This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 J Stoma 2012, 65, 1: Polish Dental Society The emotional state of patients with temporomandibular dysfunction syndrome and other dental disorders* Stan emocjonalny pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia i innymi schorzeniami stomatologicznymi* Jolanta Loster, Aneta Wieczorek, Stanisław Majewski Chair and Department of Dental Prosthodontics, Institute of Dentistry, Jagiellonian University Head: dr n. med. G. Wiśniewska Summary Introduction. The results of the authors own study indicated that the presence of disorders in the oral cavity region adversely affects the psychological state. It was decided to assess the emotional state of healthy individuals, those with temporomandibular dysfunctions, and patients who sought dental treatment for disorders other than those concerning the stomatognathic system. To assess the correlation between the state of emotional tension and other oral diseases, specifically temporomandibular dysfunctions. Material and methods. The material comprised 397 patients: group I 249 diagnosed with disorders of the stomatognathic system, group II 100 with no symptoms of the temporomandibular dysfunction but with other oral cavity disorders, and group III 48 with no stomatognathic disorders. The patients were tested using the Helkimo anamnestic test, the Beck depression scale and a clinical Helkimo questionnaire. When the results were analysed according to the Beck scale, persons aged up to 25 years were analysed separately. Results. The correlation between the mean and median of depression for groups II and III was statistically significant. The analysis showed that the correlation in percentage terms between the presence of depression in persons from groups II and III was also statistically significant. This can be interpreted as confirming a correlation between the deterioration in the mood of patients and the presence of disorders in the oral cavity region. A statistically significant KEYWORDS: temporomandibular dysfunction, depression Streszczenie Wstęp: Wyniki prowadzonych badań własnych wskazywały, iż występowanie dolegliwości w obrębie jamy ustnej negatywnie wpływa na kondycję psychiczną chorych. Postanowiono poddać ocenie stan emocjonalny osób zdrowych, pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi i chorych, którzy zgłosili się do leczenia stomatologicznego z innych powodów niż dysfunkcje układu stomatognatycznego (us). Celem pracy była ocena zależności pomiędzy stanem napięcia emocjonalnego a innymi schorzeniami w obrębie jamy ustnej ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń czynnościowych narządu żucia. Materiał i metody. Materiał badań stanowiło 397 pacjentów, których podzielono na następujące grupy: grupa I 249 chorych z rozpoznaniem dysfunkcji us, grupa II 100 pacjentów bez objawów zaburzeń czynnościowych, lecz z innymi dolegliwościami ze strony jamy ustnej i grupa III 48 osób bez jakichkolwiek dolegliwości w zakresie us. Pacjentów poddano badaniom ankietowym według Helkimo i skali depresji Becka, oraz przeprowadzono badanie kliniczne według Helkimo. Analizę wyników badania według skali Becka przeprowadzono dodatkowo wyodrębniając osoby w wieku do 25 lat. Wyniki. Uzyskano istotny statystycznie wynik zależności wartości średniej i mediany depresji grup II i III. Wynik analizy statystycznej zależności procentowych liczebności osób z grupy II i III pod względem występowania depresji był istotny statystycznie. Można to zinterpretować jako potwierdzenie zależności pogorszenia nastroju i obec- HASŁA INDEKSOWE: zaburzenia czynnościowe, depresja *The study was financed with funds intended for statutory activity at CM UJ, n o K/ZBW/ and based on MNiSW project n o N N *Badania zrealizowano ze środków finansowych przeznaczonych na działalność statutową w CM UJ nr K/ZBW/ i projekt MNiSW nr N N

