Postępowanie konsultacyjne i konsolidacyjne / Podsumowanie / 295

6 Spis treści Kinga Flaga-Gieruszyńska Pozasądowe sposoby rozwiązywania sporów z udziałem konsumentów na rynku usług telekomunikacyjnych / Wprowadzenie / Pojęcie konsumenta / Znaczenie alternatywnych metod rozwiązywania sporów zagadnienia podstawowe / Postępowanie mediacyjne w sporach cywilnoprawnych między konsumentami a dostawcą usług telekomunikacyjnych / Postępowanie arbitrażowe z udziałem konsumentów na rynku usług telekomunikacyjnych / Podsumowanie / 317 Maciej Rogalski Przepisy karne i kary pieniężne za naruszenie przepisów prawa telekomunikacyjnego / 319 Maciej Czaplewski Oddziaływanie telekomunikacji na nowe formy działalności gospodarczej / Pojęcie i struktura e-biznesu / Atuty e-biznesu oraz związane z nim rodzaje ryzyka / Stosowane strategie / Rozwój e-biznesu w Polsce na tle tendencji światowych / 378 Joanna Drobiazgiewicz Oddziaływanie telekomunikacji na administrację / Definicja i istota e-government / Podstawowe usługi administracji publicznej on-line / Inicjatywy rozwoju e-government w Polsce / Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej (e-puap) / Rozwój e-administracji w Polsce / Przygotowanie urzędów do świadczenia usług drogą elektroniczną / Rozwój e-government w Polsce na tle krajów UE / Bariery rozwoju e-government w Polsce / 425

7 Spis treści Paweł A. Leszczyński Możliwości wykorzystania niemieckich unormowań tajemnicy telekomunikacyjnej do rozwiązań polskich / 428 Henryk Babis Tendencje na rynku telekomunikacyjnym / Wprowadzenie / Proces konwergencji jako czynnik wyznaczający tendencje rozwoju rynku telekomunikacyjnego / Wizja rozwoju rynku komunikacji elektronicznej w projekcie Unii Europejskiej Europejska agenda cyfrowa / 451 Noty o Autorach /

8 Wykaz skrótów Akty prawne k.k. k.k.w. Konstytucja RP k.p.a. k.p.c. p.p.s.a. pr. tel. u.o.k.k. u.r.t. u.ś.u.d.e. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.) ustawa z dnia z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 226) ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz z późn. zm.) 11

9 Wykaz skrótów TFUE TUE TWE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z , s ) Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht), (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z , s. 13) Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 321E z , s ) Czasopisma i wydawnictwa promulgacyjne PiP CBOSA Państwo i Prawo Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, Inne BEREC ICT NSA SN TIK TP SA UKE UOKiK URTiP Europejski Urząd ds. Rynku Łączności ączności Elektronicznej (Body of European Regulators for Electronic Communications) technologie informacyjno-komunikacyjne (information and communications technology) Naczelny Sąd Administracyjny Sąd Najwyższy Technologie informacyjne i komunikacyjne Telekomunikacja Polska SA Urząd Komunikacji Elektronicznej Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty 12

10 Wprowadzenie Transformacja dokonująca się w Polsce zapoczątkowała proces dostosowania rynku telekomunikacyjnego do nowych warunków, co spowodowało zmiany w zachowaniach rynkowych zarówno u operatorów telekomunikacyjnych, jak i klientów. Rewolucja informacyjna doprowadziła do ukształtowania się nowego typu społeczeństwa, określanego mianem społeczeństwa informacyjnego i społeczeństwa wiedzy. Podstawowym warunkiem uznania społeczeństwa za informacyjne jest posiadanie rozbudowanej, nowoczesnej sieci telekomunikacyjnej, obejmującej swoim zasięgiem wszystkich obywateli. Czynnikiem o kluczowym znaczeniu w budowie społeczeństwa informacyjnego są więc systemy telekomunikacji, połączone z zaawansowanymi technologiami informacji. Zmiany zachodzące w gospodarce, tak światowej, jak i narodowej, w połączeniu z szybkim rozwojem nowych technologii sprawiają, że telekomunikacja staje przed nowymi problemami i wyzwaniami. Popyt na usługi telekomunikacyjne stale rośnie, a ich dostawcy starają się coraz lepiej zaspokajać potrzeby klientów. Świadczy o tym choćby to, że branża telekomunikacyjna rozwija się szybciej niż gospodarka światowa. Wyznacznikami rozwoju sektora telekomunikacji na świecie i w Polsce są obecnie procesy liberalizacji, wdrażanie nowych technologii, konwergencja, zaostrzenie konkurencji między operatorami telekomunikacyjnymi oraz procesy globalizacji. Liberalizacja przyczyniła się do powstania konkurencji oraz przyspieszyła wdrażanie nowych technik i technologii telekomunikacyjnych. Nowe technologie wywołały procesy konwergencji rynkowej, usługowej i technologicznej. Cyfryzacja, pakietyzacja usług i nowe sposoby transmisji danych zmieniły zasady, na jakich funkcjonował dotychczas rynek telekomunikacyjny. Proces głębokich i szybkich zmian na rynku telekomunikacyjnym wymaga ze strony nauki szerszej interpretacji tych przeobrażeń. Niezbędna 13

