Zakres i przedmiot mechanizmów rynkowych w państwowym gospodarstwie leśnym

Transkrypt

1 Zakres i przedmiot mechanizmów rynkowych w państwowym gospodarstwie leśnym Stanisław Zając Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Artur Królicki Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie

2 Plan Plan referatu 1. Podstawy teoretyczno-normatywne wprowadzenia i funkcjonowania mechanizmów rynkowych w gospodarce leśnej 2. Miejsce mechanizmów rynkowych wśród mechanizmów ekonomicznych i prawno-organizacyjnych w gospodarce leśnej 3. Funkcjonowanie mechanizmów rynkowych w państwowych gospodarstwach leśnych - przykłady

3 Podstawy teoretyczno-normatywne mechanizmów rynkowych w leśnictwie Ad 1. Podstawy teoretyczno-normatywne wprowadzenia i funkcjonowania mechanizmów rynkowych w gospodarce leśnej Współczesna koncepcja gospodarki leśnej funkcje lasu i gospodarki leśnej a rynek produktów i świadczeń leśnych Mechanizmy rynkowe w leśnictwie podaż, popyt, cena, równowaga rynkowa Potencjalne obszary oddziaływania mechanizmów rynkowych w leśnictwie

4 Podstawy teoretyczno-normatywne mechanizmów rynkowych w leśnictwie Współczesna koncepcja gospodarki leśnej funkcje lasu i gospodarki leśnej Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju (gospodarka, społeczeństwo, środowisko) - ekorozwój. Teoria ekonomii środowiska. Ekologia społeczna. Teoria systemów - sposób poznawania i analizowania prawidłowości między rzeczami i zjawiskami (podejście holistyczne) Cele ekonomiczne (wydajność, wzrost gosp., zysk,...) - podział dochodu - miejsca pracy - pomoc finansowa - ocena skutków środowiskowych - wartościowanie zasobów - internalizacja efektów zewnętrz. Cele społeczne - wyższy poziom życia, - zatrudnienie - uczestnictwo, konsultacje - pluralizm, demokracja Cele ekologiczne - zachowanie zasobów naturalnych, - zachowanie różnorodności biologicznej...

5 Podstawy teoretyczno-normatywne mechanizmów rynkowych w leśnictwie Współczesna koncepcja gospodarki leśnej funkcje lasu i gospodarki leśnej a rynek produktów i świadczeń leśnych Lasy Państwowe prowadzą gospodarkę leśną przede wszystkim w zakresie rynkowej produkcji surowca drzewnego, wymiar społeczny tej działalności gospodarczej wiąże się z obowiązkiem realizowania na zasadach nierynkowych pozaprodukcyjnych funkcji lasu. PGL LP władają lasami Skarbu Państwa w formie zarządu, z którym nie wiąże się odpłatność pieniężna. Nieodpłatność pieniężna stanowi częściową rekompensatę za brak wynagrodzenia uzyskiwanego przez Lasy Państwowe za realizację pozaprodukcyjnych funkcji lasu w ramach gospodarki leśnej oraz za wspomaganie administracji publicznej poza gospodarką leśną.

6 Podstawy teoretyczno-normatywne mechanizmów rynkowych w leśnictwie Współczesna koncepcja gospodarki leśnej funkcje lasu i gospodarki leśnej a rynek produktów i świadczeń leśnych Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe może prowadzić działalność jedynie w zakresie dostatecznie wyraźnie określonym z punktu widzenia: 1) uprawnionego, w tym obligatoryjnego, obszaru obowiązków, rodzących zadania do wykonywania, składników majątkowych, mogących pozostawać we władaniu Lasów Państwowych oraz związanych z nimi praw majątkowych, uprawnień niemajątkowych, którymi Lasy Państwowe mogą się posługiwać w ramach swojej zdolności prawnej przy wypełnianiu obowiązków z wykorzystaniem mienia, mogącego pozostawać w ich władaniu. 1) K. Tomaszewski. Wizja działań na rzecz rozwoju PGL LP.

