2 & 3. » Jakie są pozytywne przykłady takich praktyk w Europie?

Transkrypt

1 DARY NATURY

2 2 & 3 WSTĘP Główną siłą napędową społeczeństwa XXI-go wieku jest nieustanne dążenie do podnoszenia standardów życia, przede wszystkim ekonomicznych oraz socjalnych. Przejawia się to wzrostem produkcji i konsumpcji dóbr i usług, co często przyczynia się do degradacji ekosystemów wokół nas. Można powiedzieć, że gdy koniunktura wzrasta przyroda traci. Czy wyginięcie kilku nieznanych bliżej gatunków motyli ma rzeczywiście istotne znaczenie dla człowieka? Czy może jest coś więcej do stracenia? Coraz więcej dowodów naukowych świadczy, że wraz z takimi motylami, robakami lub roślinami możemy stracić znacznie więcej. Zdegradowane ekosystemy tracą zdolność pełnienia funkcji, na których nam zależy - np. oczyszczania zanieczyszczonej wody, zagwarantowania zapylania roślin uprawnych, minimalizowania skutków naturalnych katastrof czy ograniczania i buforowania konsekwencji zmian klimatycznych. Unia Europejska rozpoznała to zagrożenie i podjęła działania zapobiegające utracie różnorodności biologicznej oraz zaburzeniom funkcji ekosystemów. Najważniejszym z tych działań jest ustanowienie europejskiej sieci ekologicznej Natura Na tą sieć składają się obszary wyznaczone we wszystkich 27 państwach Unii, a ich łączna powierzchnia jest mniej więcej równa dwukrotnej powierzchni terytorium Niemiec! Jak podkreślono ostatnio, właściwa ochrona i zarządzanie tymi obszarami jest znaczącym wkładem w przeciwdziałanie ginięciu przyrody i w podtrzymanie ważnych dla naszego życia funkcji ekosystemów. Ta broszurka jest wprowadzeniem do zagadnienia usług ekosystemowych, z zaakcentowaniem zależności pomiędzy ochroną i zarządzaniem obszarami Natura 2000 a utrzymaniem ważnych dla nas funkcji ekosystemów. W szczególności chcielibyśmy odpowiedzieć na następujące pytania:» Jakie zależności istnieją pomiędzy ochroną zwierząt i roślin a dobrą jakością życia ludzi?» Co Unia Europejska robi, by zachować przyrodę oraz ważne funkcje ekosystemów?» Jak możemy utrzymać prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów przez właściwe gospodarowanie?» Jakie są pozytywne przykłady takich praktyk w Europie? CO TO JEST NATURA 2000? Natura 2000 jest podstawą polityki Unii Europejskiej w zakresie ochrony przyrody. Strategicznym celem jest: przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjących roślin i zwierząt na europejskim terytorium Państw Członkowskich, (...). (Art 2.1. Dyrektywy Siedliskowej). Natura 2000 to europejska ekologiczna sieć obszarów chronionych, wyznaczonych przez państwa członkowskie w oparciu o wiążące akty prawa europejskiego: Dyrektywę Siedliskową i Dyrektywę Ptasią. Sieć obejmuje dwa typy obszarów chronionych: Specjalne Obszary Ochrony (SOO) wyznaczone w nawiązaniu do zapisów Dyrektywy Siedliskowej oraz Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) asygnowane na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich niezbędnych działań gwarantujących skuteczną ochronę tych obszarów i zapobiegających pogorszeniu ich stanu.

