INTERNET A ZMIANY POZIOMU WYKORZYSTANIA MEDIÓW INFORMACYJNYCH W GOSPODARSTWACH INDYWIDUALNYCH W LATACH 2002 I 2008

Transkrypt

1 INTERNET A ZMIANY POZIOMU WYKORZYSTANIA MEDIÓW INFORMACYJNYCH W GOSPODARSTWACH INDYWIDUALNYCH W LATACH 2002 I 2008 GRZEGORZ DZIE A Uniwersytet Technologiczno Przyrodniczy w Bydgoszczy Streszczenie Wyposa enie gospodarstw rolnych w nowoczesne rodki ł czno ci mo e by czynnikiem ułatwiaj cym pozyskiwanie informacji rynkowych, a zatem wpływaj cym na popraw ich konkurencyjno ci. Istotnym czynnikiem ograniczaj cym wykorzystanie Internetu na terenach wiejskich jest dost p do stałych ł czy telefonicznych. Obsługa komputera napotyka te na ograniczenia wynikaj ce z niskiego poziomu wykształcenia. Słowa kluczowe: Internet, gospodarstwo rolne, komputer, telefon 1. Wst p W ostatnich czasach znacznym przeobra eniom uległ sposób nabywania produktów. Niezale nie od miejsca zamieszkania coraz popularniejsze staj si wirtualne sklepy internetowe. Jedyn z metod popularyzacji i upowszechnienia Internetu mo e by tani dost p. Konieczno zakupu sprz tu, oprogramowania i przeszkolenia to dla gospodarstw rolnych powa na bariera. Zwi zane z tym koszty mog do skutecznie zniech ca do inwestowania w sprz t komputerowy i uczestniczenia w e-gospodarce. Pod uwag trzeba bra równie to, e gospodarstwa rolne maj siedziby poza aglomeracjami miejskimi. Barier rozwoju gospodarstw s wi c nie tylko koszty ł czy, ale tak e ich dost pno. W skali ogólnopolskiej dost pno Internetu uległa znacznej poprawie, wzrosła te liczba gospodarstw korzystaj cych z Sieci. Jakkolwiek udział zakupów za po rednictwem Internetu w Polsce jest znikomy w stosunku do tych robionych tradycyjnie, to ju w roku 2003 wiatowy obrót artykułami spo ywczymi szacowany był na ok. 80 mld dolarów. Stanowiło to 20% ogółu obrotów dokonywanych za po rednictwem handlu elektronicznego (e-commerce) [Dryl, 2001]. Z bada przeprowadzonych w 2006 roku wynikało, e Polacy s liderami zakupów on-line w regionie krajów Europy rodkowo-wschodniej - 66% korzystaj cych z Internetu dokonało zakupów drog elektroniczn. W 2006 roku wyprzedzili my w tym wzgl dzie Rosj (53%), Litw (32%) oraz Rumuni (29%)7. Jak wynika z prognoz Eurostatu i francuskiej firmy badawczej BIPE, w 13 zbadanych krajach europejskich do 2010 r. warto dokonywanej w ten sposób sprzeda y w porównaniu z 2006 r. zwi kszy si o 119 proc. i osi gnie poziom 196,6 mld euro (Rys. 1.). Na tle badanej grupy pa stw wyró niaj si zwłaszcza wyniki Rosji i Portugalii, gdzie tempo wzrostu wyniesie 317 proc. Polska z dynamik na poziomie 206 proc. zajmuje w grupie zbadanych rynków wysok, czwart pozycj. 7

2 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 17, Rys. 1. Zmiany obrotów e-commerce 13 pa stw EU w latach ródło: Rzeczpospolita w_sieci_ rosnie_o_ setki_ procent_.html Stosowanie nowoczesnych technik komunikacji, w tym Internetu i telefonii komórkowej mo e stanowi istotny czynnik wpływaj cy na ograniczanie czasu traconego na przemieszczanie w poszukiwaniu informacji o produktach lub mo liwo ciach zbytu surowców. 