(zawierająca również wybrane parametry i informacje dotyczące trzech kwartałów 2014 roku)

Transkrypt

1 OCENA STANU I SKUTECZNOŚCI POMOCY SPOŁECZNEJ WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ZA ROK 2013 (zawierająca również wybrane parametry i informacje dotyczące trzech kwartałów 2014 roku) Analogicznie jak w latach poprzednich opis skali wsparcia i oddziaływań systemu pomocy społecznej w naszym regionie rozpoczynamy od parametrów dotyczących świadczeniobiorców, w tym przede wszystkim od liczby środowisk objętych świadczeniami pomocy społecznej. W 2013 roku w województwie pomorskim liczba ta osiągnęła poziom rodzin skupiających osób. W stosunku do roku 2012 nastąpił wzrost zarówno liczby rodzin objętych pomocą (o 1.218) jak i liczby osób w nich funkcjonujących (o 4.929). Obserwujemy zatem odwrócenie się tendencji w tym zakresie w stosunku do lat ubiegłych, w których notowany był spadek wielkości obu parametrów. Analizując strukturę środowisk korzystających ze świadczeń pomocy społecznej stwierdzamy, że mieszkańcy wsi w 2013 roku stanowili 46% ogólnej liczby gospodarstw domowych objętych pomocą ( analogicznie jak w roku 2012 ) przy niezmieniającym się od kilku lat wskaźniku wojewódzkim ludności wiejskiej wynoszącym 35%. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w 2013 roku w ogólnej liczbie gospodarstw województwa wyniósł 9,6%. Rok wcześniej kształtował się na poziomie 9,4% (wskaźnik ten został zweryfikowany po uwzględnieniu najnowszych danych pochodzących z ostatniego spisu powszechnego, przeprowadzonego w 2011 r., dotyczących ogólnej liczby gospodarstw domowych). Na mapie ukazującej udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w układzie powiatowym (tzw. mapa biedy Załącznik Nr 1) zauważamy, iż kumulacja powiatów o najwyższym udziale gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną 1

2 usytuowała się na zachodnich i wschodnich rubieżach naszego województwa. Istotną zmiana w tej kwestii w stosunku do roku ubiegłego jest pojawienie się wśród powiatów o najwyższym poziomie tego wskaźnika powiatu sztumskiego ( ściana wschodnia ) i opuszczenie tej grupy przez powiat bytowski ( ściana zachodnia ). Powszechnie uważa się, że jedną z najważniejszych przyczyn wchodzenia w krąg osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej jest bezrobocie. Jednak kiedy zestawimy oba wskaźniki tj. stopę bezrobocia i udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w poszczególnych powiatach to okaże się, że nie wszędzie taka korelacja (wysoki poziom bezrobocia wiąże się z wysokim poziomem gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną) zachodzi. Tradycyjnie od lat ma to miejsce w przypadku powiatów: Nowy Dwór Gdański, Malbork, Sztum. Posiadają one stosunkowo wysokie bezrobocie natomiast wskaźniki pomocowe nie osiągają najwyższych wartości. Ukazane to zostało w Załączniku Nr 3. Wśród rodzin objętych pomocą społeczną niezmiennie od wielu lat dominują rodziny z dziećmi. W 2013 r. grupa ta stanowiła 42,9 % (niewielki spadek w stosunku do roku ubiegłego). W ramach tej populacji najwięcej było rodzin z jednym lub dwojgiem dzieci obrazują to wykresy i tabela przestawione w Załączniku Nr 12, 13 i 14. Analiza informacji, zawartych w sprawozdaniach statystycznych, dotyczących rodzaju, zakresu oraz wielkości środków finansowych przeznaczanych na realizację poszczególnych zadań z zakresu pomocy społecznej wskazuje na występowanie określonych prawidłowości. Przedstawiają się one w sposób następujący: Niezmiennie dominują zasiłki pieniężne. Liczba korzystających z tych świadczeń w 2013 roku, w stosunku do roku poprzedniego zwiększyła się. 2

3 W przypadku zasiłków stałych obserwujemy od kilku lat stałą tendencję wzrostową osób otrzymujących tą formę wsparcia. W 2013 roku wzrost liczby korzystających z tego rodzaju zasiłków w porównaniu do roku 2012 wyniósł 6,9% i przyznano je osobom. W zasiłkach okresowych zwiększenie wyniosło aż o 9,2 %, do liczby osób. Zasiłki celowe przyznano osobom, to jest o 2,8 % więcej w porównaniu do roku poprzedniego. W przypadku tych dwóch ostatnich form wsparcia wzrost w 2013 r. nastąpił po uprzednim spadku liczby osób korzystających (tendencja nieustabilizowana) Szczegółowe informacje zbiorcze dotyczące województwa przedstawiono w załącznikach Nr 5 i 9. W 2013 roku kolejny raz nastąpił wzrost liczby osób korzystających z usług opiekuńczych specjalistycznych finansowanych ze środków rządowych (w stosunku do roku poprzedniego o 141 osób) i w efekcie liczebność tej grupy świadczeniobiorców, w skali całego województwa, powiększyła się do osób. Nieznacznie zwiększyła liczba osób, które korzystają usług opiekuńczych finansowanych przez gminy. W 2013 r. tą formą wsparcia objętych zostało osób czyli tylko o 37 osób więcej niż w roku poprzednim (w ujęciu procentowym to zaledwie 0,7%). Liczebność tej grupy świadczeniobiorców na przestrzeni kilku ostatnich lat ustabilizowała się (oscyluje wokół wartości osób), jednak w sytuacji starzejącego się społeczeństwa polskiego potrzeby w tym zakresie są znacząco większe. Środowiskowe domy samopomocy. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z roku 1994 ( art. 9) uruchomiła proces tworzenia sieci oparcia społecznego, jako ważnego zadania 3

