URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA 2015 DNI/A/P/201506/001

Transkrypt

1 URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA 2015 DNI/A/P/201506/001

2 DEPARTAMENT NADZORU INWESTYCJI EMERYTALNYCH Słowa kluczowe: INDYWIDUALNE KONTA EMERYTALNE, INDYWIDUALNE KONTA ZABEZPIECZENIA EMERYTALNEGO, DODATKOWA FORMA OSZCZĘDZANIA NA EMERYTURĘ 2

3 SYNTEZA Opracowanie zawiera zestawienie podstawowych informacji dotyczących indywidualnych kont emerytalnych (IKE) oraz indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego (IKZE) przygotowane na podstawie danych przekazywanych do Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego przez instytucje finansowe prowadzące IKE oraz IKZE, tj.: zakłady ubezpieczeń, fundusze inwestycyjne zarządzane przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych, podmioty prowadzące działalność maklerską, banki, dobrowolne fundusze emerytalne zarządzane przez powszechne towarzystwa emerytalne. W przedmiotowym raporcie przedstawiono najistotniejsze zjawiska występujące na rynku IKE oraz IKZE w I połowie 2015 roku. Wybrane dane liczbowe dotyczące IKE według stanu na dzień 30 czerwca 2015 roku lub w I połowie 2015 roku, w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego, przedstawiają się następująco: IKE posiadało 838,2 tys. osób (na dzień 30 czerwca 2014 roku 816,7 tys. osób), co stanowiło 5,2% liczby osób pracujących, wartość rynku IKE pod względem zgromadzonych aktywów wyniosła 5,5 mld zł (wzrost o 18,1% w porównaniu do stanu na koniec czerwca 2014 roku) najwięcej aktywów IKE zgromadzono w zakładach ubezpieczeń: 2 mld zł, powstało 35,5 tys. nowych IKE, o 10,2 tys. więcej niż w I połowie 2014 roku najwięcej IKE założono w funduszach inwestycyjnych (20,8 tys. kont), a najmniej w dobrowolnych funduszach emerytalnych (0,2 tys. kont), 15,1 tys. osób zamknęło rachunki IKE w związku z całkowitym zwrotem środków (spadek o 25,2%) z tego tytułu najwięcej posiadaczy IKE zamknęło rachunki w zakładach ubezpieczeń (7,7 tys. osób), wypłatę środków z IKE zrealizowało 4,4 tys. osób (wzrost o 11,3%) najwięcej w funduszach inwestycyjnych i zakładach ubezpieczeń, odpowiednio: 1,9 i 1,8 tys. osób, zdecydowana większość wypłat (97,8%) była realizowana w formule jednorazowej (w I półroczu 2014 roku 98,3%), a z możliwości wypłaty środków w ratach skorzystało 2,2% wypłacających środki z IKE (w I półroczu 2014 roku 1,7%), wskaźnik liczby IKE, na które dokonywano wpłat do liczby ogółem funkcjonujących IKE nie uległ zasadniczej zmianie i wyniósł 25,9% (w I półroczu 2014 roku 25,5%), wysokość średniej wpłaty na IKE wyniosła 2,4 tys. zł (wzrost o 0,2 tys. zł) najwyższą wartość średniej wpłaty odnotowano w podmiotach prowadzących działalność maklerską: 7,9 tys. zł, a najniższą w zakładach ubezpieczeń: 1,5 tys. zł, wartość przeciętnego stanu rachunku IKE wyniosła 6,6 tys. zł (wzrost o 0,9 tys. zł) najwyższy przeciętny stan rachunku IKE posiadają oszczędzający w podmiotach prowadzących działalność maklerską: 37,5 tys. zł (w I półroczu 2014 roku 33,8 tys. zł), wpływy środków pieniężnych do IKE wyniosły 631,7 mln zł (wzrost o 76,8 mln zł), z czego składki to 514,1 mln zł (wzrost o 47,3 mln zł), a wypłaty transferowe z pracowniczych programów emerytalnych: 117,6 mln zł (wzrost o 29,4 mln zł), wypływy środków pieniężnych z IKE osiągnęły poziom 197,3 mln zł (spadek o 6,5 mln zł), z czego wypłaty to 59,3 mln zł (wzrost o 18,3 mln zł), zwroty 137,9 mln zł (spadek o 11,5 mln zł), wypłaty transferowe do pracowniczych programów emerytalnych 71 tys. zł (spadek o 92 tys. zł), wpłaty netto w IKE, czyli wpłaty nowych środków pomniejszone o wypłaty kwot wyniosły 434,5 mln zł (wzrost o 70,3 mln zł). Nowelizacja ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz. U. z 2014 r. poz j.t.), dalej ustawa o IKE oraz IKZE, umożliwiła od 1 stycznia 2012 roku zawieranie umów o prowadzenie 3

4 IKE i IKZE z dobrowolnymi funduszami emerytalnymi (dalej: DFE ) zarządzanymi przez powszechne towarzystwa emerytalne (dalej: PTE ). Do dnia 31 grudnia 2014 roku Komisja Nadzoru Finansowego wydała 9 decyzji zezwalających na utworzenie DFE (7 DFE prowadzących IKE i IKZE, 2 DFE oferujące wyłącznie IKZE), jednak w trakcie 2012 roku jedno DFE zrezygnowało z prowadzenia IKE. W I półroczu 2015 roku Urząd nie wydał decyzji zezwalającej na utworzenie kolejnego DFE. Wybrane dane liczbowe dotyczące IKZE według stanu na dzień 30 czerwca 2015 roku lub w I połowie 2015 roku, w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego, przedstawiają się następująco: IKZE posiadało 554,6 tys. osób (na dzień 30 czerwca 2014 roku 493,2 tys. osób), co stanowiło 3,5% liczby osób pracujących, wartość rynku IKZE pod względem zgromadzonych aktywów wyniosła 392,5 mln zł (wzrost o 154,3% w porównaniu do stanu na koniec czerwca 2014 roku) najwięcej aktywów IKZE zgromadzono w zakładach ubezpieczeń: 206,3 mln zł, powstało 38 tys. nowych IKZE, o 17,8 tys. więcej niż w I połowie 2014 roku najwięcej IKZE założono w zakładach ubezpieczeń (17,2 tys. kont), a najmniej w podmiotach prowadzących działalność maklerską (0,3 tys. kont), wskaźnik liczby IKZE, na które dokonywano wpłat do liczby ogółem funkcjonujących IKZE wyniósł 13,7% (w I półroczu 2014 roku 8,9%), wysokość średniej wpłaty na IKZE wyniosła 1,4 tys. zł (wzrost o 0,3 tys. zł) najwyższą wartość średniej wpłaty odnotowano w podmiotach prowadzących działalność maklerską: 3,8 tys. zł, a najniższą w zakładach ubezpieczeń: 0,9 tys. zł, we wszystkich grupach wiekowych, poza grupą osób w wieku do 30 lat, funkcjonuje więcej kont IKE niż IKZE (łącznie 1,5-krotnie więcej IKE niż IKZE, odpowiednio: 838,2 tys. IKE i 554,6 tys. IKZE). W grupie osób w wieku do 30 lat jest z kolei ponad 2-krotnie więcej kont IKZE niż IKE (71,4 tys. IKZE i 32 tys. IKE). 4

