PROGRAM OGRANICZENIA NISKIEJ EMISJI NA TERENIE GMINY RACIBÓRZ NA LATA

Transkrypt

1 załącznik do uchwały RM nr XXXVI/544/2009 z dnia 28 października 2009 r. Fundacja Eko-generacja Mikołów ul. Jasna 1-5 tel. (032) , fax (032) , fundacja@ekogeneracja.eu PROGRAM OGRANICZENIA NISKIEJ EMISJI NA TERENIE GMINY RACIBÓRZ NA LATA w zakresie budynków jednorodzinnych Inwestor: URZĄD MIASTA RACIBÓRZ ul. Stefana Batorego Racibórz Zespół wykonawczy pod kierownictwem: Jacek Wydra Współpraca: Przy współpracy z pracownikami Urzędu Miasta Racibórz Nr opracowania: 22/09/09 Nr egzemplarza: 01 Wrzesień, 2009

2 Spis treści: PROGRAM LIKWIDACJI NISKIEJ EMISJI DLA GMINY RACIBÓRZ - aktualizacja 1 Lokalizacja zadania Zbieżność programu z Wojewódzkim, powiatowym i gminnym Programem Ochrony Środowiska Uwarunkowania prawne Dotychczasowe działania na rzecz ochrony powietrza Analiza jakości powietrza w gminie Racibórz Rodzaje i wielkość zanieczyszczeń powietrza Jakość powietrza w gminie Racibórz Jakość powietrza atmosferycznego w gminie Racibórz przed przystąpieniem do realizacji Programu ONE Jakość powietrza atmosferycznego w gminie Racibórz przed przystąpieniem do realizacji 2 Programu ONE Opis stanu istniejącego Obiekty wielorodzinne - komunalne Analiza ankiet obiekty indywidualne Określenie reprezentatywnego obiektu standardowego (indywidualnego) Centralne ogrzewanie Ciepła woda użytkowa Zapotrzebowanie łączne - krzywa grzania Obiekt standardowy - emisja zanieczyszczeń do atmosfery Obiekt standardowy - koszt eksploatacji Stan przewidywany Kryteria Programu Realne możliwości realizacji programu Warianty możliwych do zastosowania technologii procesów spalania Kotły gazowe Kotły olejowe Kotły na paliwo stałe Kotły na paliwa stałe - biomasa Opcje Programowe Wykonanie prac termomodernizacyjnych Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Optymalizacja rodzaju źródła energii cieplnej Analiza wariantowa Zestawienie graficzne danych z tablic optymalizacji Wnioski Finansowanie z oszczędności kosztów eksploatacyjnych Systemy solarne Potencjał teoretyczny a rzeczywistość Rodzaje kolektorów słonecznych Rzeczywista możliwość wykorzystania promieniowania słonecznego Wykorzystanie systemów solarnych w szkołach Przewidywane efekty ekologiczne Ocena ekologiczna programu Emisja zanieczyszczeń przed modernizacją Emisja zanieczyszczeń po modernizacji Efekt ekologiczny Sposób potwierdzenia efektu ekologicznego Część ekonomiczna Potencjalne źródła współfinansowania Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach EkoFundusz Bank Ochrony Środowiska S.A Wariant kompleksowy wynikający z ankiet Określenie nakładów modernizacyjnych Obiekty indywidualne koszt programu wynikający z ankiet Struktura Organizacyjna Programu ONE Problem prawidłowej realizacji programu ONE Procedury skutecznej realizacji programów ONE Przyjęcie programu ONE przez radę gminy Działania przygotowawcze do realizacji programu Wybór operatora programu Wybór firm wykonawczych i dostawczych Fundacja Eko-generacja, Mikołów, Wrzesień str. 2

3 Regulamin programu Wniosek do WFOŚiGW Realizacja inwestycji Rozliczanie etapów programu ONE Proces kontroli realizacji inwestycji w ramach programu Audyt energetyczny Kosztorys Model działania programu ONE zagadnienia formalno - prawne Dostawa paliwa Dostawa urządzeń kotłowych Serwis gwarancyjny i pogwarancyjny Uwagi końcowe Bibliografia...84 Spis tabel: Tabela 4.1 Efekt ekologiczny dofinansowania z GFOŚiGW Tabela 5.2 Struktura emisji zanieczyszczeń powietrza Tabela 5.3 Wynikowe klasy strefy raciborsko - wodzisławskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń wg kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia oraz klasa ogólna strefy Tabela 5.4 Wynikowe klasy strefy raciborsko wodzisławskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń wg kryteriów określonych w celu ochrony roślin oraz klasa ogólna strefy Tabela 6.5 Charakterystyka obiektu standardowego (ankietyzacja) Racibórz Tabela 6.6 Obiekt standardowy obliczeniowy potrzeby energetyczne Tabela 6.7. Wielkość zapotrzebowania na ciepło - potrzeby C.O Tabela 7.8 Parametry eksploatacyjne i emisyjne - stan istniejący kocioł węglowy Tabela 7.9 Parametry eksploatacyjne i emisyjne - stan istniejący kocioł gazowy Tabela 7.10 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia węglowa + termomodernizacja Tabela 7.11 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia węglowa + kolektor słoneczny Tabela 7.12 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia gazowa + kolektor słoneczny Tabela 7.13 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy tradycyjny Tabela 7.14 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy kondensacyjny Tabela 7.15 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy kondensacyjny + kolektor słoneczny Tabela 7.16 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł olejowy Tabela 7.17 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł olejowy + kolektor słoneczny Tabela 7.18 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł na pelety (biomasa) Tabela 7.19 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa) Tabela 7.20 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa) + kolektor słoneczny Tabela 7.21 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa) + kolektor słoneczny + termomodernizacja Tabela 7.22 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy Tabela 7.23 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy + kolektor słoneczny Tabela 7.24 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy + termomodernizacja Tabela 7.25 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na pompę ciepła Tabela 7.26 Emisja zanieczyszczeń z produkcji 1 GJ energii w różnych kotłach Tabela 7.27 Emisja zanieczyszczeń z produkcji energii w różnych kotłach odniesiona do zużycia paliwa Tabela 9.28 Warunki udzielania dotacji w EkoFunduszu Tabela 9.29 Preliminowane nakłady inwestycyjne w zależności od rozwiązania Tabela Tablica finansowania rocznego przedsięwzięcia modernizacyjnego rok

4 Tabela Tablica finansowania rocznego przedsięwzięcia modernizacyjnego rok Tabela Tablica finansowania rocznego przedsięwzięcia modernizacyjnego rok Tabela Ogólny (orientacyjny) harmonogram realizacji Programu (budynki jednorodzinne)...70

5 Spis rysunków: Rysunek 1.1 Lokalizacja gminy Racibórz... 6 Rysunek 1.2 Orientacyjna mapa gmin i miast powiatu raciborskiego... 7 Rysunek 4.3 Rodzaje systemów grzewczych zainstalowanych przy wsparciu z GFOŚiGW Rysunek 4.4 Rodzaje systemów grzewczych zainstalowanych przy wsparciu z WFOŚiGW Rysunek 6.5. Struktura obiektów wg powierzchni ogrzewalnej Rysunek 6.6. Struktura wykorzystania paliw do ogrzewania budynku Rysunek 6.7. Struktura wiekowa systemów grzewczych Rysunek 6.8. Zainteresowanie programem ONE Rysunek 6.9. Zainteresowanie programem ONE sonda internetowa Rysunek Zapotrzebowanie łączne na energię cieplną przy pełnym komforcie cieplnym Rysunek Struktura zużycia węgla przed modernizacją Rysunek Struktura zużycia energii elektrycznej na potrzeby c.w.u Rysunek Emisja zanieczyszczeń pyłowo-gazowych w kg/rok Rysunek Szacowany koszt eksploatacji istniejącego obiektu standardowego Rysunek Graficzne porównanie kosztów eksploatacyjnych dla istniejącego komfortu cieplnego Rysunek Emisja zanieczyszczeń pyłowo gazowych dla istniejącego komfortu cieplnego Rysunek Emisja gazów cieplarnianych (różne źródła) Rysunek Oszczędność eksploatacji dla istniejącego komfortu cieplnego [PLN] Rysunek Ekologiczny efekt modernizacji (różne źródła) Rysunek Akumulacja oszczędności (różne źródła) Rysunek Natężenie promieniowania słonecznego - potencjał teoretyczny Rysunek Budowa i wygląd kolektor płaski Rysunek Budowa i wygląd kolektor próżniowy Rysunek Praktyczne wykorzystanie kolektora słonecznego Rysunek Efekt energetyczny zastosowania kolektora słonecznego w szkole lub w przedszkolu Rysunek Struktura emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych przed i po realizacji Programu kotły węglowe Rysunek Emisja zanieczyszczeń pyłowo-gazowych planowany efekt Rysunek Emisja CO2 planowany efekt Rysunek Miesięczne zapotrzebowanie na paliwo Rysunek Ocena wrażliwości dostawy paliwa...81

6 1 LOKALIZACJA ZADANIA Gmina miejska Racibórz, należąca administracyjnie do powiatu raciborskiego, położona jest w południowo-zachodniej części województwa śląskiego. Od wschodu graniczy z gminami Kornowac i Lubomia, od południa z gminami Krzyżanowice i Krzanowice. Od zachodu sąsiaduje z gminą Pietrowice Wielkie, a od północy z gminami Rudnik i Nędza. Rysunek 1.1 Lokalizacja gminy Racibórz Racibórz to jedno z najstarszych miast województwa śląskiego. Obok Opola jest jedną z historycznych stolic Górnego Śląska, gdzie rezydowali książęta opolsko-raciborscy. Gród raciborski, broniący przeprawy przez Odrę na drodze handlowej prowadzącej przez Bramę Morawską do Polski, istniał już w IX w. Leżał na skrzyżowaniu szlaków z Czech i Moraw do Krakowa, na Ruś i na Śląsk, a prawa miejskie otrzymał już w 1217 r. XIII wiek był również czasem prężnego rozwoju i kulturowego oddziaływania na inne ziemie polskie. Obecnie Racibórz stanowi siedzibę gminy, jest centralnym miastem powiatu i stanowi 13,78% jego powierzchni. Liczba mieszkańców gminy wynosi około 56 tys. Obszar gminy wynosi 7496 ha, w tym 4970 ha stanowią użytki rolne (67%): 4191 ha grunty orne (56%), 45 ha sady (1%), 635 ha łąki (8%), 99 ha pastwiska (2%). Lasy i zadrzewienia stanowią 5 % tj. 404 ha. Pozostałe grunty to powierzchnia 2122 ha (28%).

7 Rysunek 1.2 Orientacyjna mapa gmin i miast powiatu raciborskiego Ziemia raciborska leży w dolinie górnej Odry. Sąsiaduje ona z Kotliną Raciborską, która otoczona jest od południa przez Pogórze Karpackie, od zachodu przez Góry Opawskie, należące do Sudetów Wschodnich, a od północy przez próg Wyżyny Śląskiej. Przez miasto Racibórz przepływa rzeka Odra. Racibórz i ziemia raciborska stanowią najdalej wysunięty na południe obszar tzw. Równin Środkowopolskich, należą do makroregionu Niziny Śląskiej i są jej najdalej wysuniętą częścią w kierunku południowo-wschodnim. Obecnie miasto jest znaczącym i zróżnicowanym gospodarczo ośrodkiem miejskim, centrum usługowym, handlowym, komunikacyjnym i przemysłowym dla okolicznych gmin rolniczych i leśnych. O poziomie raciborskiego przemysłu świadczy przyznanie certyfikatów jakości ISO dla największych zakładów, w tym znanych w Europie i na świecie spółek giełdowych SGL Carbon Polska S.A., Fabryka Kotłów Rafako S.A. oraz Henkel Polska S.A. Ponadto na raciborskim rynku działają Raciborska Spółdzielnia Mleczarska, Zakłady Przemysłu Cukierniczego MIESZKO S.A. Mimo uprzemysłowienia Racibórz pozostał ekologiczną oazą regionu, co zawdzięcza podejmowanym działaniom na rzecz ochrony środowiska, o czym świadczą nowoczesna oczyszczalnia ścieków i składowisko odpadów komunalnych. Jako jedna z pierwszych gmin w Polsce uzyskała certyfikat ISO i wdraża system zarządzania środowiskowego we wszystkich dziedzinach życia.

8 2 ZBIEŻNOŚĆ PROGRAMU Z WOJEWÓDZKIM, POWIATOWYM I GMINNYM PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Wysoki stopień uprzemysłowienia województwa śląskiego przedkłada się na znaczne zagęszczenie ludności. To zaś wpływa na wielkość emitowanych zanieczyszczeń ze źródeł niskiej emisji i często przyczynia się do przekroczenia dopuszczalnych norm zanieczyszczeń zawartych w powietrzu. Dlatego też wszelkie działania zmierzające do ograniczenia tego zjawiska są konieczne. Działania z zakresu ograniczenia niskiej emisji przedstawione w niniejszym programie są w pełni kompatybilne z zapisami wynikającymi z Gminnego Programu Ochrony Środowiska. Wynika to z zapisów w rozdziale 10.2 Jakość powietrza atmosferycznego które obejmują: Kierunki działań długoterminowych: Eliminacja starych niskosprawnych źródeł ciepła i ograniczenie stosowania węgla jako paliwa. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Cele krótkoterminowe do roku 2011: Dążenie do ograniczenia emisji ze źródeł komunalno-bytowych szczególnie ze źródeł niskiej emisji. Na etapie tworzenia Programu Ochrony Środowiska w roku 2004 oraz w jego aktualizacji ograniczenie niskiej emisji uznano za priorytetowe działanie w zakresie ochrony powietrza w gminie Racibórz. Miało to swoje odzwierciedlenie w pierwszej edycji Programu ONE oraz innych działaniach związanych z termomodernizacją, promocją odnawialnych źródeł energii czy też paliw bardziej przyjaznych środowisku. Zapisy wynikające z Wojewódzkiego oraz Powiatowego Programu Ochrony Środowiska potwierdzają negatywny wpływ niskiej emisji na jakość powietrza atmosferycznego oraz konieczność działań w kierunku ograniczenia tego zjawiska. W Powiatowym Programie Ochrony Środowiska podkreślają to zapisy: redukcja niskiej emisji, ograniczenie emisji CO2 (oraz NOx+SOx), ograniczenie strat energetycznych wspierania inwestycji odnawialnych źródeł energii, promocja wykorzystywania alternatywnych źródeł energii cieplnej, termorenowacja budynków, Wojewódzki Program Ochrony Środowiska zakłada między innymi opracowanie strategii i programów wdrożeniowych (P1.3) dla osiągnięcia obniżenia stężeń zanieczyszczeń w powietrzu do określonych poziomów, rozpoczęcie procesu wdrażania wspólnotowych aktów prawnych dotyczących poprawy jakości powietrza, ograniczenie emisji z procesów spalania paliw, utrzymania wielkości emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych do powietrza na poziomie emisji z 1999 r.

9 3 UWARUNKOWANIA PRAWNE Ochrona powietrza realizowana jest w oparciu o następujące przepisy prawne: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz.1085); Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44 poz. 287 z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz.U. nr 47 poz. 281); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2009 r. Nr 5 poz. 31); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U. nr 260, poz. 2181); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. Nr 283, poz.2839); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. z 2008 r. Nr 216 poz. 1377); Mechanizmy prawne wynikające głównie z ustawy Prawo Ochrony Środowiska oraz z wyżej wymienionych rozporządzeń nakładają na jednostki organizacyjne obowiązek stosowania metod, technologii i środków technicznych chroniących powietrze przed zanieczyszczeniem. Jednostki te zobowiązane są posiadać decyzję uprawniającą do emisji zanieczyszczeń o określonym składzie i wielkości. Najbardziej uciążliwy rodzaj emisji to tzw. niska emisja. Pochodzi ona ze źródeł małej mocy, które nie są objęte żadnymi uregulowaniami prawnymi. Jedynie Sejmik województwa (zgodnie z art. 96 POŚ) może, w drodze uchwały, w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na środowisko lub na zabytki określić dla terenu województwa bądź jego części rodzaje lub jakość paliw dopuszczonych do stosowania, a także sposób realizacji i kontroli tego obowiązku.