4 zarówno dla sektora ochrony zdrowia jak i pomocy społecznej. Zgodnie z duchem Ustawy i założeniami Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego konieczne jest budowanie sieci oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi w modelu wsparcia środowiskowego, a to wymaga rozwoju istniejących i powstawania nowych ośrodków wsparcia dziennego Środowiskowych Domów Samopomocy i Klubów Samopomocy, ale też środowiskowych form leczenia psychiatrycznego poprzez funkcjonowanie Centrów Zdrowia Psychicznego, które obecnie są niedostępne. Obecnie w województwie pomorskim funkcjonuje 61 środowiskowych domów samopomocy, w tym 2 powiatowe, dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Funkcjonują one w prawie wszystkich powiatach, z wyjątkiem nowodworskiego (mimo wielokrotnych prób aktywizacji podejmowanych przez tutejszy Wydział). Walorem tej formy wsparcia jest to, że uczestnicy środowiskowych domów samopomocy nie muszą zrywać kontaktu z bliskimi, a działania ośrodków są często motorem aktywizującym środowiska lokalne przyczyniając się do wprowadzania w praktykę idei integracji społecznej oraz do łamania stereotypów dotyczących osób z zaburzeniami psychicznymi. Środowiskowe domy samopomocy sprawdzają się zatem jako ważny element systemu wsparcia ograniczającego wykluczenie społeczne. W ostatnich latach obserwuje się dalsze zainteresowanie powstawaniem klubów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, jako kolejnego elementu sieci wsparcia, który wzmocni oddziaływanie w środowisku oraz pozwoli na lepsze wykorzystanie bazy jak i specjalistów. Obecnie funkcjonuje w województwie pomorskim dwanaście klubów samopomocy dla ok. 200 osób. W ramach świadczonych usług przez ŚDS i KS realizowane są indywidualne i grupowe treningi życia codziennego polegające na nauce, rozwijaniu lub podtrzymywaniu umiejętności społecznych. Podejmowane są również coraz częściej działania przygotowujące do powrotu na rynek pracy osób 4

5 z zaburzeniami, co pozwoli na uniknięcie konieczności częstych hospitalizacji jak i ograniczy konieczność pobytu w domach pomocy społecznej lub odsunie ją w czasie. W budżecie Wojewody w roku 2013 na działalność ośrodków wsparcia przeznaczono zł dla 59 domów (1580 osób) i 11 klubów samopomocy (ok. 170 osób). Z rezerwy celowej MPiPS pozyskaliśmy zł na remonty w celu dochodzenia do standardów i powstanie 72 nowych miejsc w tym dwóch nowych domów. W 2014 roku budżet Wojewody wyniósł zł, zaś z rezerwy budżetowej w dwóch transzach łącznie uzyskaliśmy zł. Obecny projekt z dnia 16 października 2014 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej zmieniający rozporządzenie w sprawie środowiskowych domów samopomocy przewiduje przedłużenie do 31 grudnia 2018 r. terminu uzyskania przez wszystkie środowiskowe domy samopomocy standardów, które zostały określone w tymże rozporządzeniu. Proces dochodzenia do uzyskania standardów w środowiskowych domach samopomocy województwa pomorskiego jest sukcesywnie realizowany, i przedłużenie terminu umożliwi ich osiągnięcie, ale zależeć to będzie również od wysokości środków finansowych z rezerwy przeznaczanych na ten cel w kolejnych czterech latach. W związku ze zwiększającą się w województwie pomorskim, liczbą osób leczonych z powodu zaburzeń psychicznych konieczne jest powstawanie kolejnych ŚDS-ów. Ośrodki wsparcia będą ważnym elementem koniecznym w budowaniu systemu wynikającego z zintegrowanego modelu psychiatrii środowiskowej, czyli zintegrowanej opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w ich środowisku domowym, pracy/nauki, uwzględniającej współdziałanie wszystkich partnerów instytucjonalnych z zakresu ochrony 5