5 SPIS TREŚCI SYNTEZA PODSTAWOWE INFORMACJE O ZASADACH FUNKCJONOWANIA IKE ORAZ IKZE IKE W I PÓŁROCZU 2015 ROKU Struktura osób posiadających IKE według płci i wieku Liczba IKE według instytucji finansowych Wartość aktywów IKE w instytucjach finansowych Wpłaty na IKE Średni stan konta IKE Liczba otwieranych IKE Wypłaty, zwroty oraz wypłaty transferowe dotyczące IKE Wypłaty z IKE Zwroty z IKE Wypłaty transferowe dotyczące IKE IKZE W I PÓŁROCZU 2015 ROKU Struktura osób posiadających IKZE według płci i wieku Liczba IKZE, wpłacane kwoty oraz zgromadzone aktywa Liczba otwieranych IKZE Wypłaty, wypłaty transferowe, zwroty z IKZE KONKLUZJE SPIS WYKRESÓW SPIS TABEL

6 1 PODSTAWOWE INFORMACJE O ZASADACH FUNKCJONOWANIA IKE ORAZ IKZE Prawo do wpłat na IKE lub IKZE przysługuje osobie, która ukończyła 16 lat Wpłata na IKE jest opodatkowana, a wypłata zwolniona z podatku Wpłata na IKZE jest zwolniona z podatku, a wypłata opodatkowana Indywidualne konta emerytalne oraz indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego są prowadzone na podstawie pisemnej umowy zawartej przez oszczędzającego z: funduszem inwestycyjnym, podmiotem prowadzącym działalność maklerską, zakładem ubezpieczeń, bankiem, dobrowolnym funduszem emerytalnym. Zgodnie z przepisem art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o IKE oraz IKZE, prawo do wpłat na IKE lub IKZE przysługuje osobie, która ukończyła 16 lat. Małoletni ma prawo do dokonywania wpłat na konto emerytalne tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę i w wysokości nie przekraczającej tych dochodów. W przypadku osób, które osiągnęły wiek 55 lat i decydują się na założenie indywidualnego konta emerytalnego, konieczne jest złożenie dodatkowego oświadczenia o niedokonaniu w przeszłości wypłaty środków zgromadzonych na IKE. Wpłata na IKE jest opodatkowana, a podatek pobierany jest od przychodu oszczędzającego, z którego pochodzi składka na IKE. Zwolnienie podatkowe przysługujące osobie oszczędzającej na IKE dotyczy podatku od zysków kapitałowych, jednak jest ograniczone limitem kwotowym dotyczącym wysokości wpłacanych środków oraz warunkiem posiadania przez oszczędzającego jednego IKE. Od 2009 roku limit wpłat na IKE stanowi równowartość trzykrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym. Tabela poniżej zawiera limity rocznych wpłat na IKE obowiązujące w latach Tabela 1. Limity wpłat na IKE w latach (w zł) Rok Kwota limitu Źródło: Obwieszczenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej Wypłata środków z IKE jest nieopodatkowana. Uprawnienia do wypłaty zgromadzonych środków na IKE przysługuje osobie po osiągnięciu 60 lat lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55 roku życia. Z kolei w IKZE zwolnienie podatkowe polega na tym, że wpłaty na IKZE osoba oszczędzająca może odliczyć od podstawy opodatkowania. Tak jak w przypadku IKE, warunkiem skorzystania z odliczenia podatkowego jest posiadanie tylko jednego IKZE. Ustawą z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1717) [ustawa o zasadzie wypłat emerytur] uproszczono zasady obliczania limitu wpłat na IKZE. Od 2014 roku limit wpłaty na IKZE stanowi równowartość 1,2 krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym. W art. 31 wskazanej ustawy o zasadzie wypłat emerytur, limit wpłat na IKZE na 2014 rok określono kwotowo: 4.495,20 zł. W roku 2015 limit ten wynosi 4.750,80 zł. Tabela poniżej zawiera limity rocznych wpłat na IKZE obowiązujące w latach

7 Tabela 2. Limity wpłat na IKZE w latach (w zł) Rok Kwota limitu Ponadto przepisami ustawy o zasadzie wypłat emerytur, od dnia 15 stycznia 2014 roku obniżono stawkę i sposób opodatkowania wypłat z IKZE - od kwoty wypłat z IKZE, w tym wypłat na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego, pobierany jest zryczałtowany podatek w wysokości 10% przychodu. Do końca 2013 roku limit wpłat dla oszczędzającego na IKZE był zależny od wysokości kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, ustalonej dla oszczędzającego za rok poprzedni (nie więcej jednak niż 4% kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe). Dla osób osiągających niskie dochody, umożliwiono dokonanie w roku kalendarzowym wpłaty na IKZE do wysokości 4% równowartości 12-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę w poprzednim roku kalendarzowym. Ponadto do dnia 15 stycznia 2014 roku wypłata zgromadzonych środków na IKZE była opodatkowana na zasadach ogólnych podatkiem dochodowym od osób fizycznych, a obowiązującą najniższą stawką podatku dochodowego od osób fizycznych jest 18%. 7

8 2 IKE W I PÓŁROCZU 2015 ROKU Według stanu na dzień 30 czerwca 2015 roku IKE były prowadzone przez 49 instytucji finansowych: 12 zakładów ubezpieczeń na życie (na 27 zakładów ubezpieczeń na życie prowadzących działalność statutową), fundusze inwestycyjne zarządzane przez 15 towarzystw funduszy inwestycyjnych (na 58 działających towarzystw i funduszy inwestycyjnych), 6 podmiotów prowadzących działalność maklerską (na 51 domów maklerskich działających na rynku i 12 banków prowadzących działalność maklerską), 9 banków komercyjnych (na 37 działających banków komercyjnych), 1 bank spółdzielczy niezrzeszony oraz banki spółdzielcze zrzeszone w 2 bankach zrzeszających (na 563 działających banków spółdzielczych), dobrowolne fundusze emerytalne (DFE) zarządzane przez 4 powszechne towarzystwa emerytalne (na 12 działających powszechnych towarzystw emerytalnych). 2.1 Struktura osób posiadających IKE według płci i wieku Na koniec czerwca 2015 roku funkcjonowało 838,2 tys. IKE Na koniec czerwca 2015 roku zarejestrowanych było 838,2 tys. IKE, o 21,5 tys. kont więcej niż na koniec czerwca 2014 roku. Podobnie jak w latach poprzednich, wśród oszczędzających na IKE najbardziej liczną grupą były osoby w wieku lat, posiadające 238,2 tys. IKE (28,4% ogółu kont). Najmniej IKE posiadały natomiast osoby w wieku do 30 lat (liczba kont na poziomie 32 tys., 3,8% ogółu kont) w tej grupie od 2007 roku stale zmniejsza się liczba IKE, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn. Tabela 3. Liczba IKE wg wieku i płci w I półroczu 2014 i 2015 roku (w szt.) Kategoria wiekowa kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem do 30 lat lat IKE nadal są bardziej popularne wśród kobiet niż mężczyzn lat lat powyżej OGÓŁEM Zaobserwowany wzrost liczby IKE o 21,5 tys. kont dotyczył osób w wieku ponad 60 lat (wzrost o 20 tys. IKE) oraz lat (wzrost o 7,2 tys.). Spadek liczby funkcjonujących IKE, poza wskazaną grupą osób w wieku do 30 lat (spadek o 3,9 tys.), odnotowano również w kategorii wiekowej lat (spadek o 1 tys.) i lat (spadek o 0,9 tys.). W podziale na płeć osób posiadających IKE, więcej kont, bo 437,2 tys. (52,2% ogółu kont) należało do kobiet, natomiast do mężczyzn 401 tys. (47,8% ogółu kont). Jednocześnie analiza poszczególnych grup wiekowych i płci wskazuje, iż w wieku do 40 lat więcej mężczyzn posiada IKE, natomiast w grupach starszych wiekowo więcej kont mają kobiety. Wzrost liczby funkcjonujących IKE zanotowano zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, jednak więcej wśród mężczyzn wzrost był wyższy. 8