10 4 DOTYCHCZASOWE DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY POWIETRZA Racibórz należy do tych gmin, w których stosunkowo wcześnie dostrzeżono problem jakości powietrza oraz potrzebę wdrożenia działań na rzecz jego poprawy. Na przestrzeni lat zrealizowano szereg inwestycji związanych z modernizacją źródeł ciepła w obiektach prywatnych i publicznych. Od 1998 roku działa w gminie system dotacji ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dla osób fizycznych, firm i instytucji modernizujących źródła ciepła w swoich budynkach. Do roku 2008 zrealizowano 608 modernizacji wg poniższej struktury: gazowe elektryczne olejowe sieć cieplna drewno Rysunek 4.3 Rodzaje systemów grzewczych zainstalowanych przy wsparciu z GFOŚiGW Regulamin dofinansowania umożliwia zabudowę następujących źródeł ciepła: - system zasilany energią elektryczną - kocioł opalany olejem opałowym lub gazem - system pobierający energię z sieci ciepłowniczej - kocioł zgazujący drewno lub wkład kominkowy do ciągłego palenia drewnem opałowym Wysokość dofinansowania wynosi 2500 zł dla jednostkowego zadania inwestycyjnego. Gmina na ten cel wydatkowała już ponad zł. Efektem tych działań jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego które w sposób szacunkowy przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 4.1 Efekt ekologiczny dofinansowania z GFOŚiGW

11 rok SO2 [t/rok] NO2 [t/rok] CO [t/rok] CO2 [t/rok] pył [t/rok] sadza [t/rok] B-a-P [kg/rok] odpad [t/rok] ,3 0,15 15,5 472,4 10,9 0,2 4, ,1 0,20 20,5 524,9 12,0 0,3 6,5 88, ,3 0,16 22,3 574,4 17,9 0,4 7,0 64, ,6 0,08 13,1 282,9 7,7 0,1 4,0 41, ,9 0,10 19,6 356,8 11,8 0,3 7,0 62, ,5 0,06 12,8 263,6 8,4 0,2 4,0 44, ,1 0,05 12,1 209,9 7,2 0,2 3,8 38, ,4 0,02 12,7 171,8 7,7 0,2 4,0 40, ,3 0,04 12,5 193,7 7,3 0,2 5,8 38, ,2-0,02 6,1 60,4 3,7 0,1 1,89 19, ,06 0, ,3 3,4 0,08 1,9 18,1 suma 53,76 0,88 153,1 3180,2 98 2,32 50,19 456,7 W 2007 roku wdrożono program Ograniczenia Niskiej Emisji na terenie gminy Racibórz. W ramach tego programu gmina planowała realizację 200 inwestycji w domach jednorodzinnych w rozbiciu na trzy lata: inwestycji, inwestycji oraz w inwestycji. Działania te realizowane zgodnie z regulaminem Programu ONE finansowane są ze środków WFOŚiGW w Katowicach pozyskanych w formie pożyczki gazowe węglowe Rysunek 4.4 Rodzaje systemów grzewczych zainstalowanych przy wsparciu z WFOŚiGW Szacowany efekt ekologiczny przedstawiony został w Programie ONE z sierpnia 2006r. Oprócz wyżej opisanych programów w ramach działań na rzecz ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza gmina Racibórz zmodernizowała 62 źródła ciepła w budynkach użyteczności publicznej. W obiektach tych powstały nowoczesne kotłownie lub węzły ciepłownicze w zależności od możliwości technicznych. Efektem prowadzonych działań jak również dzięki zwiększeniu świadomości ekologicznej mieszkańców gminy jest systematyczna poprawa jakości powietrza w gminie szczególnie w okresach zimowych tj. w okresie szczególnej aktywności tzw. niskiej emisji.

12 5 ANALIZA JAKOŚCI POWIETRZA W GMINIE RACIBÓRZ 5.1 Rodzaje i wielkość zanieczyszczeń powietrza Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego jest wynikiem działań ludzi (dążących do zaspokojenia potrzeb związanych z rozwojem cywilizacji) oraz naturalnych zjawisk zachodzących w przyrodzie, na które ludzkość nie ma wpływu. Zatem źródła emisji zanieczyszczeń można podzielić na dwie podstawowe grupy: naturalne, sztuczne. W gminie Racibórz nie występują naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza, które w sposób znaczący wpływałyby na stan lokalnej atmosfery. Zasadniczym źródłem zanieczyszczenia jest emisja związana z egzystencją człowieka. Głównym źródłem zanieczyszczeń do powietrza w gminie jest emisja powstała w wyniku spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych na potrzeby energetyczne obiektów budowlanych oraz do celów przemysłowych. Emisja wysoka pochodząca ze źródeł przemysłowych produkujących energię na potrzeby ciepła scentralizowanego oraz do procesów technologicznych charakteryzuje się stabilnością w ciągu roku. Pomimo znacznej emisji wyrażonej w Mg/rok wpływ na jej obniżenie jest znikomy. Zazwyczaj w obiektach tych istnieje monitoring emisji zanieczyszczeń. Dzięki kontroli emisja zanieczyszczeń kierowanych do powietrza nie przekracza normatywnych dopuszczalnych ilości przez co wpływ na jakość powietrza jest stabilny. Dużego znaczenia nabiera niska emisja pochodząca głównie z kotłowni lokalnych. Ten typ emisji zanieczyszczeń ma charakter okresowy, a ilość oraz jakość emitowanych zanieczyszczeń często powoduje zauważalny efekt jakim jest smog. Okresowość wynika z sezonu grzewczego, a emisja dwutlenku siarki i w dużej mierze pyłu jest właśnie podwyższona w czasie funkcjonowania systemów grzewczych i spalania węgla w starych nieefektywnych źródłach ciepła. Nie bez znaczenia jest również wpływ transportu na wielkość tej emisji. Ciągle rosnąca ilość samochodów, stan oraz czystość nawierzchni jak również wiek eksploatowanych samochodów to tylko niektóre czynniki wpływające na jakość atmosfery. Ten rodzaj emisji charakteryzuje się stałością w ciągu roku i pomimo znacznych ilości emitowanych zanieczyszczeń działania na rzecz ograniczenia tego typu emisji są marginalne. Wynika to z relacji kosztu inwestycyjnego do faktycznego efektu ekologicznego. Tabela 5.2 Struktura emisji zanieczyszczeń powietrza Żródło: Program Ograniczenia Niskiej Emisji na terenie gminy Racibórz, 2006 Rodzaj emisji Lp Substancja wymiar Razem wysoka + przemysł niska liniowa 1 SO 2 kg/rok NO x kg/rok CO kg/rok Pył kg/rok B(a)P kg/rok 115, CO 2 kg/rok

13 Jak można zauważyć z powyższego zestawienia na całkowitą emisję zanieczyszczeń powietrza w gminie Racibórz największy wpływ ma przemysł. Jest to rzecz charakterystyczna dla regionu uprzemysłowionego. Charakter tego rodzaju emisji uniemożliwia w sposób administracyjny (lokalny) wprowadzenie regulacji zmierzających do jej ograniczenia. W związku z tym realizacja Programu ONE w tym zakresie jest mocno ograniczona. Jedyną możliwością (z punktu widzenia działań samorządu lokalnego) obniżenia emisji zanieczyszczeń z tzw. wysokiej emisji jest zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło scentralizowane, a co za tym idzie ograniczenie jego produkcji w lokalnych ciepłowniach. Działanie takie mieści się w zakresie Programów ONE lecz wymaga oddzielnej analizy. Drugim istotnym składnikiem struktury emisji zanieczyszczeń jest tzw. niska emisja. Jest ona głównym przedmiotem niniejszego opracowania, gdyż wpływ na jej ograniczenie jest stosunkowo duży, a koszty relatywnie niskie. Uwzględniając strukturę obiektów niniejsze opracowanie dotyczy zabudowy rozproszonej. Głównym składnikiem emitowanych do atmosfery zanieczyszczeń gazowych w gminie Racibórz jest dwutlenek węgla. Nie stanowi on jednak bezpośredniego zagrożenia. Największy problem stanowią takie związki jak: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. W niewielkich ilościach emitowane są również związki chloropochodne, węglowodory aromatyczne i alifatyczne oraz sadza. Razem z pyłem do atmosfery dostają się związki metali ciężkich, pierwiastki promieniotwórcze oraz benzo(α)piren powszechnie uważany za substancję silnie kancerogenną. 5.2 Jakość powietrza w gminie Racibórz Jakość powietrza atmosferycznego w gminie Racibórz przed przystąpieniem do realizacji Programu ONE. Emisję zanieczyszczeń przed przystąpieniem do realizacji Programu ONE opisano szczegółowo w Programie Ograniczenia Niskiej Emisji z sierpnia 2006 roku. Oceny dokonano w oparciu o analizę lokalnym emiterów zanieczyszczeń oraz dane z Raportu o stanie środowiska z 2004 roku wykonanego przez WIOŚ w Katowicach. Raport ten stwierdzał brak przekroczeń dopuszczalnych (strefa klas A - w ramach kryterium ochrony zdrowia). W strefie tej samorządy nie są zobligowane do opracowania Programu Ochrony Powietrza. Z punktu widzenia lokalnego wyniki tej analizy mogą nie odzwierciedlać rzeczywistych i chwilowych wielkości emisji. Wynika to ze struktury gminy a głównie z ilości zabudowy jednorodzinnej często skoncentrowanej w osiedla i skupiska. Szczególnie widać to w okresie sezonu grzewczego. Doświadczenia pokazują, iż realizacja Programu jednoznacznie wpływa na lokalną poprawę jakości powietrza. Kontynuacja działań w tym kierunku wydaje się być uzasadniona z punktu widzenia mieszkańców miasta Jakość powietrza atmosferycznego w gminie Racibórz przed przystąpieniem do realizacji 2 Programu ONE. Na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 roku na terenie województwa śląskiego wyodrębniono 11 stref dla których dokonuje się oceny jakości powietrza oraz prowadzi się ciągły monitoring.

14 Tabela 5.3 Wynikowe klasy strefy raciborsko - wodzisławskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń wg kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia oraz klasa ogólna strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy raciborsko- wodzisławskiej Klasa ogólna SO 2 NO 2 PM10 Pb benzen benzo(a)piren CO As * O 3 Cd Ni strefy A A C A A C A A C A A C Tabela 5.4 Wynikowe klasy strefy raciborsko wodzisławskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń wg kryteriów określonych w celu ochrony roślin oraz klasa ogólna strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru Klasa ogólna strefy całej strefy raciborskiej SO 2 NO x * O 3 A A C C * dla strefy śląskiej, w skład której wchodzi m.in. gmina Racibórz Źródło: Na podstawie Siódmej rocznej oceny jakości powietrza w województwie śląskim, obejmującej 2008 rok Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, marzec 2009 Do roku 2008 gmina Racibórz przypisana była do strefy raciborskiej obejmującej powiat raciborski. Po 2008 przypisana jest do strefy raciborsko wodzisławskiej do której należą takie powiaty jak: raciborski, wodzisławski i rybnicki. Wg kryterium ochrony zdrowia dla strefy raciborsko-wodzisławskiej określono klasę C co oznacza, że wymaganym działaniem jest opracowanie programu ochrony powietrza głównie w zakresie benzo(a)piranu i pyłu PM10. Sam fakt iż przed zmianami organizacyjnymi jakość powietrza w gminie Racibórz mieściła się w klasie A, a po zmianach spadła do C powoduje iż przyczyny można szukać w przyłączeniu do grupy obszarów o bardziej zanieczyszczonym powietrzu. Nie mniej jednak powodem mogą być zmienne warunki klimatyczne. Analizując szczegółowo informacje zawarte w Siódmej rocznej ocenie jakości powietrza w województwie śląskim obejmującej rok 2008 można dotrzeć do danych o ilości przekroczeń dopuszczalnych wskaźników jakie zaistniały na stacjach pomiarowych. Dla gminy Racibórz (stacja pomiarowa w Raciborzu-Studziennej) odnotowano następujące wyniki: BaP - wartość średnioroczna 1,3 ng/m 3 przy wartości dopuszczalnej 1 ng/m 3 PM10 wartość średnioroczna 34 µg/m 3 przy wartości dopuszczalnej 40 µg/m 3. Na stacji pomiarowej odnotowano 62 przekroczenia w ciągu roku wartości dopuszczalnej 24 godzinnej ( 50 µg/m 3 ) gdzie wartości tych przekroczeń mieściły się w zakresie od 51 do 314 µg/m 3. Stężenia pyłu PM10 osiągają największe wartości w okresach zimowych co potwierdza wpływ niskiej emisji na poziom stężenia tego składnika w powietrzu. WIOŚ w Katowicach jako przyczynę występowania przekroczeń podaje oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków, napływ zanieczyszczeń z zagranicy, niekorzystne warunki klimatyczne oraz tzw. emisję wtórną (podnoszenie pyłu).

15 6 OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO 6.1 Obiekty wielorodzinne - komunalne Złożoność zabudowy wielorodzinnej pod względem własności i rodzaju źródła ciepła jak również ich ilość wskazują na odrębne traktowanie tego segmentu budownictwa mieszkaniowego. Mechanizmy oraz konkretne rozwiązania programowe są już dostępne na rynku, choć z ich realizacją bywało różnie. Zróżnicowany sposób dofinansowywania tej kategorii obiektów wymaga wydzielenia budynków zabudowy zbiorowej bądź wprowadzenia odrębnych zasad realizacji w ramach wspólnego działania. Pozwala to uniknąć wielu komplikacji przenoszących się z jednego działania na drugie. Realizacja programu ONE w zakresie budownictwa zamieszkania zbiorowego obarczona jest szeregiem utrudnień związanych z prawem własności i zwykle przyczynia się do wydłużenia czasu realizacji lub nawet całkowicie ją uniemożliwia. Zgodnie z założeniami do niniejszego opracowania ta grupa obiektów zostaje wyłączona z niniejszej analizy. W ramach Programu uwzględniono możliwość budowy ogrzewania etażowego dla budynków wielorodzinnych przy czym należy zwrócić szczególną uwagę na możliwości techniczne podłączenia się do istniejących kanałów kominowych. Opracowanie niniejsze zawiera również analizę wykorzystania systemów solarnych do wspomagania produkcji ciepłej wody użytkowej w obiektach szkolnych i przedszkolnych zlokalizowanych na terenie gminy Racibórz. Analiza ta z uwagi na brak jednoznacznych informacji o ilości zużywanej ciepłej wody na charakter wywodu teoretycznego. Pozwala on jednak na oszacowanie wpływu wykorzystania systemów solarnych na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z ww. źródeł. 6.2 Analiza ankiet obiekty indywidualne Doświadczenia wskazują, że dla gmin o podobnym charakterze skuteczne działania w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery to inwestycje w grupę budownictwa jednorodzinnego w zakresie modernizacji systemu grzewczego i poprawy energochłonności budynku. Analizę techniczno ekonomiczną stanu istniejącego tego typu budynków przeprowadzono opierając się na wynikach ankietyzacji obszaru gminy oraz analizach pierwszej edycji programu. Jako podstawowy parametr obserwacji oraz podziału zastosowano wielkość powierzchni ogrzewalnych budynku. Obszar obserwacji podzielono na następujące wielkości: - obiekty o powierzchni ogrzewalnej do 100 m 2, - obiekty o wielkości od 100 do 150 m 2 powierzchni ogrzewalnej, - obiekty o wielkości od 150 do 200 m 2 powierzchni ogrzewalnej, - obiekty powyżej 200 m 2 powierzchni ogrzewalnej. Strukturę obiektów podzielonych według przedstawionego kryterium obrazuje rysunek 6.1.

16 60,0% Żródło: Wyniki ankietyzacji na potrzeby Programu ONE 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% do 100 m2 od m2 od 150 do 200 powyżej 200 m2 Rysunek 6.5. Struktura obiektów wg powierzchni ogrzewalnej Analiza wskazuje, że 55% obiektów należy do grupy od m 2 powierzchni ogrzewalnej, a kolejne 33% należy do grup w bezpośrednim sąsiedztwie przedstawionej wielkości. Średnia powierzchnia ogrzewalna została wyznaczona na podstawie ankietyzacji obszaru gminy i wynosi ona 120 m 2. Analiza szczegółowa dotycząca okresu budowy obiektów nie była prowadzona. Bazując na doświadczeniu przy realizacji programów ONE w innych gminach oraz analizując deklarowane zużycie paliwa określono średni wskaźnik przenikania ciepła dla obiektu standardowego, który wynosi 0,99 W/m 2 K. Potrzeby cieplne budynku związane są z produkcją energii do celów ogrzewania oraz przygotowywania ciepłej wody użytkowej. Wg danych wynikających z ankiet ok. 91% obiektów wykorzystuje węgiel kamienny do ogrzewania budynku. Wynika to niejako z charakteru gminy ale względy ekonomiczne mają również duże znaczenie. Około 5% to zużycie gazu. Żródło: Wyniki ankietyzacji na potrzeby Programu ONE 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% węgiel/miał gaz olej opałowy en. elektryczn Rysunek 6.6. Struktura wykorzystania paliw do ogrzewania budynku

17 Ankietyzacja obszaru gminy z uwagi na ilość wypełnionych ankiet może nie dawać rzeczywistego obrazu struktury zużycia paliw. Bazując na danych zawartych w poprzedniej edycji Programu struktura zużycia paliw w obiektach jednorodzinnych jest następująca: Węgiel kamienny - 85,9% Gaz ziemny - 10,8% Energia elektryczna - 2,2% Pozostałe paliwa - 1,1% W ankietach odnotowano również zużycie energii elektrycznej do ogrzewania budynku. Zazwyczaj tego rodzaju nośnik energii wykorzystywany jest w przygotowywaniu ciepłej wody użytkowej, chociaż istnieją również rozwiązania wykorzystujące stare piece kaflowe jako bufor ciepła powstałego z energii elektrycznej. Analiza ankiet wykazała również obraz charakteryzujący strukturę wiekową obecnie stosowanych kotłów grzewczych. Poniżej przedstawiono wynik tej analizy. Można zauważyć, że wiek obecnie użytkowanych kotłów grzewczych jest bardzo zróżnicowany. Spora ich część (bo ok. 34%) ma mniej niż 5 lat, co świadczy, że są to urządzenia sprawne, i nadające się do eksploatacji. Niestety prawdopodobnie większość z nich to kotły komorowe, które umożliwiają spalanie wszelkiego rodzaju substancji palnych. Należy więc zastanowić się nad jednoznacznymi kryteriami stosowanymi w procesie kwalifikacji obiektów do programu. Dużego znaczenia zaczyna w tym momencie nabierać kryterium ekonomiczne. Szczególną uwagę należy zwrócić na kotły mające 10 i więcej lat. Z ankiet wynika, że takich źródeł ciepła jest 35,1% i są to źródła, które w pierwszej kolejności należy wymienić w ramach programu. Przeliczając na wartości liczbowe można założyć, iż do realizacji kwalifikuje się 1516 obiektów zabudowy jednorodzinnej (przy założeniu wszystkich budynków: 4319 szt.). Powyższe zapisy odzwierciedlają stan przed przystąpieniem do realizacji pierwszej edycji programu. W ramach pierwszej edycji wymieniono 200 kotłowni, co oznacza, iż do wymiany potencjalnie zostaje jeszcze 1316 szt. nie licząc starzenia się obiektów. Żródło: Wyniki ankietyzacji na potrzeby Programu ONE 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% poniżej 5 lat od 5 do 10 lat od 10 do 15 pow 15 Rysunek 6.7. Struktura wiekowa systemów grzewczych