2. Metoda i cel Celem przeprowadzonych bada jest okre lenie mo liwo ci wykorzystania przez rolników nowoczesnych mediów informacyjnych do pozyskiwania i przekazywania informacji rynkowych. Badania przeprowadzono na populacji wybranych celowo rolników w latach 2002 i Wszystkie badane gospodarstwa znajduj si w otoczeniu przedsi biorstwa przetwórczego na terenie woj. kujawsko-pomorskiego. Wi kszo gospodarstw nale y do grupy, która corocznie odnawia umowy kontraktacyjne z chłodni na produkcj warzyw. W badaniach ankietowych wykonanych w 2002 roku uczestniczyło 77 rolników8, a w 2008 roku 83 rolników. 3. Wyniki Grupa badanych gospodarstw jest lepiej ni przeci tnie w kraju wyposa ona w rodki do produkcji rolniczej [Dzie a, 2001]. rednia wielko gospodarstw wynosi 18,1 ha w 2002 roku i 16,2 ha w 2008 roku i jest wi ksza od redniej dla województwa i kraju (odpowiednio ok. 14,65 i 9,91 ha), maksymalna powierzchnia wynosi 62,8 ha w 2002 i 80 ha w roku 2008, a minimalny areał 2 ha i 1 ha w roku W badanej zbiorowo ci w roku 2002 brak jest reprezentacji gospodarstw poni ej 2 ha. Dominuj gospodarstwa o powierzchni i ha stanowi ce prawie po 24% badanej zbiorowo ci, nast pnie obiekty o powierzchni 5-10 ha - 19% oraz gospodarstwa od ha stanowi ce 17% populacji. Udział gruntów ornych (GO) w strukturze u ytków rolnych jest wysoki i wynosi rednio ponad 85,5%. Najwy szy udział GO, tj. 98% maj gospodarstwa o wielko ci powy ej 50 ha, najni szy - 78%, maj gospodarstwa o powierzchni ha. W badaniach wykonanych w roku 2008 rozkład wielko ci powierzchni gospodarstw jest bardziej wyrównany. 8 Dzie a G., 2002: Media informacyjne w gospodarstwie indywidualnym, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Tom 2, Zeszyt 3, s

3 74 Grzegorz Dzie a Internet a zmiany poziomu wykorzystania mediów informacyjnych w gospodarstwach indywidualnych w latach 2002 i 2008 Gospodarstwa od 5 ha do 50 ha maj udział w zakresie od 19% do 25%, natomiast najmniejsze poni ej 5 ha i najwi ksze powy ej 50 ha reprezentowane były odpowiednio przez prawie 10% i ponad 1% gospodarstw. Oczekiwania klientów co do jako ci i dost pno ci produktów wpływaj na konieczno ci przeobra enia procesów wytwarzania i dystrybucji. Typowe problemy producentów ywno ci dotycz ce jako ci, standaryzacji i powtarzalno ci serii wynikaj z okresowo ci produkcji, nietrwało ci surowców i uzale nienia od nieprzewidywalnych czynników pogodowych. Wywiera to bezpo redni wpływ na lokalizacj zakładów przetwórstwa rolno-spo ywczego [Kapusta, 2001], co w konsekwencji determinuje mo liwo ci zbytu i rodzaj działalno ci produkcyjnej gospodarstw rolnych. Taka sytuacja wymusza konieczno aktywnego uczestnictwa producentów rolnych w poszukiwaniu informacji handlowych na lokalnych i coraz cz ciej na oddalonych rynkach płodów rolnych. Nast pstwem tego s niezb dne zmiany w infrastrukturze technicznej gospodarstw. Badana w 2002 roku populacja nale y do gospodarstw bardzo dobrze wyposa onych w rodki infrastruktury technicznej. Ponad 98% gospodarstw wyposa onych jest w samochód osobowy lub dostawczy. Tylko w gospodarstwach o powierzchni ha odnotowano poziom wyposa enia poni ej 95%, w pozostałych grupach obszarowych wynosił on 100%. W badaniach wykonanych w roku 2008 zaobserwowano dalszy post p w poprawie wyposa enia gospodarstw w rodki transportowe. Praktycznie 100% gospodarstw posiada samochody osobowe i dostawcze. rodków takich nie posiadało