2 J Stoma 2012, 65, 1 Loster J., Wieczorek A., Majewski S. Doniesienia z piśmiennictwa, jak i własne obserwacje pacjentów leczonych z powodu dysfunkcji układu ruchu narządu żucia wskazują, że istnieje zależność pomiędzy występowaniem zaburzeń czynnościowych narządu żucia a stanem emocjonalnym chorych. 1-3 Pośród wieloczynnikowej etiologii zaburzeń czynnościowych, jak: czynniki fizyczne, emocjonalne i behawioralne, objawy świadczące o występowaniu zaburzeń nerwowych są wskazywane jako najsilniej oddziaływujące, chociaż dotąd nie ustalono, które z czynników emocjonalnych odgrywają główną rolę w etiologii zaburzeń czynnościowych narządu żucia, to spośród chorób towarzyszących najczęściej wymieniana jest depresja. 4-8 Nawrotowy charakter obu schorzeń i pierwsze symptomy pojawiające się u pacjentów w wieku ok. 20 lat skłoniły autorów do podjęcia próby oceny stanu chorych z zaburzeniami czynnościowymi pod kątem analizy emocjonalnej ze szczególnym uwzględnieniem stanów depresyjnych. 9,10 Wcześniejsze wyniki badań własnych wskazywały, iż występowanie jakichkolwiek dolegliwości w obrębie jamy ustnej negatywnie wpływa na kondycję psychiczną chorych. 3 Ból towarzyszący wielu schorzeniom stomatologicznym, obecny także u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi, może istotnie modyfikować ich stan emocjonalny. 11 Założeniem niniejszej pracy jest ocena stanu emocjonalnego pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi i innymi schorzeniami w obrębie jamy ustnej, na podstawie analizy wyników uzyskanych w poprzednich badaniach, w stosunku do rezultatów badania osób młodych, które zgłosiły się do badania stomatologicznego w ramach inneresult was obtained regarding the correlation between the value of the depression median for the group of patients up to 25 years of age and the mean value for all the respondents. Conclusion. Deterioration was observed in the emotional state of patients with disorders of the stomatognathic system and in those who received dental treatment, which may have an effect on the course of their treatment. Introduction Literature reports and the authors own observations of patients treated for temporomandibular dysfunction indicate the existence of a correlation between the presence of these disorders the psycho-nervous state of patients. 1-3 Among the multifactorial aetiologies of functional disorders of the stomatognathic system, including physical, emotional and behavioural factors, symptoms of psychonervous disorders are singled out as having the greatest influence. Although it has not yet been determined which emotional factors play the main role in the aetiology of functional disorders of the stomatognathic system, depression is the most frequently mentioned comorbidity. 4-8 Because of the recurring character of both diseases and the fact that the first symptoms appear in patients approximately at the age of 20, the authors have attempted to assess the state of patients with functional disorders of the stomatognathic system based on an emotional analysis with special emphasis on depressive conditions. 9,10 The previous results of the authors studies indicated that the appearance of any kind of disorders in the oral cavity region has a negative effect on the psychological condition of patients. 3 Pain accompanying many dental disorders, experienced also by patients with temporomandibular dysfunctions, may significantly modify their emotional state. 11 The objective of the present study was to assess the emotional state of patients with temporomandibular dysfunction and other diseases of the oral cavity, based on the analysis of the results obtained in previous studies, in relation to the 40 ności dolegliwości w zakresie jamy ustnej. Uzyskano istotny statystycznie wynik zależności wartości median depresji w grupach pacjentów do 25 lat, oraz średnich dla wszystkich badanych. Wniosek. U pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi us jak i zgłaszających się do leczenia stomatologicznego obserwować można pogorszenie stanu emocjonalnego, co może oddziaływać na przebieg procesu terapeutycznego. Wprowadzenie

