PORADNIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA Skarżysko-Kamienna, ul. Plac Floriański 1

Transkrypt

1 PORADNIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA Skarżysko-Kamienna, ul. Plac Floriański 1 WYNIKI BADAŃ pllanowanejj ściieżkii kariiery uczniiów giimnazjjów powiiatu skarżyskiiego w roku szkollnym 2012//2013 Doradca zawodowy: mgr Elżbieta Jaros, mgr Zbigniew Sowa Skarżysko-Kamienna, czerwiec 2013 r.

2 2 SPIS TREŚCI I. METODOLOGIA BADAŃ. 3 II. WYNIKI BADAŃ Deklarowane preferencje w wyborze szkoły i kierunków kształcenia Zainteresowania uczniów Poziom wykształcenia rodziców... 7 III. WNIOSKI... 9

3 I. METODOLOGIA BADAŃ 3 Głównym celem przeprowadzanych badań jest rozpoznanie w klasach trzecich, kończących naukę w gimnazjum: preferencji uczniów w zakresie planowanego wyboru szkoły ponadgimnazjalnej, deklarowanych preferencji wyboru kierunków kształcenia, kto ma wpływ na podejmowane decyzje uczniów. Dodatkowo, w celu zbadania wiarygodności, predyspozycji i wpływu środowiska rodzinnego w badaniach ankietowych zastosowane zostały filtry obejmujące rozpoznanie: zainteresowań uczniów, preferowanych sposobów pracy, poziomu wykształcenia rodziców. Badania przeprowadzone zostały przez doradców zawodowych Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Skarżysku-Kamiennej w ramach prowadzonego we współpracy z gimnazjami doradztwa edukacyjnego i zawodowego dla uczniów i ich rodziców/opiekunów. W badaniach stosowano wprowadzające pytania o wiek i płeć respondentów oraz pytania zasadnicze dotyczące preferencji uczniów w zakresie planowanego wyboru szkoły w postaci kafeterii zamkniętej i kierunków kształcenia z kafeterią otwartą. Wprowadzono także pytania filtrujące o zainteresowania uczniów, preferencje w sposobie wykonywania pracy oraz o wykształcenie rodziców. Odpowiedzi na te pytania pozwalają zweryfikować, czy wybór szkoły i kierunku kształcenia pokrywa się z zainteresowaniami ucznia i preferowanymi przez niego sposobami pracy, czy też ma cechy przypadkowości oraz jak silny jest wpływ wykształcenia rodziców na wybór szkoły przez ich dzieci. Ponadto podczas badań pytano o to, czy uczeń/uczennica myślał o swojej przyszłej pracy i jak ją sobie wyobraża, które mają na celu wywołanie refleksji uczniów na temat swojej przyszłości zawodowej. Badania w roku szkolnym 2012/2013 przeprowadzone zostały w ośmiu następujących gimnazjach: Gimnazjum w Bliżynie; Gimnazjum w Suchedniowie; Gimnazjum w Łącznej; Gimnazjum w Skarżysku-Kościelnym; Gimnazjum Nr 1 w Skarżysku-Kamiennej; Gimnazjum Nr 2 w Skarżysku-Kamiennej; Gimnazjum Nr 3 w Skarżysku-Kamiennej; Gimnazjum Nr 4 w Skarżysku-Kamiennej; oraz pilotażowo w formie sondy internetowej. Badaniami objętych zostało 586 gimnazjalistów z 29 klas trzecich (kończących naukę), w tym 303 dziewczęta i 283 chłopców. W badaniach odmówiło udziału 18 gimnazjalistów. Wyniki sondy internetowej zostały uwzględnione w zestawieniach sumarycznych badań. II. WYNIKI BADAŃ 1. Deklarowane preferencje w wyborze szkoły i kierunków kształcenia. Przedmiotem wyboru uczniów były licea ogólnokształcące, technika i zasadnicze szkoły zawodowe. Wyniki wyborów szkół przez gimnazjalistów przedstawia wykres 1.