jedno gospodarstwo z grupy ha w którym zarz dzaj cy był w wieku ponad 60 lat. W ponad 93% przypadków gospodarstwa w 2002 roku korzystały ze stałych ł czy telefonicznych. Najmniej, bo 66,7% takich przypadków odnotowano w gospodarstwach najmniejszych do 5 ha, około % w gospodarstwach z grup obszarowych odpowiednio z i ha. Ka de gospodarstwo o powierzchni 5-10 i ponad 20 ha wyposa one jest w stałe ł cze telefoniczne. Badania z 2008 roku wskazuj na znaczny regres wykorzystania stałych ł czy telefonicznych. Korzystanie ze stałych ł czy telefonicznych zmniejszyło si do ok. 71% ogółem, najmniej bo ok. 61% w grupie ha i najwi cej 100% w gospodarstwach najwi kszych (80ha, jedno gospodarstwo reprezentuje grup obszarow gospodarstw wi kszych od 50 ha). Taka tendencja jest niew tpliwie skorelowana ze wzrostem wykorzystania ł czno ci komórkowej. Z bada wykonanych w 2002 roku wynika, e przeci tny poziom wyposa enia gospodarstw w ł czno komórkow wynosił 49%, w najwi kszym stopniu dotyczyło to gospodarstw najwi kszych o powierzchni powy ej 50 ha (75%). Najmniejsz liczb tj. około 39% u ytkowników telefonów komórkowych odnotowano w grupie gospodarstw ha. Natomiast w badaniach z 2008 roku odnotowano znacz cy przyrost wykorzystania telefonów komórkowych, bo przekraczaj cy ponad 80% respondentów. Najmniejsz liczb tj. 75% u ytkowników telefonów komórkowych odnotowano w grupie gospodarstw ha, natomiast najwi ksz 100% w grupie gospodarstw o powierzchni ponad 50 ha. Z przyczyn oczywistych w tej rywalizacji wygrywa mobilna ł czno zagwarantowana przez telefoni komórkow. W opinii ankietowanych ł czno telefoniczna i mobilno zagwarantowana przez samochód osobowy lub dostawczy s podstawowymi elementami usprawniaj cymi organizacj kontaktów z partnerami handlowymi. O sukcesie ekonomicznym producenta ywno ci coraz cz ciej decyduje szybko podejmowanych decyzji. Decyzje dotycz ce zakupów lub zbytu musz by podejmowane celnie na podstawie rzetelnych, sprawdzonych informacji [Szopi ski, 2001]. Tylko sprawne podejmowanie

4 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 17, decyzji we wła ciwym, ograniczonym czasie pozwoli lepiej ni konkurencja sprzeda wyprodukowane w gospodarstwie surowce, czy te wybra dostawc rodków do produkcji, który zapewni własny transport i promocyjne lub specjalne -ni sze ceny. Rozpowszechnienie wykorzystania Internetu pozwala gospodarstwu, szybko i po niskim koszcie zebra aktualne informacje o cenach oferowanych przez dostawców. W szczególnym przypadku mo e to oznacza składanie ofert przez dostawców bezpo rednio z wykorzystaniem sieci. Szybkie i tanie wyszukiwanie informacji wynika z mo liwo ci posłu enia si tak zwanymi wyszukiwarkami, które pozwalaj m.in. na odnalezienie stron WWW wybranej firmy lub firmy zwi zanej z poszukiwanym produktem, według słowa klucza. W szczególno ci stwarza to mo liwo ci nawi zania kontaktu z potencjalnymi partnerami. W zwykłych warunkach - bez wsparcia internetowego - zdobywanie takich informacji oznacza kosztown konieczno korespondencji, ł czno ci telefonicznej, czy te kontaktów fizycznych lub przez po redników. Posługiwanie si poczt elektroniczn pozwala na przesłanie zapytania ofertowego, swojej oferty b d propozycji współpracy do partnerów handlowych