PROF. DR HAB. EWA SAWICKA-SIENKIEWICZ

Transkrypt

1 PROF. DR HAB. EWA SAWICKA-SIENKIEWICZ Katedra Genetyki, Hodowli Roślin i Nasiennictwa Zakład Genetyki i Biotechnologii Roślin Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu WSTĘPNE INFORMACJE Urodziłam się 4 kwietnia 1942 roku w Nowym Brzesku. Po ukończeniu Szkoły Ogólnokształcącej w Gliwicach rozpoczęłam w 1962 roku studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego. Studia ukończyłam w 1967 roku otrzymując tytuł magistra biologii z zakresu botaniki. PRZEBIEG PRACY ZAWODOWEJ zatrudnienie na stanowisku stażysty w Instytucie Ziemniaka Oddziale Naukowo-Badawczym w Młochowie, w Zakładzie Genetyki i Syntezy Materiałów Wyjściowych (Obecnie IHAR) zatrudnienie na stanowisku asystenta w Zakładzie Genetyki i Syntezy Materiałów Wyjściowych (Obecnie IHAR) zatrudnienie na stanowisku adiunkta, Kierownik Pracowni Genetyki w Zakładzie Genetyki i Syntezy Materiałów Wyjściowych (Obecnie IHAR) zatrudnienie na stanowisku adiunkta, Kierownik Pracowni Gromadzenia Zasobów Genowych a następnie Kierownik Pracowni Genetyki i Mutagenezy w Ogrodzie Botanicznym PAN Warszawa-Powsin zatrudnienie na stanowisku starszego specjalisty w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego zatrudnienie na stanowisku adiunkta ze stopniem dr hab., z-ca Dyrektora Ogrodu ds. Nauki zatrudnienie na stanowisku adiunkta ze stopniem dr hab. w Katedrze Hodowli Roślin i Nasiennictwa Akademii Rolniczej we Wrocławiu zatrudnienie na stanowisku profesora nadzwyczajnego AR we Wrocławiu, obecnie Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu w Katedrze Genetyki, Hodowli Roślin i Nasiennictwa zatrudnienie na stanowisku profesora nadzwyczajnego z tytułem naukowym profesora nauk rolniczych, Kierownik Zakładu Genetyki i Biotechnologii Roślin 1967 uzyskanie tytułu magistra biologii z zakresu botaniki. Praca magisterska pt.: "Nowe loci supresorów prolinowych u Aspergillus nidulans, praca wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Wacława Gajewskiego.

2 1976 uzyskanie stopnia doktora nauk rolniczych, nadanego przez Radę Naukową Instytutu Ziemniaka w Boninie. Tytuł rozprawy doktorskiej: "Charakterystyka serii Commersoniana Buk., i gatunku Solanum verrucosum Schlechtd., z punktu widzenia przydatności tych form dla hodowli ziemniaka". Promotorem pracy był prof. dr hab. Kazimierz Świeżyński uzyskanie stopnia doktora habilitowanego nauk rolniczych w zakresie agronomii, genetyki i hodowli roślin, nadanego przez Radą Wydziału Rolniczego SGGW w Warszawie na podstawie kolokwium oraz przeprowadzonej oceny dorobku naukowego i przedstawionej rozprawy pt.: "Indukowane mutacje u łubinu andyjskiego Lupinus mutabilis Sweet" uzyskanie tytułu naukowego profesora nauk rolniczych (postanowienie Prezydenta RP z dnia 9 grudnia 2002 roku) Od 1967 roku rozpoczęłam pracę zawodową w Instytucie Ziemniaka (obecnie IHAR) w Oddziale Naukowo-Badawczym w Młochowie, w Zakładzie Genetyki i Syntezy Materiałów Wyjściowych. Badania dotyczyły zwiększania zmienności genetycznej i przenoszenia cech z gatunków dzikich do form uprawnych ziemniaka. W roku 1983 rozpoczęłam pracę w Ogrodzie Botanicznym PAN w Warszawie na stanowisku adiunkta. Początkowo kierowałam Pracownią Gromadzenia Zasobów Genowych a od 1986 byłam kierownikiem Pracowni Genetyki i Mutagenezy. W roku 1993 przeniosłam się do Wrocławia (z powodów rodzinnych), gdzie przez 5 lat pracowałam w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego początkowo na stanowisku adiunkta, a od 1994 jako zastępca Dyrektora ds. naukowych - do roku W tym czasie kontynuowałam rozpoczęte wcześniej prace nad adaptacją łubinu andyjskiego (L. mutabilis) do polskich warunków glebowo-klimatycznych, uczestnicząc w 3-letnim ( ) międzynarodowym programie badawczym finansowanym przez Komisję Unii Europejskiej w Brukseli - "Adaptation of Lupinus mutabilis to European soil and climatic conditions", jako podwykonawca grupy angielskiej. Podsumowanie przeprowadzonych badań opracowano w sprawozdaniach niepublikowanych a przedłożonych w Komisji UE do Spraw Rozwoju Rolnictwa. Rozpoczęte zostały wspólnie badania z biotechnologami nad poszukiwaniem markerów molekularnych u łubinu andyjskiego i łubinu wąskolistnego. Byłam kierownikiem grantu KBN pt.: "Ocena zmienności linii mutacyjnych i mieszańców łubinu andyjskiego po wprowadzaniu markerów morfologicznych" ( ). W latach realizowany był grant badawczo-wdrożeniowy finansowany przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, którego byłam kierownikiem pt.: Opracowanie markerów molekularnych przydatnych do selekcji genotypów ziemniaka odpornych na mątwika (Globodera rostochiensis) na wczesnych etapach hodowli. Prowadzono także badania zespołowe na terenie Arboretum Leśnego im. Prof. dr hab. Stefana Białoboka w Ślizowie (Nadleśnictwo Syców) należącego do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Byłam kierownikiem grantu KBN ( grant promotorski) pt. Ocena zmienności wybranych drzew