4 4 9% 3% Liceum ogólnokształcace Technikum Zasadnicza Szkoła Zawodowa 34% 54% Odmowa udziału w badaniach, lub brak zainteresowania dalszą nauką Wykres 1. Deklarowany wybór rodzaju szkół. W wyborach widać wyraźne preferencje w wyborze liceum ogólnokształcącego, zadeklarowane przez 55% gimnazjalistów. Wybór szkół zawodowych (technikalnych i zasadniczych), łącznie deklaruje 45% uczniów i uczennic. W stosunku do ubiegłych trzech lat widać zmniejszenie zainteresowania szkołami zawodowymi na rzecz liceów ogólnokształcących. Zainteresowanie zasadniczymi szkołami zawodowymi jest minimalne i obejmuje głównie kierunek gastronomiczny, budowlany lub fryzjerski. 5% 4% 12% 10% Informatyczne Mechaniczne Elektryczne Ekonomiczne Budowlane 2 1 Humanistyczne Medyczne 6% Usługowe: fryzjerski, gastronomiczny 8% Inne w tym artystyczne 22% Nauki ścisłe Wykres 2. Procentowy rozkład wyboru kierunków kształcenia w roku szkolnym 2012/2013. Deklarowany przez uczniów wybór kierunków kształcenia oraz ich procentowy rozkład obrazuje wykres 2. Widać wyraźną dominację kierunków humanistycznych (wraz z artystycznymi) i ekonomicznych, a rozkład pozostałych deklarowanych kierunków kształcenia jest dosyć równomierny. Sumaryczne zainteresowanie kierunkami technicznymi wynosi około 35%, przy praktycznym braku zainteresowania naukami ścisłymi (ok.), co przedstawia wykres 3. Wśród kierunków zaznaczanych jako inne, wymieniane były artystyczne, sportowe lub

5 5 ogólnokształcące jako możliwość odroczonej decyzji, czyli jako celu kształcenia, a nie etapu zmierzającego do uzyskania określonych kwalifikacji lub zawodu. 33% 5% Techniczne Ekonomiczne i usługowe Humanistyczne Medyczne Ścisłe 35% 26% Wykres 3. Deklarowane wybory obszarów kierunków kształcenia przez gimnazjalistów w roku szkolnym 2012/2013. Od września 2013 roku szkoły ponadgimnazjalne funkcjonować będą według nowych zreformowanych zasad, z podstawą programową jednakową we wszystkich typach szkół. Tu zapewne upatrywać należy zwiększonego zainteresowania liceami ogólnokształcącymi wśród absolwentów gimnazjów. 2. Zainteresowania uczniów. Obszary zainteresowań badanych gimnazjalistów przedstawia wykres 4. Ich rozkład jest bardziej równomierny niż deklarowane wybory kierunków kształcenia, co świadczy o tym, że nie zawsze one decydują o wyborze szkoły i kierunku kształcenia. 1 12% 8% 7% 9% 8% 10% 7% Informatyczne Mechaniczne Elektryczne Ekonomiczne Budowlane Humanistyczne, w tym prawnicze Medyczne Inne Biologiczne i ekologiczne Artystyczne Naukami ścisłymi Formacjami mundurowymi Sportowe 10% 5% 1 Wykres 4. Procentowy rozkład obszarów deklarowanych zainteresowań uczniów w roku szkolnym 2012/ Poziom wykształcenia rodziców uczniów W celu sprawdzenia, czy występuje dziedziczenie wykształcenia w badaniach uwzględniony został poziom wykształcenia rodziców/opiekunów uczniów. Wyniki przedstawione zostały na wykresie 5.