18 Sprawność kotłów produkowanych w latach dziewięćdziesiątych jest dosyć niska. Uruchomienie programu może zatem przyczynić się do uzyskania znaczącego efektu ekologicznego pod warunkiem ustalenia górnej granicy wiekowej kotła na rok Średni rok produkcji kotłów na paliwa stałe (wg ankiet) to W przypadku kotłów na paliwa stałe (węgiel lub koks) wyprodukowanych po roku 1980 przyjmuje się sprawność 65%. Uwzględniając zużycie kotła wynikające ze spalania niewłaściwych paliw, paliw o złej jakości oraz spadek sprawności wynikający z zanieczyszczenia powierzchni grzewczej średnią sprawność systemu grzewczego dla obiektu standardowego w gminie Racibórz ustalono na poziomie 63% Zainteresowanie różnymi rodzajami paliwa jest typowe dla gmin województwa śląskiego. W większości przypadków ankietowani planują zabudowę kotła na paliwo stałe (węgiel) (nie licząc tych co nie planują żadnych modernizacji). Stanowią oni udział 30% badanych. Kolejną grupą są inwestorzy zainteresowani gazem ziemnym 10%. Pozostałe nośniki energii łącznie nie przekraczają 3%. Rzeczywisty przebieg wymian źródeł ciepła potwierdza dane statystyczne. W ramach programu dla łącznej ilości zabudowano 86% kotłów na węgiel oraz 14% kotłów na gaz. Należy więc przewidywać iż kolejne inwestycje będą miały podobne udziały ilościowe. Żródło: Wyniki ankietyzacji na potrzeby Programu ONE 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% węglowe tradycyjne węglowe nowej generacji gazowe olejowe inne nie planuję wymiany źródła ciepła Rysunek 6.8. Zainteresowanie programem ONE

19 Rysunek 6.9. Zainteresowanie programem ONE sonda internetowa W celu zbadania zainteresowania dofinansowaniami przeprowadzona została sonda internetowa, której wyniki przedstawiono powyżej. Pokazuje ona znaczne zainteresowanie systemami solarnymi, co daje podstawę do wprowadzenia tego typu urządzeń do Programu. Ponadto sygnalizuje, iż przy modelowaniu kolejnych etapów programu należy być ostrożnym w szacowaniu ilości inwestycji gdyż zainteresowanie w wymiarze procentowym może być stosunkowo niskie. Analiza techniczna ankiet wykazała znaczne braki co uniemożliwiło precyzyjne określenie niektórych wskaźników. Brak istotnych informacji takich jak rok budowy czy materiał ścian obniża wiarygodność uzyskanych informacji. Niektóre informacje zapisane w ankietach świadczą o niepełnej wiedzy mieszkańców na temat działań Programowych. W związku z powyższym przy przeprowadzeniu analiz energetycznych posiłkowano się danymi i wynikami innych gmin o podobnej strukturze Określenie reprezentatywnego obiektu standardowego (indywidualnego) Na podstawie ankiet oraz Programu z pierwszej edycji utworzono zbiorcze zestawienie informacji o obiektach. Uśredniono budowlane dane techniczne oraz przeprowadzono obliczenia energetyczne pozwalające na przedstawienie obrazu reprezentatywnego, standardowego obiektu dla gminy Racibórz. Istotną sprawą dla obiektu standardowego jest określenie jego energochłonności i podstawowych parametrów eksploatacyjnych. Ilość zużywanego paliwa wskazuje na fakt, że w istniejących warunkach eksploatacyjnych nie dotrzymywano, określonego normami, pełnego komfortu cieplnego.

20 Tabela 6.5 Charakterystyka obiektu standardowego (ankietyzacja) Racibórz l.p. wielkość charakterystyczna jedn. wartość A 1. Informacje o obiektach ankietyzowanych w gminie ilość obiektów zabudowy rozproszonej szt 2. powierzchnia gminy ha 3. Ilość mieszkańców - B 1. Charakterystyka standardowego obiektu budowlanego Długość budynku m 2. Szerokość budynku m 3. Powierzchnia użytkowa m 2 4. Kubatura budynku m 3 5. Kubatura ogrzewalna (90% kubatury budynku) m 3 6. Wysokość kubatury ogrzewalnej m 7. Ilość kondygnacji - 8. Współczynnik przenikania ciepła dla budynku W/(m 2 K) 9. Rok budowy obiektu Stan okien Powierzchnia przeszkleń m Współczynnik przenikania ciepła dla okien W/(m 2 K) 13. Ilość osób przebywających w budynku - C 1. Charakterystyka istniejącego systemu grzewczego Rodzaj kotła 2. Moc kotła kw 3. Rok produkcji - 4. Lokalizacja - 6. Zużycie paliwa Mg ok ,0 9, ,5 2,0 0, średni 22,1 1,6 4,0 na paliwa stałe 24, Kotłownia 6,7 Realnym powodem tego stanu rzeczy są uwarunkowania ekonomiczne indywidualnych gospodarstw i prowadzenie bardzo oszczędnej gospodarki energetycznej, łącznie ze świadomym obniżaniem komfortu cieplnego. Drugorzędnym powodem tego stanu rzeczy może być fakt stosunkowo łagodniejszych zim w stosunku do standardów normatywnych w tym zakresie. Innym wytłumaczeniem tego stanu rzeczy może być spalanie odpadów produkowanych w gospodarstwach domowych. Sprzyja temu sytuacja materialna, ilość i problem z gospodarką odpadami jak również posiadanie uniwersalnego urządzenia grzewczego. Oszacowano, że średnia sprawność energetyczna indywidualnej kotłowni wynosi 63%. Łączne zapotrzebowanie na moc grzewczą dla potrzeb centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej wynosi w tych warunkach 22 kw, a łączne zapotrzebowanie na energię netto wynosi 121 GJ w skali roku. Zakładając graniczne wartości temperatur dla tej strefy klimatycznej oraz powolne zanieczyszczenie kotła w wyniku eksploatacji znamionowa moc kotła grzewczego powinna wynosić 24 kw zakładając sposób przygotowania

21 ciepłej wody jako częściowo zależny od kotła (tj. kocioł pracuje na c.w.u. w chwili, kiedy nie pracuje na CO) gdzie zapotrzebowanie na moc cieplną wynosi 3,7 kw. Wyniki ankiet wskazują w sposób jednoznaczny, że obiekt standardowy był eksploatowany w obniżonym komforcie cieplnym (lub mieszkańcy w ankietach wykazali mniejsze ilości zużywanych paliw niż wynikają z obliczeń cieplnych). Celowe obniżenie temperatury wynikające z oszczędności jest zabiegiem krótkookresowym i nie można na tej podstawie dokonywać doboru urządzeń grzewczych. W każdym budynku zapotrzebowanie na moc urządzenia grzewczego dobiera się w oparciu o normatywne warunki komfortu cieplnego, dlatego do dalszej analizy porównawczej przyjęto stan obliczeniowy, uwzględniający normatywną temperaturę pomieszczeń użytkowych (z uwzględnieniem przerw w ogrzewaniu i okresowych obniżeń temperatur). W odniesieniu do tego stanu będzie dokonywana ocena wpływu ekologicznego proponowanych zmian programowych oraz ocena ekonomiczna proponowanych zmian modernizacyjnych. Dane energetyczne obiektu standardowego obliczeniowego przedstawia tabela nr 7.2. Dane te stanowią podstawę odniesienia do dalszej analizy energetycznej propozycji programowych.

22 Tabela 6.6 Obiekt standardowy obliczeniowy potrzeby energetyczne Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka obiektu standardowego 1 długość mb 8,0 2 szerokość mb 9,0 3 wysokość mb 6,5 4 ilość kondygnacji szt 2 5 kubatura m powierzchnia użytkowa = ogrzewalna m średni wskaźnik przenikania budynku W/m 2 *K 0,99 8 ilość mieszkańców 4,0 B charakterystyka źródła energii cieplnej 1 rodzaj źródła kocioł węglowy komorowy 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo węgiel różny asortyment, muły 4 sprawność źródła ciepła % 63% 5 sprawność całkowita systemu grzewczego % 55,7% 6 parametry paliwa MJ/kg 24,0 7 zużycie paliwa Mg/a 8,6 C charakterystyka pracy systemu grzewczego 1 temperatura wewnetrzna - dzień C 19 2 temperatura wewnętrzna - noc C 15 3 ogrzewanie dzienna - czas pracy h 12 4 podtrzymanie nocne - czas pracy h 12 D charakterystyka energetyczna obiektu 1 zapotrzebowanie na en cieplną dla CO GJ/a 100,8 2 zapotrzebowanie na moc dla CO kw 18,3 3 zapotrzebowanie na en cieplną dla CWU GJ/a 20,3 4 zapotrzebowanie na moc dla CWU kw 3,7 5 Łączne zapotrzebowanie na energię cieplną GJ/a 121,1 6 Łączne zapotrzebowanie na moc cieplną kw 22,0

23 6.2.2 Centralne ogrzewanie Bazując na obliczeniach uproszczonego audytu energetycznego dla przypadków domów o różnej wielkości powierzchni użytkowej, dokonano oceny wielkości zapotrzebowania na ciepło z tytułu C.O. Tabela 6.7. Wielkość zapotrzebowania na ciepło - potrzeby C.O. Rodzaj budynku standardowy dla gminy Racibórz Roczne zapotrzebowanie na ciepło 100,8 GJ/a Ciepła woda użytkowa Opierając się na podstawowych normatywach, określono wielkość zapotrzebowania na ciepło z tytułu c.w.u. w wysokości 20,35 GJ/rok. Założono, że źródłem c.w.u. jest kocioł w okresie grzewczym, a w sezonie letnim - energia elektryczna. System zaopatrywania w ciepłą wodę użytkową realizowany jest poprzez zasobnik ciepłej wody z podwójną możliwością zasilania: - woda grzewcza - energia elektryczna. Wielkość zapotrzebowania na moc wynosi 3,7 kw Zapotrzebowanie łączne - krzywa grzania Konieczność zapewnienia tej ilości ciepła, implikuje zużycie energii chemicznej zawartej w paliwie. Przy założonej sprawności systemu grzewczego dla obiektu standardowego, ilość spalonego paliwa w okresie roku przedstawia rysunek nr 6.7. Sezonowe zapotrzebowanie na ciepło w GJ 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0, miesiąc Eksploatacja kotła CO Eksploatacja podgrzewacza wody Rysunek Zapotrzebowanie łączne na energię cieplną przy pełnym komforcie cieplnym

24 2,00 1,80 Sezonowe zużycie węgla w Mg 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 I II III IV V VI VII VII IX X XI XII miesiąc Rysunek Struktura zużycia węgla przed modernizacją 600 Sezonowe zużycie energii elektrycznej w kwh I II III IV V VI VII VII IX X XI XII miesiąc Rysunek Struktura zużycia energii elektrycznej na potrzeby c.w.u. Roczna ilość zużytego paliwa i energii wynosi: o dla węgla ok. 8,6 Mg o dla energii elektrycznej 1854 kwh 6.3 Obiekt standardowy - emisja zanieczyszczeń do atmosfery Na podstawie wskaźników określonych w opracowaniu dla tradycyjnych palenisk przydomowych, wynikających z Wskazówek dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza wydanych przez Ministerstwo Środowiska oraz Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, emisję dla jednego obiektu mieszkalnego można przedstawić następująco:

25 Źródło: Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza., Ministerstwo Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa Emisja zanieczyszczeń w kg/rok ,003 tlenek węgla dwutlenek siarki tlenek azotu pył zan organiczne B(a)P Rysunek Emisja zanieczyszczeń pyłowo-gazowych w kg/rok Łączna emisja zanieczyszczeń z jednego obiektu standardowego wynosi rocznie: 1,2 Mg/rok Emisja gazów cieplarnianych: 19,57 Mg/rok 6.4 Obiekt standardowy - koszt eksploatacji en elektr 123 robocizna 1080 żużel 515 en elektr grzew 668 paliwo PLN Rysunek Szacowany koszt eksploatacji istniejącego obiektu standardowego Powyższy rysunek przedstawia faktyczne koszty eksploatacji istniejących obiektów i z pewnością wymaga komentarza:

26 wielkość kosztów paliwowych odniesiono do uśrednionej ceny jednostkowej węgla (łącznie z jego transportem) w postaci węgla w asortymencie mieszanym (groszek, orzech) oraz muł węglowy, energia elektryczna grzewcza, jest to koszt energii zużytej na potrzeby ogrzania c.w.u. w ciągu sezonu letniego (często jest to koszt pomijany w wyliczeniach), żużel, to koszty związane w wywozem żużla na wysypisko śmieci (koszt ponoszony, a zwykle nie brany pod uwagę przy analizach dokonywanych przez właścicieli), robocizna - znaczący koszt, najczęściej nie jest brany pod uwagę przez właścicieli posesji; wielkość szacowana tego kosztu jest zależna od statusu społecznego właściciela posesji i jego bieżącej aktywności społecznej, energia elektryczna związana jest z ponoszeniem kosztów ruchu pompy obiegowej systemu energetycznego, oświetleniem itp. - koszt równie często pomijany. W przypadku podwyższenia komfortu cieplnego, podstawowym elementem kosztowym, który ulegnie zwiększeniu jest koszt paliwowy.

27 7 STAN PRZEWIDYWANY 7.1 Kryteria Programu Podstawowym kryterium stawianym przed Programem, jest obniżenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery w gminie Racibórz z kotłowni obiektów indywidualnych, zlokalizowanych w jednorodzinnych obiektach mieszkalnych. W zakres rozwiązań Programu spełniających powyższe kryterium wchodzi: wymiana źródła energii cieplnej na energooszczędne i ekologiczne, wykonanie prac termomodernizacyjnych (ocieplenie ścian, wymiana okien itp.), wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (kolektory słoneczne, biomasa, pompy cieplne). Na podstawie doświadczeń (audyty energetyczne budynków mieszkalnych), stwierdza się, że najszybszym (uwzględniając okres zwrotu nakładów) oraz najefektywniejszym (pod kątem ekologicznego efektu), jest wymiana źródła ciepła. Dotychczas stosowane tradycyjne węglowe źródła energii posiadają sprawność energetyczną rzędu 65% (w przypadku gminy Racibórz 63%). Obecnie produkowane kotły grzewcze mają znacznie wyższą sprawność bez względu na rodzaj zastosowanego paliwa. Dobór urządzenia przez ostatecznego użytkownika, winien być przeprowadzony pod kątem: kryterium sprawności energetycznej, kryterium automatyki pracy, kryterium ekologicznym. 7.2 Realne możliwości realizacji programu Ogólne założenia realizacyjne programów ONE są następujące: a) w ramach programów ONE następuje wymiana nieefektywnych źródeł ciepła, b) dopuszcza się urządzenia grzewcze, które posiadają atest ekologiczny, czyli przykładowo: - dopuszczalna emisja zanieczyszczeń mniejsza od parametrów określonych przez ICHPW w Zabrzu dla Znaku Bezpieczeństwa Ekologicznego - sprawność energetyczna źródeł ciepła powyżej 79% c) wymienia się stare źródła ciepła, (które w chwili uruchomienia Programu mają więcej niż 10 lat). W gminie Racibórz 35,1% kotłowni to systemy mające więcej niż 10 lat. Mając na uwadze starzenie się kotłów i fakt że ankietyzacja miała miejsce w roku 2006 wartość ta może jeszcze wzrosnąć. Praktycznie z uwagi na warunek c) do Programu kwalifikuje się 1516 systemy grzewcze. W ramach dotychczasowych działań zmodernizowano 200 budynki co daje 1316 budynków do teoretycznej realizacji. Mając na uwadze, iż warunki stawiane inwestorom korzystającym z tej formy modernizacji mogą okazać się zbyt wygórowane wielu z nich nie skorzysta z tej możliwości. Drugim ważnym ograniczeniem są możliwości finansowe Gminy, która ponosi koszt uzyskania pożyczki. Po ustaleniach z pracownikami Urzędu Miasta Racibórz do analizy założono maksymalnie 270 inwestycji do realizacji z rozbiciem na 3 lata: 120 kotłowni po 40 rocznie oraz 150 systemów solarnych po 50 rocznie.