3 doborowych sosny rychtalskiej (Pinus sylvestris L. Rychtal) oraz ich potomstwa generatywnego. Rozwijanie prac nad możliwości regeneracji roślin w kulturze in vitro dla opracowania wydajnej metody mikropropagacji u Miscanthus x giganteus trawy słoniowej (roślina energetyczna) jest prowadzone w ramach grantu celowego MNiSW ( ) gdzie byłam głównym wykonawcą w temacie: Możliwości regeneracyjne różnych części rośliny Miscanthus x gigantheus w kulturze in vitro i opracowanie taniej technologii produkcji sadzonek. Celem rozszerzenia badań zorganizowano pracownie: kultur in vitro, cytogenetyki i analiz molekularnych. Pozwoliło to na zwiększenie zakresu badań oraz dydaktyki o zagadnienia związane z biotechnologią roślin. Byłam kierownikiem grantu promotorskiego ( ) pt: Doskonalenie roślin uprawnych z rodzaju Lupinus genomowe rearanżacje w mieszańcach oddalonych (charakterystyka cytogenetyczna i molekularna). Obecnie jest realizowany grant rozwojowy ( ) pt. Doskonalenie łubinu andyjskiego (Lupinus mutabilis Sweet) perspektywicznej rośliny uprawnej, którego jestem kierownikiem. STAŻE ZAGRANICZNE Odbyłam dwa dłuższe staże zagraniczne (Wageningen Holandia 6 miesięcy w 1974 roku; Instytucie Agrobiotechnologii ENEA, Casaccia (Włochy) rok, 3 miesiące - stypendium IAEA/FAO) oraz dwa krótsze dwutygodniowe pobyty na zaproszenie strony australijskiej CLIMA i Australian Western University i Department of Agriculture w Perth (Zachodnia Australia) 2003 i Wizytowałam także szereg ośrodków zagranicznych zajmujących się genetyką i hodowlą roślin uprawnych podczas krótszych wyjazdów indywidualnych lub konferencyjnych (Instytut Hodowli Roślin w Gross Luzewitz Niemcy, Instytut Max Plancka k/kolonii Niemcy, Instytut Hodowli Roślin SvP (Wageningen), Instytut Ziemniaka i Buraka Cukrowego w Brasov Rumunia, Instytut Genetyki i Cytologii w Nowosybirsku-Rosja, Instytut Hodowli Roślin (VIR) w StPetersburgu Rosja, Instytut Badania Roślin Zbożowych w Szeged Węgry, Międzynarodowa Agencja Atomistyki (IAEA/FAO) w Wiedniu i Laboratoria w Siesbersdorf Austria, Uniwersytet Austral de Chile w Valdivii Chile, Zabytkowe Ogrody Botaniczne i tworzenie narodowych kolekcji roślin, National Trust, East Anglia Anglia, Katedra Botaniki Rolniczej w Reading University Anglia, INRA Lusignan - dział roślin motylkowatych Francja, Stacja Hodowli Roślin (hodowla łubinu, grochu, kukurydzy, pszenżyta) Sparkasse Rastatt-Gersbach Niemcy). Prowadziłam dotychczas zajęcia ze studentami na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych I i II stopnia na kierunkach rolnictwo, ochrona środowiska i ogrodnictwo oraz na studiach doktoranckich. Realizowałam przedmioty: Agrobiotechnologia, Biologia molekularna, Bioróżnorodność i doskonalenie roślin uprawnych, Postęp biologiczny, Biologia genetyka, Genetyka i biotechnologia, Genetyczne i biochemiczne podstawy produkcji ogrodniczej, Hodowla roślin ozdobnych, Wybrane zagadnienia z genetyki i hodowli roślin, Mutageneza, Diagnostyka molekularna, Kultury in vitro, Problemy współczesnego rolnictwa biotechnologia w rolnictwie, Seminaria magisterskie i Seminaria na studiach doktoranckich.