6 6 3% 39% 28% Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe 30% Wykres 5. Rozkład poziomu wykształcenia rodziców, absolwentów gimnazjum w roku szkolnym 2012/2013. Poniżej 30% rodziców uczniów ma wykształcenie zasadnicze zawodowe, natomiast poziom wyboru takiego wykształcenie przez uczniów wynosi około 9%. Blisko 1/3 rodziców/opiekunów legitymuje się wykształceniem wyższym i niewiele mniejsza grupa wykształceniem średnim. Natomiast gimnazjaliści deklarują chęć wyboru szkoły średniej w blisko 88%. Wyniki te świadczą o wzroście aspiracji uczniów (lub) i rodziców, i nie wskazuje na proste przełożenie poziomu wykształcenia rodziców na wybory uczniów. Wynika z badań natomiast, że uczniowie rodziców/opiekunów z wyższym wykształceniem i wykształceniem zasadniczym realniej wybierają szkoły i kierunki kształcenia. Uczniowie, rodziców/opiekunów legitymujących się wykształceniem średnim wykazują się większą dozą niepewności i ryzyka zarówno przy wyborze szkół jak i kierunków kształcenia. Stąd zapewne w tej grupie uczniów dominują wybory liceum ogólnokształcącego bez sprecyzowania dalszego kierunku kształcenia. Brak zdecydowania skutkuje odraczaniem w czasie decyzji zawodowych i życiowych. Może to świadczyć o pozytywnym wysokim poziomie aspiracji uczniów i rodziców, ale stwarza zagrożenie wyboru szkoły lub kierunku kształcenia o znikomych możliwościach przyszłego zatrudnienia. Takie decyzje bywają także spowodowany przerostem ambicji uczniów lub ich rodziców/opiekunów, stosunkowo dużą łatwością dostania się do liceów i techników w okresie niżu demograficznego lub nieodpowiedzialnością. Uczniowie i rodzice z tej grupy potrzebują specjalistycznego wsparcia doradców zawodowych, pedagogów, itp. W przeciwnym razie sytuacja skutkować może (jak pokazuje praktyka) rozczarowaniami, frustracją, zmianami szkół przez uczniów, a później zwiększonymi trudnościami w znalezieniu i utrzymaniu pracy. Często niezdecydowani uczniowie liceów wybierają i czasem kończą studia na kierunkach przypadkowych, zwykle nadmiarowych, po których, mimo dużego wysiłku (także finansowego) własnego i rodziców, nie znajdują zatrudnienia. 4. Kto ma największy wpływ na wybór szkoły i zawodu przez uczniów? Na pytanie, kto pomaga ci wybrać szkołę i zawód blisko 50% gimnazjalistów odpowiedziało, że wyboru dokonuję sami, a ponad 30% gimnazjalistów szkołę i zawód pomagają wybrać rodzice. Deklarowany wpływ doradców zawodowych i kolegów jest zbliżony i osiąga odpowiednio 5% i 7%. Zauważalny jest wpływ pedagogów szkolnych - 3% i znikomy znajomych, krewnych oraz nauczycieli.

7 7 Rodzice Kolega/koleżanka 33% Nauczyciel Krewny 48% Znajomy Doradca zawodowy Pedagog szkolny Sam wybieram 7% 3% 5% 2% Wykres 6. Deklarowany wpływ na wybór szkoły i zawodu przez uczniów? Taki rozkład osób wpływających na decyzje uczniowskie w zakresie wyboru szkoły i zawodu nie jest zadowalający. Świadczy o tym, że praktycznie uczniowie i ich rodzice/opiekunowie z problemami tymi zmagają się sami. I to mimo znaczącej aktywności pedagogów szkolnych i doradców zawodowych w szkołach. Ponieważ, jak wykazują badania, wybory uczniów i ich rodziców są stereotypowe, często nieracjonalne, oparte o oczekiwania i brak znajomości realiów edukacyjnych i rynkowych, oznacza to konieczność intensyfikacji działań doradców zawodowych, pedagogów, a także nauczycieli-wychowawców. III. WNIOSKI 1. Dotyczące uczniów i rodziców. 1) Uczniowie zdecydowanie optymistycznie oceniają swoje możliwości podjęcia kształcenia w danym typie szkoły i jej ukończenia. 2) Zdecydowany wybór liceów i techników świadczy o dużych ambicjach uczniów i rodziców. 3) Blisko 10% uczniów wybierając zasadnicze szkoły zawodowe chce szybko podjąć pracę i usamodzielnić się, nie rezygnując z dalszego kształcenia w przyszłości. Jest to znacznie mniej niż w latach ubiegłych. 4) Większość uczniów dokonywało wyboru więcej niż jednego kierunku kształcenia, co może świadczyć o dużej ich elastyczności na rynku pracy, lub braku zdecydowania, a nawet dezorientacji. 5) Wybory kierunków kształcenia przez uczniów w coraz mniejszym stopniu pokrywają się z deklarowanymi zainteresowaniami. 6) Uczniowie słabo znają zawody i związane z nimi ewentualne przyszłe miejsca pracy, co może być powodem rozczarowań. W zdecydowanej większości odpowiedzi widać, że praca jest dla wielu uczniów jeszcze daleką przyszłością. Satysfakcjonuje ich to, że myślą i pracują za nich rodzice. 7) Wielu uczniów badanych klas gimnazjum nie potrafi dokonać wyboru konkretnego zawodu, który powiązany jest z ich zainteresowaniami. Orientują się w możliwościach wyboru szkoły, natomiast mają małą wiedzę na temat zawodów i kierunków kształcenia.