6 zdrowia, pomocy społecznej, edukacji i instytucji rynku pracy - zgodnie z Narodowym Programem Ochrony Zdrowia Psychicznego. Problemy dotyczące osób bezdomnych. W lutym 2013 roku zrealizowano pierwsze ogólnopolskie liczenie osób bezdomnych. W województwie pomorskim tego dnia w placówkach przebywało osób bezdomnych, w tym 297 kobiet z 110 dziećmi, zaś poza nimi 856 osób, w tym 138 kobiet i 5 dzieci. Łącznie ustalono, że było nie mniej niż osób bezdomnych. Natomiast w dniach 6/7 grudnia 2013 roku po raz siódmy przeprowadzono badanie socjodemograficzne: Portret zbiorowości osób bezdomnych w województwie pomorskim, w którym dotarliśmy do 3013 osób bezdomnych ogółem, w tym 2907 dorosłych i 106 dzieci. Badanie potwierdza problem starzejącej się populacji osób bezdomnych, które wymagają coraz częściej leczenia i rehabilitacji. Przy ograniczonym dostępie do placówek ochrony zdrowia powoduje to przedłużenie ich pobytu w różnych ośrodkach wsparcia. Obecnie w naszym województwie funkcjonują 43 placówki dla osób bezdomnych dysponujących blisko 2000 miejscami stałymi z możliwością uruchomienia ponad 200 dostawek, z czego 5 dysponuje miejscami pobytu dla osób pod wpływem alkoholu, aby zaspokoić wszystkie potrzeby. W ramach projektu systemowego-1.18 Tworzenie i rozwijanie standardów jakości usług pomocy i integracji społecznej Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności było liderem krajowym zadania 4 Opracowanie modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności. Praca nad tym modelem trwała wiele miesięcy i uczestniczyło w niej ponad 100 ekspertów z całej Polski. Model został przetestowany w pilotażu przeprowadzonym w 19, różnej wielkości samorządach, które tworząc partnerstwa lokalne tworzyły 6

7 swoje gminne modele rozwiązywania problemu bezdomności weryfikując praktycznie zaproponowane rozwiązania. Obecnie Podręcznik Model Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności został zatwierdzony i zaakceptowany przez MPiPS i jest w fazie upowszechniania w ramach szkoleń w samorządach całego kraju. Wersja elektroniczna GMWB znajduje się na stronie Wprowadzenie GMWB ma na celu podniesienie skuteczności sytemu rozwiązywania i łagodzenia skutków problemu bezdomności. Opracowanie zawiera modelowe, wystandaryzowane usługi skierowane do osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością: standard partnerstwa lokalnego, pracy socjalnej, standard mieszkalnictwa i pomocy doraźnej, w tym poszczególnych placówek od ogrzewalni, przez noclegownię, schronisko, schronisko profilowane, po mieszkania wspierane, zarówno zespolone, jak i rozproszone, ponadto standard zdrowia, zatrudnienia i edukacji oraz streetworkingu. W przyszłym roku planowane są zmiany legislacyjne wprowadzające w/w standardy Wspieranie rodziny i piecza zastępcza. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2013 r., poz. 135, z późn. zm.) weszła w życie w dniu 1 stycznia 2012 r. i skoncentrowała się na pracy z rodziną mającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych (której dzieci zostały umieszczone w pieczy zastępczej oraz albo występuje ryzyko umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej). Ww. ustawa zwiększyła ofertę wsparcia dla rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo - wychowawczych poprzez działania instytucji i podmiotów na rzecz dziecka i rodziny, tj. asystent rodziny i rodzina wspierająca. 7

8 Obecnie zatrudnianie asystentów rodziny jest nieobowiązkowym zadaniem gminy, od 1 stycznia 2015 r. będzie to zadanie obowiązkowe (wprowadza to tegoroczna nowelizacja ustawy). Liczba zatrudnianych przez gminy asystentów rodziny systematycznie wzrasta dzięki współfinansowaniu wynagrodzenia asystenta z dotacji celowej z budżetu państwa. W wyniku wzrostu zatrudnienia asystentów rodziny gminy mogą zwiększać liczbę rodzin, z którymi pracuje asystent. Asystenci rodziny Stan na dzień r r. Liczba asystentów rodziny Liczba rodzin, z którymi pracę prowadzi asystent rodziny Liczba gmin korzystających z dotacji z budżetu państwa * Opracowano na podstawie sprawozdań rzeczowo-finansowych z wykonywania przez gminę zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej za lata 2012 i Systematycznie wzrasta również w gminach pomoc rodzin wspierających. Liczba rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych, które skorzystały z pomocy rodzin wspierających wzrosła trzykrotnie w stosunku do roku ubiegłego. Rodziny wspierające Stan na dzień* r r. Liczba rodzin wspierających 4 11 Liczba rodzin, które korzystały z pomocy rodzin wspierających 4 14 * Opracowano na podstawie sprawozdań rzeczowo-finansowych z wykonywania przez gminę zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej za lata 2012 i

9 W 2013 r. w województwie pomorskim funkcjonowało 35 gminnych placówek wsparcia dziennego, z czego 30 placówek prowadzonych w formie opiekuńczej i 5 w formie specjalistycznej. Ww. placówki zapewniały 847 miejsc dla dzieci. W żadnej gminie nie prowadzono placówki wsparcia gminnego prowadzonej w formie pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę. Dodatkowo w województwie pomorskim funkcjonują 2 placówki wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym prowadzone w formie opiekuńczej, zapewniające 55 miejsc dla dzieci. Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej piecza zastępcza sprawowana jest w formie rodzinnej i instytucjonalnej, przy czym preferowaną forma jest rodzinna piecza zastępcza. W 2013 r. w województwie pomorskim funkcjonowało 1644 rodzin zastępczych spokrewnionych, 891 rodzin zastępczych niezawodowych, 109 rodzin zastępczych zawodowych, 44 rodziny zastępcze zawodowe pełniące funkcje pogotowia rodzinnego oraz 45 rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych. Ponadto na terenie województwa funkcjonowały 63 rodzinne domy dziecka. W instytucjonalnej pieczy zastępczej na koniec 2013 r. w województwie pomorskim funkcjonowało 79 placówek opiekuńczo-wychowawczych, z czego 45 placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, 1 placówka opiekuńczo-wychowawcza typu specjalistyczno-terapeutycznego, 2 placówki opiekuńczo-wychowawcze typu interwencyjnego, 8 placówek opiekuńczowychowawczych łączących zadania placówek typu socjalizacyjnego i interwencyjnego oraz 23 placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego. Ww. placówki zapewniały 1211 miejsc dla wychowanków. W województwie pomorskim funkcjonuje 1 regionalna placówka opiekuńczo-terapeutyczna zapewniająca 45 miejsc dla dzieci. Na terenie 9