11 Wprowadzenie jest więc analiza przekształceń instytucjonalnych rynku telekomunikacyjnego oraz instrumentów i strategii stosowanych przez jego uczestników. Ocena rozwoju tego rynku w Unii Europejskiej i jego regulacji, skutków procesów zachodzących na rynku polskim oraz wskazanie na potrzebne rozwiązania ekonomiczno-prawne to podstawowy cel badawczy niniejszej książki. W książce kompleksowo opisano tematykę funkcjonowania rynków telekomunikacyjnych, zaprezentowano podstawowe struktury rynku telekomunikacyjnego, jego przekształcenia oraz strategie zwiększania konkurencji. Zawiera ona obszerne wprowadzenie do tematyki regulacji prokonkurencyjnej we współczesnej komunikacji elektronicznej, dużo miejsca poświęcono także zagadnieniom usług telekomunikacyjnych. Zamieszczone są w niej również oryginalne analizy ilościowe oraz jakościowe, zwieńczone rekomendacjami pozwalającymi na zwiększenie efektywności ekonomicznej działalności telekomunikacyjnej w Polsce. Analiza strukturalna pozwoliła na poznanie kluczowych czynników konkurencyjności w telekomunikacji, związanych z charakterystyką strukturalną rynku telekomunikacyjnego i z ewolucją zmian regulacyjnych tego rynku, które zaszły w ciągu ostatnich lat. Autorzy wskazują na bariery wejścia na rynek telekomunikacyjny, zakres substytucji nowymi usługami telekomunikacyjnymi oraz poziom współzawodnictwa. Podkreślają, że pojawienie się konkurencji w sektorze telekomunikacyjnym w świetle analizy strukturalnej jest następstwem demonopolizacji, regulacji, globalizacji i atrakcyjności tego sektora. Omawiają ponadto tak istotne zagadnienia, jak problem usług konsumenckich czy aspekty karnoprawne funkcjonowania rynku usług telekomunikacyjnych. Przedstawione problemy zostały przeanalizowane od strony ekonomicznej i prawnej. To wielokierunkowe podejście do analizy rynku telekomunikacyjnego pozwoliło usystematyzować dotychczasowe tendencje na tym rynku i połączyć je z teorią ekonomii i regulacjami prawnymi. Prezentowana książka wzbogaca i pogłębia wiedzę ekonomiczną i prawną o funkcjonowaniu rynku telekomunikacyjnego. Jej autorzy są w większości pracownikami naukowymi dwóch wydziałów Uniwersytetu Szczecińskiego, Wydziału Prawa i Administracji oraz Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług, co pozwoliło na analizę rynku usług telekomunikacyjnych z punktu widzenia nauk ekonomicznych i prawnych. 14

12 Henryk Babis Istota rynku usług telekomunikacyjnych 1. Wprowadzenie do analizy struktur rynkowych 1 W literaturze znaleźć można wiele różnych definicji rynku. W jednej z nich mówi się, że definiowanie rynku w naukach ekonomicznych, chociaż bardzo zróżnicowane, sprowadza się zwykle do stwierdzenia, że rynek to proces wymiany zachodzący między sprzedającymi a kupującymi 2. Uwzględniając różne ujęcia, rynek można ostatecznie zdefiniować jako miejsce wymiany produktów wtedy, gdy nabywcy odczuwają potrzebę zakupu towarów lub usług, są skłonni zaspokoić swoje potrzeby, mają swobodę dokonywania zakupu i posiadają środki pieniężne, a sprzedawcy dysponują odpowiednimi produktami bądź usługami i są gotowi je sprzedać po cenach akceptowanych przez nabywców. Można więc powiedzieć, że na rynku odbywa się swoista gra o nabywcę. W tej grze wygrywa ten, kto ma lepszy pomysł, atrakcyjniejszy produkt, oferuje korzystniejszą cenę, stwarza dogodniejsze warunki zakupu i stosuje skuteczniejszą reklamę 3. Rynek ma swoją podmiotową i przedmiotową strukturę. Podmiotami rynku mogą być dostawcy, jak również odbiorcy towarów i usług, między którymi zachodzi proces wymiany produktów i usług na pieniądze, pieniądze na produkty lub usługi itp. Podmioty procesów gospodarowania stają się podmiotami rynku, jeżeli reprezentują podaż lub/i popyt, a więc gdy występują w roli sprzedawcy lub/i nabywców. Działanie podmiotów rynku oraz stosunki między nimi są oparte na ist- 1 Treść podrozdziału oparta jest na publikacji: H. Babis, Monopole jako geneza przekształceń i wdrażania polityki konkurencji na rynku pocztowym (w:) R. Czaplewski, K. Flaga-Gieruszyńska (red.), Rynek usług pocztowych, Warszawa 2008, s H. Mruk, Analiza rynku, Warszawa 2003, s J. Perenc, Analiza i funkcjonowanie rynku, Szczecin 1998, s