3 4 & 5 CO TO SĄ USŁUGI EKOSYSTEMOWE? Dobre życie na wiele sposobów zależy od usług dostarczanych przez ekosystemy. Zdrowa żywność która jemy, woda którą pijemy, naturalne paliwa czy naturalne włókna to bezpośrednie korzyści z przyrody. Ponadto, wykorzystujemy inne dary natury będące rezultatem skomplikowanych procesów i interakcji, takich jak: tworzenie gleb, neutralizacja zanieczyszczeń, ochrona przed żywiołami (np. wichury, powodzie) oraz stabilizacja klimatu Ziemi. Usługi ekosystemowe to wszystkie dobra i usługi natury, które są ważne dla życia człowieka. Naturalny, stabilny ekosystem rzeczny to miejsce życia wielu gatunków roślin i zwierząt. Jednocześnie, funkcjonuje jako naturalny układ oczyszczający zanieczyszczoną wodę odprowadzaną do niego. Jednakże, zdegradowany nie jest zdolny dostarczać nam ryb, wody pitnej, ani oczyszczać ścieków. Usługi ekosystemowe są różnorodne. Zgodnie z Milenijną Oceną Ekosystemów Narodów Zjednoczonych 1 usługi ekosystemowe podzielono na: USŁUGA OPIS EKOSYSTEMOWA Usługi, które są niezbędne USŁUGI do funkcjonowania innych WSPOMAGAJĄCE usług ekosystemowych Produkty uzyskane z ekosystemów USŁUGI ZAOPATRZENIOWE Korzyści uzyskane z USŁUGI regulacji/kontroli procesów REGULACYJNE wewnątrz i pomiędzy ekosystemami USŁUGI Korzyści niematerialne KULTUROWE uzyskane z ekosystemów Tabela 1. Źródło informacji: PRZYKŁAD Procesy glebotwórcze, fotosynteza, produkcja pierwotna, krążenie materii, obieg pierwiastków Żywność, paliwa, włókna, zasoby genetyczne, substancje biochemiczne, naturalne farmaceutyki, zasoby wody, zasoby surowców naturalnych na potrzeby sztuki, kultury, np. drewno do wyrobu zdobień, rzeźb, etc. Regulacja jakości powietrza, regulacja klimatu, regulacja jakości wody, oczyszczanie wody, kontrola erozji, łagodzenie skutków klęsk żywiołowych, kontrola zanieczyszczeń, proces zapylania Wartość poznawcza, rekreacyjna, refleksyjna, doznania estetyczne i wzbogacenie duchowe PRZYKŁADY»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»» Poniższe przykłady ilustrują w jaki sposób prawidłowe zarządzanie obszarami Natura 2000 przyczynia się do zabezpieczenia usług ekosystemowych świadczonych człowiekowi przez różne ekosystemy. Poniżej przedstawiono pięć przykładów pochodzących z różnych części Europy. Każdy z nich składa się z krótkiego opisu dotyczącego najważniejszych informacji o projekcie oraz prezentacji jednej z ważniejszych usług ekosystemowych świadczonych przez dany typ ekosystemu. W celu ułatwienia zrozumienia istoty przekazu, tylko jedna usługa ekosystemowa została szerzej opisana. Równocześnie należy pamiętać, iż jeden ekosystem zapewnia szeroki zakres różnorodnych korzyści. Ekosystem leśny może służyć jako źródło żywicy, drewna, jagód, ziół, z drugiej strony może stanowić cel podróży turystycznych. Poza bezpośrednimi usługami, biotopy leśne pełnią wiele funkcji pośrednich, takich jak: ochrona osad ludzkich przed skutkami żywiołów (np. burz, lawin), oczyszczanie powietrza i wody dla lokalnej społeczności, a w globalnym znaczeniu regulacja zmian klimatycznych. W celu dokładniejszego zobrazowania korzyści dostarczanych ludzkości przez właściwe użytkowanie ekosystemów, do każdego przykładu została dołączona lista pozostałych usług ekosystemowych.»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