10 województwa pomorskiego nie utworzono interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego. We wrześniu br. weszła w życie nowelizacja ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Oprócz wspomnianego wyżej obowiązku zatrudniania, od 1 stycznia 2015 r., przez gminy asystenta rodziny nowela ta wprowadza w tej sferze wiele zmian. Dookreśla m.in. termin przewidziany na uregulowanie prawnej sytuacji dziecka przebywającego w pieczy zastępczej - ma on wynosić 18 miesięcy. Dzięki temu dzieci nie będą czekać latami na rozstrzygnięcia w tej kwestii. Przyjmuje też zasadę nierozdzielania nieletniej matki - przebywającej w pieczy zastępczej - od dziecka. Nowelizacja nakłada również wymóg posiadania opinii psychologa o predyspozycjach i motywacji do podjęcia funkcji rodziny zastępczej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka oraz tzw. rekwalifikacji co dwa lata. Bardzo istotną kwestią, która wprowadza nowela to wzmocnienie kompetencji kontrolnych wojewodów oraz innych jednostek samorządu wobec systemu sprawowania pieczy zastępczej. Problemy dotyczące przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, który funkcjonował od 2006 roku, został znowelizowany w celu uwzględnienia obecnych warunków i problemów. Jego okres realizacji obejmuje lata Głównym celem programu jest zwiększenie skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zmniejszenie skali tego zjawiska. Przewiduje on wzrost finansowania określonych zadań od roku W tym że roku rozpoczniemy realizację programów terapeutycznych dla sprawców oraz zwiększy się kwota finansowania działalności Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie (SOW) i prowadzenia Programów Korekcyjno-Edukacyjnych 10

11 dla sprawców przemocy (PKE). Zostanie także uruchomiona, przez Ministerstwo Zdrowia, całodobowa, bezpłatna ogólnopolska linia telefoniczna dla osób uwikłanych w przemoc w rodzinie. W 2013 roku opracowany został Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata , którego głównym celem jest ograniczenie skali tego zjawiska w naszym regionie. Po nowelizacji w dniu 10 czerwca 2010 r. ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw wprowadzono rozwiązania mające zapewnić skuteczniejszą pomoc osobom doznającym przemocy, ułatwić przeprowadzenie izolacji osób stosujących przemoc, przyspieszyć rozwój działań profilaktycznych zapobiegających przemocy. Nałożyła ona między innymi na samorządy gminne obowiązek: - opracowania i realizację gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar (tylko 2 gminy jeszcze ich nie posiadają) - tworzenia zespołów interdyscyplinarnych ( ZI) i wg potrzeb grup roboczych (GR) - wszystkie 123 samorządy powołały ZI, ale niektóre z dużym opóźnieniem. Nadal utrzymuje się tendencja do nierównomiernego prowadzenia działań z tego zakresu w regionie w związku z późnym tworzeniem ZI, ograniczonym dostępem do specjalistów ( tylko 69 gmin posiada poradnictwo specjalistyczne), niewystarczającym dostępem do bazy pomocowej, poradni specjalistycznych, terapii małżeńskiej, terapii systemowej rodzin, niewystarczającym zaangażowaniem władz samorządowych (tyko 45 gmin deklaruje istnienie koalicji lokalnej). Samorząd powiatowy, poza programem przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie ( w 2013 r. posiadało go 16 powiatów), zobowiązany jest do zapewnienia osobom doznającym przemocy miejsc w ośrodkach wsparcia i ośrodkach interwencji kryzysowej. 11