9 Wykres 1. Oszczędzający na IKE wg wieku i płci w I półroczu 2015 roku Więcej mężczyzn niż kobiet w wieku do 40 lat posiada IKE 2.2 Liczba IKE według instytucji finansowych Według stanu na dzień 30 czerwca 2015 roku najwięcej IKE funkcjonowało w zakładach ubezpieczeń (575 tys.), a najmniej w DFE (2,1 tys.). Poza DFE, które funkcjonują dopiero od 2012 roku, najmniej IKE, podobnie jak w latach wcześniejszych, istniało w podmiotach prowadzących działalność maklerską (23,1 tys.). Wzrost liczby IKE na koniec czerwca 2015 roku w porównaniu do stanu na koniec czerwca 2014 roku, zaobserwowano we wszystkich instytucjach finansowych prowadzących IKE, jednak skala wzrostu była różna: najwięcej kont przybyło w funduszach inwestycyjnych (wzrost o 10,4 tys.) i zakładach ubezpieczeń (wzrost o 9 tys.), w pozostałych instytucjach, mających 9,1% udziału w rynku IKE, wzrost ten wyniósł łącznie 2,1 tys. kont. Tabela 4. Liczba IKE w I półroczu 2014 i 2015 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba IKE (w szt.) Udział w liczbie ogółem (w %) Zmiana (w %) /2014 Zakłady ubezpieczeń ,3 68,6 1,6 Fundusze inwestycyjne ,6 22,3 5,9 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,7 2,8 4,4 Banki ,2 6,1 1,5 Dobrowolne fundusze emerytalne ,2 0,3 19,5 OGÓŁEM ,0 100,0 2,6 Od 2013 roku uległa odwróceniu tendencja zmniejszania się, od 2008 roku, liczby IKE w zakładach ubezpieczeń Analiza struktury IKE na koniec czerwca 2015 roku według prowadzących je instytucji finansowych i wieku osób posiadających konto (w porównaniu do analogicznego okresu 2014 roku) wykazuje, iż generalnie w większości instytucji finansowych i wśród osób 9

10 z poszczególnych grup wiekowych posiadających IKE nie nastąpiły istotne zmiany. Wyjątkiem jest struktura osób w najniższym i najwyższym przedziale wiekowym. Wśród posiadaczy IKE w wieku do 30 lat nastąpił spadek udziału zakładów ubezpieczeń o 8,8 p.p., głównie na korzyść udziału funduszy inwestycyjnych (wzrost o 8,8 p.p.) Wśród osób w wieku ponad 60 lat nastąpiła sytuacja odwrotna: zwiększył się udział posiadaczy IKE w zakładach ubezpieczeń (wzrost o 4 p.p.), głównie kosztem posiadaczy IKE w funduszach inwestycyjnych w tym samym wieku (spadek o 3,7 p.p.). Wykres 2. Struktura liczby IKE wg instytucji i wieku w I półroczu 2014 i 2015 roku (w %) 2.3 Wartość aktywów IKE w instytucjach finansowych Wartość aktywów IKE na koniec czerwca 2015 roku to 5,5 mld zł Ponad 67% aktywów IKE posiadają zakłady ubezpieczeń i fundusze inwestycyjne Wartość aktywów zgromadzonych na IKE w dniu 30 czerwca 2015 roku wyniosła 5.513,1 mln zł i wzrosła o 845,4 mln zł (o 18,1%) w stosunku do wartości aktywów na koniec czerwca 2014 roku. Instytucje finansowe prowadzące IKE Tabela 5. Aktywa IKE w I półroczu 2014 i 2015 roku Wartość IKE (w tys. zł) Udział w wartości ogółem (w %) Zmiana (w %) /2014 Zakłady ubezpieczeń ,4 36,9 16,5 Fundusze inwestycyjne ,4 30,1 17,2 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,0 15,7 15,7 Banki ,8 16,8 25,5 Dobrowolne fundusze emerytalne ,35 0,41 40,7 OGÓŁEM ,0 100,0 18,1 Wzrost wartości aktywów dotyczył wszystkich instytucji finansowych i w porównaniu do stanu na koniec czerwca 2014 roku kształtował się odpowiednio: w zakładach ubezpieczeń: wzrost o 289,1 mln zł (o 16,5%), w funduszach inwestycyjnych: wzrost o 243,9 mln zł (o 17,2%), w bankach: wzrost o 188,5 mln zł (o 25,5%), w podmiotach prowadzących działalność maklerską: wzrost o 117,2 mln zł (o 15,7%), w dobrowolnych funduszach inwestycyjnych: wzrost o 6,6 mln zł (o 40,7%). 10

11 Na koniec czerwca 2015 roku, w stosunku do czerwca 2014 roku, odnotowano nieznaczne zmiany w udziale poszczególnych rodzajów instytucji finansowych zarządzających IKE (mierzonym wartością zgromadzonych aktywów). Wzrósł udział banków (o 1 p.p.), i dobrowolnych funduszy emerytalnych (o 0,1 p.p.), natomiast w przypadku zakładów ubezpieczeń, podmiotów prowadzących działalność maklerską i funduszy inwestycyjnych nastąpił spadek ich udziału w rynku o 0,2-0,5 p.p. Wykres 3. Aktywa IKE w latach (w mln zł narastająco) Aktywa IKE wzrosły, a najwyższą dynamikę wzrostu zanotowały DFE i banki Strukturę aktywów IKE w kolejnych latach, w podziale na instytucje finansowe prowadzące IKE, przedstawia poniższy wykres. Fundusze inwestycyjne były instytucjami, których udział w aktywach IKE ogółem zmniejszał się w okresie ostatnich 5 lat - z 34,6% na koniec czerwca 2011 roku do 30,1% na koniec czerwca 2015 roku (spadek o 5,4 p.p.). Podobnie sytuacja przedstawiała się w zakładach ubezpieczeń, z wyjątkiem I półrocza 2014 r. Jednocześnie w analogicznym okresie pozostałe instytucje prowadzące IKE notowały głównie wzrost udziału zgromadzonych aktywów w aktywach IKE ogółem. Wykres 4. Struktura aktywów IKE wg instytucji w I półroczu (w %) 2.4 Wpłaty na IKE Posiadacze IKE w I półroczu 2015 roku zasilili swoje konta kwotą 514,1 mln zł, wyższą o 47,3 mln zł od kwoty wpłat w I półroczu 2014 roku, przy jednoczesnym wzroście liczby kont, 11