28 Stanowić to będzie drugą edycję działań zmierzających do obniżenia niskiej emisji w gminie Racibórz. Ilość realizowanych obiektów w ramach Programu należy ustalić zgodnie z utworzonym przez Gminę lub Operatora regulaminem działań realizacyjnych. Konkretna wartość jest istotna przy wnioskowaniu o fundusze zewnętrzne. 7.3 Warianty możliwych do zastosowania technologii procesów spalania Kotły gazowe W przypadku, gdy do obiektu mieszkalnego doprowadzona jest sieć gazowa, możliwym jest zastosowanie źródła zasilanego gazem ziemnym z automatyką obsługi. Większość nowoczesnych konstrukcji gazowych kotłów grzewczych posiada sprawność energetyczną powyżej 92%, co spełnia wymogi Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 lutego 1999 roku w sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej urządzeń dopuszczonych do obrotu rynkowego. Zastosowanie kotła kondensacyjnego, pozwala na określenie efektów ekonomicznych przy uwzględnieniu sprawności rzędu 105%. Program nie wskazuje konkretnego producenta urządzenia, pozostawiając ostateczny dobór użytkownikowi. Podstawowym wymogiem stawianym przez Program jest posiadanie przez urządzenie świadectwa badań energetycznych i ekologicznych Kotły olejowe W przypadku braku doprowadzenia sieci gazowej od obiektu mieszkalnego, możliwym jest zastosowanie kotła z automatyką obsługi z zastosowaniem jako paliwa lekkiego oleju opałowego. Większość nowoczesnych konstrukcji olejowych kotłów grzewczych posiada sprawność energetyczną powyżej 92%, co spełnia wymogi Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 lutego 1999 roku w sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej urządzeń dopuszczonych do obrotu rynkowego. Program nie wskazuje konkretnego producenta urządzenia pozostawiając ostateczny dobór użytkownikowi. Podstawowym wymogiem stawianym przez Program jest posiadanie przez urządzenie świadectwa badań energetycznych i ekologicznych Kotły na paliwo stałe Kryteria powyższe spełniają również kotły z palnikiem retortowym. Zgodnie z potwierdzonymi wynikami badań, sprawność energetyczna produkowanych kotłów wynosi od 80 do 83 %, co spełnia wymagania określone Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 18 lutego 1999 w sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej, jakie powinny spełniać urządzenia produkowane w kraju i importowane, oraz wymagań w sprawie etykiet i charakterystyk technicznych, które wynoszą od 74,7 do 82,9 %. Kotły posiadają elektroniczny sterownik sterujący ilością podawanego paliwa i podmuchem powietrza pierwotnego i wtórnego. Nadrzędnym zadaniem automatyki oprócz wygodnej eksploatacji (bezingerencyjnej), jest prowadzenie procesu spalania w optymalnych warunkach, celem uzyskania wysokiej sprawności energetycznej oraz minimalnej emisji zanieczyszczeń (pozostałości z procesu spalania paliwa) do atmosfery.

29 Program nie wskazuje konkretnego producenta urządzenia, pozostawiając ostateczny dobór użytkownikowi. Podstawowym wymogiem stawianym przez Program jest posiadanie przez urządzenie świadectwa badań energetycznych i szczególnie w przypadku tych kotłów, świadectwo badań emisyjnych spełniających wymogi ekologii Kotły na paliwa stałe - biomasa W środowiskach wiejskich, silnie związanych z działalnością rolniczą można stosować źródła ciepła wykorzystujące odnawialne paliwa w postaci biomasy: słoma zbóż, zrębki drewniane, drewno opałowe. Ponieważ mowa w Programie o domkach jednorodzinnych to ich budowa limituje stosowane moce cieplne do wielkości rzędu maksymalnie 35 kw. (najczęściej 25 kw). Paliwo - słoma zbóż Brak w chwili obecnej rozwiązań technicznych pozwalających na prowadzenie ciągłego procesu spalania słomy w kotłach o tak małej mocy cieplnej. Istniejące i możliwe do zastosowania rozwiązanie to kotły z jednorazowym wsadem paliwa. Instalacja w tym rozwiązaniu wymaga zabudowy jednego lub więcej dużego zasobnika energii cieplnej, którego zadaniem jest zrównoważenie możliwości odbioru energii cieplnej do stałego poziomu. Mamy do czynienia z dwoma obiegami cieplnymi: jeden wiążący kocioł i zasobnik ciepła; oraz drugi pośredni wiążący zasobnik ciepła z instalacją wewnętrzną domu. W tym przypadku trudno wprowadzić odpowiednią automatykę sterowania procesem spalania jak również automatykę systemu grzewczego. Dodatkowym warunkiem jest odizolowanie źródła od substancji mieszkalnej z uwagi na infrastrukturę paliwową i przepisy p-poż.. Paliwo - zrębki drewniane Istniejące rozwiązanie wykorzystujące ciągły proces spalania paliwa wymagają dodatkowej instalacji podawania paliwa, najczęściej podajniki ślimakowe oraz odpowiednio zabudowanych zasobników na paliwo. Wielkość tych zasobników w porównaniu z paliwem węglowym jest większa, co wymaga dodatkowych powierzchni przeznaczonych na ten cel. Istotną sprawą są również parametry paliwa a szczególnie jego wilgotność. W tym przypadku również wskazana jest odrębna zabudowa niezwiązana z domem mieszkalnym. Paliwo - pelety W ostatnich latach pojawiły się kotły pelety. Są to rozwiązania wykorzystujące ciągły proces spalania paliwa, wymagające dodatkowej instalacji podawania paliwa, najczęściej podajniki ślimakowe oraz odpowiednio zabudowanych zasobników na paliwo. Wielkość tych zasobników w porównaniu z paliwem węglowym jest zwykle większa (względy eksploatacyjne), co wymaga znacznej powierzchni na ten cel. Istotnymi cechami peletów są: dobre parametry paliwa, wysoka kaloryczność oraz możliwość stworzenia układu w automatyce niemal bezobsługowego. Obserwuje się niezwykle duży przyrost udziału tego paliwa na rynkach UE (głównie kraje Skandynawii oraz Niemcy). Paliwo - drewno opałowe Istniejące rozwiązania to głównie kotły komorowe o jednorazowym wsadzie. Istnieje możliwość zastosowania tego rozwiązania w Programie. Mankamentem dla Programu jest znacznie mniejsza podaż

30 kotłów na drewno opałowe oraz brak jednoznacznej gwarancji ekologicznej. Kotły te umożliwiają bowiem spalanie innego paliwa (odpady) bez gwarancji niskiej emisyjności procesu spalania. Paliwo wyznaczone w tych kotłach jako podstawowe tj.: drewno opałowe kawałkowe jest paliwem jak najbardziej ekologicznym. Paliwo mieszanki węgla ze zrębkami drewnianymi Istniejące rozwiązanie wykorzystujące ciągły proces spalania paliwa wymagają dodatkowej instalacji podawania paliwa, najczęściej podajniki ślimakowe, oraz odpowiednio zabudowanych zasobników na paliwo. Wielkość tych zasobników w porównaniu z paliwem węglowym jest większa, co wymaga dodatkowych powierzchni przeznaczonych na ten cel. Istotną sprawą są również parametry paliwa. Niniejszy Program obniżenia niskiej emisji nie wyklucza przedstawionych wyżej rozwiązań. Należy jednak każdorazowo uwzględnić przy wyborze (funkcja Operatora Programu) uwarunkowania dodatkowe, jakimi się te rozwiązania techniczne charakteryzują. 7.4 Opcje Programowe Zastosowana przez Program inżynieria finansowa jest jednolita dla każdego zastosowanego rodzaju źródła energii cieplnej i obliczona dla najefektywniejszego rozwiązania pod względem ekonomicznym. Uwzględnia największe, możliwe do uzyskania dofinansowanie oraz opiera się o podstawowe źródło finansowania, jakim jest WFOŚiGW w Katowicach. W celu przeprowadzenia optymalizacji możliwych działań programowych wykonano porównanie różnych wariantów inwestycji Wykonanie prac termomodernizacyjnych W celu zmniejszenia zapotrzebowania na energię cieplną obiektu mieszkalnego, wskazane jest dokonanie ocieplenia ścian i stropów z łącznym rozważeniem możliwości wymiany stolarki otworowej. Doświadczenia z audytów energetycznych obiektów mieszkalnych wskazują na możliwość obniżenia zapotrzebowania na energię cieplną o około 35,6% (10 cm styropianu) Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Dodatkowy efekt obniżający emisję zanieczyszczeń może dać zastosowanie kolektorów słonecznych stosowanych w instalacjach ciepłej wody użytkowej. Dostępne na rynku polskim kolektory słoneczne przy warunkach nasłonecznienia w warunkach gminy Racibórz zapewniają wystarczającą ilość energii cieplnej potrzebnej do ogrzania wody praktycznie od miesiąca marca do października. Dodatkowy efekt obniżający emisję zanieczyszczeń, może dać zastosowanie pomp cieplnych. Istniejące w Polsce rozwiązania oparte na pompach ciepła stosowane są dla obiektów o skali kilku bloków mieszkalnych. Rozwój nowoczesnych technologii w ostatnim czasie sprawił, że powszechnie dostępne stały się urządzenia przeznaczone dla obiektów indywidualnych domki jednorodzinne. Pompy cieplne są źródłem energii nisko temperaturowej, stąd przy odpowiedniej technologii rozprowadzającej energię po budynku (ogrzewanie podłogowe), możliwym jest zastosowanie pomp do całorocznego ogrzewania. W przypadku dokonywania modernizacji źródła energii cieplnej przy tradycyjnym rozprowadzeniu jej po budynku pompy ciepła mogą stanowić jedynie uzupełniające źródło ciepła. Dla lokalnych warunków klimatycznych pompy ciepła wymagać będą przy temperaturach ujemnych zbliżonych do normatywów obliczeniowych (-20 C; w zasadzie poniżej temperatury mniejszej niż 5 C) wspomagania dodatkowym wysokotemperaturowym źródłem ciepła.

31 7.4.3 Optymalizacja rodzaju źródła energii cieplnej W trakcie opracowywania Programu sprawdzono kształtowanie się kosztów paliwowych w zależności od rodzaju nośnika energii pierwotnej. Warunki brzegowe dla każdego z rodzajów paliwa są identyczne: - uśrednione zapotrzebowanie na moc cieplną obiektu, - czas pracy źródła ciepła w sezonie. Pozostałe dane do tabeli określają parametry techniczne źródła lub paliwa jak: - sprawność energetyczna, którą przyjęto na poziomach podawanych przez producentów urządzeń o standardach europejskich, - wartość opałowa paliwa, którą podano na podstawie danych podawanych przez dostawców, - ceny jednostkowe, które podane są na podstawie informacji dostawców o spodziewanym poziomie cen w II połowie roku Analiza wariantowa Na podstawie założeń wstępnie ocenionych, jako optymalne w każdym ze swoich wariantów dla celów niniejszego Programu, dokonano oceny eksploatacyjnej oraz emisyjnej możliwych do zastosowania rozwiązań paliwowych oraz termomodernizacyjnych. Analizie poddano następujące warianty technologiczne: - tablica nr 7.1 Parametry eksploatacyjne i emisyjne - stan istniejący kocioł węglowy, - tablica nr 7.2 Parametry eksploatacyjne i emisyjne - stan istniejący kocioł gazowy, - tablica nr 7.3 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia węglowa + termomodernizacja, - tablica nr 7.4 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia węglowa + kolektor słoneczny, - tablica nr 7.5 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia gazowa + kolektor słoneczny - tablica nr 7.6 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy tradycyjny, - tablica nr 7.7 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy kondensacyjny, - tablica nr 7.8 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy kondensacyjny + kolektor słoneczny, - tablica nr 7.9 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł olejowy, - tablica nr 7.10 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł olejowy + kolektor słoneczny, - tablica nr 7.11 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł na pelety (biomasa), - tablica nr 7.12 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa), - tablica nr 7.13 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa) + kolektor słoneczny, - tablica nr 7.14 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa) + kolektor słoneczny + termomodernizacja, - tablica nr 7.15 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy,

32 - tablica nr 7.16 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy + kolektor słoneczny, - tablica nr 7.17 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy + termomodernizacja, - tablica nr 7.18 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na pompę ciepła, Przyjęte warianty nie wyczerpują oczywiście wszystkich możliwości w zakresie doborów urządzeń, ale pozwalają rzetelnie ocenić najistotniejsze parametry eksploatacyjne oraz emisyjne, zawierają bowiem istotne informacje z punktu widzenia ekonomiki eksploatacyjnej oraz ekologii. W wariantach związanych z termomodernizacją założono jedynie ocieplenie ścian zewnętrznych i dachu budynku warstwą styropianu o grubości 10 cm.

33 Tabela 7.8 Parametry eksploatacyjne i emisyjne - stan istniejący kocioł węglowy Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł węglowy komorowy 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo węgiel różny asortyment, muły 4 sprawność energetyczna źródła podst. 63% 5 parametry paliwa MJ/kg 24 6 zużycie paliwa kg/rok 8582 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 7707 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 0 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok dwutlenek siarki kg/rok tlenek azotu kg/rok 31,9 4 pył kg/rok 33,0 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 64,9 6 B(a)P kg/rok 0,003 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 0

34 Tabela 7.9 Parametry eksploatacyjne i emisyjne - stan istniejący kocioł gazowy Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł gazowy istniejący 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo gaz ziemny GZ50 4 sprawność energetyczna źródła podst. 85% 5 parametry paliwa MJ/m zużycie paliwa m 3 /rok 4362 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 0 4 Robocizna własna zł 40 5 energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 9584 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 0 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 16 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 8397 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 6,11 2 dwutlenek siarki kg/rok 0,15 3 tlenek azotu kg/rok 9,16 4 pył kg/rok 0,08 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 0,31 6 B(a)P kg/rok 0,0000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 0

35 Tabela 7.10 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia węglowa + termomodernizacja Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła stary kocioł + termomodernizacja 2 moc kotła - optymalna kw 20 3 stosowane paliwo węgiel różny asortyment, muły 4 sprawność energetyczna źródła podst. 63% 5 parametry paliwa MJ/kg 24,0 6 zużycie paliwa kg/rok 5535 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 5634 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 2073 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok dwutlenek siarki kg/rok 86 3 tlenek azotu kg/rok 20,6 4 pył kg/rok 21,3 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 41,8 6 B(a)P kg/rok 0,002 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 6949

36 Tabela 7.11 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia węglowa + kolektor słoneczny Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł węglowy istniejący + kolektor 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo węgiel kamienny 4 sprawność energetyczna źródła podst. 63% 5 parametry paliwa MJ/kg 24,0 6 zużycie paliwa kg/rok 8144 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł 0 3 koszt wywozu odpadów zł Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 6741 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 966 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 918,6 2 dwutlenek siarki kg/rok 127,0 3 tlenek azotu kg/rok 30,29 4 pył kg/rok 31,27 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 61,57 6 B(a)P kg/rok 0,003 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 63,0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 1000,8

37 Tabela 7.12 Parametry eksploatacyjne i emisyjne istniejąca kotłownia gazowa + kolektor słoneczny Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł gazowy istniejący + kolektor 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo GZ-50 4 sprawność energetyczna źródła podst. 85% 5 parametry paliwa MJ/m3 35,0 6 zużycie paliwa m3/rok 4139 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł 0 3 koszt wywozu odpadów zł 0 4 Robocizna własna zł 40 5 energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 8553 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 1031 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 15 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 7967 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1,00 tlenek węgla kg/rok 5,79 2,00 dwutlenek siarki kg/rok 0,14 3 tlenek azotu kg/rok 8,69 4 pył kg/rok 0,07 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 0,29 6 B(a)P kg/rok 0,00000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 1,0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 429,3

38 Tabela 7.13 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy tradycyjny Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła Kocioł gazowy tradycyjny 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo GZ50 4 sprawność energetyczna źródła podst. 93% 5 parametry paliwa MJ/m 3 35,0 6 zużycie paliwa m 3 /rok 3987 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 0 4 Robocizna własna zł 40 5 energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 8834 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 14 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 7674 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 5,6 2 dwutlenek siarki kg/rok 0,1 3 tlenek azotu kg/rok 8,4 4 pył kg/rok 0,1 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 0,28 6 B(a)P kg/rok 0,000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 1218,0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 11893,8

39 Tabela 7.14 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy kondensacyjny Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł gazowy - kondensacyjny 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo GZ50 4 sprawność energetyczna źródła podst. 105% 5 parametry paliwa MJ/m 3 35,0 6 zużycie paliwa m 3 /rok 3531 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 0 4 Robocizna własna zł 40 5 energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 7923 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł -216 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 13 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 6797 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 4,9 2 dwutlenek siarki kg/rok 0,1 3 tlenek azotu kg/rok 7,4 4 pył kg/rok 0,1 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 0,25 6 B(a)P kg/rok 0,000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 1219,0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 12771,0

40 Tabela 7.15 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł gazowy kondensacyjny + kolektor słoneczny Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł gazowy - kondensacyjny + solar 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo GZ50 4 sprawność energetyczna źródła podst. 105% 5 parametry paliwa MJ/m 3 35,0 6 zużycie paliwa m 3 /rok 3350 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł 0 3 koszt wywozu odpadów zł 0 4 Robocizna własna zł 40 5 energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 6894 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 813 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 24 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 6450 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 4,7 2 dwutlenek siarki kg/rok 7,0 3 tlenek azotu kg/rok 11,7 4 pył kg/rok 0,1 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 0,23 6 B(a)P kg/rok 0,000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 1208,0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 13118,0

41 Tabela 7.16 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł olejowy Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł olejowy 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo olej opałowy lekki 4 sprawność energetyczna źródła podst. 93% 5 parametry paliwa MJ/kg 35,4 6 zużycie paliwa kg/rok 3942 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 0 4 Robocizna własna zł 40 5 energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 26 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 0,8 2 dwutlenek siarki kg/rok 10,5 3 tlenek azotu kg/rok 13,3 4 pył kg/rok 0,4 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 0,70 6 B(a)P kg/rok 0,000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 8964

42 Tabela 7.17 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł olejowy + kolektor słoneczny Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł olejowy + kolektor 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo olej opałowy lekki 4 sprawność energetyczna źródła podst. 93% 5 parametry paliwa MJ/kg 35,4 6 zużycie paliwa kg/rok 3740 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł 0 3 koszt wywozu odpadów zł 0 4 Robocizna własna zł 40 5 energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 24 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 0,8 2 dwutlenek siarki kg/rok 9,9 3 tlenek azotu kg/rok 12,6 4 pył kg/rok 0,4 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 0,66 6 B(a)P kg/rok 0,000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 9506