4 PRZYKŁAD 1 PRODUKCJA ŻYWNOŚCI 6 & 7 WPROWADZENIE Region Yorkshire Dale leży w północnej części Wielkiej Brytanii. Jest miejscem dobrze znanym ze względu na swój urokliwy, pagórkowaty krajobraz oraz na długą tradycję pasterską. Silne pofałdowanie terenu, a także słaba klasa ziemi czyni ten teren szczególnie odpowiednim pod wypas. Przetrwanie charakterystycznych gatunków roślin i zwierząt jest w zupełności zależne od sposobu prowadzenia wypasu. Zwierzęta gospodarskie są niezbędne do ochrony muraw przed zarastaniem przez krzewy i drzewa. Prymitywne, lokalne rasy bydła są najbardziej odpowiednie dla tych celów. Charakteryzuje je wysoka odporność na trudne warunki klimatyczne, dzięki czemu mogą być trzymane na zewnątrz niemalże przez cały rok. W przeciągu ostatnich 40 lat doszło do zmian w sposobie prowadzenia wypasu, rolnicy przestawili swoją działalność z tradycyjnego, ekstensywnego wypasu bydła na bardziej intensywną, hodowlę owiec. Zmiana systemu zarządzania ziemią, poprzez wzrost pogłowia owiec na jednostkę powierzchni przyczyniła się do obniżenia wartości przyrodniczych tego obszaru. Przy finansowym wsparciu Unii Europejskiej w 2002 rozpoczęto projekt, którego głównym celem było zachowanie i ochrona lokalnych zasobów dzikiej flory i fauny. Zamierzenie zostało zrealizowane poprzez przywrócenie tradycyjnego wypasu z użyciem lokalnych odmian bydła. Finansowe wsparcie udzielone rolnikom biorącym udział w projekcie przyczyniło się do powrotu rodzimych ras krów na murawy, ponadto zapewniło odpowiednią infrastrukturę wspomagającą ich hodowlę i wypas. Piętnaście gospodarstw rolnych zaadaptowano do bardziej właściwego systemu wypasu, tzw. mieszanego. Projekt pomógł odtworzyć i utrzymać we właściwym stanie 1800 ha muraw w obrębie dwóch obszarów sieci Natura Wyniki prowadzonych w międzyczasie badań ilościowych i jakościowych nad elementami flory i fauny tego terenu pokazują wyraźny wzrost liczby rzadkich gatunków roślin. DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Czysta woda i gleba» Brak nawożenia pastwisk» woda gruntowa, powierzchniowa oraz gleba niezanieczyszczone» pasza i wołowina nie zawiera pozostałości nawozów czy pestycydów» Korzyści socjoekonomiczne» Nowy, wysokiej jakości produkt lokalny oraz nowy rynek zbytu» rolnicy uzyskują możliwość zbytu ekologicznej wołowiny po cenach preferencyjnych» poprawa warunków życia wiejskiej społeczności» Zasoby genetyczne» Chów tradycyjnych, rodzimych ras krów» zachowana różnorodność genetyczna zwierząt do dalszych celów hodowlanych 1 P R O D U K C J A ŻYWNOŚCI KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ: PRODUKCJA ŻYWNOŚCI Rezultaty projektu są korzystne nie tylko dla przyrody, ale również dla miejscowej ludności, która uzyskała możliwość nabycia wołowiny wysokiej jakości. Mimo, że standardy tej hodowli nie są w pełni dostosowane do reguł organicznego chowu zwierząt, na obszarze Natura 2000 nie stosuje się żadnych pestycydów oraz nawozów sztucznych. Rodzime rasy bydła są lepiej przystosowane do trudnych warunków pogodowych, umożliwia to dłuższy czas wypasu (na nienawożonych murawach), tym samym skracając okres przebywania zwierząt w oborze. Wstępne badania wskazują, że mięso wyprodukowane ze zwierząt hodowanych w celu ochrony muraw jest zdrowsze i smaczniejsze od produktu wytworzonego metodą konwencjonalną. Nowe, dopiero co rozpoczęte, badania nad jakością mięsa mają na celu porównanie wołowiny komercyjnej z wołowiną pochodzącą z obszaru Natura 2000, np. poprzez porównanie składu n-3 (omega-3) polinienasyconych kwasów tłuszczowych oraz zawartości witaminy E. Planuje się również przeanalizowanie różnic w jakości oraz walorach zdrowotnych mięsa pochodzącego od poszczególnych ras bydła.