3 The emotional state of patients with temporomandibular dysfunction syndrome... J Stoma 2012, 65, 1 results of a study of young persons who underwent dental examinations within the framework of another research programme whose objective was to assess the state of the stomatognathic system of persons up to 21 years of age. The aim of the study The objective of this study was to assess the correlation between the state of emotional tension in patients and diseases appearing in the oral cavity, taking into particular account temporomandibular dysfunction. Materials and method The study material comprised 397 persons, including 349 patients from the University Dental Clinic (UKS) in Cracow as well as 48 individuals whose stomatognathic systems were examined within the framework of another project (Ministry of Science and Higher Education N o N N ). The patients were divided into three groups. Group I was made up of patients diagnosed with functional disorders of the stomatognathic system and treated at our centre (UKS). Group II included patients who sought dental treatment for reasons other than temporomandibular dysfunction. Group III comprised young individuals who reported no functional disorders of the stomatognathic system. Group I comprised 249 patients (57 men and 192 women) aged between 18 and 88 years (mean age 32 years). Group II comprised 100 patients (37 men and 63 women) aged between 18 and 82 years (mean age 43 years). There were 48 persons (18 men and 30 women) in Group III, aged between 18 and 19 years (mean age 18 years). Patients from all three groups completed a questionnaire and underwent a clinical examination. The questionnaire required patients to provide answers to questions in the anamnestic questionnaire devised by Helkimo 12,13 as well as give a description of the scale of their depression according to Beck, where a score of 12 or more was treated as a state of depression. 3,14,15 If a patient gave an answer go programu badawczego mającego na celu ocenę stanu układu stomatognatycznego osób w wieku do 21 lat. Cel pracy Celem pracy była ocena zależności pomiędzy stanem napięcia emocjonalnego a schorzeniami występującymi w obrębie jamy ustnej ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń czynnościowych narządu żucia. Materiał i metoda Materiał badań stanowiło 397 osób, a w tym 349 pacjentów Uniwersyteckiej Kliniki Stomatologicznej (UKS) w Krakowie oraz 48 osób, które zgłosiły się do badania układu stomatognatycznego w ramach innego projektu (MNiSW nr N N ). Pacjentów podzielono na trzy grupy. Grupa I to chorzy z rozpoznaniem dysfunkcji us, którzy byli leczeni w naszym ośrodku (UKS). Do grupy II zaliczono pacjentów, którzy zgłosili się do leczenia stomatologicznego z innych powodów niż dolegliwości ze strony układu ruchu narządu żucia, a grupa III to osoby młode, które nie zgłaszały dolegliwości w obrębie us. Grupa I liczyła 249 chorych, w wieku od 18 do 88 lat, średni wiek 32 lata, w tym 57 mężczyzn i 192 kobiety. Grupa II to 100 pacjentów w wieku od 18 do 82 lat, średni wiek 43 lata, w tym 37 mężczyzn i 63 kobiety. W grupie III znalazło się 48 osób w wieku od 18 do 19 lat, średni wiek 18 lat, w tym 18 mężczyzn i 30 kobiet. Pacjentów wszystkich grup poddano badaniu ankietowemu i klinicznemu. Badania ankietowe polegały na udzieleniu odpowiedzi na pytania w anamnestycznym kwestionariuszu według Helkimo 12,13 oraz opisaniu skali depresji Becka, gdzie uzyskanie przez badanych 12 lub więcej punktów traktowano jako depresję. 3,14,15 W anamnestycznym kwestionariuszu według Helkimo, wskazanie przez pacjenta odpowiedzi Ai 0 świadczyło o braku dolegliwości subiektywnych dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych. Wybranie odpowiedzi Ai-I wskazywało na niewielkie objawy subiektywne takie, jak np. 41