43 Tabela 7.18 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł na pelety (biomasa) Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł na pellets 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo pellets 4 sprawność energetyczna źródła podst. 87% 5 parametry paliwa MJ/kg 17,0 6 zużycie paliwa kg/rok 8774 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 11 4 Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 6750 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 957 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 55 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 0 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 29,5 2 dwutlenek siarki kg/rok 3,5 3 tlenek azotu kg/rok 16,5 4 pył kg/rok 3,7 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 1,51 6 B(a)P kg/rok 0,001 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 19568

44 Tabela 7.19 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa) Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł na zgazowanie drewna 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo drewno opałowe 4 sprawność energetyczna źródła podst. 91% 5 parametry paliwa MJ/kg 17,0 6 zużycie paliwa kg/rok 8388 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 63 4 Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 3865 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 3842 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 0 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 342,2 2 dwutlenek siarki kg/rok 1,6 3 tlenek azotu kg/rok 12,1 4 pył kg/rok 5,0 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 9,13 6 B(a)P kg/rok 0,001 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 19568

45 Tabela 7.20 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa) + kolektor słoneczny Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł na zgazow anie drew na + kolektor słoneczny 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo drewno opałowe 4 sprawność energetyczna źródła podst. 91% 5 parametry paliwa MJ/kg 17,0 6 zużycie paliwa kg/rok 7959 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł 0 3 koszt wywozu odpadów zł 60 4 Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 3091 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 4616 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 57 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 0 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 27,1 2 dwutlenek siarki kg/rok 3,8 3 tlenek azotu kg/rok 23,7 4 pył kg/rok 0,7 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 2,03 6 B(a)P kg/rok 0,000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 19568

46 Tabela 7.21 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł zgazujący na drewno opałowe (biomasa) + kolektor słoneczny + termomodernizacja Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł na zgazow anie drew na + kolektor słoneczny + termomodernizacja 2 moc kotła - optymalna kw 20 3 stosowane paliwo drewno opałowe 4 sprawność energetyczna źródła podst. 91% 5 parametry paliwa MJ/kg 17,0 6 zużycie paliwa kg/rok 5409 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł 0 3 koszt wywozu odpadów zł 41 4 Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 2191 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 5516 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 39 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 0 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 18,4 2 dwutlenek siarki kg/rok 2,6 3 tlenek azotu kg/rok 16,1 4 pył kg/rok 0,5 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 1,38 6 B(a)P kg/rok 0,000 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 19568

47 Tabela 7.22 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł węglowy retortowy 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo węgiel groszek 4 sprawność energetyczna źródła podst. 85% 5 parametry paliwa MJ/kg 26,0 6 zużycie paliwa kg/rok 5872 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 88 4 Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 5149 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 2558 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 62,8 2 dwutlenek siarki kg/rok 17,0 3 tlenek azotu kg/rok 20,9 4 pył kg/rok 7,5 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 2,58 6 B(a)P kg/rok 0,001 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 1121,0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 5065,0

48 Tabela 7.23 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy + kolektor słoneczny Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł węglowy retortowy + kolektor słon. 2 moc kotła - optymalna kw 24 3 stosowane paliwo węgiel groszek 4 sprawność energetyczna źródła podst. 85% 5 parametry paliwa MJ/kg 26,0 6 zużycie paliwa kg/rok 5571 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł 0 3 koszt wywozu odpadów zł 84 4 Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 4528 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 3179 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 59,6 2 dwutlenek siarki kg/rok 16,2 3 tlenek azotu kg/rok 19,8 4 pył kg/rok 7,16 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 2,45 6 B(a)P kg/rok 0,001 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 1127,0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 5806,0

49 Tabela 7.24 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na kocioł węglowy retortowy + termomodernizacja Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła kocioł węglowy retortowy + termomodernizacja 2 moc kotła - optymalna kw 20 3 stosowane paliwo węgiel groszek 4 sprawność energetyczna źródła podst. 85% 5 parametry paliwa MJ/kg 26,0 6 zużycie paliwa kg/rok 3787 B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 57 4 Robocizna własna zł energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 3988 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 3719 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 71 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 9353 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 40,5 2 dwutlenek siarki kg/rok 11,0 3 tlenek azotu kg/rok 13,5 4 pył kg/rok 4,9 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 1,66 6 B(a)P kg/rok 0,001 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 10215

50 Tabela 7.25 Parametry eksploatacyjne i emisyjne modernizacja kotłowni z kotła węglowego na pompę ciepła Lp oznaczenie parametru jedn istniejący komfort cieplny A charakterystyka źródła ciepła 1 rodzaj źródła pompa ciepła 2 moc kotła - optymalna kw 25 3 stosowane paliwo en. elektryczna 4 efektywność energetyczna źródła podst. 4,2 5 parametry paliwa - 6 zużycie energii kwh/rok B charakterystyka kosztów eksploatacji 1 koszt paliwowy zł koszt energii elektrycznej dla potrzeb grzewczych zł koszt wywozu odpadów zł 0 4 Robocizna własna zł 20 5 energia elektryczna do potrzeb ogólnych zł łaczny koszt eksploatacji zł 3983 C Efekt ekonomiczny 1 Oszczędność kosztów eksploatacji zł 3724 D Charakterystyka emisyjna źródła 1 łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok 0 2 emisja dwutlenku węgla kg/rok 0 E Emisja gazowo pyłowa w tym: 1 tlenek węgla kg/rok 0,0 2 dwutlenek siarki kg/rok 0,0 3 tlenek azotu kg/rok 0,0 4 pył kg/rok 0,0 5 zanieczyszczenia organiczne kg/rok 0,0 6 B(a)P kg/rok 0,0 F Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego 1 emisja zanieczyszczeń (pyłowo gazowa) kg/rok emisja dwutlenku węgla kg/rok 19568

51 7.4.5 Zestawienie graficzne danych z tablic optymalizacji Przed wnioskami wynikającymi z analizy tablic, przedstawiono poniżej w formie rysunków najistotniejsze parametry oceny: 12,00 10,00 koszt ekspl koszt paliwowy 8,00 tys. PLN 6,00 4,00 2,00 0,00 Rysunek Graficzne porównanie kosztów eksploatacyjnych dla istniejącego komfortu cieplnego kg/rok Rysunek Emisja zanieczyszczeń pyłowo gazowych dla istniejącego komfortu cieplnego kg/rok st istn. węgiel st istn. gaz k. istniejący + termo st ist. węgl. st. ist. gaz + solar + solar k. gaz ziemny k. gaz ziemny kond k gaz ziemny kond + solar kocioł k olejowy + k pellets olejowy solar k. na drewno k. na drewno + solar k. na drewno + solar + termomod. k węgl retort k węg retort + solar k retort. + termo pompa ciepła Rysunek Emisja gazów cieplarnianych (różne źródła)

52 PLN Rysunek Oszczędność eksploatacji dla istniejącego komfortu cieplnego [PLN] ekologiczny x 100 kg/a cieplarniany Mg/a 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Rysunek Ekologiczny efekt modernizacji (różne źródła) Wnioski - Wszystkie rozwiązania z ekologicznego punktu widzenia, są dopuszczalne oraz gwarantują wyraźny efekt obniżenia emisji zanieczyszczeń. Uwzględniając warunek optymalizacji rozwiązań inwestycyjnych paliwo gazowe (lub pelety) powoduje uzyskanie maksymalnego efektu obniżenia emisji zarówno dla gazów cieplarnianych jak i zanieczyszczeń pyłowo gazowych, - Źródła energii oparte na paliwach kopalnych w połączeniu ze źródłami energii odnawialnej, wyraźnie poprawiają efekt ekologiczny modernizacji, (choć z technicznego punktu widzenia może budzić pewne wątpliwości), - Dodatni efekt ekonomiczny wykazuje paliwo węglowe indywidualnie i w połączeniu z energią odnawialną. Generalnie stwierdzić można, iż źródła oparte na paliwie gazowym dają optymalny efekt ekologiczny, a kotły węglowe (retortowe), dominować będą z przyczyn ekonomicznych - nie sposób nie uwzględniać w Programie poziomu zamożności mieszkańców gminy. Oczywiście na potrzeby Programu należy promować także pozostałe przedstawione rozwiązania, jeżeli taka będzie wola właścicieli posesji. W analizie finansowej i ekologicznej przyjęto zakres inwestycji wynikający z możliwości finansowych gminy, bazujący również na doświadczeniu z poprzednich etapów. Założono realizację 270 inwestycji w tym 120 kotłowni węglowych retortowych i 150 kolektorów słonecznych. Dla tych inwestycji określono nakłady inwestycyjne oraz efekty ekologiczne. Założenie to pozwoliło na określenie minimalnego efektu

53 ekologicznego i nie oznacza, że w programie nie można zastosować innych źródeł. Ze względu na brak możliwości oceny rzeczywistych efektów Programu (znane będą po jego zakończeniu) szacowane wartości wynikają z założenia maksymalnej ilości inwestycji oraz realizacji zadań dających minimalny efekt ekologiczny. W ramach programu można zabudować również inne źródła ciepła (gaz, drewno opałowe, energia elektryczna, olej opałowy, pelety i inne). Każdorazowe zastosowanie wymienionych wcześniej paliw wpłynie na wzrost efektów ekologicznych w stosunku do wyznaczonych w Programie. W przypadku systemów solarnych minimalny efekt ekologiczny wynika z jego zabudowy w obiekcie, w którym pracuje nowoczesne źródło gazowe. Nie oznacza to jednak, że tylko inwestorzy posiadający kotły gazowe mogą zabudować system solarny. Każdorazowe zabudowanie kolektora u inwestora z nowoczesną kotłownią węglową powiększy efekt ekologiczny przedstawiony w Programie. W Programie zarówno kotłownie jak i systemy solarne przedstawiono jako oddzielne inwestycje. Daje to możliwość realizacji niezależnych aby nie blokować dostępu do kolektorów słonecznych inwestorom, którzy już mają nowoczesną kotłownie. Przewidywany poziom dofinansowania to 60% czyli dla kotłów retortowych to 7000 zł. Pomimo, że pozostałe źródła są droższe nie przewiduje się dofinansowania wyższego niż ta kwota. Systemy solarne z uwagi na stosunkowo niewielki efekt ekologiczny dofinansowane będą w 40%. Inwestycje te traktowane będą bardziej jako promocja odnawianych źródeł energii przez gminę. Ze względu na duży koszt inwestycyjny gmina nie przewiduje realizacji termomodernizacji budynków. 7.5 Finansowanie z oszczędności kosztów eksploatacyjnych Dane przedstawione na rysunku nr 7.6 wskazują potencjalną możliwość sfinansowania nakładów modernizacyjnych z potencjalnie uzyskiwanych oszczędności na kosztach eksploatacji. Akumulacja w przedstawionych w poprzednim rozdziale przypadkach, jest dodatnia pod warunkiem przyjęcia porównywalnych parametrów dla stanu sprzed i po modernizacji. Zachodzi więc możliwość finansowania modernizacji z oszczędności eksploatacyjnych.

54 Oszczędność kosztów, zł Czas eksploatacji, lata k. istniejący węgiel + solar k. istniejący gaz + solar k. gazowy k. gazowy kond k. gazowy kond. + solar k. olejowy k. olejowy + solar k. na pelety k. na drewno opałowe k. na drewno opałowe + solar k. na drewno + solar+ termo k. węglowy retortowy k. węglowy retortowy + solar k. węglowy retortowy + termo pompa ciepła Rysunek Akumulacja oszczędności (różne źródła) 7.6 Systemy solarne Potencjał teoretyczny a rzeczywistość Wykorzystanie energii słonecznej w Polsce nie jest czymś nowym. Od dłuższego czasu dostępne są na rynku urządzenia, które są w stanie wykorzystać darmową energię słoneczną zarówno do celów przygotowywania ciepłej wody jak również do wspomagania centralnego ogrzewania. Wiele osób zadaje sobie pytanie, jakie są możliwości wykorzystania energii słonecznej w klimacie polskim. Często można spotkać się z opinią, że "w Polsce nie ma słońca." Jest to oczywistym przekłamaniem, ponieważ Polska posiada dość dobre warunki do wykorzystywania energii słonecznej w naszej części Europy. Natężenie promieniowania słonecznego jest oczywiście różne w poszczególnych regionach kraju i waha się ono od 900 kwh/m2 do 1200 kwh/m2, co widać na mapce opracowanej na podstawie danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

55 Rysunek Natężenie promieniowania słonecznego - potencjał teoretyczny W praktyce jednak różnice w natężeniu promieniowania słonecznego w poszczególnych częściach Polski są tak niewielkie, że nie ma znaczenia, w której części naszego kraju kolektory słoneczne będą zamontowane. Wszędzie będą działać podobnie a efekty ich działania będą na pewno widoczne Rodzaje kolektorów słonecznych Analizując możliwość wykorzystania systemów solarnych należy zwrócić uwagę na rodzaje dostępnych urządzeń. W zależności od producenta wykorzystuje się różne rozwiązania wpływające na funkcjonalność układu. Jednak podstawowe rozgraniczenie, ściśle związane z wydajnością urządzenia wydaje się być następujące: 1. Kolektor płaski 2. Kolektor próżniowy Kolektor płaski powszechnie stosowany w krajach śródziemnomorskich jest połączeniem sprawności urządzenia i niskich nakładów inwestycyjnych. Jego budowę przedstawia poniższy rysunek.

56 Rysunek Budowa i wygląd kolektor płaski Urządzenie to jest powszechnie stosowane również w Polsce ze względu na koszt inwestycyjny, lecz jego główną wadą jest krótki okres wykorzystania promieniowania słonecznego. Jego wydajna praca wymaga bezpośredniego promieniowania słonecznego na powierzchnię absorbera. Można to zaobserwować w dni pochmurne, gdzie jego wydajność wyraźnie spada. Przy prawidłowo dobranym systemie solarnym (wielkość zasobnika oraz powierzchnia absorbera) są to spadki, które nie przeszkadzają w codziennej eksploatacji urządzenia. Druga grupa kolektorów słonecznych to kolektory próżniowe. Są to urządzenia wykorzystujące efekt próżni do odizolowania absorbera od otoczenia. Jego budowę oraz przykładowy wygląd przedstawia poniższy rysunek. Dzięki swym właściwościom system oparty na tego typu urządzeniach działa bardziej dynamicznie i osiąga wyższe temperatury pracy. Pozwala to na uzyskania zadanych temperatur w stosunkowo krótkim czasie. Dotychczasowe sygnały z rynku mówią o niskiej trwałości szkła wykorzystywanego, co może być wadą tych urządzeń, lecz z pewnością ma to związek z jakością wykonania. Wadą jest również wysoka cena, lecz ze względu na wzrost wydajności wydaje się że jest ona uzasadniona. Jego niewątpliwą zaletą jest wykorzystywanie również tzw. promieniowania rozproszonego (jasność) co powoduje że system zaczyna skuteczną pracę już od wczesnych godzin rannych. Rysunek Budowa i wygląd kolektor próżniowy

57 7.6.3 Rzeczywista możliwość wykorzystania promieniowania słonecznego System solarny wykorzystuje energię promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi zamieniając go na ciepło. Wydaje się więc że można go wykorzystać do wszystkiego, co jest nieprawdą. Istotna cechą tak produkowanego ciepła jest niestabilność zarówno w skali roku, miesiąca, doby ale i również godziny. System nie potrafi reagować na zmiany natężenia promieniowania słonecznego więc produkuje tyle ciepła ile jest w stanie w danej chwili. Dlatego nieodzownym zabiegiem jest akumulacja ciepła oraz dobór powierzchni w taki sposób, aby można go było w każdej chwili zmagazynować. Poniższy rysunek przedstawia optymalny stopień pokrycia zapotrzebowania na ciepłą wodę użytkowa. Widać na nim ważną prawidłowość: duże wykorzystanie w okresie letnim oraz słabe w zimowym. Świadczy to o tym, że niewiele energii słonecznej da się technicznie wykorzystać w okresie zimowym, co raczej wyklucza tego typu źródła do ogrzewania. Są wprawdzie systemy wspomagające instalacje C.O. lecz są to rozwiązania inwestycyjnie drogie, a efekt, który przynoszą niewielki. Inaczej to wygląda w przypadku ciepłej wody użytkowej czy basenów. Rysunek Praktyczne wykorzystanie kolektora słonecznego Z uwagi na stałe zapotrzebowanie na ciepłą wodę oraz ciepło do ogrzewania basenów energia z systemów solarnych jest powszechnie wykorzystywana. Efekty ekonomiczne i ekologiczne zależą od zapotrzebowania na ciepłą wodę oraz od sposobu jej przygotowywania. Im wyższe zapotrzebowanie i droższy sposób przygotowywania c.w.u. tym bardziej opłacalna inwestycja, i tym wyższy efekt ekologiczny. Pamiętać należy, że optymalnie dobrany system solarny jest w stanie zapewnić pokrycie ok. 70% rocznego zapotrzebowania na ciepłą wodę użytkową. Pozostałe 30% zapotrzebowania należy pokryć w sposób klasyczny, wykorzystując do tego celu kocioł C.O. lub grzałkę elektryczną Wykorzystanie systemów solarnych w szkołach Na terenie miasta Racibórz znajduje się 31 gminnych obiektów oświatowych (szkół podstawowych, przedszkoli zespołów szkolno-przedszkolnych i gimnazjów). Łącznie w obiektach oświatowych uczy się około 4434 ucznów. Biorąc pod uwagę normatywne zużycie ciepłej wody w tych obiektach (z natryskami) w wysokości 50 l/osobę (Poradnik Recknagel a) okazuje się że łączna ilość przygotowywanej ciepłej wody

58 dla 31 obiektów oświatowych może wynosić nawet l rocznie. Globalne wykorzystanie kolektorów słonecznych w tym sektorze może dać spore oszczędności i przyczynić się do znacznej redukcji emisji zanieczyszczeń. Aby efektywnie wykorzystać system solarny w budynkach oświatowych należy zwrócić uwagę na następujące kwestie: Zużycie ciepłej wody Sposób wykorzystania ciepłej wody Ograniczenia w dostępie do ciepłej wody Sposób przygotowywania ciepłej wody Aby inwestycja w system solarny w np. szkole miała sens należy zoptymalizować system zgodnie z powyższymi uwagami. W celu przeprowadzenia analizy możliwości wykorzystania kolektorów słonecznych w budynkach oświatowych gminy Racibórz przeprowadzono telefoniczną ankietyzację w celu uzyskania informacji na temat ww. kwestii. W rozmowach z ich przedstawicielami uzyskano szereg informacji na temat: 1. Ilości osób użytkujących obiekt. 2. Źródła ciepłej wody użytkowej. 3. Ograniczenia w dostępie do ciepłej wody. 4. Pojemności zasobników c.w.u. 5. Okresu użytkowania obiektu 6. Wykorzystania obiektów sportowych do innych celów niż edukacyjne. Na podstawie tych informacji przyjęto następujące założenia do analizy: Zapotrzebowanie na c.w.u. normatywne, wynikające z ilości osób użytkujących obiekt. Brak ograniczeń w dostępie do ciepłej wody (z małymi wyjątkami) Okres eksploatacji obiektu szkolnego to 11 miesięcy Sposób przygotowywania ciepłej wody - zróżnicowany. Ze względu na to, iż każdy obiekt jest inny i wymaga szczegółowych analiz dotyczących zapotrzebowania na c.w.u. nie możliwe jest w sposób szacunkowy określenie efektów. Wprowadzono więc graficzne porównanie uzysku energii z kolektora słonecznego przy założeniu różnego zapotrzebowania na c.w.u. Pozwala to na określenie efektów energetycznych bez konieczności uzależniania ich od rodzaju źródła ciepła.