5 PRZYKŁAD 2. OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA 8 & 9 WPROWADZENIE Yzerbroeken, to nazwa obszaru zalewowego rzeki Yzer przepływającej przez zachodnią części Belgii, niedaleko granicy z Francją. Teren ten będący istotnym miejscem żerowania, rozrodu i migracji ptaków wodno-błotnych został objęty ochroną na podstawie aktów prawa międzynarodowego: Konwencji Ramsarskiej 2 oraz Dyrektywy Ptasiej. Obszar ten, o powierzchni niemalże 4000 ha, jest istotny nie tylko ze względu na swoje walory przyrodnicze, ale również z racji swych funkcji usługowych - służył człowiekowi od wieków jako zabezpieczenie przeciwpowodziowe. Obszar położony jest 25 km od morza w głąb lądu. Krajobraz pomiędzy Yzerbroeken a morzem ma charakter równinny. Na granicy tego terenu znajduje się Yzerbroeken. Wraz z powodzią ogromne ilości wody szybko przybywają na ten obszar, są one tak znaczne, iż rzeka nie jest w stanie wystarczająco prędko oddać tej masy morzu. Naturalna bariera w postaci terasy zalewowej przeciwdziała powstaniu groźnego stanu powodziowego. Nadmiar wody rozlewa się właśnie na ten teren. Ponadto, nadwyżka wody w ujściu rzeki może zostać przekazana morzu wyłącznie w czasie odpływów. W związku z tym, w czasie wysokich pływów (przypływów) rzeka musi czekać wylewając nadmiar wody w głębi lądu. Powódź na tym obszarze jest zjawiskiem naturalnym i pożądanym, występuje i występowała tu od wieków, umożliwiając wykształcenie się specyficznych typów siedlisk, tj.: solnisk czy wilgotnych łąk - atrakcyjnych dla wielu dziko żyjących gatunków zwierząt. W przeciągu kilku ostatnich dziesięcioleci krajobraz terasy zalewowej rzeki Yzer poddano dynamicznym przekształceniom wynikającym z intensyfikacji gospodarki rolnej. Wykopano znaczną liczbę rowów odwadniających w celu ochrony przed nadmiarem wody, teren zdrenowano, co spowodowało obniżenie poziomu wód wszystkie te zmiany miały bardzo negatywny wpływ na wartości przyrodnicze, a w szczególności na awifaunę. Dodatkowo bardziej intensywna gospodarka agrarna, niedopuszczająca do wylewu rzeki na pola, podniosła ryzyko powodzi w innych miejscach (miastach) zlokalizowanych wzdłuż koryta rzeki, gdzie zjawisko to wcześniej nie miało miejsca. DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Rekreacja» Rewitalizacja obszaru zalewowego» piękny krajobraz» możliwości rekreacyjne dla lokalnej ludności oraz turystów» Czysta woda» Naturalny ekosystem rzeczny» dekompozycja oraz filtracja zanieczyszczeń zawartych w wodzie rzecznej» zaopatrzenie ludności w zdatną wodę (np. wodę do picia, do kąpieli)» Adaptacja do zmian klimatu» Zmiany klimatyczne» wzrost poziomu morza, bardziej niecodzienne zjawiska pogodowe» wzrost zapotrzebowania na tereny gromadzące nadmiar wody (terasy zalewowe rzek) 2 O C H R O N A PRZECIWPOWODZIOWA KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ: OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA Już w 1990 roku sporządzono plan renaturalizacji całej doliny rzecznej w celu wstrzymania degradującej siedliska podmokłe praktyki rolnej oraz w celu przywrócenia początkowego poziomu różnorodności biologicznej. Niestety zamiar ten spotkał się z ostrym sprzeciwem lokalnych organizacji agrarnych. W międzyczasie nastąpiły dwie fatalne w skutkach powodzie: w 1993 oraz w 2005 roku. Następstwa katastrof przyczyniły się w znacznym stopniu do zawarcia porozumienia pomiędzy stronami: ustanowiono Yzerbroeken obszarem ochrony przyrody oraz obszarem ochrony przeciwpowodziowej. W wyniku tych decyzji wprowadzono zakaz budowy nowych rowów oraz obowiązek uwzględniania zasad dobrej praktyki rolnej gwarantujących prawidłowe funkcjonowanie terenów zalewowych. Lokalna ludność przekonała się, iż gospodarowanie gruntem w zgodzie z prawami natury przynosi korzyści nie tylko przyrodzie, ale także dostarcza istotną z punktu widzenia człowieka usługę ekosystemową: ochronę przeciwpowodziową.