4 J Stoma 2012, 65, 1 Loster J., Wieczorek A., Majewski S. Ai 0 in the Helkimo anamnestic questionnaire, it indicated no subjective temporomandibular joint dysfunction. An Ai-I answer indicated mild subjective symptoms such as crepitus, clicking or popping in the temporomandibular joint region, as well as a feeling of stiffness or tiredness in the stomatognathic muscles. Patients that opted for answer Ai-II reported significant subjective temporomandibular joint dysfunction, such as difficulties in opening their mouth wide, trismus, pain on movement, facial and joint pain, and possible dislocation of joints. Physical examination was carried out according to the Helkimo clinical questionnaire, and the following classification was established: Di 0 no dysfunction, Di I slight dysfunction, Di - II average dysfunction or Di III severe dysfunction. 12,13 An analysis of the study results based on the Beck depression scale was carried out, and in addition subjects up to 25 years of age from all the groups were analysed separately. In group I, there were 107 persons aged up to 25 years, and 18 and 48 subjects in groups II and III respectively. The results for particular groups were presented using descriptive statistics. Owing to the fact that the results of the measurements according to the Beck scale did not take the form of a normal breakdown, non-parametric tests were employed for statistical analysis purposes. Statistical significance was set at <0.05. The absence of any differences between the study groups following measurements using the Beck scale was established as the null hypothesis. The consent of the Bioethics Committee of Jagiellonian University N o KBET/28/B/2009 and KBET//89B/2009 was obtained to carry out the study. Results According to the results of the Helkimo anamnestic questionnaire for groups II and III, subjects in these groups did not report any disorders of the stomatognathic system the questionnaire result Ai -0. All the respondents in group I reported symptoms of dysfunctions of varying intensity as is illustrated in Fig szmery, trzaski lub trzeszczenia w okolicy stawów skroniowo-żuchwowych, uczucie sztywności lub zmęczenia mięśni żucia. Decydując się na odpowiedź Ai-II, pacjent informował o występowaniu znacznych dolegliwości subiektywnych dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych, takich jak: trudności w szerokim otwieraniu ust, szczękościsku, bólu w czasie ruchów, bólu w okolicy twarzy i szczęk, ewentualnie o zwichnięciu stawów. Badanie fizykalne przeprowadzono zgodnie z klinicznym kwestionariuszem według Helkimo i stawiano rozpoznanie odpowiednio: Di 0 brak dysfunkcji, Di I niewielka dysfunkcja, Di - II średnia dysfunkcja lub Di III ciężka dysfunkcja. 12,13 Analizę wyników badania według skali Becka przeprowadzono dodatkowo wyodrębniając z grup I i II osoby w wieku do 25 lat celem odniesienia ich do grupy III, która składała się z osób młodych. W grupie I, pacjentów do 25 lat było 107, w grupie II 18, a w grupie III byli to wszyscy badani 48 osób. Wyniki uzyskane w poszczególnych grupach scharakteryzowano za pomocą statystyk opisowych. Ze względu na fakt, iż wyniki pomiarów według skali Becka nie układały się w postaci rozkładu normalnego, do analizy statystycznej zastosowano testy nieparametryczne. Poziom istotności określono dla p<0,05. Jako hipotezę zerową przyjęto brak różnic w wyniku pomiarów z zastosowaniem skali Becka pomiędzy badanymi grupami. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego nr KBET/28/B/2009 i KBET//89B/2009. Wyniki Uzyskane w grupach II i III wyniki badań ankietowych anamnestycznego kwestionariusza według Helkimo wskazały, iż osoby te nie zgłaszały dolegliwości w zakresie dysfunkcji us wynik ankiety Ai -0. W grupie I wszyscy badani podawali występowanie objawów dysfunkcji o różnym nasileniu co zobrazowano na Fig. 1. Badaniem klinicznym z zastosowaniem wskaźnika według Helkimo stwierdzono występowanie dysfunkcji o różnym stopniu nasilenia odpowiednio dla grup I, II i III, co przedstawiono na Fig. 2.