59 Uzysk energii, GJ/rok 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 Szkoły Przedszkola 0, Ilość uczniów Rysunek Efekt energetyczny zastosowania kolektora słonecznego w szkole lub w przedszkolu. Na podstawnie powyższego diagramu można oszacować ilość ciepła rzeczywistą ilość ciepła jaką uda się uzyskać wykorzystując system solarny. Jest to ilość, która zastąpi ciepło produkowane w klasyczny sposób. Inaczej mówiąc jest to efekt energetyczny uzyskany dzięki pracy kolektora. Efekt ten można w prosty sposób zamienić na efekt ekologiczny korzystając z poniższej tabeli. Określają one emisję zanieczyszczeń przy wytworzeniu 1 GJ energii w różnego typu źródłach ciepła. Mnożąc Ilość ciepła uzyskanego w GJ razy wartości przedstawione w tabeli uzyskujemy emisję poszczególnych składników wyrażoną w formie ilościowego efektu ekologicznego. Tabela 7.26 Emisja zanieczyszczeń z produkcji 1 GJ energii w różnych kotłach Rodzaj zanieczyszczenia Spalanie spalanie gazu węgla w kotle ziemnego komorowym Spalanie oleju opałowego spalanie drewna spalanie węgla w kotle retortowym Spalanie peletu g/gj g/gj g/gj g/gj g/gj g/gj tlenek węgla ,4 197,8 dwutlenek siarki ,5 23,3 tlenek azotu ,9 110,3 pył 160 0, ,4 24,7 zan organiczne ,9 10,1 B(a)P 0, ,0036 0,0061 0,0036 Dwutlenek węgla Źródło danych 1) 1) 1) 1) 2) 2) 1. Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza., Ministerstwo Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa Załącznik nr 1.

60 Tabela 7.27 Emisja zanieczyszczeń z produkcji energii w różnych kotłach odniesiona do zużycia paliwa Rodzaj zanieczyszczenia Spalanie węgla w kotle komorowym spalanie gazu ziemnego Spalanie oleju opałowego spalanie drewna spalanie węgla w kotle retortowym Spalanie peletu kg/mg g/m 3 g/kg g/kg kg/mg g/kg tlenek węgla 112,8 1,4000 0, ,8 9,8736 3,3626 dwutlenek siarki 15,6 0,035 2,655 0,187 2,676 0,3961 tlenek azotu 3,72 2,1 3,363 1,445 3,2856 1,8751 pył 3,84 0,0175 0,1062 0,595 1,1856 0,4199 zan organiczne 7,56 0,07 0,177 1,088 0,4056 0,1717 B(a)P 0, , , , Dwutlenek węgla , , Wartość opałowa GJ/Mg MJ/m3 MJ/kg MJ/kg GJ/Mg MJ/kg Źródło danych 1) 1) 1) 1) 2) 2) 1. Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza., Ministerstwo Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa Załącznik nr 1.

61 o emisja CO Mg/rok o emisja CO Mg/rok 8 PRZEWIDYWANE EFEKTY EKOLOGICZNE 8.1 Ocena ekologiczna programu Proces ankietyzacji zakładał dobrowolne i niezobowiązujące wypełnianie ankiet. Mieszkańcy mogli podawać informacje dotyczące swoich potrzeb nie deklarując jednocześnie, iż akurat taki proces inwestycyjny będą realizować. Trudno więc przewidzieć jaki będzie rzeczywisty przebieg realizacji programu pod kątem typów inwestycji. Udział w Programie wymaga przeprowadzenia przynajmniej najprostszej inwestycji, jaką jest wymiana istniejącego źródła ciepła i zastąpienie go kotłem retortowym. Rozwiązanie takie jest najtańsze pod względem eksploatacyjnym (przy założeniu że koszt inwestycyjny nie przekroczy kwoty zł). Do obliczeń efektu ekologicznego programu założono, że w 100% modernizowanych obiektów zabudowany zostanie kocioł węglowy retortowy. Ukazany w ten sposób efekt ekologiczny stanowi wartość minimalną osiągalną (ale pewną) dzięki realizacji Programu. Każde inne działanie modernizacyjne będzie oddziaływało na podwyższenie efektu ekologicznego. Rzetelna ocena efektu energetycznego jest możliwa jedynie wtedy, gdy można w sposób precyzyjny określić szczegółowy zakres prowadzonej inwestycji oraz sytuację zastaną (rodzaj i stan źródła ciepła i obiektu). Informacje te będą znane dopiero po wykonaniu przeglądu (dla wariantu podstawowego) lub audytu (dla wariantu kompleksowego). W związku z tym poniższa analiza pokazuje jedynie zarys spodziewanego efektu Emisja zanieczyszczeń przed modernizacją Emisję zanieczyszczeń przed modernizacją dla istniejącego kotła węglowego, przedstawia rysunek 6.9. Dla ilości obiektów indywidualnych istniejących (które należy zrealizować w pierwszej kolejności), zlokalizowanych na terenie gminy Racibórz (1316 szt przy założeniu że są to kotły węglowe), wielkość obecnej emisji wynosi około: o zanieczyszczenia pyłowo gazowe: 1 621,3 Mg/rok Emisja zanieczyszczeń w stanie istniejącym dla zakładanej ilości budynków w ilości 120 szt. przeznaczonych do modernizacji wynosi: o zanieczyszczenia pyłowo gazowe: 147,8 Mg/rok

62 o emisja CO Mg/rok o emisja CO Mg/rok o emisja CO 2 64,4 Mg/rok o emisja CO 2 672,4 Mg/rok Emisja zanieczyszczeń po modernizacji Proponowana modernizacja (przy założeniu, że stosowane będą źródła ciepła w postaci kotła węglowego z palnikiem retortowym), posiadające odpowiednie świadectwa emisyjne, spowoduje znaczne ograniczenie emisji dla każdej jednostki kotłowej. Wynika to z porównania wskaźników emisyjnych i zastosowania ich w odniesieniu do wielkości zużytego w sezonie paliwa. Dla zmodernizowanego systemu po założonym okresie realizacji łączna wielkość emisji dla zakładanej ilości modernizacji wynosić będzie: o zanieczyszczenia pyłowo gazowe: 13,3 Mg/rok Efekt ekologiczny Efekt ekologiczny zmniejszenia emisji zanieczyszczeń wynikający z wymiany starego kotła węglowego na nowy węglowy z paleniskiem retortowym w ilości 120 szt. wyniesie ok.: o zanieczyszczenia pyłowo gazowe: 134,5 Mg/rok Minimalny efekt ekologiczny zmniejszenia emisji zanieczyszczeń wynikający z zabudowy systemu solarnego w 150 budynkach wyposażonych w nowoczesne źródło C.O. zasilane gazem wyniesie ok.: o zanieczyszczenia pyłowo gazowe: 0,15 Mg/rok Efekt ekologiczny łączny wyniesie: o zanieczyszczenia pyłowo gazowe: 134,65 Mg/rok Globalny efekt ekologiczny uzależniony jest od wielkości popytu na dokonanie modernizacji. Im wyższy popyt, tym większy efekt ekologiczny. Efekt ekologiczny przedstawiony powyżej zakłada przeprowadzenie modernizacji 120 kotłowni, dla których zaproponowano zabudowę węglowego kotła retortowego oraz zabudowę 150 kolektorów słonecznych. Wielkości podane są wielkościami maksymalnymi. Wielkość jednostkowego efektu ekologicznego wynika z porównania wielkości emisji w stanie istniejącym (tabela 7.1) oraz po modernizacji (tabela 7.15). Wielkość emisji zanieczyszczeń w stanie po modernizacji wynika bezpośrednio z rzeczywistej emisji zastosowanych urządzeń, którą potwierdzają producenci. W przypadku systemów solarnych wielkość jednostkowego efektu ekologicznego wynika z porównania wielkości emisji w stanie istniejącym (tabela 7.2) oraz po modernizacji (tabela 7.5).

63 Emisja w kg/a przed modernizacją po modernizacji max wg IChPW B(a)P 0,35 0,11 0,80 zw org pył no so co Rysunek Struktura emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych przed i po realizacji Programu kotły węglowe Wartości oznaczone na wykresie w kolumnie o nazwie przed modernizacją oznaczają emisję zanieczyszczeń pyłowo-gazowych w stanie istniejącym. Kolumna po modernizacji określa emisję zanieczyszczeń z kotłów retortowych zabudowanych w ramach Programu. Kolumna max wg IChPW określa maksymalny poziom emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych wymagany przez IChPW przy wydawaniu świadectw Znak bezpieczeństwa ekologicznego. Kolumna ta pozwala na określenie minimalnego teoretycznego efektu ekologicznego. Obecnie stosowane kotły na paliwa stałe muszą spełniać stosowne wymagania dot. ekologii. Urządzenia na paliwa stałe zastosowane w programie muszą posiadać certyfikaty określające emisję zanieczyszczeń wydane przez akredytowane laboratoria. Przykładowym dokumentem potwierdzających oddziaływanie kotła węglowego na środowisko jest certyfikat IChPW z Zabrza Znak bezpieczeństwa ekologicznego. Powyższy rysunek stanowi graficzne porównanie emisji w stanie istniejącym i po modernizacji oraz emisję dopuszczalną z uwagi na certyfikat IChPW.

64 emisja zanieczyszczeń w Mg/a przed po emisja ,3 Rysunek Emisja zanieczyszczeń pyłowo-gazowych planowany efekt. emisja CO2 - wpływ na efekt cieplarniany w Mg/a przed po emisja CO Rysunek Emisja CO2 planowany efekt. Przy szacowaniu efektów ekologicznych posłużono się danymi (wskaźnikami emisji) przedstawionymi w tabeli nr Sposób potwierdzenia efektu ekologicznego. Z uwagi na specyficzny charakter Programu nie można potwierdzić w sposób bezpośredni efektu ekologicznego, poprzez dokonanie pomiarów na poszczególnych emiterach zanieczyszczeń. Proponowaną formą rozliczenia efektu jest dokumentacyjne zapewnienie WFOŚiGW (i innych funduszy pomocowych) o rzeczowym dokonaniu modernizacji źródła grzewczego obiektów i fizycznej likwidacji dotychczasowych tradycyjnych źródeł ciepła. Obowiązek przedłożenia odpowiednich dokumentów

65 spoczywać będzie na roboczych jednostkach organizacyjnych Urzędu Gminy Racibórz oraz przyszłym Operatorze Programu. Pomocą w potwierdzeniu efektu ekologicznego mogą służyć dane zbierane na potrzeby Regionalnego Systemu Monitoringu Zanieczyszczeń Powietrza bądź opracowywania raportów o stanie środowiska. Zarówno WSSE w Katowicach jak i WIOS w Katowicach w sposób ciągły dokonują pomiarów w całym regionie, poprzez wyspecjalizowaną sieć punktów badawczych. Skala efektu ekologicznego po realizacji Programu w Raciborzu, choć w skali globalnej niewielka, jest na tyle znaczna, że powinna znaleźć odzwierciedlenie w wynikach monitoringu.

66 9 CZĘŚĆ EKONOMICZNA 9.1 Potencjalne źródła współfinansowania Szereg obiektywnych czynników zewnętrznych pozwala na stwierdzenie, że pełna realizacja programu ONE w gminie Racibórz nie jest możliwa bez wsparcia finansowego planowanych zadań inwestycyjnych. Wsparcie to może pochodzić zarówno ze środków krajowych jak i zagranicznych (choć ta druga opcja na dzień dzisiejszy nie jest jeszcze do końca sprawdzona i trudno mówić o realnych możliwościach). Przyjmując za kryterium rodzaj wsparcia planowanych inwestycji, w przypadku programu ONE dla gminy Racibórz, rozważać należy trzy grupy produktów finansowych mogących stanowić pomoc przy współfinansowaniu planowanych inwestycji. Są to: bezzwrotna pomoc/dotacja kredyt/pożyczka/pożyczka preferencyjna pożyczka umarzalna Inwestycje w sferze budownictwa mieszkaniowego indywidualnego (w tym montaż lub wymiana instalacji ciepłowniczych) nie mogą stanowić przedmiotu dotacji środkami funduszy strukturalnych, za wyjątkiem niektórych specyficznych form wsparcia zwanych Mechanizmami Norweskimi (w określonym zakresie rzeczowym). Dlatego źródłem wsparcia finansowego przy realizacji inwestycji w tym obszarze mogą być Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Ekofundusz. Jednostki samorządu terytorialnego realizujące wynikające z programu ograniczenia niskiej emisji działania mogą ubiegać się o wsparcie finansowe również w innych niż wymienionych poniżej instytucjach finansowych. Zasady dotacji, pożyczek i kredytów udzielanych przez niektóre z nich przytoczono poniżej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach Podstawą oferty WFOŚiGW w Katowicach są niskooprocentowane pożyczki preferencyjne z możliwością częściowego ich umorzenia po spłacie połowy zadłużenia. Wysokość pożyczki dla gminy Racibórz może wynieść do 60% kosztu całkowitego przedsięwzięcia. Jej spłata może zostać rozłożona na okres do 15 lat z możliwością 1 roku karencji w spłacie. Oprocentowanie pożyczki jest uzależnione od typu podmiotu oraz charakteru realizowanego przedsięwzięcia i wynosi od 0.3 do 0.7 stopy redyskonta weksli (SRW) lecz nie mniej niż 3% w skali roku Dokumenty niezbędne do zawarcia umowy pożyczki 1. Uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w sprawie wyboru członków organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego oraz powołania Skarbnika. 2. Uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w sprawie zaciągnięcia pożyczki w WFOŚiGW w Katowicach na wnioskowane zadanie. 3. Dokumenty dotyczące udokumentowania źródeł finansowania kosztów inwestycyjnych przedsięwzięcia: a) oświadczenie lub kopie dokumentów potwierdzających posiadanie własnych środków finansowych, b) promesa udzielenia kredytu (w przypadku kredytów bankowych), c) wyciągi z zawartych umów kredytowych oraz umów pożyczek i dotacji,

67 d) oświadczenie o przyjęciu do rozpatrzenia wniosku w sprawie dofinansowania przez inne niż banki instytucje finansowe, i inne. 1. Opinia Regionalnej Izby Obrachunkowej o możliwości spłaty pożyczki. 2. Opinie wszystkich banków prowadzących rachunki wnioskodawcy, zawierające ocenę sytuacji finansowej pożyczkobiorcy, informację o średniomiesięcznych obrotach na rachunku, informację o zaciągniętych kredytach, sposobie i terminowości ich spłaty oraz informację o tytułach egzekucyjnych. 3. Propozycje uruchomienia, spłaty i zabezpieczenia pożyczki 4. Sprawozdanie z wykonania budżetu w okresie jednego roku przed uzyskaniem pożyczki oraz prognoza budżetu na okres spłaty pożyczki 5. Informacja o zaciągniętych pożyczkach/kredytach, udzielonych poręczeniach oraz innych zobowiązaniach majątkowych. Szczegółowe informacje zawarte są w treści wniosków EkoFundusz Dofinansowanie ze środków EkoFunduszu uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej). Środki EkoFunduszu mają charakter bezzwrotnej pomocy zagranicznej i stosują się do nich preferencje wynikające z obowiązujących przepisów. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego według obowiązujących procedur. Aby otrzymać dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a wnioskodawca musi wykazać się wiarygodnością finansową, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej pomocą EkoFunduszu. EkoFundusz może wspierać finansowo zarówno projekty dopiero rozpoczynane, jak i będące w fazie realizacji, jeżeli ich zaawansowanie finansowe nie przekracza 60% w dniu złożenia wniosku do EkoFunduszu. Ze względu na ponoszone koszty transakcyjny dotacja EkoFunduszu dla pojedynczego projektu nie może być niższa niż 50 tys. zł. Warunki udzielania dotacji dla projektów technicznych niekomercyjnych zgłaszanych do EkoFunduszu: Tabela 9.28 Warunki udzielania dotacji w EkoFunduszu Podmioty (dochód ogółem w zł na mieszkańca) Samorządy w roku 2005: Grupa I gmin (x 1271) Grupa II gmin (1271 < x 1500) Grupa III gmin (1500 < x 1772) Grupa IV gmin (x > 1772) Wielkość dotacji dla projektów technicznych projekty niekomercyjne (IRR< IRR graniczny) do 50% do 30% do 15% do 5% x- dochód ogółem na mieszkańca gminy liczony jako średnia arytmetyczna tego wskaźnika z pierwszych trzech lat czteroletniego okresu poprzedzającego rok, w którym przyznawana jest dotacja. Dochód ten odnoszony jest do dochodu ustalonego jako najwyższy w grupach gmin uszeregowanych według rosnącego wskaźnika dochodu ogółem na mieszkańca. IRR-wewnętrzna stopa zwrotu.