w ci gu kilku minut i to po ni szym koszcie. Wykorzystuj cy internetow sie komputerow mog składa zamówienia, co zapewni sprawno zawierania transakcji (bezpo rednio w sieci), zminimalizuje czas i koszty zwi zane z kontaktem z dostawcami, specyfikacj produktu [Kierzkowski 1998]. Funkcje te realizowane s z zastosowaniem technologii internetowych oraz komputera osobistego poł czonego najcz ciej, ł czem komutowanym za po rednictwem modemu z sieci Internet lub coraz cz ciej wykorzystywanym ł czem bezprzewodowym za pomoc modemu telefonii komórkowej. Badana w 2002 roku populacja była dobrze wyposa ona w komputery osobiste. Komputer posiadało przeci tnie prawie co drugie gospodarstwo (48,1%). Najwi kszy odsetek gospodarstw wyposa onych w komputer osobisty, bo dotycz cy 94,4% przypadków odnotowano w gospodarstwach o powierzchni ha, a w gospodarstwach najwi kszych tj. ponad 50 ha dotyczyło to 75% przypadków. W gospodarstwach z grup powierzchniowych 5-10 ha, ha i ha odsetek gospodarstw, które zakupiły komputer zmieniał si odpowiednio od 40% do około 33%, a nast pnie do ponad 23%. Najmniej liczn grup tj.- 22,2% rolników posiadaj cych komputer odnotowano w gospodarstwach o powierzchni do 5 ha. Równie w tej dziedzinie odnotowany dalszy post p w poprawie wyposa enia gospodarstw. Przeci tny udział gospodarstw wyposa onych w komputer wzrósł do ponad 80%. Wzrost liczby gospodarstw wyposa onych w komputery odnotowano we wszystkich kategoriach powierzchniowych, w najmniejszym stopniu dotyczyło to gospodarstw najmniejszych, tj. do 5 ha w ponad 71% przypadków. Wzrost liczby komputerów w pozostałych grupach gospodarstw zmieniał si od 80% do 85% i wzrastał wraz z powierzchni gospodarstwa do poziomu 100% dla gospodarstw najwi kszych. Badania sposobów wykorzystania komputerów przez rolników wskazuj, e najcz stszym motywem nabycia komputera nie jest jego przydatno dla zarz dzaj cego w pracach biurowych lecz ch udost pnienia komputera dzieciom w celach edukacyjnych. Przeci tny poziom wykorzystania komputera do realizacji podstawowych prac biurowych wynosił 19,5% w badaniach z roku 2002 (pisanie i edycja w edytorze tekstów, obliczenia w arkuszu kalkulacyjnym). Najcz ciej, bo w 75% przypadków dotyczyło to gospodarstw powy ej 50 ha. Komputerów w ogóle nie u ywali rolnicy z gospodarstw poni ej 5 ha (w grupie tej było 40% gospodarstw posiadaj cych komputery). W przypadku gospodarstw o powierzchni ha oraz ha odsetek ten kształtował si na poziomie odpowiednio 16,7% i 30,8%. Badania wykonane w 2008 roku wskazuj na dalszy regres w wykorzystaniu komputerów przez zarz dzaj cych. Przeci tny poziom wykorzystania komputera

5 76 Grzegorz Dzie a Internet a zmiany poziomu wykorzystania mediów informacyjnych w gospodarstwach indywidualnych w latach 2002 i 2008 do prac biurowych wynosił 16,87%. Odnotowano znaczny wzrost poziomu wykorzystania komputera w grupie gospodarstw najmniejszych do 5 ha tj. do ponad 42%, w pozostałych grupach od 5 ha do 50 ha wynosił od 5% do 10% z wyj tkiem gospodarstw o powierzchni ha gdzie osi gn ponad 31%, a najwi cej 100% w gospodarstwach najwi kszych powy ej 50 ha. Taka tendencja wskazuje z jednej strony na niski poziom wykształcenia kadry zarz dzaj cej oraz brak motywacji kadry do