13 Henryk Babis nieniu rozbieżnych interesów (aspiracji). Mogą się one ujawniać zarówno w sferze stosunków wymiany między sprzedawcami a nabywcami, jak i w sferze stosunków równoległych, a więc między działającymi na rynku sprzedawcami lub nabywcami 4. Podstawowymi podmiotami rynku mogą być przede wszystkim: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa produkcji materialnej i usługowe, banki i inne instytucje finansowe oraz podatkowe, administracja państwowa i samorządowa, państwo. Ich stosunki powinny być oparte na zasadzie równorzędności. Oznacza to, że podmioty rynku oddziałują na siebie wzajemnie w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Wymiana realizowana jest w oparciu o mechanizm rynkowy. Jest to proces obejmujący żywiołowe działania podmiotów na rynku, w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, czyli dostosowania wielkości popytu i podaży poprzez ukształtowanie się ceny równowagi. Jest to swoista gra popytu i podaży, w wyniku której dochodzi do zrównoważenia rynku. Podaż i popyt należy traktować jako podstawowe siły rynkowe. Mechanizm funkcjonowania rynku jest ściśle związany z trzema podstawowymi elementami rynku, które tworzą dynamiczny układ powiązań, a mianowicie podażą, popytem i ceną; jest on powiązany z przedmiotowym aspektem rynku oraz ze zmianami poszczególnych jego elementów. Mechanizm ten wyraża zależności przyczynowo-skutkowe, jakie zachodzą pomiędzy podażą, popytem a cenami zarówno w krótkich, jak i w długich okresach. Każdy element rynku, ulegając zmianom, wywiera równocześnie wpływ na pozostałe jego elementy. Współzależności między poszczególnymi elementami rynku wyrażają się w tym, że podaż reaguje w sposób bezpośredni na zmiany ceny i popytu, ceny reagują na zmiany podaży i popytu, a popyt reaguje na zmiany ceny i podaży. Podstawowym ogniwem łączącym całokształt tych współzależności są ceny 5. Podmioty gospodarcze funkcjonują w ramach określonych struktur rynkowych. Struktura rynku kształtuje zachowania kupujących i sprzedających na danym rynku. W zależności od struktur rynkowych i zachowań innych firm na rynku producenci kształtują swój zakres produkcji i ceny produktów materialnych lub usług. Napotykają oni na ogranicze W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Warszawa 2002, s Ibidem, s. 26.

14 Istota rynku usług telekomunikacyjnych nia technologiczne, ekonomiczne i rynkowe. W ramach analiz struktur rynkowych wyróżnia się dwa rodzaje konkurencji: doskonałą i niedoskonałą. Podział na wyróżnione rodzaje konkurencji na rynku dokonywany jest z punktu widzenia elastyczności popytu i stopnia kontroli nad cenami własnych produktów. Rynki doskonale konkurencyjne rzadko występują we współczesnej gospodarce i są pewnym ideałem stanu rynku. W praktyce dominuje konkurencja niedoskonała, w której decyzje sprzedających i kupujących dotyczące kupna i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej. Na rynkach o konkurencji doskonałej popyt jest doskonale elastyczny, a w warunkach konkurencji niedoskonałej występuje ograniczona elastyczność popytu 6. Z tego wynika, że na rynku o konkurencji niedoskonałej producenci mają określony poziom kontroli nad ceną swoich produktów. Ponadto te dwa rodzaje konkurencji różnią się między sobą liczbą producentów występujących na danym rynku, formami konkurencji między producentami oraz stopniem swobody wejścia na rynek nowych producentów. Decydującym wyznacznikiem struktury rynku jest stosunek minimalnej efektywnej skali produkcji do wielkości całego rynku. Gdy stosunek ten jest mały, występuje konkurencja doskonała, gdy jest przeciętny, mamy do czynienia z oligopolem. Duża jego wartość oznacza monopol, czasami określany jako naturalny. Ustalenie struktury rynkowej wymaga oszacowania wielkości rynku, którą ustala się nie według liczby podmiotów na rynku, ale według ich wielkości i znaczenia. Dla ustalenia oddziaływania znaczących przedsiębiorstw na rynku wykorzystuje się wskaźnik koncentracji. Przykładowo może on obejmować trzy największe firmy w danym segmencie rynku. Im wskaźnik ten jest wyższy, tym mniej podmiotów funkcjonuje na rynku. O strukturze rynku decydują: 1) czynniki ogólne, do których najczęściej zalicza się: a) prawodawstwo (np. monopole państwowe, chronione często prawem), b) dostępność surowców; 2) popyt i koszty, jako czynniki ujawniające swe działanie w długim okresie. W teorii ekonomii wskazuje się, że rynki o konkurencji niedoskonałej (poza teoretycznym doskonałym monopolem) mogą przybierać trzy różne kategorie: 6 P.A. Samuelson, W.D Nordhaus, Ekonomia, t. 1, Warszawa 2004, s