12 Przeciętna wpłata na IKE w I półroczu 2015 roku wyniosła zł na które dokonywano wpłat (o 8,5 tys. kont). Oznacza to, że posiadacze IKE wpłacili w tym okresie na swoje konta średnio kwotę wyższą o 130 zł niż I półroczu 2014 roku - w wysokości zł. Wzrost średniej wpłaty, w porównaniu do I półrocza 2014 roku, dotyczył osób posiadających IKE w funduszach inwestycyjnych (wzrost o 0,5 tys. zł) i podmiotach prowadzących działalność maklerską (wzrost o 0,05 tys. zł). W pozostałych instytucjach średnia wpłata uległa obniżeniu, najwięcej w dobrowolnych funduszach emerytalnych (spadek o 0,9 tys. zł). Najwyższych wpłat nadal dokonywali posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską (średnia 7,9 tys. zł), zaś najniższych oszczędzający na IKE w zakładach ubezpieczeń (średnia 1,5 tys. zł). Wykres 5. Średnia wpłata na IKE wg instytucji w I półroczu (w tys. zł) Zdecydowanie wyższe składki wpłacają posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską Zwiększenie liczby IKE zasilanych wpłatami przez posiadaczy tych kont dotyczyło prawie wszystkich instytucji finansowych prowadzących IKE, najbardziej w bankach (o 3,8 tys.), natomiast wyjątkiem był marginalny spadek liczby kont zasilanych wpłatami w podmiotach prowadzących działalność maklerską (o 40 kont). Tabela 6. Liczba IKE zasilanych wpłatami w I półroczu (w szt.) Instytucje finansowe prowadzące IKE Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską Banki Dobrowolne fundusze emerytalne x OGÓŁEM Analogicznie jak w latach wcześniejszych, w I półroczu 2015 roku największy udział kont nieaktywnych czyli kont, które nie są zasilane wpłatami, występował w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych (odpowiednio: 77,6% i 72,4%), przy średnim wskaźniku dla pozostałych instytucji na poziomie 56,8%. Analizując rynek IKE w kontekście tzw. kont aktywnych (kont, na które dokonano przynajmniej jednej wpłaty w danym okresie), należy zauważyć, że ich liczba w I półroczu 2015 roku stanowiła 25,9% wszystkich funkcjonujących IKE (najwyższy historycznie wskaźnik zanotowano w I półroczu 2008 roku 28,9%). W porównaniu do I połowy 2014 roku, wskaźnik 12

13 liczby IKE, na które dokonano wpłat do liczby IKE ogółem marginalnie zmniejszył się (o 0,4 p.p.). Najwyższy wskaźnik kont aktywnych wystąpił w bankach, gdzie 52,1% funkcjonujących IKE zostało w I półroczu 2015 roku zasilonych wpłatami oszczędzających. Z uwagi na tendencję części oszczędzających na IKE do dokonywania wpłat pod koniec roku, poziom omawianego wskaźnika za cały rok jest zawsze wyższy od wskaźnika za I połowę roku. Omawiany wskaźnik w podziale instytucjonalnym przedstawiał się następująco: najbardziej wzrósł w bankach (o 6,6 p.p.), a obniżył się w dobrowolnych funduszach emerytalnych (o 5,5 p.p.). Instytucje finansowe prowadzące IKE Tabela 7. Wskaźnik aktywnych IKE w I półroczu (w %) W I półroczu 2015 roku co czwarte IKE, czyli 216,8 tys. kont było zasilane wpłatami Zakłady ubezpieczeń 22,9 22,1 22,2 22,3 22,4 Fundusze inwestycyjne 35,7 31,8 31,0 28,0 27,6 Podmioty prowadzące działalność maklerską 46,8 55,0 44,7 41,7 39,8 Banki 43,8 43,2 40,7 45,4 52,1 Dobrowolne fundusze emerytalne x 35,0 49,0 43,4 37,9 OGÓŁEM 27,0 26,3 25,9 25,5 25,9 Wykres 6. Wskaźnik aktywnych IKE w I półroczu (w %) 2.5 Średni stan konta IKE Na koniec czerwca 2015 roku osoba oszczędzająca na IKE zgromadziła na swoim koncie średnio kwotę zł, czyli o 862 zł więcej niż na koniec czerwca 2014 roku. 13

14 Wykres 7. Średnia wartość rachunku IKE wg instytucji w I półroczu (w tys. zł) Najwyższe średnie aktywa zgromadzili posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską, a najniższe w zakładach ubezpieczeń Biorąc pod uwagę instytucje finansowe prowadzące IKE od 2004 roku, najwyższe przeciętnie kwoty zgromadzili posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską (37,5 tys. zł), zaś najniższe w zakładach ubezpieczeń (3,5 tys. zł). Posiadacze IKE, którzy wybrali IKE w dobrowolnych funduszach emerytalnych instytucjach najkrócej działających na rynku (od 2012 roku), zgromadzili z kolei przeciętnie 10,9 tys. zł. 2.6 Liczba otwieranych IKE Liczba nowych IKE zmniejsza się z roku na rok Od początku funkcjonowania IKE, tj. od roku 2004, liczba otwieranych IKE systematycznie rosła do 2006 roku, kiedy IKE założyło najwięcej osób, tj. 447,1 tys. W kolejnych latach powstawało coraz mniej IKE, aż do roku 2010, gdy na otwarcie IKE zdecydowało się tylko 40,7 tys. osób, prawie 11-krotnie mniej niż w rekordowym 2006 roku. Rok 2011 przyniósł jednorazowe odwrócenie tendencji spadkowej, gdyż zawarto 79,9 tys. umów o prowadzenie IKE, blisko dwukrotnie więcej niż w 2010 roku. Od 2012 roku liczba otwieranych IKE zmniejszała się corocznie w porównaniu do roku poprzedniego. Tabela 8. Liczba otwartych IKE w I półroczu 2014 i 2015 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba IKE (w szt.) Struktura (w %) Zmiana (w %) /2014 Zakłady ubezpieczeń ,7 31,5-19,2 Najchętniej zawierano umowy o prowadzenie IKE w funduszach inwestycyjnych i zakładach ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne ,7 58,6 207,6 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,5 2,1-18,1 Banki ,9 7,3-26,6 Dobrowolne fundusze emerytalne ,2 0,6-31,4 OGÓŁEM ,0 100,0 40,2 Z danych liczbowych za I półrocze 2015 roku wynika, iż rok 2015 może być rokiem, gdy spadek od 2012 roku liczby otwieranych IKE może zostać zahamowany, gdyż na zawarcie umów o prowadzenie IKE zdecydowało się 35,5 tys. osób (o 10,2 tys. więcej niż w I półroczu 2014 roku). 14

15 Biorąc pod uwagę rodzaj instytucji prowadzącej IKE, to fundusze inwestycyjne i zakłady ubezpieczeń były instytucjami, gdzie w I półroczu 2015 roku otwarto najwięcej IKE (odpowiednio: 20,8 tys. i 11,2 tys. kont), jednak więcej niż w analogicznym okresie 2014 roku, otwarto IKE jedynie w funduszach inwestycyjnych, w pozostałych instytucjach otwarto mniej IKE. Odpowiednio, w przekroju wskaźnikowym, udział otwartych IKE w I półroczu 2015 roku w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych w stosunku do ogółem otwartych IKE wyniósł łącznie 90,1%. Porównanie udziału poszczególnych instytucji pokazuje, iż zakłady ubezpieczeń są instytucjami których udział zwiększał się w liczbie otwieranych IKE systematycznie od 2011 roku, natomiast w I półroczu 2015 roku udział tej instytucji spadł. Fundusze inwestycyjne to jedyne instytucje, których udział w liczbie ogółem otwieranych IKE wzrósł (o 31,9 p.p.). Wykres 8. Struktura otwartych IKE wg instytucji w I półroczu (w %) Ponad połowa otwartych IKE w I półroczu 2015 roku znalazło się w funduszach inwestycyjnych W I półroczu 2015 roku 88,7% nowych IKE (31,5 tys. kont) to IKE założone po raz pierwszy (w I półroczu 2014 roku 84%, czyli 21,3 tys. kont). W przypadku pozostałych IKE (4 tys. kont), były to umowy zawarte w związku z dokonaniem wypłaty transferowej z innego IKE (0,9 tys.) lub z pracowniczego programu emerytalnego (3,2 tys.), podobnie jak w I półroczu 2014 roku. 2.7 Wypłaty, zwroty oraz wypłaty transferowe dotyczące IKE Wypłaty z IKE Wypłata środków zgromadzonych na IKE zgodnie z przepisem art. 34 ust. 1 pkt 1 ustawy o IKE oraz IKZE następuje: 1) na wniosek oszczędzającego jednorazowo lub w ratach po nabyciu uprawnień emerytalnych, 2) na wniosek osób uprawnionych do środków zgromadzonych na IKE zmarłego oszczędzającego. Od 2009 roku posiadacze IKE mają możliwość wypłaty w ratach zgromadzonych na IKE środków (art. 34 ust. 2 ustawy o IKE oraz IKZE), jednakże dominującą formą wypłaty środków z IKE pozostaje wypłata jednorazowa, z której w I półroczu 2015 roku skorzystało 4,3 tys. osób (w I półroczu 2014 roku 3,9 tys. osób). Z możliwości wypłaty w ratach skorzystało w I półroczu 2015 roku jedynie 95 osób (w I półroczu 2014 roku 69 osób). Tylko 2,2% osób dokonujących wypłaty z IKE wybrało sposób wypłaty w ratach 15