5 The emotional state of patients with temporomandibular dysfunction syndrome... J Stoma 2012, 65, 1 Fig. 1. Number of patients in particular groups depending on the result of the anamnestic questionnaire. Liczba pacjentów w poszczególnych grupach w zależności od wyniku kwestionariusza anamnestycznego. The clinical examination based on the Helkimo index showed the presence of dysfunctions of varying intensity, which are presented in Fig. 2, for groups I, II and III respectively. The depression index values according to the Beck scale were also analysed, taking into account the mean, median and maximum values for particular groups, which are presented in Table 1. Presented in the diagram below are the percentage results of the number of patients in individual groups who achieved a score above 11 points on the depression index (Fig. 3). In addition, the level of depression of patients who sought dental treatment for reasons other than dysfunctional disorders of the stomatognathic system group II was assessed in relation to subjects with no stomatognathic system disorders whatsoever as observed by the respondents themselves group III. The correlation between the mean and median depression values for these Fig. 2. The percentage number of patients in each group depending on the result of a clinical study using a questionnaire by Helkimo. Procentowa liczba pacjentów w poszczególnych grupach w zależności od wyniku badania klinicznego z zastosowaniem kwestionariusza wg Helkimo. Poddano również analizie wyniki wartości wskaźnika depresji według skali Becka z uwzględnieniem średniej, mediany i maksimum dla poszczególnych grup, co przedstawiono w Tab. 1. T a b l e 1. Results of descriptive analysis according to the Beck Depression Scale for group I, II and III Depression group I Depression group II Depression group III Number of respondents Fig. 3. Result in percentage terms of measurements of depression according to the Beck scale for groups I, II and III. Procentowy wynik pomiaru depresji według skali Becka w grupach I, II i III. Mean Median Minimum Maximum Standard deviation

6 J Stoma 2012, 65, 1 Loster J., Wieczorek A., Majewski S. groups is statistically significant at p<0.05. This testifies to the fact that a correlation exists between the presence of a disorder in the oral cavity region and the patient s emotional state (Table 2). Statistical analysis showed that the correlation between the percentages of individuals from groups II and III with regard to the presence of depression was statistically significant at p<0.05. This can be interpreted as confirming a correlation between deterioration in mood and the presence of disorders in the oral cavity (Table 3). The results regarding the presence of depression in patients of comparable ages were subjected to statistical analysis. With this aim in mind patients aged below 25 years of age were singled out from groups I and II and referred to group III. The correlation between the depression median values for the different groups presented in the diagram is statistically significant at p<0.05 (Fig. 4). Moreover, the correlation of the depression scale for the study groups was also assessed. A comparison was made between the mean values of depression for the analysed groups. The results are presented in the diagram (Fig. 5). A statistically significant correlation at p<0.05 was achieved, which thus undermined the null hypothesis that no differences existed when measuring depression levels in the analysed groups. 44 Graficznie przedstawiono procentowy wynik liczby pacjentów w poszczególnych grupach, u których wartość wskaźnika depresji przekroczyła 11 punktów (Fig. 3). Dodatkowo dokonano oceny stanu depresji u pacjentów, którzy zgłosili się do leczenia stomatologicznego z innych powodów niż zaburzenia czynnościowe grupa II w stosunku do osób bez jakichkolwiek zaburzeń w obrębie us zauważanych przez badanych grupa III. Wynik zależności wartości średniej i mediany depresji dla tych grup jest istotny statystycznie p<0,05. Świadczy to o tym, iż istnieje zależność pomiędzy obecnością dolegliwości w obrębie jamy ustnej a stanem emocjonalnym (Tab. 2). Wynik analizy statystycznej zależności procentowych liczebności osób z grupy II i III pod względem występowania depresji jest istotny statystycznie na poziomie p<0,05. Można to zinterpretować jako potwierdzenie zależności pogorszenia nastroju w