12 Wszystkie szczeble samorządów zgłaszają brak środków finansowych na nowe zadania oraz konieczność systematycznych szkoleń interdyscyplinarnych dla pracowników instytucji zajmujących się tum problemem: pomocy społecznej, oświaty, służby zdrowia, resortu sprawiedliwości, Kościołów i innych organizacji pozarządowych, by móc udzielać skutecznego i profesjonalnego wsparcia rodzinie. Zadania szkoleniowe realizuje samorząd wojewódzki. Niepokój budzi zmniejszenie się liczby Ośrodków Interwencji Kryzysowej w powiatach województwa pomorskiego z 13 na 10 i liczba OIK z miejscami całodobowymi z 10 do 6 oraz sama liczba miejsc całodobowego pobytu z 195 do 62. W województwie pomorskim w 2013 roku programy korekcyjno-edukacyjne, jako zadanie zlecone realizowały 4 powiaty: tczewski, gdański ziemski, kartuski, Gdynia, poza tym 4 powiaty realizowały je ze środków własnych: Sopot, Słupsk, bytowski, nowodworski. Programy korekcyjno-edukacyjne zlecone ukończyło 37 osób, a pozostałe programy 34 osoby, ogółem wzięło w nich udział 154 osoby. W województwie pomorskim funkcjonują (jako zadanie zlecone powiatowi) dwa Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie (SOW): w Gdyni i Rusocinie (jako jednostka organizacyjna w strukturze Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Pruszczu Gdańskim). Łącznie w 2013 roku pomoc w SOW-ach uzyskały 582 osoby, w tym z pobytu całodobowego skorzystało 100 osób. Dane ze sprawozdań wskazują na wzrost liczby prowadzonych w 2013 roku procedur NK w stosunku do roku poprzedniego ( z do 4 207). Wzrosła też liczba interwencji w stosunku do osób stosujących przemoc z 911 w 2012 roku do 1130 w 2013 roku. Nie potwierdziły się obawy o nadużywanie art. 12a ustawy, który pozwala w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka, w związku z przemocą w rodzinie, pracownikowi socjalnemu wraz z policjantem, pracownikiem ochrony zdrowia odebrać dziecko z rodziny 12

13 i umieścić je u innej nie zamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub placówce całodobowej (w całym województwie pomorskim odebrano łącznie 30 dzieci). Podsumowując działania w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie wymagają one zarówno zmian legislacyjnych np. doprecyzowania procedury NK, jak i znalezienia ścieżki finansowego i merytorycznego wsparcia ZI i GR. Ważnym hamulcem są nadal silnie funkcjonujące stereotypy przyzwalające na stosowanie przemocy tj. niski poziom świadomości społecznej i wiedzy o przejawach przemocy, wysoki poziom tolerancji dla zjawiska przemocy i wynikająca stąd bierność, a co za tym idzie oczekiwanie od instytucji, że rozwiążą same te problemy bez osobistego zaangażowania obywateli. Domy pomocy społecznej. W 2013 r. w województwie pomorskim funkcjonowały 44 domy pomocy społecznej, dysponujące łącznie miejscami (wg stanu na dzień 1 września 2014 r. liczba miejsc uległa zwiększeniu do 4.268). Analiza średnich kosztów utrzymania mieszkańców ponadgminnych domów pomocy społecznej wykazuje, iż w 2013 r. nastąpił wzrost średnich kosztów pobytu (średnio) o 148,86 zł., co stanowi 5,56% w porównaniu z rokiem poprzednim (w 2014 r. w stosunku do 2013 r. wzrost ten wyniósł średnio 86,26 zł. i 2,95%). Z przekazanych przez ośrodki pomocy społecznej informacji dotyczących wysokości środków przekazywanych na dofinansowanie pobytu swoich mieszkańców w domach pomocy społecznej (tabela poniżej) wynika, iż ogólna kwota w skali województwa w 2014 r. znacznie wzrosła w porównaniu do roku 2013 r. (o 6,9 mln zł.). 13

14 Wysokość dofinansowania kosztów pobytu mieszkańców w domach pomocy społecznej przez gminy województwa pomorskiego (w milionach zł.) w latach Województwo LATA POMORSKIE 1,8 2,7 5,9 9,7 12,9 23,1 33,8 40,2 40,5 47,4 Źródło: Dane pochodzą z Głównego Urzędu Statystycznego, Departament Statystyki Finansów Budżet jednostek samorządu terytorialnego w latach (lata ) oraz sprawozdania MPiPS-03 z Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku, Wydział Polityki Społecznej (lata ). Przeprowadzona analiza wykorzystania miejsc w domach pomocy społecznej w 2013 roku wykazała, iż na koniec 2013 r. w ponadgminnych domach pomocy społecznej na miejsc przebywało łącznie osób, z czego osób skierowanych na podstawie decyzji wydanych po dniu 1 stycznia 2004 r., czyli na nowych zasadach, co stanowi 49,32 % ogółu mieszkańców (załącznik nr 7). Ponadto, w domach pomocy społecznej o zasięgu gminnym, na koniec 2013 r. przebywało 211 mieszkańców na 214 miejsc. Zestawienie ukazane w załączniku nr 7 zawiera dane dotyczące odpłatności za pobyt osób skierowanych na nowych zasadach i ukazuje wspomniany już udział gmin w dofinansowaniu pobytu swoich mieszkańców w domach pomocy społecznej. Jak widać w wierszu 4, tylko 41 osób w 2013 r. (na osób), samodzielnie lub przy pomocy bliskich, było w stanie ponieść koszty swojego pobytu w ponadgminnych domach pomocy społecznej (co stanowi 2,14% ogółu) i nie wymagało wsparcia ze strony gminy. Sytuacja ta pozostaje na stałym poziomie od 2004 r. i obrazuje, iż udział w dofinansowaniu pobytu osób umieszczanych w domach pomocy społecznej w większości nadal spoczywa po stronie gmin kierujących. Informacje dotyczące mieszkańców gminnych domów pomocy społecznej, analogiczne jak w ponadgminnych domach pomocy społecznej, w ujęciu 14