16 Tabela 9. Wypłaty z IKE w I półroczu 2014 i 2015 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba wypłat dokonanych z IKE (w szt.) Wartość wypłat (w tys. zł) Relacja liczby wypłat do liczby funkcjonujących IKE (w %) Zakłady ubezpieczeń ,3 0,3 Najwyższe wypłaty realizowały osoby posiadające IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską Fundusze inwestycyjne ,2 1,0 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,4 1,1 Banki ,7 0,8 Dobrowolne fundusze emerytalne ,1 - OGÓŁEM ,5 0,5 Jak pokazują powyższe dane, relacja liczby wypłat z IKE, zarówno w I półroczu 2015 roku, jak i 2014 roku, do ogólnej liczby funkcjonujących IKE nie przekraczała poziomu 0,5%. Jedynie zakłady ubezpieczeń wykazały poziom niższy, a pozostałe instytucje wyższy poziom od ogólnego wskaźnika. Osoby, które w I półroczu 2015 roku zakończyły oszczędzanie na cele emerytalne za pośrednictwem IKE lub dokonały wypłaty po śmierci oszczędzającego, przeciętnie otrzymywały kwotę 13,5 tys. zł (o 3,1 tys. zł więcej niż w I półroczu 2014 roku). Najwyższą przeciętną wypłatę zrealizowali posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską (34,6 tys. zł), zaś najniższą w funduszach inwestycyjnych (9,2 tys. zł). W dobrowolnych funduszach emerytalnych nie było wypłat w I półroczu 2015 roku Zwroty z IKE Dyspozycja zwrotu środków z IKE skutkuje finansowymi konsekwencjami W wyniku całkowitego zwrotu środków zgromadzonych na IKE zamknięto w I połowie 2015 roku 15,1 tys. kont Zgodnie z przepisem art. 37 ust. 1 ustawy o IKE oraz IKZE, oszczędzający na IKE mają możliwość dokonania zwrotu zgromadzonych środków. Zwrot środków zgromadzonych na IKE następuje w przypadku, gdy umowa o prowadzenie IKE została wypowiedziana przez którąkolwiek ze stron lub wygasła z innych przyczyn (np. oszczędzający odstąpił od umowy). Równoznacznie ze zwrotem traktuje się pozostawienie środków zgromadzonych na IKE, jeżeli umowa o prowadzeniu IKE wygasła, a nie zostały spełnione warunki do dokonania wypłaty lub wypłaty transferowej. Instytucja finansowa przed dokonaniem zwrotu jest zobowiązana do potrącenia zryczałtowanego 19% podatku od dochodu oszczędzającego na IKE. Wskazany dochód obliczony jest jako różnica między kwotą stanowiącą wartość środków zgromadzonych na IKE a sumą wpłat na to konto. Jednocześnie w przypadku, gdy na IKE oszczędzającego przyjęto wypłatę transferową z ppe), instytucja finansowa przed dokonaniem zwrotu jest zobowiązana do przekazania do ZUS kwoty stanowiącej 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do ppe, ewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego. Instytucje finansowe prowadzące IKE zrealizowały w I półroczu 2015 roku 15,1 tys. dyspozycji zwrotu całości środków zgromadzonych na IKE (zwroty jednorazowe) o wartości 119,8 mln zł. Zmniejszenie się liczby zrealizowanych zwrotów całkowitych o 5,1 tys., w porównaniu do I półrocza 2014 roku, przy równoczesnym zmniejszeniu wartości zwróconych kwot o 13 mln zł, skutkowało otrzymaniem przez osobę rezygnującą z oszczędzania na IKE przeciętnie kwoty 7,9 tys. zł, o 1,4 tys. zł wyższej niż w I półroczu 2014 roku. W związku z realizacją dyspozycji całkowitego zwrotu środków, najwięcej IKE zamknięto w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych (odpowiednio: 7,7 tys. i 5,9 tys.), jednak zdecydowanie najwyższą przeciętną kwotę zwrotu otrzymali rezygnujący z IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską, w bankach i dobrowolnych funduszach emerytalnych (odpowiednio: 19 tys. zł, 14,5 tys. zł i 14,2 tys. zł), a najniższą w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych (ok. 7 tys. zł). 16

17 Tabela 10. Całkowite zwroty z IKE w I półroczu 2014 i 2015 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba zwrotów dokonanych z IKE (w szt.) Wartość zwrotów dokonanych z IKE (w tys. zł) Przeciętny zwrot z IKE (w zł) Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską Banki Dobrowolne fundusze emerytalne OGÓŁEM Od 1 stycznia 2009 roku ustawodawca umożliwił oszczędzającym na IKE wystąpienie z wnioskiem o częściowy zwrot pod warunkiem, że środki te pochodziły z wpłat na IKE. Posiadacze IKE mogą zatem zlecać instytucjom finansowym prowadzącym IKE dokonanie częściowych zwrotów środków zgromadzonych na rachunkach IKE (art. 37 ust. 1a ustawy o IKE oraz IKZE). Instytucje finansowe są zobowiązane, przed dokonaniem częściowego zwrotu środków zgromadzonych na IKE, do odliczenia zryczałtowanego podatku od dochodu z tytułu częściowego zwrotu. Na częściowy zwrot środków zgromadzonych na IKE zdecydowało się 3 tys. osób Z możliwości dokonania częściowego zwrotu środków zgromadzonych na IKE w każdym roku korzysta więcej osób. W I półroczu 2015 roku na częściowe zwroty zdecydowało się 3 tys. osób, a ich wartość wyniosła 18,1 mln zł (w I półroczu 2014 roku: 2,7 tys. osób, wartość częściowych zwrotów 16,8 mln zł). Posiadacz IKE realizujący w I półroczu 2015 roku częściowy zwrot z IKE otrzymał przeciętnie 6 tys. zł, a w I półroczu 2014 roku 6,2 tys. zł Wypłaty transferowe dotyczące IKE Zgodnie z przepisem art. 35 ust. 1 i 2 ustawy o IKE oraz IKZE, wypłata transferowa dokonywana jest pomiędzy instytucjami finansowymi działającymi w obrębie III filaru systemu emerytalnego. Zgromadzone na IKE środki pozostają nadal w III filarze, mogą być jednak przeniesione na wniosek oszczędzającego lub na wniosek osób uprawnionych (w przypadku śmierci oszczędzającego), zarówno do innej instytucji finansowej prowadzącej IKE, jak i do pracowniczego programu emerytalnego (dalej: ppe). W I półroczu 2015 roku przyjęto na IKE łącznie 6 tys. wypłat transferowych z innych IKE oraz ppe (o 8,3% więcej niż w I półroczu 2014 roku). Najwięcej wypłat transferowych z IKE przyjęto w funduszach inwestycyjnych i bankach (76,2%), natomiast 74,6% transferów z ppe przyjęto w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych. 17