przypadku wystąpienia dolegliwości w zakresie jamy ustnej (Tab. 3). Dokonano analizy statystycznej wyników uzyskanych u pacjentów w porównywalnym wieku, pod kątem występowania depresji. W tym celu wyodrębniono z grupy I i II pacjentów w wieku poniżej 25 lat i odniesiono do grupy III. Przedstawiony na wykresie wynik zależności wartości median de- T a b l e 2. Correlation between mean and median depression values in groups II and III Group II Group III Statistical significance N Mean Median N Mean Median p<0.05 Depression ( 12) T a b l e 3. Correlation between depression values in percentage terms for groups II and III Group Depression ( 12) No depression (<12) Total N % N % N % Group II Group III Pearson s Chi 2 p = 0,

7 The emotional state of patients with temporomandibular dysfunction syndrome... J Stoma 2012, 65, 1 Fig. 4. Diagram showing median of depression in groups I and II among patients up to 25 years of age, and in group III. Wykres mediany depresji w grupach I, II wśród pacjentów do 25 roku życia i w grupie III. Discussion Analysis of the results of the study of patients from groups I and II using the Beck depression scale showed that a similar number of subjects in both groups obtained a result indicating raised psychoemotional tension, a fact which is illustrated in Fig. 3. Likewise, an increased depression score was observed for group III. The condition of the respondents in the study was observed during the course of one meeting, while a specialist diagnosis is made when symptoms continue for a period longer than 2 weeks. Therefore, it should be stressed that our observations only indicate deterioration in the psychological mood of the patients and are not a sufficient basis for confirming the existence of depression. Simultaneously, the maximum score of 24 points noted for group III might indicate an existing psychological problem. It is assumed that approximately 10% of the population suffer from depression. 16 In the present study, 8% of the patients in group III exceeded the ceiling level, 24% in group II and 25% in group I. Hence both in group I (individuals with disorders of the stomatognathic system) and group II (with no such irregularities) a raised depression index was noted in more than 20% of the respondents. While in group I the result does not depart from expectations, since stress and Fig. 5. Diagram showing mean values of depression in the study groups. Wykres średnich wartości depresji w badanych grupach. presji w poszczególnych grupach jest istotny statystycznie dla p<0,05 (Fig. 4). Przeprowadzono ponadto ocenę zależności wskaźnika depresji, jaki uzyskano w badanych grupach. Porównano wartości średnich wyników depresji pomiędzy analizowanymi grupami. Wynik przedstawiono na wykresie (Fig. 5). Uzyskano istotną zależność statystyczną p<0,05, co pozwala obalić hipotezę zerową o braku różnicy w pomiarze depresji w analizowanych grupach. Dyskusja Analiza wyników badania pacjentów grupy I i II z zastosowaniem skali depresji według Becka wskazuje na zbliżoną w obu grupach liczbę osób, które uzyskały wynik świadczący o wzmożonym napięciu emocjonalnym, co ilustruje Fig. 3. Również w grupie III zaobserwowano występowanie podwyższonego wskaźnika depresji. W naszych badaniach analizowaliśmy stan badanych podczas jednego spotkania, podczas gdy rozpoznanie specjalistyczne stawia się wówczas, gdy objawy utrzymują się przez okres dłuższy niż 2 tygodnie. Dlatego trzeba podkreślić, że nasze obserwacje wskazują jedynie na pogorszenie nastroju psychicznego pacjentów i nie są wystarczającą podstawą do stwierdzenia depresji. Jednocześnie osiągnięcie wyniku 24 punktów jako maksymalne- 45

8 J Stoma 2012, 65, 1 Loster J., Wieczorek A., Majewski S. illnesses with a psychological base can represent an etiopathogenetic factor for 40% of patients, 17 such a significant result was unexpected for group II, and when compared with the result for group III it demonstrates a deterioration in the mood of patients with other dental disorders. This is also confirmed by the observations of other authors who noted a deterioration in the emotional state of patients with chronic pain. 1,7,11 As a result of the study, the null hypothesis that there are no differences in levels of depression between the study groups can be invalidated, for the correlation between the results achieved for the respondents aged up to 25 years and those for the other assessed groups of patients is statistically significant. Conclusion A deterioration in mood was observed in patients with disorders of the stomatognathic system, which can have a significant effect on the treatment process. References 1. Vimpari S S, Knuuttila M L, Sakki T K, Kivela S L: Depressive symptoms associated with symptoms of the temporomandibular joint pain and dysfunction syndrome. Psychosom Med 1995; 57: Korszun A, Hinderstein B, Wong M: Comorbidity of depression with chronic facial pain and temporomandibular disorders. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1996; 82: go w grupie III może wskazywać na istniejący problem psychiczny. Przyjmuje się, że na zaburzenia depresyjne cierpi ok. 10% populacji. 16 W naszym badaniu w grupie III przekroczenie poziomu granicznego stwierdzono u 8% badanych, w grupie II u 25%, a w grupie I u 26% pacjentów. Zatem zarówno w grupie I osób z dysfunkcją us, jak i tych, które takich nieprawidłowości u siebie nie stwierdzają grupa II, podwyższony poziom wskaźnika depresji stwierdzono u ponad 20% badanych. O ile w grupie I wynik nie odbiega od oczekiwań, gdyż stres i choroby o podłożu psychicznym mogą stanowić u ok. 40% pacjentów czynnik etiopatogenny, 17 o tyle w grupie II wynik tak wysoki nie był spodziewany i w porównaniu z wynikiem w grupie III świadczy o pogorszeniu nastroju u pacjentów z innymi dolegliwościami stomatologicznymi. Potwierdzają to także obserwacje innych autorów stwierdzających pogorszenie stanu emocjonalnego u pacjentów z bólem przewlekłym. 1,7,11 W wyniku przeprowadzonego badania można obalić hipotezę zerową, zakładającą brak różnic w poziomie depresji w badanych grupach, gdyż wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy wynikiem dla badanych w wieku do 25 lat oraz dla pozostałych ocenianych grup pacjentów. Wniosek U pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi us, jak i zgłaszającymi się z innymi problemami do leczenia stomatologicznego obserwować można pogorszenie nastroju, co może w istotny sposób oddziaływać na proces terapeutyczny. 3. Loster J, Pihut M, Loster B W: Problem depresji u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia. Poradnik Stom 2007; 5: Celic R, Panduric J, Dulcic N: Psychologic status in patients with temporomandibular disorders. Int J Prosthodont 2006; 19: Reissmann D R, John M T, Schierz O, Wassell R W: Functional and psychosocial impact related to specific temporomandibular disorder diagnoses. J Dent 2007; 35:

9 The emotional state of patients with temporomandibular dysfunction syndrome... J Stoma 2012, 65, 1 6. Manfredini D, Bandettini di Poggio A, Cantini E, Dell Osso L, Bosco M: Mood and anxiety psychopathology and temporomandibular disorder: a spectrum approach. J Oral Rehabil 2004; 31: Manfredini D, Marini M, Pavan C, Pavan L, Guarda-Nardini L: Psychosocial profiles of painful TMD patients. J Oral Rehabil 2009; 36: Yap AUJ, Tan KBC, Chua EK, Tan HH: Depression and somatization in patients with temporomandibular disorders. J Prosthet Dent 2002; 88: Bonjardim LR, Gaviao MB, Pereira LJ, Castelo PM: Anxiety and depression in adolescents and their relationship with signs and symptoms of temporomandibular disorders. Int J Prosthodont 2005; 18: Yap AU, Chua EK, Tan KB: Depressive symptoms in Asian TMD patients and their association with non-specific physical symptoms reporting. J Oral Pathol Med 2004; 33: Manfredini D, Borella L, Favero L, Ferronato G, Guarda-Nardini L: Chronic pain severity and depression/somatization levels in TMD patients. Int J Prosthodont 2010; 23: Wigdorowicz-Makowerowa N: Zaburzenia czynnościowe narządu żucia. 1984, Warszawa: PZWL. 13. Loster J, Pihut M: Zastosowanie wskaźnika wg Helkimo do oceny stopnia zaburzeń czynnościowych narządu żucia. Poradnik Stom 2005; 12: Krzyżowski J: Depresja. Medyk Sp. z o.o. Warszawa Parnowski T, Jernajczyk W: Beck s depression inventory in the rating of mood in normal subjects and in patients with affective disturbances. Psychiatr Pol 1977; 11: Koszewska I, Habrat-Pragłowska E: O depresji, o manii, o nawracających zaburzeniach nastroju. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa Gray RJM, Davies SJ, Quayle AA: Patologia układu mięśniowo-stawowego narządu żucia w ujęciu klinicznym. Wyd. Med. Sanmedica. Warszawa Address: Kraków, ul. Montelupich 4 Tel.: jolanta.loster@uj.edu.pl Received: 16 th January 2012 Accepted: 09 th March