6 PRZYKŁAD 3. WYPOCZYNEK/REKREACJA 10 & 11 WPROWADZENIE Jezioro Fure, jest największym naturalnym zbiornikiem wodnym Danii, o pojemności 940 ha. Jeszcze na początku XX-go wieku jego wartość ekologiczna stanowiła cel podróży nie tylko mieszkańców Kopenhagi (cel rekreacyjny), ale również wielu gatunków ptactwa wodnego. Jezioro obfitowało w cenne gatunki ryb słodkowodnych. Niestety niekontrolowany odpływ zanieczyszczeń komunalnych z wysoko zurbanizowanej okolicy zaburzył naturalne cykle oraz doprowadził do załamania funkcji ekosystemu jeziora Fure. Na skutek przeżyźnienia nastąpił silny rozwój fitoplanktonu (glonów, głównie sinic), przyczyniło się to do wzrostu liczebności populacji ryb planktonożernych. Dalszymi konsekwencjami był spadek stężenia tlenu rozpuszczonego w wodzie oraz zmniejszona przezroczystość wody, zanikła również cenna przyrodniczo roślinność wodna. Mimo to, ze względu na obecność wartościowych przyrodniczo elementów dawnego ekosystemu jeziornego, zbiornik został wpisany na listę obszarów Natura 2000, zarówno jako obszar ptasi jak i siedliskowy. Dzięki funduszom z LIFE, w latach podjęto próbę przywrócenia ekosystemu jeziora do stanu z początku XX-go wieku. Celem projektu było przywrócenie równowagi pomiędzy naturalnymi procesami ekologicznymi poprzez zmniejszenie i ustabilizowanie populacji ryb planktonożernych oraz poprzez rewitalizację naturalnej roślinności brzeżnej i pływającej. Spływ biogenów został ograniczony, osiągnięto lepsze natlenienie wody. Poprawa warunków ekologicznych jeziora wpłynęła wyraźnie na poprawę czystości wody poprzez zmniejszenie liczby planktonożerców oraz wyeliminowanie masowych zakwitów glonów. Naturalna roślinność powoli odtwarza się. Chociaż przezroczystość wody nadal nie jest najlepsza, a liczebność glonów osiąga wartości wyższe od pożądanych, projekt zasługuje na uznanie. Minie kilkanaście lat zanim będziemy w stanie zaobserwować końcowe rezultaty projektu. Działania dotyczące poprawy warunków tlenowych jeziora mają być kontynuowane do roku DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Regulacja stężenia biogenów» Odtworzenie naturalnych funkcji ekosystemu» rozkład martwej materii, neutralizacja zanieczyszczeń» recykling pierwiastków tj. fosfor, azot» Produkcja żywności» Poprawa jakości wody» więcej gatunków ryb» zdrowsze ryby» zdrowsza żywność» Nauka i edukacja» Odtworzenie pierwotnego składu gatunkowego ichtiofauny jeziora oraz naturalnej roślinności, a także funkcji ekosystemowych» Naukowa Stacja Limnologiczna» badania ekosystemów wodnych i edukacja» Korzyści społeczne» Czystsza woda» powrót pożądanych przez rybaków gatunków ryb» lepsze prosperowanie stowarzyszeń rybaków 3 WYPOCZYNEK REKREACJA KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ: REKREACJA Poprawa warunków ekologicznych, takich jak, polepszenie przezroczystości wody oraz zmniejszenie liczebności glonów, przyniosła bezpośrednie korzyści ludziom, wpłynęła na podniesienie wartości turystycznej zbiornika. Okoliczni mieszkańcy bez obaw mogą korzystać z usług rekreacyjnych zapewnionych w rezultacie procesu rewitalizacji, takich jak: wędkowanie, pływanie, żeglowanie i inne. Również działalność handlowa bazująca na wartościach rekreacyjnych jeziora (np. wypożyczalnie sprzętu wodnego) zyskała z racji poprawy warunków ekologicznych. 3 Dofinansowany przez Unię Europejską projekt renaturalizacji oraz zachowania wartości przyrodniczych obszaru Natura 2000 zwiększył możliwości rekreacyjnego wykorzystania omawianego obiektu.