18 Tabela 11. Transfery do IKE w I półroczu 2014 i 2015 roku Na IKE przyjęto 6 tys. wypłat transferowych Instytucje finansowe prowadzące IKE Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską z IKE z programu emerytalnego z IKE (w szt.) (w tys. zł) z programu emerytalnego Banki Dobrowolne fundusze emerytalne OGÓŁEM W I półroczu 2015 roku dokonano 0,7 tys. wypłat transferowych na inne IKE, najwięcej w funduszach inwestycyjnych i zakładach ubezpieczeń (76,5%). Spośród 5 transferów z IKE do programu emerytalnego w I półroczu 2015 roku, 4 zrealizowały fundusze inwestycyjne. Tabela 12. Transfery z IKE w I półroczu 2014 i 2015 roku Z IKE dokonano 0,7 tys. wypłat transferowych do innych IKE oraz 5 do ppe Instytucje finansowe prowadzące IKE Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską na IKE do programu emerytalnego na IKE (w szt.) (w tys. zł) do programu emerytalnego Banki Dobrowolne fundusze emerytalne OGÓŁEM

19 3 IKZE W I PÓŁROCZU 2015 ROKU Według stanu na dzień 30 czerwca 2015 roku IKZE były prowadzone przez 36 instytucji finansowych: 7 zakładów ubezpieczeń na życie (na 27 zakładów ubezpieczeń na życie prowadzących działalność statutową), fundusze inwestycyjne zarządzane przez 12 towarzystw funduszy inwestycyjnych (na 58 towarzystw i funduszy inwestycyjnych działających na rynku), 5 podmiotów prowadzących działalność maklerską (na 51 domów maklerskich działających na rynku i 12 banków prowadzących działalność maklerską), 1 bank komercyjny (na 37 działających banków komercyjnych) oraz banki spółdzielcze zrzeszone w 2 bankach zrzeszających (na 563 działające banki spółdzielcze), dobrowolne fundusze emerytalne zarządzane przez 9 powszechnych towarzystw emerytalnych (na 12 powszechnych towarzystw emerytalnych działających na rynku). 3.1 Struktura osób posiadających IKZE według płci i wieku Na koniec czerwca 2015 roku funkcjonowało 554,6 tys. IKZE, z czego 280,4 tys. (50,5%) umów zostało zawartych przez kobiety, a 274,3 tys. (49,5%) przez mężczyzn. Kategoria wiekowa Tabela 13. Liczba IKZE wg wieku i płci w I półroczu 2014 i 2015 roku (w szt.) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem do 30 lat lat lat lat lat powyżej Podobnie jak w przypadku IKE, na IKZE oszczędza więcej kobiet OGÓŁEM Największy udział w liczbie funkcjonujących IKZE ze względu na wiek, miały osoby z przedziałów wiekowych: od 31 do 40 lat, od 41 do 50 lat, od 51 do 60 lat. Udział osób ze wskazanych przedziałów wiekowych rozkładał się równomiernie w granicach 27%. Wyraźnie niższy udział miały osoby w wieku do 30 lat posiadające IKZE: 12,9%, natomiast najniższy udział posiadacze IKZE w wieku powyżej 60 lat: 5,3%. 19

20 Wykres 9. Oszczędzający na IKZE wg wieku i płci w I półroczu 2014 i 2015 roku Wśród oszczędzających na IKE i IKZE w wieku do 30 lat większą popularnością cieszą się IKZE liczba funkcjonujących kont na koniec czerwca 2015 roku wyniosła 71,4 tys. kont, przy 32 tys. IKE. Odwrotnie przedstawiają się te liczby wśród oszczędzających w wieku powyżej 60 lat, gdzie liczba IKE wyniosła 170,9 tys. kont, a IKZE 29,2 tys. kont. Osoby w wieku powyżej 60 lat w chwili obecnej są w wieku emerytalnym, a posiadanie IKE jest przez nich traktowane jako lokata kapitału zwolniona z podatku od zysków kapitałowych. Natomiast IKZE to produkt, z którego korzyść, czyli odliczenie wpłaty od dochodu następuje corocznie, realny wpływ odliczenia widoczny jest po złożeniu rozliczenia PIT do urzędu skarbowego po zakończeniu roku kalendarzowego. Wykres 10. Struktura liczby IKE i IKZE wg wieku w I półroczu 2015 roku (w %) Wśród osób w wieku do 30 lat większą popularnością cieszą się IKZE niż IKE 20

21 3.2 Liczba IKZE, wpłacane kwoty oraz zgromadzone aktywa Instytucje finansowe uprawnione do prowadzenia IKZE obsługiwały łącznie na koniec czerwca 2015 roku 554,6 tys. kont, na których zgromadzono aktywa o wartości 392,5 mln zł. Tabela 14. Liczba IKZE w I półroczu 2014 i 2015 roku Instytucje finansowe prowadzące IKZE Liczba IKZE (w szt.) Udział w liczbie ogółem (w %) Zmiana (w %) /2014 Zakłady ubezpieczeń ,4 77,8 8,9 Fundusze inwestycyjne ,2 5,8 195,9 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,2 0,6 149,8 Banki ,4 1,8 455,1 Dobrowolne fundusze emerytalne ,8 14,1-6,0 OGÓŁEM ,0 100,0 12,4 Na koniec czerwca 2015 roku funkcjonowało 554,6 tys. IKZE, o 61,4 tys. więcej niż rok wcześniej Od początku funkcjonowania IKZE umowy o prowadzenie konta oszczędzający zawierali głównie z zakładami ubezpieczeń i dobrowolnymi funduszami emerytalnymi. Na koniec czerwca 2015 roku znalazło się w nich 91,9% liczby funkcjonujących IKZE, przy czym udział ten spadł, na rzecz pozostałych instytucji oferujących IKZE. Najbardziej na popularności zyskały IKZE w formie rachunku bankowego (prawie 5-krotny wzrost) oraz IKZE w formie funduszy inwestycyjnych (prawie 2-krotny wzrost). Dobrowolne fundusze emerytalne były z kolei jedynymi instytucjami, w których w porównaniu do danych na koniec czerwca 2014 roku, liczba IKZE spadła o 6%. Taka sytuacja wynikała z faktu, że w 2012 roku wiele osób skorzystało z możliwości zawierania umów o prowadzenie IKZE w formie dobrowolnych funduszy emerytalnych za pośrednictwem internetu, jednakże potwierdzeniem zawarcia umowy było przesłanie dokumentacji w formie papierowej, której już instytucje finansowe nie otrzymywały. Zamknięcie tego rodzaju rachunków w wyniku braku potwierdzenia pisemnej umowy o prowadzenie IKZE jest możliwe po roku od dnia otwarcia konta, a powszechne towarzystwa emerytalne zarządzające dobrowolnymi funduszami emerytalnymi robią to sukcesywnie. Jednocześnie instytucje finansowe prowadzące IKZE zamykają te konta, które nie zostały zasilone żadnymi wpłatami, po roku od dnia zawarcia umowy o prowadzenie IKZE. Na koniec czerwca 2015 roku liczba funkcjonujących IKZE w dobrowolnych funduszach emerytalnych spadła o 5 tys. kont w porównaniu do I półrocza 2014 roku. 21