15 wojewódzkim, wykonywane są dopiero od roku 2010 (załącznik nr 8), jednakże i w tych domach widoczne jest, iż udział gminy w dofinansowaniu kosztu pobytu jest dominujący. Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorych lub osobom w podeszłym wieku. W rejestrze Wojewody Pomorskiego dotyczącym działalności gospodarczej lub statutowej w zakresie prowadzenia placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorych lub osobom w podeszłym wieku, na koniec 2013 r. znajdowało się 41 placówek dysponujących łącznie miejscami. Obecnie w rejestrze Wojewody figuruje już 45 placówek zapewniających całodobową opiekę z miejscami. Poniższa tabela przedstawia liczbę tych placówek, od momentu wprowadzenia obowiązku posiadania zezwolenia wojewody, do chwili obecnej. Lata Ogółem: z tego prowadzone w ramach działalności: statutowej gospodarczej liczba placówek liczba miejsc liczba placówek liczba miejsc liczba placówek liczba miejsc

16 * * wg stanu na dzień 1 września 2014 r. Analiza przedstawionego poniżej położenia obecnie funkcjonujących placówek zapewniających całodobową opiekę na terenie województwa pomorskiego wykazuje, iż większość z nich położona jest w okolicach Trójmiasta, natomiast w zachodniej części województwa pomorskiego nie ma żadnej placówki całodobowej opieki (m. in. powiat słupski i bytowski). L.p. Powiat Liczba placówek Liczba miejsc Gdańsk Gdynia Słupsk Sopot Bytowski Chojnicki Człuchowski Gdański Kartuski Kościerski Kwidzyński Lęborski Malborski Nowodworski Pucki Słupski Starogardzki

17 18. Sztumski Tczewski Wejherowski Z uwagi na funkcjonowanie w naszym województwie placówek zapewniających całodobową opiekę, bez wymaganego zezwolenia Wojewody Pomorskiego, przed udostępnieniem zainteresowanym adresów konkretnych placówek, należy upewnić się bezpośrednio w Wydziale Polityki Społecznej Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku (tel ) lub na stronie Urzędu w BIP w dziale Rejestry ( czy konkretna placówka widnieje w prowadzonym przez Wojewodę Pomorskiego rejestrze placówek zapewniających całodobową opiekę. Po raz kolejny przypominamy, iż gminy nie mogą kierować i ponosić odpłatności za osoby przebywające w placówkach zapewniających całodobową opiekę. Pobyt osób w takich placówkach odbywa się na podstawie umowy cywilnoprawnej, zawartej pomiędzy osobami korzystającymi, a prowadzącym działalność, a odpłatność za ww. usługę w całości pokrywają zainteresowani i ich bliscy. Kadra pomocy społecznej Wielkość rejonu opiekuńczego, która określa liczbę mieszkańców danej gminy przypadająca na 1 pracownika socjalnego pracującego w rejonie opiekuńczym to podstawowy parametr określający właściwy (lub nie) poziom zatrudnienia w poszczególnych ośrodkach pomocy społecznej. Przeciętna wartość tego wskaźnika w województwie pomorskim na koniec 2013 r. wyniosła osób i nieznacznie zmalała (o 6 osób) w stosunku do roku 2012, ale już w I półroczu 2014 r. ponownie wzrosła do liczby osób. Analizując zamieszczony poniżej wykres, ukazujący wielkość tego wskaźnika 17

18 na przestrzeni ostatnich kilku lat dostrzegamy, iż jego poziom od roku 2010 się ustabilizował (oscyluje przy wartości osób), ale to wciąż nie jest norma ustawowa wynosząca, jak wiemy, mieszkańców. W 2013 roku 56 gmin osiągnęło docelowy rejon pracownika socjalnego, a na koniec I półrocza 2014 roku liczba ta wzrosła jeszcze do 58. Wciąż jednak w naszym województwie występują rejony, w których norma ustawowa przekroczona jest dwukrotnie (w 2013 r. było ich 6, a w I półroczu 2014 r. 7). Szczegółowa informacja dotycząca tej kwestii zawarta została w załączniku Nr 11. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań pomocy społecznej. Kwestie dobrej współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi a administracją rządową i samorządową to jeden z podstawowych tematów debat, które dotyczą trzeciego sektora i jego relacji z podmiotami publicznymi, 18

19 ale także sprawnego funkcjonowania państwa i wspólnot lokalnych. Ostatnie dziesięciolecie charakteryzuje się nie tylko znaczącym rozwojem trzeciego sektora, ale także rosnącym udziałem zorganizowanych obywateli w planowaniu polityk publicznych na szczeblu krajowym (a także unijnym) oraz rosnącym znaczeniem aktywności społecznej w lokalnym rozwoju. Trend ten wyraźnie został dostrzeżony w Unii Europejskiej, gdzie z zasad pomocniczości, partnerstwa i dialogu społecznego wyprowadza się postulat stopniowego powiększania zakresu współpracy instytucji publicznych z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Dlatego też podstawowe pytanie nie brzmi Czy współpracować?, ale Jak współpracować?. Współpraca ta powinna prowadzić do coraz bardziej profesjonalnych i efektywnych partnerstw. Jest to szczególnie ważne dla partnerstw samorząd-organizacja pozarządowa, które razem będą zabiegać o środki unijne w najbliższej perspektywie programowej. Również administracja rządowa dostrzega ogromny potencjał jaki tkwi w III sektorze. W ramach corocznie ogłaszanych przez Wojewodę Pomorskiego otwartych konkursów ofert na zadania z zakresu pomocy społecznej dofinansowywane są liczne przedsięwzięcia dotyczące ważnych kwestii społecznych (przeciwdziałanie bezdomności, przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, specjalistyczna pomoc dla osób z zaburzeniami psychicznymi, wsparcie i aktywizacja osób starszych, wsparcie dla dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych). Niestety ze względu na ograniczenia budżetowe łączna kwota środków finansowych przeznaczonych z budżetu Wojewody na wsparcie organizacji pozarządowych pozostaje od roku 2010 na niezmiennym poziomie 600 tys. zł. Ukazuje to tabela zamieszczona w załączniku Nr 10. Wojewoda niezmiennie od wielu lat kontynuuje tradycję wyróżniania najlepszych inicjatyw podejmowanych przez organizacje pozarządowe naszego województwa działających w sferze pomocy społecznej przyznając corocznie 19