7 PRZYKŁAD 4. ZAPYLANIE 12 & 13 WPROWADZENIE Dochodowa produkcja miodu może wydawać się dla wielu z nas nie do pogodzenia z jednoczesną ochroną przyrody. Polski przykład pokazuje, iż współpraca pomiędzy lokalnymi producentami miodu oraz działaczami na rzecz ochrony środowiska jest możliwa, co więcej kooperacja ta przynosi wymierne korzyści zarówno hodowcom pszczół jak i przyrodzie. W południowo-zachodniej części Polski, w mieście Przemków, kilkoro kreatywnych pszczelarzy przy współpracy z dwiema organizacjami pozarządowymi oraz przedstawicielami parku krajobrazowego 4 podjęło interesującą inicjatywę. W tym czasie produkcja miodu była mało opłacalna. Podstawowym zamierzeniem było zagwarantowanie pszczelarzom zatrudnienia oraz godnego wynagrodzenia za pracę. Stworzenie rynku zbytu dla nowych produktów pszczelich wydaje się być doskonałą możliwością. Pszczelarze zostali włączeni w aktywny sposób w utrzymanie wrzosowisk w obszarze Natura 2000 Wrzosowiska Przemkowskie. Wrzosowiska, pozostałe po starym poligonie wojskowym, są rzadkim i zagrożonym siedliskiem, podlegającym ochronie zgodnie z prawem europejskim (Dyrektywa Siedliskowa). Zarastanie brzozą jest ich największym zagrożeniem. Zadaniem pszczelarzy jest utrzymanie powierzchni otwartych poprzez wycinanie nalotu drzew i krzewów, w ten sposób aktywnie przyczyniają się do ochrony zasobów przyrody o znaczeniu europejskim. Miód produkowany na tym obszarze posiada gwarancję jakości przyznaną przez Unię Europejską, jest oznakowany jako produkt lokalny Miód Wrzosowy z Borów Dolnośląskich. Aby sprostać wymaganiom produktu regionalnego standardy jakości muszą być zachowane, m.in. udział pyłku wrzosowego w miodzie musi przekraczać 50%. Fakt, iż miód jest produkowany na terenie objętym ochroną prawną, co jest zaznaczone na etykietce opakowania, jest gwarancją jego wysokiej jakości oraz obecności składników zdrowotnych, w związku z tym producenci mogą sprzedawać miód po wyższej cenie. Przykład ten pokazuje, iż objęcie ochroną prawną wrzosowisk, jako siedliska Natura 2000, pomogło producentom miodu znaleźć dogodną niszę na rynku zbytu oraz posłużyło jako narzędzie promujące regionalne marki. DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Produkcja żywności» Zdrowy, wysokiej jakości produkt regionalny» miód ekologiczny oraz inne produkty pszczele» Produkcja naturalnych farmaceutyków» Biochemiczne związki zawarte w miodzie» Korzyści społeczne» Promocja miodu wrzosowego» stworzenie produktu regionalnego» dochody» podtrzymanie działalności specjalistycznej grupy społecznej pszczelarzy, tym samym lokalnej społeczności» Korzyści kulturowe» Coroczna organizacja festynu Miodu i Wina» zachowanie tradycji i zwyczajów lokalnych, dziedzictwa kulturowego 4 ZAPYLANIE KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ: ZAPYLANIE Utrzymanie właściwego stanu ochrony wrzosowisk jest ważne nie tylko z ekologicznego punktu widzenia, stanowi również istotę utrzymania lokalnych pszczelarzy. Rozległe kwitnące wrzosowiska są miejscem żerowania pszczół produkujących miód. Bez odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych (usuwanie drzew i krzewów) nastąpi ekspansja drzew, a lokalni producenci miodu stracą pracę. Poprzez udział w zachowaniu i utrzymaniu siedliska Natura 2000 hodowcy pszczół tak naprawdę chronią podstawę swojej egzystencji. Ekologiczny miód wrzosowy jest oznakowany jako produkt regionalny, co jest pomocne w uzyskaniu godziwych dochodów.