22 Wykres 11. Struktura liczby IKZE wg instytucji i wieku w I półroczu 2014 i 2015 roku (w %) Tabela 15. Wartość aktywów IKZE w I półroczu 2014 i 2015 roku Na koniec czerwca 2015 roku na IKZE zgromadzono aktywa o wartości 392,5 mln zł Instytucje finansowe prowadzące IKZE Wartość IKZE (w tys. zł) Udział w wartości ogółem (w %) Zmiana (w %) /2014 Zakłady ubezpieczeń ,9 52,6 123,2 Fundusze inwestycyjne ,0 24,7 197,8 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,4 5,4 211,5 Banki ,8 4, ,8 Dobrowolne fundusze emerytalne ,9 13,2 141,2 OGÓŁEM ,0 100,0 154,3 Biorąc pod uwagę wartość zgromadzonych na IKZE aktywów w poszczególnych instytucjach finansowych, najwyższy udział (tak jak w liczbie IKZE) posiadają zakłady ubezpieczeń (52,6%) oraz fundusze inwestycyjne (24,7%). Mimo powyższego, udział aktywów w zakładach ubezpieczeń w ogółem wartości aktywów IKZE wyraźnie zmniejszył się w porównaniu do analogicznego wskaźnika w I półroczu 2014 roku (o 7,3 p.p.). Marginalne zmniejszenie udziału aktywów zanotowano również w dobrowolnych funduszach emerytalnych (o 0,7 p.p.). Zmniejszenie się udziału aktywów IKZE we wskazanych instytucjach odbyło się na rzecz wzrostu udziału w pozostałych instytucjach finansowych prowadzących IKZE, najbardziej w funduszach inwestycyjnych (o 3,6 p.p.) i bankach (o 3,4 p.p.). 22

23 Wykres 12. Struktura wartości aktywów IKZE wg instytucji w I półroczu (w %) Udział aktywów IKZE w zakładach ubezpieczeń maleje na rzecz wzrostu udziału w bankach i funduszach inwestycyjnych Wykres 13. Struktura aktywów IKE i IKZE wg instytucji w I półroczu 2015 roku (w %) Powyższy wykres pokazuje istotnie wyższy udział aktywów IKZE (w porównaniu do aktywów IKE) w zakładach ubezpieczeń i dobrowolnych funduszach emerytalnych, a w IKE wyższy udział (w porównaniu do aktywów IKZE) mają banki, podmioty prowadzące działalność maklerską i fundusze inwestycyjne. W liczbie 554,6 tys. funkcjonujących IKZE na koniec czerwca 2015 roku, 13,7% kont (76,1 tys.) było zasilane przez oszczędzających wpłatami. Liczba kont zasilanych wpłatami wzrosła prawie 2-krotnie w porównaniu do danych za I półrocze 2014 roku, kiedy na 43,8 tys. kont dokonano wpłat (analogicznie wskaźnik wynosił 8,9%). Jednocześnie w I półroczu 2015 roku oszczędzający na IKZE wpłacili 103,6 mln zł, o 55,2 mln zł więcej niż w I półroczu 2014 roku. Udział liczby kont zasilanych wpłatami w stosunku do prowadzonych IKZE, biorąc pod uwagę rodzaj instytucji finansowej, najniższy był w dobrowolnych funduszach emerytalnych oraz zakładach ubezpieczeń i wyniósł odpowiednio: 10,8% i 11,1%. W pozostałych instytucjach finansowych powyższy wskaźnik wahał się w przedziale 33-49%, a najwyższą wartość osiągnął w podmiotach prowadzących działalność maklerską. Oszczędzający na IKZE wpłacił w I półroczu 2015 roku przeciętnie kwotę zł. W przekroju instytucjonalnym widoczne jest duże zróżnicowanie wysokości przeciętnej wpłaty: od 3,8 tys. zł w podmiotach prowadzących działalność maklerską do 0,9 tys. zł w zakładach ubezpieczeń. W I półroczu 2015 roku na IKZE wpłacono 103,6 mln zł 23

24 Tabela 16. Wskaźnik aktywnych IKZE, średnia wpłata, stan konta w I półroczu 2014 i 2015 roku Instytucje finansowe prowadzące IKZE Wskaźnik aktywnych IKZE (w %) Średnia wpłata na IKZE (w zł) Średni stan konta IKZE (w zł) Zakłady ubezpieczeń 7,6 11, Fundusze inwestycyjne 46,6 47, Podmioty prowadzące działalność maklerską 43,8 49, Banki 98,9 33, Dobrowolne fundusze emerytalne 7,9 10, OGÓŁEM 8,9 13, Najwyższy udział kont zasilanych wpłatami zanotowano w podmiotach prowadzących działalność maklerską i funduszach inwestycyjnych Zauważalna jest duża rozpiętość pod względem udziału kont zasilanych wpłatami w ogólnej liczbie funkcjonujących IKZE w poszczególnych instytucjach finansowych. W I półroczu 2015 roku najwyższy udział kont zasilanych wpłatami w liczbie funkcjonujących IKZE zanotowano w podmiotach prowadzących działalność maklerską i w funduszach inwestycyjnych (odpowiednio: 49% i 47,5%). W bankach, gdzie w I półroczu 2014 roku 98,9% kont zasilano wpłatami, w I półroczu 2015 roku jedynie 33,4%. IKZE w dobrowolnych funduszach emerytalnych i zakładach ubezpieczeń są nie tylko zasilane najniższymi wpłatami, ale również mają najniższe wskaźniki aktywnych IKZE (10,8-11,1%). Powyższe znajduje odzwierciedlenie w strukturze liczby i wartości aktywów IKZE, gdzie zakłady ubezpieczeń mają zdecydowanie niższy udział w wartości zgromadzonych na IKZE aktywów, w porównaniu do udziału liczby posiadanych IKZE w ogółem liczbie kont (różnica 25 p.p.). Wykres 14. Wskaźnik aktywnych IKZE w I półroczu (w %) 3.3 Liczba otwieranych IKZE W pierwszym roku funkcjonowania IKZE, tj. w 2012 roku, zostało otwartych 504,1 tys. IKZE, zaś w kolejnych latach: 2013 i 2014 odpowiednio: 65,3 tys. i 63,5 tys. nowych IKZE. 24