podnoszenia kwalifikacji z drugiej na brak mechanizmów rozwi za systemowych w postaci np. odpowiednio dostosowanych szkole, prezentacji czy kursów z podstaw obsługi komputera. Z bada przeprowadzonych w 2002 roku wynikało, e przeci tny poziom wykorzystania Internetu wynosił 11%. Tylko rolnicy z gospodarstw ha korzystali z Internetu cz ciej tj. w 15,4%. W tej dziedzinie zaobserwowano znaczny przyrost respondentów korzystaj cych z Internetu w 2008 roku bo przeci tnie dla badanej populacji przekroczył on 37%. Rozkład wykorzystania komputera do pozyskiwania informacji za po rednictwem Internetu był nierównomierny. W gospodarstwach do 5 ha wyniósł on ponad 28%, a w grupie ha 22%. W pozostałych grupach wzrastał równomiernie i wynosił: 33%, 37%, 55%, 100% odpowiednio dla grup powierzchniowych gospodarstw: 5-10 ha, ha, ha i gospodarstw wi kszych od 50 ha. W 2002 roku podstawow usług internetow wymienian przez zarz dzaj cych na pierwszym miejscu była poczta elektroniczna, nast pnie zasoby WWW przegl dane głównie w poszukiwaniu informacji handlowych. Nie odnotowano przypadków dokonania zakupów przez Internet, przesyłania ofert sprzeda y produktów lub zapyta do firm handlowych. W roku 2008 respondenci na pierwszym miejscu wymienili WWW tj. prawie 29%, poczt elektroniczn ponad 24% oraz komunikatory internetowe ponad 7% i NEWS ponad 1%. Rozkład wykorzystania Internetu w poszczególnych grupach nie zwi zany był z wielko ci gospodarstwa, wiekiem zarz dzaj cego czy poziomem wykształcenia. Wysoki poziom wykorzystania tj. prawie 43% odnotowano w gospodarstwach najmniejszych do 5 ha. Najni szy poziom prawie 10% odnotowano w grupie powierzchniowej 5-10 ha, a najwy szy 100% w gospodarstwach najwi kszych powy ej 50 ha. W pozostałych grupach obszarowych gospodarstw tj ha, ha i ha wyniósł on odpowiednio ponad 19%, ponad 40% i 30%. Ł czno z Internetem w 2002 roku nawi zywana była w wi kszo ci przypadków w godzinach wieczornych, po godzinie 18 00, gdy obowi zuje dwukrotnie ta sza taryfa opłat. Czas sesji internetowych najcz ciej był niewielki i nie przekraczał 30 min do 1 godziny. Jako główny czynnik limituj cy na pierwszym miejscu wymieniany jest tu brak czasu, a nast pnie wysokie koszty poł cze telefonicznych. Ankietowani w 2008 roku na wybór pory wykorzystania komputera do poł cze internetowych wskazuj posiadanie czasu wolnego i brak innych obowi zków w gospodarstwie. Cz stotliwo wykorzystania z dost pu do Internetu w poszczególnych grupach obszarowych gospodarstw miał rozkład podobny do rozkładu wykorzystania z usług Internetowych. Wysoki poziom wykorzystania tj. prawie 43% odnotowano w gospodarstwach najmniejszych do 5 ha. Najni szy poziom ponad 22% odnotowano w grupie powierzchniowej ha, a najwy szy 100% w gospodarstwach najwi kszych powy ej 50 ha. W pozostałych grupach obszarowych gospodarstw tj ha, ha i ha wyniósł on odpowiednio prawie 24%, ponad 43% i 50%. Czynnikiem limituj cym gotowo do korzystania z nowoczesnych technik informacyjnych jest poziom i struktura wykształcenia ludno ci wiejskiej. Jak wykazuj badania wykonane w 2002 roku