8 PRZYKŁAD 5. ŁAGODZENIE ZMIAN KLIMATU 14 & 15 WPROWADZENIE Obszary podmokłe stanowią charakterystyczny element łotewskiego krajobrazu (zajmują około 10% całkowitej powierzchni kraju). W granicach państwa można wyróżnić sześć dużych kompleksów siedlisk podmokłych, jednym z nich jest Lubana Kompleks, o powierzchni przekraczającej ha. Udział wszystkich typów torfowisk wynosi ponad 10%. W przeszłości teren był wykorzystywany rolniczo. Osuszanie części torfowisk oraz wilgotnych łąk na skutek wybudowania systemu rowów odwadniających doprowadziło do degradacji siedlisk i ich zarastania. Przyczyniło się to do znacznej utraty wartości przyrodniczych, jak również do uwalniania dwutlenku węgla i metanu na skutek mineralizacji torfu. Torfowiska to unikatowe ekosystemy mokradłowe, charakterystyczne dla Europy Północnej, Wielkiej Brytanii, jak również dla północnych regionów Niemiec i Polski. Na skutek panujących tu warunków beztlenowych oraz niskiego ph (kwaśne) szczątki roślin i zwierząt nie podlegają całkowitemu rozkładowi, lecz tworzą torf. Torfowiska stanowią miejsce bytowania specyficznych, nie spotykanych gdzie indziej gatunków roślin i zwierząt. Do najbardziej interesujących organizmów, które można spotkać na torfowiskach należą: specyficzne gatunki ważek, motyli oraz rośliny owadożerne. Ze względu na wysoką wartość przyrodniczą oraz pełnione funkcje ekosystemowe biotopy torfowiskowe podlegają ochronie prawnej zgodnie z normami Dyrektywy Siedliskowej. W dobie wyraźnych zmian klimatycznych coraz większą uwagę poświęca się ochronie ekosystemów mokradłowych i pełnionych przez nie funkcji usługowych wobec społeczeństwa. Naukowcy dowiedli, iż torfowiska we właściwym stanie zachowania stanowią jeden z najważniejszych i największych magazynów węgla na Ziemi. 5 Wielka Brytania posiada ponad 15% całkowitego światowego areału torfowisk magazynujących ilość węgla odpowiadającą wartości przemysłowej emisji CO 2 w ostatnich dwudziestu latach w Wielkiej Brytanii. Niezniszczone, dobrze zachowane torfowiska wiążą i gromadzą węgiel, zdegradowane emitują znaczne ilości gazów cieplarnianych. Osuszenie torfowisk w celu uproduktywnienia ich na potrzeby, np. rolnictwa lub innej gałęzi gospodarki sprawia, iż zgromadzony w nich węgiel jest uwalniany do atmosfery w postaci gazów cieplarnianych, a tym samym przyczynia się do globalnego ocieplenia klimatu. Stąd też, nie tylko względy przyrodnicze przemawiają za ochroną torfowisk. Zachowanie ich we właściwym stanie ekologicznym przyczynia się do stabilizacji zmieniających się warunków klimatycznych Ziemi. DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Oczyszczanie wody» Zniszczone, osuszone torfowiska» uwalniane węgla do wody w postaci Rozpuszczalnego Węgla Organicznego (DOS)» brunatnie zabarwiona woda, niezdatna do picia. Zdrowe torfowiska» magazynowanie węgla i filtracja wody» czysta woda» Funkcje kulturalne i estetyczne» Magiczne, tajemnicze miejsca będące w zainteresowaniu turystów i młodzieży szkolnej (wilkołaki, duchy, itp.), a także tereny ciekawych obserwacji przyrodniczych, np. roślin chwytających owady, ptaków» Żywność» Pozyskiwanie ziół oraz owoców leśnych przez ludność lokalną. 5 ŁAGODZENIE ZMIAN KLIMATU KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ: ŁAGODZENIE ZMIAN KLIMATU Kompleks torfowisk Lubana magazynuje ogromną ilość węgla. Jeśli torfowiska zostałyby zniszczone w skutek odwodnienia i osuszenia spowodowałoby to znaczną emisję węgla do atmosfery, przyczyniając się tym samym do ocieplenia klimatu. W 2003 roku lokalne władze zjednoczyły siły w celu odbudowy reżimu hydrologicznego całego kompleksu oraz przywrócenia torfowisk do właściwego stanu ochrony. Rowy zostały zablokowane, zbudowano zastawki i śluzy - zmniejszając odpływ wody z powierzchni prawie 1000 ha. Działania te przyczynią się do odtworzenia właściwego stanu torfowisk i zapewnienia im odpowiedniej ochrony, tak by nadal mogły pełnić istotne funkcje ekosystemowe magazynowanie węgla i łagodzenia zmian klimatycznych. 6