7 Podstawy teoretyczno-normatywne mechanizmów rynkowych w leśnictwie Współczesna koncepcja gospodarki leśnej funkcje lasu i gospodarki leśnej a rynek produktów i świadczeń leśnych Lasy Państwowe prowadzą działalność: 2) na własną odpowiedzialność, na własne ryzyko gospodarcze, w tym ekonomiczne, na własny rachunek, na zasadzie samofinansowania, z zachowaniem prawa do kształtowania wyniku finansowego oraz jego wykorzystywania we własnym zakresie, w celu doprowadzenia do wypełnienia obowiązków i zapewnienia ochrony praw, przysługujących Skarbowi Państwa jako właścicielowi składników majątkowych, wykorzystywanych przez LP do prowadzenia własnej działalności. 2) Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach.

8 Podstawy teoretyczno-normatywne mechanizmów rynkowych w leśnictwie Rynek i mechanizmy rynkowe w leśnictwie podaż, popyt, cena, równowaga rynkowa Rynek to proces, w którym kupujący i sprzedający decydują o ilościach dóbr nabywanych i sprzedawanych oraz o ich cenach. Mechanizmy rynkowe oddziałują mniej lub bardziej bezpośrednio na poziom realizacji szeroko rozumianej funkcji użyteczności, czy też funkcji celu podmiotu gospodarczego, ponadto mają wpływ na poziom podaży, popytu i cen produktów, a także na poziom przychodu, kosztów, użyteczności czy dobrobytu konsumenta. Mechanizmy rynkowe w leśnictwie wyznaczają wielkość podaży i popytu oraz cenę dóbr i świadczeń leśnych, z uwzględnieniem możliwości przyrodniczych i ekonomicznych ich prawidłowej reprodukcji oraz przyjętych celów gospodarki leśnej, a także uwarunkowań społecznych i prawnych w kraju i w Unii Europejskiej.

9 Podstawy teoretyczno-normatywne mechanizmów rynkowych w leśnictwie Rynek i mechanizmy rynkowe w leśnictwie podaż, popyt, cena, równowaga rynkowa Podaż drewna jest funkcją wielkości pozyskania, bilansu zamknięcia, bilansu otwarcia oraz przychodów z innych kierunków (np. skupu). Wielkość pozyskania jest ściśle określona w Planie Urządzania Lasu ( limitowana prawami przyrody i zasadami trwale zrównoważonej gospodarki leśnej). Zgodnie z Zarządzeniem nr 46 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 24 października 2016 r. w sprawie sprzedaży drewna prowadzonej przez PGL LP, podstawą do określenia ilości drewna przeznaczonego do oznaczenia pod względem przyszłych nabywców na poszczególnych rynkach właściwych powinien być plan wycinki i pozyskania drewna w poszczególnych nadleśnictwach. Przepisy prawne w tym zakresie bardzo istotnie ograniczają wahania podaży drewna dostarczanego na rynek przez Lasy Państwowe.

10 Miejsce mechanizmów rynkowych w gospodarce leśnej Ad 2. Miejsce mechanizmów rynkowych wśród mechanizmów ekonomicznych i prawno-organizacyjnych w gospodarce leśnej Czynniki strukturalne rynku produktów i świadczeń leśnych potencjalne miejsce oddziaływania mechanizmów rynkowych: 1. Czynniki polityczno-prawne i ekonomiczne, 2. Czynniki socjalno-demograficzne, 3. Czynniki ogólne ekonomiczno-techniczne 4. Czynniki sektorowe ekonomiczno-techniczne.