4 Jestem promotorem sześciu zakończonych prac doktorskich a następna osoba ma otworzony przewód doktorski. Byłam recenzentem 12 prac doktorskich, 4 prac habilitacyjnych i dwóch wniosków o tytuły naukowe profesora.

5 Ewa Sawicka-Sienkiewicz Streszczenie Hodowla transgeniczna - tworzenie ulepszonych odmian GM Hodowla roślin ma na celu otrzymywanie nowych, ulepszonych odmian. Hodowla roślin zawsze była i jest związana z ingerencją w genotypy roślin. Przenoszenie cech na drodze krzyŝowania nie tylko dotyczy jednego gatunku, ale takŝe otrzymywania mieszańców międzygatunkowych oraz międzyrodzajowych, co prowadzi do powstania zupełnie nowych gatunków np. pszenŝyto. Modyfikacje genetyczne u wybranych roślin uprawnych poprzedzone są modyfikacjami przeprowadzanymi na roślinach modelowych (tytoń, rzodkiewnik), co pozwala na poznanie funkcji danego genu. W wyniku wielu lat potrzebnych do wytworzenia nowej odmiany (13-15 lat) otrzymuje się specyficzny układ cech. Dzięki transformacji zmieniamy tylko jedną cechę bez zmiany pozostałych. Uprawa odmian GM w 2008 roku wyniosła 125 mln ha w świecie a powierzchnia wzrosła 72-krotnie od roku Producentami roślin GM są w 92% Stany Zjednoczone, Argentyna, Brazylia i Kanada. Dominujące gatunki roślin to: soja, kukurydza, bawełna i rzepak, czyli rośliny ekonomicznie waŝne, uprawiane na duŝych powierzchniach. PrzewaŜają odmiany z wprowadzoną odpornością na herbicyd (63%), herbicyd i szkodniki (19%), odmiany odporne na szkodniki (18%). Wprowadzono nową terminologię umoŝliwiającą rozróŝnienie pochodzenia genów, które zostały wprowadzone. Cisgeny pochodzą z gatunków uprawnych krzyŝujących się ze sobą (cisgenetyczne rośliny). Transgen to roślina posiadająca gen z gatunku niekrzyŝującego się lub gen syntetyczny. Wykorzystanie w hodowli roślin nowych technologii umoŝliwia tworzenie odmian dających wysoki plon, odpornych na stresy biotyczne i abiotyczne. Odporność na herbicyd Roundap o czynnej substancji glifosat pochodzi z wprowadzenia genów kodujących enzym niewraŝliwy na glifosat (gen aroa wyizolowany z Agrobacterium tumefaciens i ze zmutowanych roślin). Innym sposobem było wprowadzenie genu gox, który degraduje glifosat. Gen został wyizolowany z bakterii glebowych (Achromobacter i Ochrobacterim antropi). Stresy biotyczne wywołują patogeny. Źródeł odporności poszukuje się wśród dzikich lub prymitywnych gatunków pokrewnych odmianie uprawnej. Techniki transformacji umoŝliwiają przyspieszenie tego procesu bez zaburzenia tła genetycznego formy, do której wprowadza się odporność. Odporność na szkodniki zabezpiecza przed uŝywaniem zawsze toksycznych i nie zawsze skutecznych pestycydów. Odporność na wirusy, patogeniczne grzyby i bakterie to stałe poszukiwanie nowych rozwiązań takŝe przy wykorzystaniu transformacji. Do innej grupy cech moŝna zaliczyć modyfikacje cech uŝytkowych i tu największym sukcesem jest złoty ryŝ ratujący zdrowie wielu azjatyckich dzieci dzięki wprowadzeniu genów warunkujących syntezę beta-karotenu (prekursora witaminy A). Do bardzo waŝnych ostatnich osiągnięć naleŝy rozwijanie technologii GURT (Genetic Use Restriction Technolgies). Rośliny mają wprowadzony konstrukt z promotorem posiadający włącznik, pozwalający na zewnętrzną kontrolę aktywności nowej cechy. Dzięki temu moŝliwa jest zarówno ochrona własności intelektualnej wprowadzonego transgenu jak i ochrona środowiska przed przypadkowym wprowadzeniem transgenów w naturalnych zbiorowiskach roślinnych.