6 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 17, wykształcenie na poziomie zasadniczym i podstawowym obejmuje 52% wła cicieli badanych gospodarstw, co zbli one jest od przeci tnej dla kraju (51,7%). Wykształcenie rednie w gospodarstwach o powierzchni do 20 ha utrzymuje si na poziomie ponad 50% i maleje ze wzrostem powierzchni do 25% przypadków dla gospodarstw najwi kszych. Równie najwy szy odsetek (50%) rolników z wykształceniem rednim odnotowano w wi kszych grupach obszarowych tj. powy ej 20 ha. Wy szy poziom wykształcenia (wykształcenie rednie i wy sze) prezentowany jest przez wła cicieli gospodarstw o powierzchni i ha, gdzie przekracza 46%. W badaniach z 2008 roku zaobserwowano regresj poziomu wykształcenia. Wykształcenie na poziomie zasadniczym i podstawowym obejmuje ponad 62% wła cicieli badanych gospodarstw. Wy szy poziom wykształcenia (wykształcenie rednie i wy sze) prezentowany jest przez wła cicieli gospodarstw wi kszych o powierzchni ha i ponad 50 ha, gdzie wynosił odpowiednio 55% i 100%. Ogólnie niski poziom wykształcenia jest charakterystyczny dla całego sektora gospodarstw indywidualnych w Polsce i jest on przynajmniej cz ciowo zwi zany z migracj ludno ci lepiej wykształconej do miasta [Sikorska 1999]. Proces ten wpływa równie na podwy szenie si redniego wieku wła cicieli gospodarstw. W 2002 roku ponad połowa wła cicieli gospodarstw (ponad 53%) była w wieku powy ej 40 lat. Dotyczyło to w najwi kszym stopniu gospodarstw du ych o powierzchni ha, ha i ponad 50 ha, gdzie ich odsetek wynosi odpowiednio 46%, 50% i 75%. Najwy szy odsetek wła cicieli gospodarstw, którzy nie przekroczyli 40 roku ycia odnotowano w grupach obszarowych 2-5 ha 66,6%, 5-10 ha 46,7% i ha gdzie dotyczy to 50% gospodarstw. Odsetek najmłodszych wła cicieli gospodarstw, tj. poni ej 30 lat wynosi przeci tnie 19,5% dla badanej populacji i jest najni szy w grupie ha - 11,1%, a najliczniej, bo w ponad 33,3% reprezentowany w jest w grupie o powierzchni 2-5 ha. Najnowsze badania wskazuj na zwi kszenie przeci tnego wieku w badanej społeczno ci rolników współpracuj cych z chłodni. W wieku powy ej 40 lat odnotowano ponad 60% respondentów. Najwy szy odsetek wła cicieli gospodarstw, którzy nie przekroczyli 40 roku ycia odnotowano w grupach obszarowych ha gdzie dotyczy to ponad 66% gospodarstw. Odsetek najmłodszych wła cicieli gospodarstw, tj. poni ej 30 lat wynosi przeci tnie niecałe 18% dla badanej populacji i jest najni szy w grupie ha - 5%, a najliczniej, bo w ponad 25% do 28% reprezentowany w jest w grupach o powierzchni do 5 ha, ha i ha. 4. Podsumowanie 1. W badanych gospodarstwach odnotowano wysoki poziom wyposa enia w komputery osobiste oraz bardzo wysoki w podstawowe rodki ł czno ci, takie jak telefony stacjonarne lub komórkowe. 2. W analizowanym okresie czasu istotnemu zmniejszeniu uległa liczba gospodarstw korzystaj cych ze stałych ł czy telefonicznych. Taka tendencja jest wynikiem zast powania telefonów stacjonarnych mobilnymi telefonami komórkowymi. Rezygnacja z dodatkowego telefonu stacjonarnego mo e by istotnym czynnikiem ograniczaj cym dost p do Internetu. 3. Preferencje w zakresie u ytkowania komputerów osobistych uległy istotnym zmianom, najcz ciej wykorzystywano je do poł cze z Internetem, a w ograniczonym zakresie do podstawowych prac biurowych takich jak: edycja tekstów, lub rzadziej oblicze z zastosowaniem arkusza kalkulacyjnego.