11 Polityczno-prawne i ekonomiczne czynniki strukturalne rynku produktów leś. Ad 1. Czynniki polityczno-prawne i ekonomiczne krajowy i międzynarodowy handel produktami i świadczeniami leśnymi (np. europejski system walutowy, cła i przepisy fitosanitarne), produkcja, dotycząca aspektów ekologicznych w zakresie zanieczyszczeń przemysłowych, włącznie z restrykcjami oraz (lub) dotacjami w zakresie ekologicznie przyjaznej produkcji (np. certyfikacja i ekoznakowanie), wykorzystanie lub powtórne użycie materiałów drzewnych (np. w konstrukcjach i materiałach budowlanych), ogólna struktura organizacyjno-prawna sektora leśno-drzewnego (np. struktura własności, pozycja na rynku, forma współpracy poziomej i pionowej, stopień integracji), ograniczenia (bariery) dla przedsiębiorców przy wchodzeniu i wychodzeniu z rynku (np. poziom kwalifikacji, minimum zaangażowanego kapitału i podatki), ceny surowców (wejścia) oraz gotowych wyrobów drewnopochodnych i usług (wyjścia), włącznie z polityką monetarną, ceną pieniądza, kursem wymiany walut i stopą procentową, koszty siły roboczej (np. minimalne płace) i inne warunki pracy (np. wymiar urlopu i minimalne wynagrodzenie w czasie choroby).

12 Socjalno-demograf. czynniki strukturalne rynku produktów i świadczeń leśnych Ad 2. Czynniki socjalno-demograficzne wynikają m.in. ze struktury oraz poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, a także rozwijających się nowych postaw w zakresie np. ochrony środowiska. Czynniki ilościowe: przyrost naturalny ludności, struktura populacji, tj. liczebność rodziny i liczba gospodarstw domowych, struktura zatrudnienia i poziom bezrobocia, zdolność do przemieszczania się ludności. Czynniki jakościowe: wzrost zamożności społeczeństwa, wzrost niezależności konsumentów wraz z podnoszeniem się poziomu życia i świadomości w zakresie ochrony środowiska, wielkość i poziom kwalifikacji zawodowych kapitału ludzkiego, poziom kultury i tradycja w wykorzystaniu tradycyjnych materiałów drzewnych w budownictwie.

13 Ogólne ekonomiczno-techniczne czynniki strukturalne rynku produktów Ad. 3. Czynniki ogólne ekonomiczno-techniczne - zewnętrzne Czynniki ilościowe: 1) struktura organizacyjna i formy własności podmiotów gospodarczych, 2) poziom PKB i innych wskaźników ekonomicznych (np. konsumpcji prywatnej i publicznej oraz rozwoju budownictwa mieszkaniowego), 3) wydatki na naukę i rozwój w dziedzinie leśnictwa i drzewnictwa, 4) wielkość i struktura zasobów leśnych (np. poprzez zalesienia terenów porolnych), 5) relacja poziomu kosztów krajowych do zagranicznych (w tym płac), 6) poziom przeciętnych cen towarów, 7) struktura oraz wielkość eksportu i importu drewna oraz wyrobów drewnopochodnych. Czynniki jakościowe: 1) zmiana procesów przetwórczych (nowoczesne, wydajne i surowcooszczędne techniki i technologie przerobu drewna), 2) międzynarodowa pozycja kraju w jakości wytwarzanych produktów, 3) terminowości dostaw i płatności.

14 Sektorowe ekonomiczno-techniczne czynniki strukturalne rynku produktów Ad 4. Sektorowe czynniki ekonomiczno-techniczne wewnętrzne Czynniki ilościowe: ogólny poziom zdolności wytwórczych przemysłów przerobu drewna, struktura produkcji w sektorze leśnym (wielkość pozyskania i sprzedaży surowca drzewnego i oraz poziom remanentów tego surowca), produktywność w danym sektorze (np. wydajność przypadająca na jednego zatrudnionego), kierunki dystrybucji przestrzennej i in., struktura organizacyjno-przestrzenna oraz koncentracja sektora leśno-drzewnego, ceny towarów w sektorze krajowym i zagranicznym, włącznie z cenami substytutów, struktura eksportu i importu produktów sektora leśnego i przerobu drewna w zakresie m.in. potencjalnych substytutów na rynkach światowych, elastyczności przychodu i ceny oraz kosztów wejścia na rynek (surowców, energii, kapitału i pracy).