68 9.1.3 Bank Ochrony Środowiska S.A. Oferta Banku obejmuje między innymi: kredyt pomostowy udzielany na pokrycie kwalifikowanych kosztów inwestycji refundowanych z Funduszy Unijnych (np. ZPORR), kredyt uzupełniający udzielany na pokrycie części kosztów, które nie zostaną zakwalifikowane do finansowania ze środków Unii Europejskiej. kredyty obrotowe i kredyty w rachunku bieżącym, emisję obligacji komunalnych, wykup wierzytelności przysługujących od jednostek samorządu terytorialnego, 9.2 Wariant kompleksowy wynikający z ankiet Bazując na doświadczeniu przy realizacji Programu w przednich latach, oraz na analizie procesu ankietyzacji wprowadzono następujący podział realizacji inwestycji: kotłowni po 40 w trzech kolejnych latach kolektorów słonecznych po 50 w trzech kolejnych latach Ilości te są wartościami maksymalnymi i mogą się zmienić przy realizacji szczegółowych etapów programu lecz na potrzeby programu została ona ustalona na ww. poziomie i na podstawie tego przedstawiono harmonogram realizacji inwestycji kolejnej edycji programu ONE Określenie nakładów modernizacyjnych W oparciu o przedstawione założenia techniczne i technologiczne dokonano wstępnej wyceny teoretycznych nakładów modernizacyjnych wynikających z potrzeb inwestycyjnych zgłoszonych przez mieszkańców za pośrednictwem ankiety Obiekty indywidualne koszt programu wynikający z ankiet Jak już wspomniano założono realizację Programu w maksymalnym zakresie 120 kotłowni oraz 150 kolektorów słonecznych w okresie trzech lat ( ). Łączna wartość Programu Ograniczenia Niskiej Emisji dla gminy Racibórz dla obiektów indywidualnych, wynosi: Łącznie dla wszystkich proponowanych obiektów: PLN z projektowaną inżynierią finansowania jak w załączonych tabelach Preliminowane nakłady zestawiono w tabeli 9.2. Trzeba zwrócić uwagę na często odnotowywany wzrost cen materiałów i usług.

69 Tabela 9.29 Preliminowane nakłady inwestycyjne w zależności od rozwiązania. kocioł Lp nazwa czynności Kocioł gazowy kocioł gazowy węglowy Kocioł na Kocioł na Termomodern Okna tradycyjny kondensac Kocioł olejowy rtetortowy pelety drewno kolektor słoneczny pompa ciepła Węzeł cieplny Łączne nakłady inwestycyjne netto Łączne nakłady inwestycyjne brutto etap I rok 2010 Rozwiązanie technologiczne wartość nakładów środki własne pożyczka WFOŚ z VAT-em mieszkańców wskaźnik 0,40 0,6 1. Modernizacja -zabudowa kotła na węgiel zł zł zł ilość przewidywanych obiektów w roku wartość dla grupy przedsięwzięcia modernizacyjnego zł zł zł wskaźnik 0,6 0,4 7. Zabudowa kolektora słonecznego zł zł zł ilość przewidywanych obiektów w roku wartość dla grupy przedsięwzięcia modernizacyjnego zł zł zł Ilość przewidywanych obiektów w roku 90 Wartość dla grupy w jednym roku zł zł zł Tabela Tablica finansowania rocznego przedsięwzięcia modernizacyjnego rok 2010 etap II rok 2011 Rozwiązanie technologiczne wartość nakładów środki własne pożyczka WFOŚ z VAT-em mieszkańców wskaźnik 0,40 0,6 1. Modernizacja -zabudowa kotła na węgiel zł zł zł ilość przewidywanych obiektów w roku wartość dla grupy przedsięwzięcia modernizacyjnego zł zł zł wskaźnik 0,6 0,4 7. Zabudowa kolektora słonecznego zł zł zł ilość przewidywanych obiektów w roku wartość dla grupy przedsięwzięcia modernizacyjnego zł zł zł Ilość przewidywanych obiektów w roku 90 Wartość dla grupy w jednym roku zł zł zł Tabela Tablica finansowania rocznego przedsięwzięcia modernizacyjnego rok 2011

70 etap III rok 2012 Rozwiązanie technologiczne wartość nakładów środki własne pożyczka WFOŚ z VAT-em mieszkańców wskaźnik 0,40 0,6 1. Modernizacja -zabudowa kotła na węgiel zł zł zł ilość przewidywanych obiektów w roku wartość dla grupy przedsięwzięcia modernizacyjnego zł zł zł wskaźnik 0,6 0,4 7. Zabudowa kolektora słonecznego zł zł zł ilość przewidywanych obiektów w roku wartość dla grupy przedsięwzięcia modernizacyjnego zł zł zł Ilość przewidywanych obiektów w roku 90 Wartość dla grupy w jednym roku zł zł zł Tabela Tablica finansowania rocznego przedsięwzięcia modernizacyjnego rok 2012 Lata realizacji "Programu" wartość nakładów Ilość kotłowni z VAT-em (22%) środki własne mieszkańców pożyczka WFOŚ rok zł zł zł 90 rok zł zł zł 90 rok zł zł zł 90 Łącznie zł zł zł 270 Tabela Ogólny (orientacyjny) harmonogram realizacji Programu (budynki jednorodzinne) Na etapie wnioskowania do funduszu konieczne będzie sporządzenie szczegółowego harmonogramu realizacji obiektów. Ilość rocznie przeprowadzanych inwestycji jest dowolna, lecz na etapie wniosku również musi zostać szczegółowo określona. Zgodnie z polityką gminy można regulować ilość rocznych inwestycji w zależności od mocy przerobowej firm instalatorskich. 10 STRUKTURA ORGANIZACYJNA PROGRAMU ONE 10.1 Problem prawidłowej realizacji programu ONE Prywatne inwestycje dokonywane z domowego budżetu zwykle opierają się na zasadzie minimum kosztów inwestycyjnych. Do eksploatacji wykorzystywane są więc kotły mało efektywne, spalające najgorsze dostępne nośniki energii. Wykorzystanie preferencyjnych kredytów na termomodernizację, szczególnie przez indywidualne gospodarstwa jest znikome. Wynika to z powszechnie znanej nadmiernej dbałości banków o tzw. zabezpieczenia. Poza tym bardzo trudno przygotować część techniczno-ekonomiczną wniosku. Istnieje

71 zatem potrzeba wdrażania programowych rozwiązań które umożliwią wykorzystanie nowych technologii wpływających na zmniejszenie zużycia paliw i co się z tym wiąże ograniczenie emisji szkodliwych zanieczyszczeń. Programowe rozwiązania to szereg różnorakich, precyzyjne realizowanych działań (skoordynowanych w czasie), do których należą między innymi: - Zorganizowanie i przeprowadzenie akcji informacyjnej śród mieszkańców objętych programem, - Inwentaryzacja stanu istniejącego oraz pomoc w przygotowaniu projektów i wniosków koniecznych do przystąpienia do programu, - Uruchomienie punktu konsultacyjnego dla mieszkańców, udzielającego informacji o warunkach formalnych i technicznych, o urządzeniach, firmach instalatorskich spełniających wymagania programu i posiadających stosowne uprawnienia, - Ustalenie harmonogramów rzeczowych i finansowych, - Sprawdzenie zgodności wykonania indywidualnych projektów z wymogami programu, - Nadzór nad realizacją oraz sprawdzenie zgodności z wymogami, - Rozliczenie rzeczowe i finansowe programu. Realizacja wszystkich wyżej wymienionych zadań oraz bieżące zadania wydziału realizacji inwestycji w urzędzie to zwykle zbyt duże obciążenie dla pracowników urzędu. Dlatego przy realizacji programu ONE często wykorzystuje się Operatora Programu. Specyfikacja oraz okresowość realizacji programów ONE uniemożliwia zatrudnienie specjalistów nawet przez urzędy o znacznych zasobach finansowych. W tej sytuacji najrozsądniejszym wyjściem jest powołanie komórki operatora programu, który w całości przejmie obowiązki związane ze skuteczną obsługą programu Procedury skutecznej realizacji programów ONE Aby przedsiębiorstwo zwane często operatorem programu skutecznie prowadziło działania programowe potrzebuje mieć pełną wiedzę na temat procedur związanych zarówno z tworzeniem programu jak i podstawowymi zasadami gwarantującymi skuteczne jego uruchomienie i realizację. W poniższych rozdziałach skoncentrowano się na poszczególnych etapach wdrażania programów. Ich kolejność wynika z przyjętego i sprawdzonego w wielu gminach modelu działania. Niniejsze opracowanie jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym by skutecznie obniżyć poziom niskiej emisji w gminie. Jego układ oraz zawartość czyni go skutecznym załącznikiem do wniosku o dofinansowanie z WFOŚiGW w Katowicach, co przedkłada się na uruchomienie atrakcyjnego systemu dopłat. Te zaś są głównym elementem napędowym powodującym uzyskanie wyraźnych efektów ekologicznych. Dla skutecznej realizacji Programu zaleca się powołanie komórki Operatora Programu. Jego wybór oraz kwalifikacje powinny umożliwiać rzetelną i skuteczną realizację programu. Urząd Gminy w porozumieniu z operatorem lub za jego pośrednictwem przeprowadza następujące działania: - utworzenie punktu obsługi klienta - stworzenie regulaminu realizacji programu

72 - ustalenie jasnych zasad realizacji programu (zakres) - utworzenie wykazu preferowanych urządzeń grzewczych i firm instalatorskich, - przygotowanie materiałów informacyjnych - obsługa klienta - koordynacja realizacji działań programowych - rozliczenie inwestycji programowych 10.3 Przyjęcie programu ONE przez radę gminy Podstawowym elementem wdrożenia programu ONE jest nadanie mu mocy prawnej, co sprowadza się do podjęcia przez Radę Gminy stosownej uchwały. Treść tego dokumentu wyraża akceptację działań zawartych w programie. Często określa również okres jego trwania oraz przybliżony plan finansowania działań inwestycyjnych Działania przygotowawcze do realizacji programu Wybór operatora programu Zadania operatora programu: - organizacja punktu obsługi klienta, - promocja programu, - przygotowanie materiałów informacyjnych i reklamowych, - organizacja wystaw i prelekcji, - określenie procedur realizacyjnych, - określenie wymogów stanianych dostawcom i wykonawcom, - promocja energii odnawialnej, - kontakt z mieszkańcami gminy (obsługa bezpośrednia), - weryfikacja projektów i kosztorysów inwestycyjnych, - ocena efektów modernizacji, - przygotowanie umowy z mieszkańcem, - przygotowanie harmonogramu realizacji inwestycji, - nadzór i kontrola zadań inwestycyjnych, - kompletacja dokumentów zadań inwestycyjnych, Zadania operatora ustala Urząd Gminy uwzględniając również sposób jego finansowania. W szczególnych przypadkach może on również być odpowiedzialny za opracowanie wniosku o dofinansowanie, jak również za stworzenie regulaminów i zasad przyznawania pomocy finansowej mieszkańcom. Operator programu powinien pełnić rolę pośrednika pomiędzy gminą a mieszkańcem. W związku z tym przy jego wyborze należy uwzględnić następujące zagadnienia: - dotychczasowa działalność, - lokalizacja, - realizacja inwestycji z branży budowlanej i grzewczej,

73 - znajomość procedur finansowania inwestycji ze źródeł zewnętrznych, - zaplecze techniczne, - zaplecze personalne, Zaleca się by operatorem programu było przedsiębiorstwo zlokalizowane na terenie danej gminy. Jego wielką zaletą może być powiązanie z gminą pod względem organizacyjnym. Umożliwi to sprawną kontrolę oraz przesył informacji. Powołanie Operatora jest związane z kosztami. W poprzedniej edycji wynosiły one ok. 10 % wartości zadania. Na jeden zmodernizowany obiekt był to koszt około 1000 zł, z czego 30% płacił inwestor, a 70% Miasto Racibórz ze środków budżetu. Sposoby finansowania operatora programu: - z Budżetu Gminy - z funduszy mieszkańców Gmina winna zdecydować jak będzie finansowany operator. Należy jednak pamiętać, iż od tego zależy sposób jego wyboru. Podane powyżej dwa sposoby są najczęściej stosowane. Pierwszy z nich wprawdzie zmusza nas do zastosowania procedury przetargowej, lecz pozwala na określenie stałych środków finansowych. Druga forma zwalnia gminę z obowiązku finansowania operatora, lecz obciąża tym mieszkańca. Powoduje to obniżenie atrakcyjności programu. UWAGA: Koszty operatora programu nie są traktowane jako tzw. kwalifikowane przez WFOŚiGW. Nie mogą pochodzić z zaciągniętej pożyczki. Wybór operatora powinien być zgodny z obowiązującym prawem (Prawo zamówień publicznych) Wybór firm wykonawczych i dostawczych Kryteria wyboru firm wykonawczych: - lokalizacja firmy, - uprawnienia i kwalifikacje, - zaplecze techniczne, - okres gwarancji, - termin płatności, - serwis (np. 24h) Operator w porozumieniu z gminą ogłasza listę instalatorów, którzy zostali zakwalifikowani do programu. Wykonawcę inwestycji inwestor wybiera sam. Do obowiązków wykonawcy może należeć: - wstępne uzgodnienia z inwestorem, - pomoc w wyborze optymalnego źródła ciepła, - dostarczenie materiałów informacyjnych, - wstępna wycena kosztorys inwestorski, - dostawa urządzeń, - wykonanie modernizacji, - uruchomienie systemu grzewczego,

74 - szkolenie związane z eksploatacją urządzenia, - serwisowanie systemu UWAGA: Niektóre z zadań wykonawcy mogą zostać przerzucone na operatora lub dostawcę urządzeń Regulamin programu Regulamin programu ONE przygotowuje Urząd Gminy lub Operator Programu (jeżeli będzie to wynikało z zawartej umowy). Jego uprawomocnienie następuje poprzez wprowadzenie Zarządzeniem Prezydenta, którego treść zawiera większość zasadniczych uwarunkowań przyszłej realizacji. Należy pamiętać, iż regulamin realizacji Programu ONE jest charakterystyczny dla określonej gminy. Jego zapisy uwzględniają ostateczne porozumienie z WFOŚiGW, możliwości finansowe gminy, i wiele innych czynników. Regulamin programu ONE powinien dotyczyć następujących kwestii: - główne cele programu, - okres ważności, - zakres programu, - forma i sposób dofinansowania programu, - warunki przystąpienia i odstąpienia inwestora do programu - warunki wyboru wykonawców i dostawców urządzeń, - warunki dopuszczające urządzenia grzewcze do programu, Treść regulaminu wynika z informacji zawartych w dokumencie programowym, zatwierdzonym wniosku do WFOŚiGW oraz z założeń programowych przyjętych przez gminę. Przy tworzeniu regulaminu należy uwzględnić: - zakres modernizacji przyjęty przez gminę, - harmonogram realizacji inwestycji, - wysokość przyznanego dofinansowania z WFOŚiGW, - wysokość dofinansowania akceptowanego przez gminę, - kryteria emisyjności urządzeń grzewczych, - procedury kontroli inwestycji w ramach programu ONE, - zasady realizowania inwestycji w obiektach prywatnych, Jeden z istotnych elementów regulaminu to wielkość i zasady dofinansowania. Możliwości w tym zakresie wynikają z przeprowadzonych rozmów i umową z WFOŚiGW. Gmina może jednak we własnym zakresie prowadzić politykę dofinansowania promując tym samym urządzenia bardziej ekologiczne. Zwykle wysokość dofinansowania wyznaczana jest przez dwa składniki: - procentowe dofinansowanie inwestycji, - górna granica wielkości dofinansowania, Wielkości te ustalane są zwykle przez gminę i zależą od jej zamożności lub strategii finansowej.