25 Tabela 17. Liczba otwartych IKZE w I półroczu 2014 i 2015 roku Instytucje finansowe prowadzące IKZE Liczba IKZE (w szt.) Struktura (w %) Zmiana (w %) /2014 Zakłady ubezpieczeń ,9 45,2 50,1 Fundusze inwestycyjne ,3 40,3 575,8 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,1 0,8 34,4 Banki ,1 7,2 49,6 Dobrowolne fundusze emerytalne ,7 6,5-43,7 OGÓŁEM ,0 100,0 88,7 Powstało 38 tys. IKZE, prawie 2-krotnie więcej niż w I półroczu 2014 roku O ile w I półroczu 2014 roku najwięcej nowych kont powstało w zakładach ubezpieczeń i dobrowolnych funduszach emerytalnych, to w I półroczu 2015 roku poza dominującymi w liczbie otwieranych IKZE zakładami ubezpieczeń, istotny udział miały fundusze inwestycyjne, gdzie ponad 5-krotnie wzrosła liczba otwieranych IKZE. Dobrowolne fundusze emerytalne były jedynymi instytucjami, w których spadła liczba otwieranych IKZE w porównaniu do I półrocza 2014 roku, co znalazło również odzwierciedlenie w spadku udziału tych instytucji w ogólnej liczbie otwieranych IKZE w I półroczu 2015 roku. 3.4 Wypłaty, wypłaty transferowe, zwroty z IKZE W I półroczu 2015 roku instytucje finansowe prowadzące IKZE dokonały 101 wypłat transferowych do innego IKZE oraz przyjęły 132 wypłaty transferowych z IKZE. W okresie tym zostało zrealizowanych 65 wypłat na kwotę 165 tys. zł, głównie przez zakłady ubezpieczeń (61,5%). Tabela 18. Zwroty z IKZE w I półroczu 2014 i 2015 roku Instytucje finansowe prowadzące IKZE Liczba zwrotów z IKZE (w szt.) Wartość zwrotów (w tys. zł) Przeciętny zwrot z IKZE (w zł) Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską Banki Dobrowolne fundusze emerytalne OGÓŁEM W I półroczu 2015 roku więcej osób złożyło dyspozycje zwrotu z IKZE, lecz otrzymały z tego tytułu niższy zwrot W I półroczu 2015 roku zrealizowano 5,6 tys. dyspozycji zwrotu środków z IKZE, o 1,2 tys. więcej niż w I półroczu 2014 roku, jednak zwrócona kwota z tego tytułu była niższa o 4,6 mln zł. Na koniec czerwca 2015 roku wartość zwróconych środków zgromadzonych na IKZE stanowiła marginalny udział w aktywach IKZE (2%) i zmniejszyła się w porównaniu do analogicznego wskaźnika na koniec czerwca 2014 roku, kiedy wyniósł 8%. Zmniejszanie się tego wskaźnika to nie tyle efekt niższej kwoty zwrotów, ale efekt zwiększania się zgromadzonych na IKZE aktywów. Najwięcej dyspozycji zwrotu środków z IKZE zrealizowanych zostało przez zakłady ubezpieczeń (81,8% liczby zwrotów), a ich wartość stanowiła 81,7% ogółem zwróconych oszczędzającym kwot. Najwyższe przeciętne kwoty w I półroczu 2015 roku wypłacono rezygnującym z IKZE w podmiotach prowadzących działalność maklerską (5,7 tys. zł), podobnie jak w I półroczu 2014 roku. 25

26 4 KONKLUZJE Wprowadzenie w 2004 roku dobrowolnej formy oszczędzania na cele emerytalne indywidualnego konta emerytalnego (IKE), z którego dochód zwolniono z podatku od zysków kapitałowych, dało przyszłym emerytom możliwość decydowania o wysokości swoich świadczeń emerytalnych poprzez podjęcie decyzji o samodzielnym, w odróżnieniu od pracowniczych programów emerytalnych, odkładaniu środków na przyszłe cele emerytalne. Z uwagi na niskie i stale zmniejszające się zainteresowanie IKE przez potencjalnych oszczędzających, w odniesieniu do oczekiwań ustawodawcy przy tworzeniu produktu, w 2008 roku dokonano zmian legislacyjnych poprzez możliwość wycofania części środków zgromadzonych na IKE oraz podwyższenie kwoty limitu wpłat na IKE. Zmiany te nie wpłynęły jednak na wzrost zainteresowania IKE. Stale obserwowano systematyczny spadek liczby prowadzonych i otwieranych IKE oraz liczby rachunków, na które dokonywano w danym roku wpłat. Ponadto podwyższenie kwoty limitu wpłat na IKE nie przełożyło się na znaczące zwiększenie wpłacanych środków na IKE. Udział osób oszczędzających na IKE od początku funkcjonowania tego produktu nigdy nie przekroczył 6% liczby osób pracujących. Kolejnym krokiem ze strony ustawodawcy było rozszerzenie oferty produktowej w ramach III filaru dobrowolnego oszczędzania na emeryturę, poprzez wprowadzenie od 1 stycznia 2012 roku indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego (IKZE), poza funkcjonującymi dotychczas pracowniczymi programami emerytalnymi oraz indywidualnymi kontami emerytalnymi. Każdy oszczędzający na emeryturę może posiadać jednocześnie IKE i IKZE. Na koniec czerwca 2015 roku IKE posiadało 838,2 tys. osób (5,2% liczby osób pracujących), które zgromadziły na kontach aktywa o wartości 5,5 mld zł, natomiast 554,6 tys. oszczędzających na IKZE (3,5% liczby osób pracujących) posiadało 0,4 mld zł aktywów. Wskaźnik liczby IKZE zasilanych wpłatami od oszczędzających do ogółem liczby funkcjonujących IKZE wyniósł tylko 13,7%, podczas gdy analogiczny wskaźnik dla IKE wyniósł 25,9%. Analiza struktury wieku posiadaczy IKE i IKZE pokazuje związek pomiędzy wiekiem osoby posiadającej konto emerytalne a rodzajem wybieranego konta. Im młodsza osoba oszczędzająca na przyszłe świadczenia emerytalne, tym chętniej wybiera IKZE, zaś im starsza - IKE. Osoby w wieku do 30 lat posiadały 71,4 tys. IKZE i 32 tys. IKE (udział IKZE i IKE w ogólnej liczbie kont wyniósł odpowiednio 12,9% i 3,8%). Również osoby w wieku od 31 do 50 lat przy podejmowaniu decyzji o utworzeniu konta emerytalnego w jednej ze wskazanych form, częściej wybierały IKZE kierując się korzyścią wynikającą z możliwości dokonania odliczenia w rocznym rozliczeniu podatku od dochodów osobistych. Udział osób w wieku od 31 do 50 lat posiadających IKZE w ogólnej liczbie IKZE był wyższy (54,4%) niż analogiczny udział osób w tym samym przedziale wiekowym posiadających IKE (47,4%). Wśród osób oszczędzających na cele emerytalne w wieku powyżej 60 lat istniało 170,9 tys. IKE i 29,2 tys. IKZE (udział IKE i IKZE w ogólnej liczbie kont wyniósł odpowiednio 20,4% i 5,3%). W tym wieku prawdopodobnie chętniej wybierano IKE traktując ten produkt jako swoistą formę nieopodatkowej lokaty kapitału z relatywnie krótkim okresem trwania. Na mocy przepisów ustawy z dnia 25 marca 2011 roku o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych został wprowadzony mechanizm okresowych analiz dotyczących funkcjonowania systemu emerytalnego. Zgodnie z art. 32 ww. ustawy Rada Ministrów jest zobowiązana do dokonywania przeglądu funkcjonowania systemu emerytalnego i przedkładania Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej informacji o skutkach obowiązywania ww. ustawy wraz z propozycjami zmian, nie rzadziej, niż co 3 lata. Przedstawienie w Sejmie przez Radę Ministrów w dniu 27 września 2013 roku pierwszego ww. przeglądu skutkowało zmianami w IKZE od dnia 15 stycznia 2014 roku, wprowadzonymi ustawą z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Zachęcono potencjalnych oszczędzających do zawierania umów o prowadzenie IKZE poprzez: uproszczenie reguł związanych z ustalaniem wysokości maksymalnej rocznej wpłaty na IKZE wprowadzając roczny limit wpłat na IKZE w wysokości 1,2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym, 26