15 Sektorowe ekonomiczno-techniczne czynniki strukturalne rynku produktów Czynniki jakościowe: zdolności dostosowania się gospodarstw leśnych do zmiennych warunków produkcyjnych, innowacyjnych i organizacyjnych, organizacja dystrybucji produktów (model handlu i marketingu leśnego), zmiany poziomu techniki i technologii produkcji leśnej, standaryzacja produktów (w tym ekoznakowanie), pozycja sektora leśno-drzewnego (w kraju i zagranicą) w zakresie jakości produktów, terminowości dostaw i płatności itp. Sposób i zakres oddziaływania wymienionych (czterech) grup czynników strukturalnych rynku produktów i świadczeń leśnych zależy od rodzaju i siły (potencjału) zastosowanych mechanizmów regulacyjnych, w tym mechanizmów rynkowych o charakterze politycznym, społecznym, środowiskowym, ekonomicznym i technicznym.

16 Funkcjonowanie mechanizmów rynkowych w gospodarce leśnej Ad 3. Funkcjonowanie mechanizmów rynkowych w państwowych gospodarstwach leśnych - przykłady Główne podmioty rynku produktów i świadczeń leśnych: gospodarstwa leśne przedsiębiorstwa przemysłów przerobu drewna zakłady usług leśnych gospodarstwa domowe administracja publiczna inne (np. producenci towarów i usług)

17 Funkcjonowanie mechanizmów rynkowych w gospodarce leśnej Transakcje kupna-sprzedaży towarów i usług leśnych Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe w ramach sprawowanego zarządu nad lasami stanowiącymi własność Skarbu zobowiązane jest do zakupu towarów i usług świadczonych przez podmioty zewnętrzne zgodnie z ustawą z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (PZP). Działania podejmowane przez PGL LP w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego opierają się na założeniu pełnej transparentności oraz zasadzie prowadzenia postępowania w sposób gwarantujący zachowanie uczciwej konkurencji. Mając na uwadze pełną konkurencyjność w ramach prowadzonych postępowań ustawa nie przewiduje określenia maksymalnej ilości pakietów, na którą ofertę może złożyć jeden wykonawca (art. 36aa ust. 2 PZP), ani też nie określa maksymalnej liczby części zamówienia (pakietów), na które może zostać udzielone zamówienie jednemu wykonawcy (art. 36aa ust. 3 PZP).

18 Funkcjonowanie mechanizmów rynkowych w gospodarce leśnej Transakcje kupna-sprzedaży surowca drzewnego Ze względu na konieczność zachowania jednolitych warunków konkurencji ustalono następujące zgrupowania rynków właściwych: rynki podstawowe; rynki dla rozwoju; rynki drewna szczególnego; rynki drewna detalicznego; rynki drewna niszowego oraz węgla drzewnego produkowanego w sposób tradycyjny w lesie; rynki poboru i zużywania drewna w Lasach Państwowych na własne potrzeby instytucjonalne, rynki drewna niepełnowartościowego, rynki drewna poklęskowego i drewna zbywanego w warunkach nagłej zmiany koniunktury na rynkach wyrobów z drewna, rynki uzupełnień.

19 Funkcjonowanie mechanizmów rynkowych w gospodarce leśnej Transakcje kupna-sprzedaży surowca drzewnego Ostateczna oferta nabycia surowca drzewnego, sformułowana przez podmiot operujący na podstawowym rynku właściwym danego nadleśnictwa, podlega ocenie punktowej z uwzględnieniem trzech kryteriów: ceny; zwyczaju kupieckiego; geografii zakupu, przy czym kryterium to ustala się ze względu na: wynikający z przepisów Konwencji Klimatycznej imperatyw (zasada, reguła) ograniczania przez państwa członkowskie UE emisji gazów cieplarnianych do atmosfery ze źródeł transportowych, zasady unijne postulujące: dokonywanie przerobu drewna jak najbliżej jego miejsca pozyskania oraz skracanie dróg transportowych, związanych z przemieszczeniem towarów na terytorium UE.

20 Mechanizmy rynkowe w państwowym gospodarstwie leśnym Dziękuję za uwagę