75 Wniosek do WFOŚiGW Wnioskowanie o przyznanie dofinansowa dotyczy konkretnych lat realizacji programu ONE. Informacje zawarte we wniosku precyzyjnie określają ilość i typy inwestycji. Nierzadko gminy maja już podpisane deklaracje realizacji zadań z mieszkańcami zakwalifikowanymi do I etapu realizacji. Pozwala to bardziej precyzyjnie określić ilość inwestycji i zwiększa bezpieczeństwo realizacji etapu zgodnie z przedstawionym we wniosku harmonogramem. Pozytywne rozpatrzenie wniosku (przyznanie dofinansowania) rozpoczyna realizację zadań określonego etapu programu Realizacja inwestycji Główne założenia realizacji inwestycji dla zabudowy rozproszonej: - w gestii inwestora leży: wybór typu inwestycji, wybór typu urządzenia i rodzaju paliwa, wybór wykonawcy, - inwestycja zakończona utworzeniem stosownej dokumentacji, - nad poprawnością realizacji inwestycji czuwa operator programu, - wykonawca ponosi odpowiedzialność za poprawne działanie systemu, - wartość inwestycji zaakceptowana przez inwestora i operatora programu, Etapy realizacji inwestycji dla zabudowy rozproszonej: - wniosek inwestora o udział w programie, - wybór wykonawców i dostawców, - przeprowadzenie inwentaryzacji obiektu, przez wykonawcę, przez operatora programu, - uzyskanie stosownych zezwoleń i opinii projekt instalacji gazowej pozwolenie na budowę opinia kominiarska itp. - wykonanie oferty inwestycyjnej i kosztorysu, - wykonanie audytu uproszczonego, oceny efektu ekologicznego, - weryfikacja dokumentów przez operatora programu, - stworzenie umowy trójstronnej Inwestor-Wykonawca-Gmina (Operator), - wpłata przez inwestora wkładu własnego z tytułu realizacji inwestycji, - realizacja inwestycji zgodnie z przedstawiona dokumentacją, - likwidacja starego kotła trwałe złomowanie przez wykonawcę, złomowanie za pośrednictwem operatora programu, - zakończenie inwestycji (uruchomienie systemu, szkolenie) - kompletacja dokumentów inwestycyjnych,

76 - odbiór operatorski. Proces realizacji inwestycji jest różny i zależy od schematu przyjętego przez operatora i gminę. Każdy program można zatem opracować wg własnego scenariusza. Szczególną uwagę przy realizacji inwestycji należy zwrócić na dokumentację programową gdyż stanowi ona podstawę do umorzenia pożyczki Rozliczanie etapów programu ONE WFOŚIGW zakłada możliwość umorzenia pożyczki w 50%. Wymaga to dopełnienia wielu warunków w tym: - stworzenie dokumentacji inwestycyjnej umowa trójstronna, opinia kominiarska, inwentaryzacja obiektu kosztorys inwestorski zgłoszenie modernizacji oświadczenie o likwidacji starego źródła ciepła, zawiadomienie o instalacji ekologicznego źródła ciepła, zawiadomienie o zakończeniu prac, protokół odbioru końcowego faktura za wykonanie zadania inwestycyjnego - złożenie wniosku o umorzenie pożyczki, - przedłożenie informacji o przeznaczeniu tego umorzenia. Uzyskanie umorzenia wymaga ścisłego przestrzegania procedur określonych przez WFOŚiGW. Każdorazowo należy sprawdzić czy w/w warunki są wystarczające do jego uzyskania Proces kontroli realizacji inwestycji w ramach programu Przebieg realizacji zadań inwestycyjnych wymaga kontroli z uwagi na: - harmonogram realizacji inwestycji, - osiągnięcie założonych celów ekologicznych, - jakość wykonywanych prac w ramach Programu. Za kontrolę programu odpowiedzialny jest operator. Do niego należą czynności związane z takim prowadzeniem programu by nie dopuścić do powstania nieprawidłowości proceduralnych lub konfliktów między uczestnikami programu (inwestorzy, operator, gmina). W procesie rozliczenia inwestycji zwrócono uwagę na dokumenty związane z finansowaniem inwestycji w ramach programu ONE. Niezwykle ważnymi elementami i wymagającymi szerszego wyjaśnienia są: - audyt energetyczny - kosztorys inwestorski Audyt energetyczny Dla potrzeb programów ONE dotyczących modernizacji źródeł ciepła w sektorze zabudowy rozproszonej wystarczy zastosować uproszczoną wersję audytu energetycznego lub tzw. inwentaryzację kotłowni.

77 Cel wykonania dokumentu: - wyznaczenie efektu ekologicznego pojedynczej inwestycji, - wyznaczenie kosztów i oszczędności związanych z inwestycją, - pokazanie optymalnego rozwiązania inwestycyjnego, - potwierdzenie celowości wykonania modernizacji, Głównym celem wykonania audytu jest pokazanie wpływu modernizacji na efekt ekologiczny. Zwykle treść dokumentu sprowadza się do następujących kwestii: - dane dot. inwestora, - opis stanu istniejącego, - opis stanu przewidywanego, - efekt ekologiczny - przybliżony koszt eksploatacji Dokument ten musi być wykonany przez osobę posiadającą uprawnienia do jego wykonywania. W niektórych przypadkach osobą wykonującą dokument może być projektant kotłowni lub instalacji grzewczych. Poprawność wykonania audytu należy ustalić każdorazowo ze stosownym WFOŚiGW Kosztorys Kosztorys inwestorski jest podstawą do wystawienia faktury za wykonane zadanie. Wycena powinna opierać się na jednym z następujących cenników: - KNR, KNR Wacetob, - kalkulacje indywidualne zgodnie z załączonym wzorem kosztorysu i przedmiaru. Z reguły nie ma znaczenia sposób przygotowywania kosztorysów. Istotny jest jednak sposób kontroli wycen. Operator programu ma za zadanie prowadzić kontrolę nad prawidłowością wycen, by nie dopuścić do ich celowego zawyżania. Główne mechanizmy kontroli to: - oferta wstępna na dostawę urządzeń grzewczych, - określenie zasad sporządzania wycen. Oferta wstępna ma na celu pokazanie przedziału cenowego proponowanego produktu. Ponadto podana do informacji publicznej pomaga inwestorowi w podejmowaniu decyzji, dając jednocześnie pole do negocjacji. Wycena musi być zaakceptowana przez strony programu tj.: - inwestora, - wykonawcę, - operatora programu. Jednym z zadań operatora programu jest przedstawienie wytycznych określających zasady wykonywania wycen. Każdy wykonawca musi korzystać z tych samych założeń.

78 10.6 Model działania programu ONE Model powiązań podmiotów uczestniczących w realizacji Programu obniżenia niskiej emisji przedstawiono w układzie blokowym w postaci algorytmu przepływu informacji. Błąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. Schemat uwydatnia, że podstawowe znaczenie w początkowej fazie realizacji ma postawa i zaangażowanie gminy (władz samorządowych). W fazie następnej: przygotowawczej oraz realizacyjnej dużego znaczenia nabiera współpraca z wyznaczonym dla celów realizacji Operatorem Programu. Podstawowe porozumienia i umowy z WFOŚiGW zawiera Gmina, która rozlicza się po stronie rzeczowej i finansowej oraz z efektu ekologicznego. Podstawowym instrumentem i narzędziem Gminy w realizacji Programu jest wskazana jednostka organizacyjna w postaci OPERATORA PROGRAMU. Uwzględniając powyższe należy przedstawić podział obowiązków tych dwóch podmiotów: Do zadań Gminy w realizacji Programu należą: - podjęcie inicjatywy przez Urząd Gminy i uzyskanie poparcia Rady Gminy i mieszkańców dla Programu decyzje, uchwały, - ankietyzacja mieszkańców potencjalnych współuczestników w realizacji Programu, co zostało uczynione na potrzeby realizacji niniejszej dokumentacji, - podjęcie uchwały o wdrożeniu programu z życie - zabezpieczenie środków własnych na realizację zadań zgodnie z przedstawionym harmonogramem, - wystąpienie o środki dotacyjne i kredyty preferencyjne na realizację Programu - promesa, - przygotowanie regulaminu Programu - wybór operatora po uzyskaniu promesy - wystąpienie o środki dotacyjne i kredyty preferencyjne na realizację etapu Programu, - zawarcie umów z instytucjami finansującymi. - rozliczenie zadania ze źródłami finansowania Do zadań Operatora Programu należeć będą m.in.: - na podstawie umów wstępnych określenie czasu realizacji, ustalenie harmonogramu rzeczowo-ilościowego, harmonogramu finansowego, - na bazie uzyskanych od Gminy upoważnień, zawieranie z mieszkańcami uczestnikami Programu umów na modernizację systemów cieplnych, - zorganizowanie spotkań informacyjnych dla potencjalnych uczestników Programu, - kompleksowa obsługa Programu w zakresie dokumentacyjnym, - wyłonienie dostawców urządzeń grzewczych i wykonawców robót modernizacyjnych, - przygotowanie logistyczne i realizacja fazy zasadniczej Programu, - przygotowanie zaplecza serwisowego,

79

80 11 ZAGADNIENIA FORMALNO - PRAWNE Z uwagi na wielkość Programu (ilość obiektów przewidywana do realizacji) i wynikający z tego faktu tryb organizacyjny, wskazane jest wykonanie przez Władze Gminy, przed formalnym wystąpieniem o dofinansowanie, rozmów konsultacyjnych bezpośrednio z przedstawicielami WFOŚiGW w celu sprecyzowania kształtu wniosku. Odrębnym, ale równie ważnym zagadnieniem jest forma i kształt umowy sporządzonej pomiędzy potencjalnym nabywcą kotła, a Urzędem Gminy. Przedstawiony w Programie tryb organizacyjny oraz przedstawiona inżynieria finansowania ze wskazaniem na WFOŚiGW, jako źródło finansowe jednoznacznie określają Gminę jako jedynie możliwego odbiorcę dofinansowania. Zgodnie z ustawą o działalności WFOŚiGW nie może on stosować nieuzasadnionej dystrybucji publicznych środków finansowych, a miałoby to miejsce w przypadku bezpośredniego dofinansowania do poszczególnych odbiorców. Przedstawione wyżej uwarunkowania muszą mieć przełożenie na kształt i formę umowy pomiędzy Gminą, a użytkownikiem kotła Dostawa paliwa Jednym z zasadniczych paliw dla proponowanych w Programie urządzeń jest węgiel kamienny w asortymencie groszek charakteryzujący się dobrymi właściwościami energetycznymi. Warunki te spełniają niektóre gatunki węgla z Rybnickiej Spółki Węglowej oraz z Bytomskiego i Katowickiego Holdingu Węglowego. Ilości potrzebnego paliwa są uzależnione od wielkości popytu, który zostanie sprecyzowany dopiero w trakcie realizacji Programu. Wykres przedstawia przewidywane wielości zapotrzebowania na paliwo w trakcie trwania sezonu grzewczego ze wskazaniem wariantowości wynikającej z wielkości popytu na kotły węglowe (gdzie 30, 40, 50, 60, 70, 80 to ilość zabudowanych urządzeń w roku) ilość Mg/mc miesiąc Rysunek Miesięczne zapotrzebowanie na paliwo

81 ilość w Mg/rok wielkość popytu średnia min max Rysunek Ocena wrażliwości dostawy paliwa W trakcie prowadzenia analizy kosztowej rozważano możliwości konfekcjonowania paliwa, kontenerowania oraz dystrybucję w formie sypkiej. Ostatecznie przedstawione we wcześniejszych rozdziałach opracowania dane finansowe kosztów eksploatacyjnych uwzględniają dostawę węgla w formie sypkiej jako najmniej kosztowna forma dystrybucji z punktu widzenia potencjalnego nabywcy. Stąd wariantowanie rozwiązań organizacyjnych uwzględnia tę formę dystrybucji niezależnie od wielkości popytowej. Proponowane rozwiązania organizacyjne: 1. Pozostawia się sprawę dostaw paliwa jako indywidualne czynności każdego z nabywców źródła ciepła lub 2. Wielkość potrzeb w skali gminy w przypadku znacznego popytu może stanowić zaczyn do powstania nowego podmiotu gospodarczego zajmującego się dostawą paliwa o gwarantowanej jakości dla wszystkich uczestników Programu. Każde inne paliwo promowane w ramach Programu (np. pelety) wymaga również analizy w zakresie jego dostaw na lokalny rynek Dostawa urządzeń kotłowych Przedstawiony Program zakłada, że podstawowe urządzenie źródło energii cieplnej, będzie oparte na paliwie stałym węgiel kamienny (groszek). Do realizacji Programu wytypowano kocioł o mocy cieplnej 24 kw. Dobór urządzenia przeprowadzono pod kątem spełnienia kryteriów: 1. Kryterium sprawności energetycznej. 2. Kryterium automatyki pracy. 3. Kryterium ekologiczne. Powyższe wymogi dotyczą wszystkich rodzajów kotłów montowanych w ramach Programu i muszą być szczegółowo określone przez Operatora Programu.

82 Sprawność energetyczna Proponowane kotły powinny mieć wszelkie konieczne dopuszczenia do zabudowy na rynku polskim. Ponadto powinny posiadać również atest ekologiczny świadczący o poziomie emisji zanieczyszczeń. Potwierdzenie przez producenta kotła badań wykonanych przez specjalistyczną jednostkę badawczą posiadającą odpowiedni certyfikat jest często warunkiem możliwości zastosowania w Programie. Zgodnie z potwierdzonymi wynikami badań sprawność energetyczna większości produkowanych kotłów z palnikiem retortowym wynosi ponad 80%, a nawet do 82,9%. Spełniają one warunki w stosunku do wymagań określonych Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 18 lutego 1999 w sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej, jakie powinny spełniać urządzenia produkowane w kraju i importowane, oraz wymagań w sprawie etykiet i charakterystyk technicznych, które wynoszą od 74,7 do 78,1 %. Automatyka pracy Większość kotłów posiada moduł elektroniczny sterujący ilością podawanego paliwa i podmuchem powietrza pierwotnego i wtórnego w strefie dopalania w zależności od temperatury wody powrotnej zładu. Temperatura jest wielkością nastawną. Układ regulacji elektronicznej można rozszerzyć o regulację pogodową, ale w przypadkach odbiorców indywidualnych jest to nieuzasadnione z uwagi na wzrost kosztów automatyki. Nadrzędnym zadaniem automatyki oprócz wygodnej eksploatacji (bezingerencyjnej) jest prowadzenie procesu spalania w optymalnych warunkach celem uzyskania wysokiej sprawności energetycznej oraz minimalnej emisji zanieczyszczeń (pozostałości z procesu spalania paliwa) do atmosfery. Ekologia Na rynku polskim istnieje szereg typów kotłów na paliwa stałe w mniejszy lub większy sposób spełniający wymogi energetyczne i ekologiczne. Rekomendacja kotła (na paliwo stałe) z palnikiem retortowym opiera się na zagwarantowaniu bezpieczeństwa ekologicznego. Kocioł ten spala określony typ paliwa. Ze względu na zastosowany palnik retortowy w kotłach tego typu nie można spalać substancji stałych typu śmieci gdyż jest to technicznie niemożliwe. Zastosowanie danego typu i sortymentu paliwa stałego gwarantuje zatem ekologię procesu spalania i uzyskanie określonych w niniejszym opracowaniu efektów ekologicznych. Produkowane przez większość producentów kotły uzyskują wskaźniki emisji zanieczyszczeń spełniające kryteria standardu certyfikacji na znak bezpieczeństwa ekologicznego urządzeń grzewczych małej mocy na paliwa stałe uzgodnione z Wydziałem Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach Serwis gwarancyjny i pogwarancyjny Każdy producent urządzeń grzewczych lub dostawca odpowiada za serwis gwarancyjny i jego organizację w pierwszym okresie realizacji programu, który to okres w pełni będzie się pokrywał z udzieloną gwarancją jakościową i rękojmią. W trakcie realizacji Programu, wskazanym jest, aby Operator bądź montażysta technologii kotłowni przejął obowiązki producenta prowadząc serwis gwarancyjny i pogwarancyjny. O ile w procesie wskazania wykonawcy montażu ustalony będzie instalator, oparty o miejscową bazę techniczną wykonawców

83 zaangażowanych w prace montażowe, wskazanym będzie również utworzenie lokalnego autoryzowanego serwisu gwarancyjnego. Serwis ten winien być wyposażony w odpowiednią ilość części zamiennych tak, aby reakcja na zgłoszenie naprawy gwarancyjnej była jak najszybsza. Wszystkie szczegóły dot. tego zagadnienia opracować winien w porozumieniu z Urzędem Gminy Operator Programu Uwagi końcowe Przedłożony Program Ograniczenia Niskiej Emisji, łączy ze sobą kilka kierunków o charakterze gospodarczym: - wpływ na poprawę warunków życia dla społeczeństwa, poprzez ochronę środowiska naturalnego - został w Programie wskazany jednoznacznie, - Program oparty o lokalny potencjał gospodarczy jest elementem stymulującym aktywizację zawodową lokalnej społeczności na dłuższy okres czasowy, - Program poprawia kondycję techniczną indywidualnych zasobów właścicieli posesji. Warto zwrócić szczególną uwagę na przyszłą realizację Programu. Jest to zadanie wymagające zarówno od Urzędu Gminy jak i (przede wszystkim) od Operatora połączenia wielu aspektów technicznego, organizacyjnego, formalno-prawnego i finansowego. Warto więc przy wyborze firmy pełniącej tą kluczową rolę dla powodzenia realizacji całego Programu kierować się kryteriami fachowości i operatywności we wszystkich powyższych aspektach. Szczegółowe zestawienie zadań Operatora jest niezwykle ważne z uwagi na skalę Programu.

84 12 BIBLIOGRAFIA 1. Termomodernizacja budynków dla poprawy jakości środowiska. Jan Norwisz Gliwice Podstawy energetyki cieplnej. Jan Szargut, A. Ziębik. Wydawnictwo PWN Warszawa Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna: Zanieczyszczenie powietrza w województwie śląskim w roku Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna: Zanieczyszczenie powietrza w województwie śląskim w roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Katowice: Raport o stanie środowiska: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Katowice, Siódma roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim, Program Ograniczenia Niskiej Emisji Na Terenie Gminy Racibórz, sierpień Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza., Ministerstwo Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa Poradnik ogrzewanie i klimatyzacja, Recknagel, Sprenger, Honmann, Schramek, Gdańsk 1994

85 Źródło: artykuł: Spalanie w kotle retortowym Załącznik nr 1.