20 Nagrodę Bursztynowego Mieczyka. W grudniu br. odbędzie się już XX jubileuszowa Gala tej Nagrody. Polityka senioralna. Od lat europejskie i krajowe prognozy oraz opracowania demograficzne potwierdzają większą dynamikę przyrostu ludzi starszych niż przyrostu ludności ogółem. Proces starzenia się przebiega w województwie pomorskim mniej dynamicznie niż w całym kraju, ale postępuje. Prognozowane są zmiany w strukturze wieku ludności oraz wzrost liczebności populacji w wieku 60 lat i więcej. Przewiduje się, że liczebność tej grupy wiekowej w województwie pomorskim wyniesie w 2015 r. 484,4 tys., zaś w ,1 tys. Zmianom będą ulegały także proporcje między osobami w trzecim i w czwartym wieku. Na przykład, w 2020 r. osoby w wieku 75 i lat i więcej będą stanowiły 26% populacji 60+, a w roku 2035 aż 42%. Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata (Program ASOS) był pierwszym ogólnopolskim programem przygotowanym na taką skalę, dedykowanym osobom starszym oraz współpracy międzypokoleniowej. W trakcie jego realizacji w dniu 16 sierpnia 2012 r. utworzono Departament Polityki Senioralnej w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Dwie edycje konkursu ASOS spełniły swoją najważniejszą rolę: zwróciły uwagę na problemy osób starszych w szerszej perspektywie polityki społecznej, wskazały na konieczność podjęcia działań w tym obszarze, a także dały impuls do działania wielu organizacjom. Ilość przesłanych ofert, a było ich 3200, jest dowodem na to, że potrzeby i oczekiwania w zakresie pomocy osobom starszym w Polsce są ogromne i warto działać w obszarze aktywności. Wiele organizacji z naszego województwa brało udział w konkursie i uzyskało wsparcie. Program 20

21 finansowany jest z budżetu państwa. Na jego realizację przeznaczono środki finansowe w wysokości 20 mln zł w roku 2012 oraz 40 mln zł w roku Na program ten składa się komponent konkursowy oraz systemowy. Komponent konkursowy zakłada wsparcie finansowe projektów realizowanych przez organizacje działające w sferze pożytku publicznego w czterech wymienionych powyżej obszarach priorytetowych na rzecz osób starszych. Pierwsza edycja otwartego konkursu ofert ukazała olbrzymi potencjał organizacji lokalnych działających na rzecz aktywności społecznej seniorów. Wsparcie finansowe pozwoliło na realizację wielu nowatorskich pomysłów na włączenie osób starszych w działania na rzecz społeczności lokalnych. Druga edycja otwartego konkursu ofert zakończyła się 28 marca 2013 r. Obecnie obowiązuje przyjęty uchwałą Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. Rządowy Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata Planuje się finansowanie Programu ze środków budżetu państwa w wysokości 40 mln zł rocznie. Realizacja Programu ASOS pozwoliła na stworzenie podstaw dla polityki senioralnej w Polsce, polityki dotyczącej osób starszych oraz dla osób starszych. Na potrzeby niniejszego dokumentu przyjmuje się, że osoba starsza (zamiennie stosowane senior), to osoba, która ukończyła 60 rok życia. Takie założenie wynika z konieczności opracowania działań skierowanych do osób nie tylko nieaktywnych zawodowo, ale działań, które będą wspierać wydłużenie aktywności zawodowej i przygotowywać do aktywnego starzenia się. Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata (ZDPS) zostały przyjęte 24 grudnia 2013 r. uchwałą nr 238 Rady Ministrów i opublikowane w Monitorze Polskim 4 lutego 2014 r. (Poz. 118). Zgodnie z duchem tego dokumentu polityka senioralna rozumiana jest szeroko jako ogół działań, w okresie całego życia człowieka, prowadzących do zapewnienia warunków dla wydłużenia aktywności, zarówno zawodowej, jak i społecznej 21