8 8 8) Uczniowie wykazują się bardzo asekuracyjnym podejściem ponieważ około 70% z nich woli pracę grupową. Szczególnie widać to w klasach, w których dużo uczniów wybiera licea jako swoją przyszłą szkołę. Ponad połowa uczniów wybierających licea nie myślała jeszcze o swojej przyszłej pracy. Widać wyraźnie, że wyboru dokonują za nich rodzice i kierując się własnymi ambicjami wysyłają dzieci do liceów. Ta część uczniów nie wykazuje także zainteresowania swoją przyszłą pracą, licząc nadal na pomoc i pilotowanie ich kariery przez innych. Świadczą o tym także odpowiedzi na pytanie opisowe, na które odpowiedziało tyko ¾ ankietowanych uczniów, a wśród odpowiedzi większość była zdawkowa i mało rozbudowana. Maleje wpływ koleżanek/kolegów na wybór szkoły. 9) Uczniowie i ich rodzice deklarują zarówno wybór szkół i kierunków kształcenia atrakcyjnych na rynku pracy jak też zdecydowanie nadmiarowych. Sporadycznie w podejmowanych decyzjach poza własnymi oczekiwaniami uwzględniają oczekiwania pracodawców. 10) Uczniowie i rodzice zaczynają ponownie niedoceniać w deklaracjach wykształcenie zawodowe zarówno techniczne jak i nietechniczne, przy czym widać wyraźny spadek zainteresowania wykształceniem technicznym na wszystkich poziomach kształcenia. 11) Wzrasta zainteresowanie uczniów i ich rodziców kierunkami objętymi systemami wspomagania stypendialnego, zarówno na poziomie szkół ponadgimnazjalnych jak i wyższych. 2. Dotyczące szkół. 1) W stosunku do deklaracji uczniów, a także oczekiwań pracodawców, szkoły oferują nadmiar łatwo dostępnych miejsc w liceach ogólnokształcących w stosunku do szkół zawodowych. Proporcje ilości dostępnych szkół i kierunków kształcenia oraz proporcje deklarowanych wyborów uczniów powinny być analizowane i korelowane z potrzebami rynku pracy i interesem narodowym. 2) Szkoły ponadgimnazjalne powinny stymulować oczekiwania uczniów oraz rodziców, pod potrzeby pracodawców powinny zabezpieczyć możliwość kształcenia w odpowiednich typach szkół (licea ogólnokształcące, technika, zasadnicze szkoły zawodowe) proporcjonalnie, bez dominacji jednych typów szkół nad innymi. 3) Wymagają analizy i podjęcia odpowiednich reakcji działania szkół wpływające na zmianę decyzji uczniów (w stosunku do pierwotnych deklaracji o wyborze szkoły oraz poziomu i kierunku kształcenia), będące w interesie szkoły, a nie uczniów. 4) Szkoły zawodowe powinny zabiegać o wzrost zainteresowania uczniów nauką w tych szkołach do uatrakcyjnienia kształcenia zawodowego i podniesienia jego poziomu. 5) Dynamika zmian na rynku edukacyjnym i na rynku pracy oraz słaba znajomość przez uczniów i ich rodziców możliwości i warunków kształcenia wymaga od szkół prowadzenia intensywnego, systematycznego doradztwa zawodowego w celu racjonalizacji decyzji edukacyjnych i zawodowych uczniów i ich rodziców. 6) Prowadzone w gimnazjach doradztwo zawodowe zaczyna przynosić pierwsze efekty w zakresie optymalizacji wyboru szkoły i zawodu. 7) Szkoły zawodowe powinny poszukiwać, głównie we współpracy z pracodawcami, możliwości wspierania stypendialnego uczniów i deklaracji zatrudnienia absolwentów po zdaniu egzaminów zawodowych. Takie działania będą korelować z systemem stypendialnym wspierającym studiowanie na kierunkach technicznych i ścisłych.