9 16 & 17 Przykłady Kontakty i strony Internetowe Przykład 1. Produkcja żywności» Paul Evans (Nature England), Paul.Evans@naturalengland.org.uk, Przykład 2. Ochrona przeciwpowodziowa» Floris Verhaeghe (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap), floris.verhaeghe@lin.vlaanderen.be, Przykład 3. Wypoczynek» Peer Skaarup peska@sns.dk, Przykładc4. Zapylenie» Andrzej Ruszlewicz (Fundacja Zielona Akcja), Andrzej.Ruszlewicz@wp.pl, Przykład 5. Łagodzenie zmian klimatu» Dace Arina (Project Manager), daces@ .com; Ugis Bergmanis, bergmanis.teici@apollo.lv, Więcej informacji Nature & Biodiversity strona Komisji Europejskiej» Informacje narodowe nt. Sieci Natura 2000» Dobre przykłady zarządzania obszarami Natura 2000» Czas jest życiem CD ROM przygotowane przez CEEWEB, Znaczenie różnorodności biologicznej dokument prezentujący przykłady z krajów UE gdzie spadek różnorodności biologicznej spowodował utratę usług ekosystemowych. Raport końcowy przygotowany na zlecenie Komisji Europejskiej Kettunen, M. & ten Brink, P., Institute for European Environmental Policy (IEEP), 2006, Brussels, Belgium. 131 pp. Przypisy 1 Rashid Hassan, Robert Scholes, Neville Ash. (red.) Ekosystemy i dobre życie: stan obecny i tendencje. W: Millennium Ecosystem Assessment. 2 Konwencja mówiąca o ochronie siedlisk mokradłowych istotnych dla całej Wspólnoty Europejskiej, w szczególności jako siedliska ptactwa wodnego, o znaczeniu edukacyjnym, naukowym i kulturowym (UNESCO). 3 Studia wykazały, iż jakość wody w celach rekreacyjnych jest szacowana od 10$ do 80$ na rok, (Adamowicz, 1991, US). 4 Fundacja Zielona Akcja, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Przemkowski Park Krajobrazowy. 5 Oszacowane na podstawie rocznej ilości węgla globalnie magazynowanego przez torfowiska Gt (Franzén 1994; Franzén et al. 1996; Ajtay et al.1979; Sjörs 1980, 1982; Adams et al. 1990). 6 Międzynarodowy Zespół ds. Czwartego Raportu Oceny Zmian Klimatycznych, DARY NATURY W jaki sposób sieć Natura 2000 przyczynia się do lepszego życia?» Publikacja została przygotowana przez CEEweb for Biodiversity. Napisana przez Urszulę Biereżnoj i Saroltę Tripolszky. Tłumaczenie: Urszula Biereżnoj, Klub Przyrodników, Polska ( CEEweb for Biodiversity jest siecią organizacji pozarządowych z Europy Centralnej i Wschodniej (Central and Eastern European - CEE). Misją tej sieci jest zachowanie zasobów różnorodności biologicznej przez promowanie zrównoważonego rozwoju. PODZIĘKOWANIA Chcielibyśmy wyrazić swoją wdzięczność i uznanie wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji. REDAKTOR NACZELNY: Klára Hajdu, CEEweb for Biodiversity, 2007 Adres: Kuruclesi út 11/a 1021 Budapest» Tel: » Fax: ceeweb@ceeweb.org» Website: Photo credits: Front cover photo Lyndon Bartsch; Page 3 upper left Rurik Tullio; page 17 bottom middle Marcos Santos. All other photos are from CEEweb for Biodiversity pragnie serdecznie podziękować Dyrekcji Generalnej Środowiska Komisji Europejskiej za udzielenie wsparcia finansowego umożliwiającego przygotowanie tej publikacji. Jednocześnie Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za wyrażone poniżej treści oraz za sposób ich wykorzystania.

10 DARY NATURY