22 oraz dla samodzielnego, zdrowego, bezpiecznego i niezależnego życia osób starszych. ZDPS, choć mają charakter ramowy, to jednocześnie stanowią konkretny zestaw koniecznych działań w obszarze polityki senioralnej w Polsce, który jest kierowany do szerokiego grona odbiorców. Po pierwsze, do społeczeństwa, które ze względu na swoje kompetencje i potencjał stanowi kluczowy element w procesie budowania i rozwoju polityki aktywnego i zdrowego starzenia się. Po drugie, do władz publicznych wszystkich szczebli, sektora prywatnego oraz pozarządowego i partnerów społecznych, których działania pozwolą na odpowiednie zagospodarowanie aktywów wynikających z wydłużania życia. Tak zdefiniowani adresaci działań, w obszarze polityki senioralnej oraz ich ścisła wzajemna współpraca, będzie stanowiła o skuteczności realizacji tejże polityki. Sejm we wrześniu 2013 roku przyjął nowelizację ustawy o samorządzie gminnym wprowadzającą art. 5 c dotyczący zasad powoływania gminnych rad seniorów. Pozwoli to na zwiększenie udziału osób starszych i ich organizacji w procesach decyzyjnych bezpośrednio ich dotyczących w środowisku lokalnym. W naszym województwie ten proces rozpoczął się już w 2007 r. Rady seniorów funkcjonują w kilku gminach: Gdańsku, Gdyni, Chojnicach, Kościerzynie i powiatowa w Tczewie. Obecnie trwają prace w Departamencie Senioralnym nad Programem Rządowym Senior-WIGOR na lata , który będzie programem wspierania finansowego jednostek samorządu terytorialnego w zakresie tworzenia i prowadzenia Dziennych Domów Senior-WIGOR oraz Klubów Senior-WIGOR. Program będzie stanowił wykonanie rekomendacji zawartych w Założeniach Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata , zwłaszcza w obszarze usług, opieki, edukacji oraz sieci samopomocy. * * * 22

23 Podsumowanie i kierunki działań Rok 2013 i trzy kwartały 2014 roku to okres dalszych, wzmożonych wysiłków zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb w realizacji gwarantowanych świadczeń oraz czas wdrażania ważnych zmian legislacyjnych, w tym szczególnie związanych z wejściem w życie nowelizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, które istotnie wpływają na zakres działań związanych z szeroko rozumianą polityką społeczną. Dlatego w najbliższym czasie istotne będą następujące cele i kierunki: Aktywne wdrażanie zadań wynikających z nowelizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Największym wyzwaniem w tym obszarze będzie wprowadzanie zmian służących wzmocnieniu kompetencji kontrolnych zarówno administracji rządowej jak i samorządowej różnych szczebli. Ustawa nadaje bowiem uprawnienia kontrolne wójtowi (w zakresie podmiotów organizujących pracę z rodziną i placówek wsparcia dziennego), zarządowi powiatu (w zakresie organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej, rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka, placówek opiekuńczo-wychowawczych) oraz wojewodzie (szerokie uprawnienia dotyczące kontroli realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej). Rozwój kadry pomocy społecznej, w tym wzmożenie wysiłków w celu osiągnięcia przez wszystkie gminy wymaganej ustawowo normy dotyczącej wielkości rejonu pracownika socjalnego. Intensyfikacja działań i współpraca wszystkich służb w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym również dokonywanie 23

24 diagnozy zjawiska na swoim terenie przed tworzeniem kolejnych gminnych i powiatowych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar, podjęcie szerokich działań profilaktycznych mających na celu zmianę funkcjonujących w świadomości społecznej stereotypów dotyczących przemocy w rodzinie. Dążyć należy również do dalszego rozwoju infrastruktury pomocowej i wzrostu kompetencji kadr funkcjonujących w tej sferze (uczestnictwo w międzysektorowych szkoleniach). Poszerzanie sieci oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi o kolejne Środowiskowe Domy Samopomocy szczególnie na terenach pozbawionych takich placówek (powiat nowodworski), ale też o kolejne Kluby Samopomocy, Centra Wsparcia Środowiskowego opartych na międzysektorowej współpracy. W przypadku istniejących placówek intensyfikacja działań zmierzających do osiągnięcia wymaganych ustawowo standardów. Wspieranie rozwiązań służących przeciwdziałaniu i wychodzeniu z bezdomności, w tym przygotowanie się do wdrożenia Modelu Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności wypracowanych w ramach projektu systemowego, a które zostaną obligatoryjnie wprowadzone w ramach najbliższych zmian legislacyjnych. Realizacja na poziomie lokalnym założeń polityki senioralnej tak istotnej w warunkach starzejącego się społeczeństwa polskiego, w tym szczególnie konieczność tworzenia w poszczególnych gminach rad seniorów. W związku z możliwością finansowania z budżetu zarówno organizacji pozarządowych w ramach Programu ASOS i od 2015 roku 24

25 jednostek samorządu terytorialnego w ramach Programu Senior- Wigor dążyć należy do zwiększenia współpracy w celu tworzenia sieci wsparcia dla osób starszych. Realizacja poszczególnych projektów powinna zapewnić możliwości korzystania przez seniorów z oferty opiekuńczej, aktywizującej, edukacyjnej, kulturalnej, rekreacyjnej oraz prozdrowotnej, w tym do podstawowych usług rehabilitacji ruchowej. * * * Opracowali: Tekst: Małgorzata Szady, Ewa Szczypior, Jolanta Mazurkiewicz, Karolina Jarzębińska Załączniki: Małgorzata Szady, Jolanta Mazurkiewicz Gdańsk, listopad 2014 r. 25