7 78 Grzegorz Dzie a Internet a zmiany poziomu wykorzystania mediów informacyjnych w gospodarstwach indywidualnych w latach 2002 i W analizowanym okresie czasu odnotowano prawie czterokrotny wzrost liczby gospodarstw korzystaj cych z Internetu. Jest to jednak nast pstwem bardzo niskiego poziomu bazowego zastanego w 2002 roku i nie odzwierciedla dynamiki zmian w innych sektorach gospodarki. 5. Istotnym zmianom uległy preferencje w zakresie wykorzystania usług Internetowych. Zarz dzaj cy nadal najcz ciej korzystaj ze stron WWW, ale na podobnym poziomie wykorzystuj poczt , zaobserwowano równie wzrost zainteresowania komunikatorami Internetowymi i listami NEWS. 6. Nie odnotowano przypadków korzystania ze specjalistycznych programów wspomagaj cych prace analityczne czy ksi gowe. 7. Istotnej zmianie uległ sposób poł czenia z Internetem. Praktycznie wyeliminowane zostały poł czenia realizowane w trybie komutowanym analogowym na rzecz stałych ł czy cyfrowych. Wpłyn ło to w zasadniczy sposób na wzrost przepustowo ci ł czy i na ograniczenie kosztów korzystania z Internetu. 8. Zarz dzaj cy gospodarstwami w badanym okresie wykazali wzrost zainteresowania w poszukiwaniu nowych rozwi za współpracy z innymi podmiotami za po rednictwem Internetu. 9. W badanych populacjach nie odnotowano zale no ci pomi dzy wiekiem zarz dzaj cego, a poziomem wykorzystania komputerów. W roku 2002 zaobserwowano zwi kszenie poziomu wykorzystania komputera wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia, natomiast tendencji tej nie zaobserwowano w 2008 roku. 10. Struktura wiekowa i wykształcenie nie uległy zmianie w badanym okresie i nie odbiegaj istotnie od przeci tnych dla kraju. Bibliografia 1. Dryl T. (2001): Handel artykułami spo ywczymi z wykorzystaniem Internetu. W: Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Tom 3, Zeszyt 3, ss Dzie a G. (2001): Perspektywy rozwoju mechanizacji gospodarstw rolnych współpracuj cych z zakładami przetwórstwa rolno-spo ywczego. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Tom 2, Zeszyt 5, ss Dzie a G., 2002: Media informacyjne w gospodarstwie indywidualnym, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Tom 2, Zeszyt 3, s Kapusta F. (2001): Baza surowcowa jako podstawa logistyki zaopatrzenia przemysłu spo- ywczego, W: Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Tom 3, Zeszyt 4, ss Kierzkowski Z. (1998): Zagadnienia specyfikacji odwzorowania zasobów i struktur komunikacyjno-wykonawczych obiegu informacji w systemach WOD. Komputerowe systemy Wielodost pne, ATR Bydgoszcz. 6. Sikorska A. (1999): Struktura społeczno-demograficzna i wykształcenie ludno ci wiejskiej. IriG. Studia i monografie. Warszawa, Zeszyt 87, ss Szopi ski W. (2001): Wpływ informacji rynkowej na zarz dzanie gospodarstwem rolnym. W: Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Tom 3, Zeszyt 5, ss

8 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 17, Rzeczpospolita w_sieci_ rosnie_o_ setki_ procent_.html. THE INTERNET BUT CHANGES OF THE LEVEL OF EXPLOITING INFORMATIVE MEDIA IN FAMILY FARMS IN 2002 AND 2008 Summary Providing family farms with the modern telecommunication means can make market information easier to get and, in consequence, can raise their competition possibilities. The limited access to the fixed phone connections is the major barrier of the usage of the Internet on the rural area. The low education level in computer operating seems to be the second one. Key words: Internet, family farm, computer, phone Grzegorz Dzie a Katedra Informatyki w Zarz dzaniu, Wydział Zarz dzania Uniwersytet Technologiczno Przyrodniczy w Bydgoszczy Bydgoszcz, ul. Kaliskiego 7 zis@utp.edu.pl