Nierówności społeczne w Polsce

Transkrypt

1 Nierówności społeczne w Polsce Dr hab. Ryszard Szarfenberg Instytut Polityki Społecznej, Uniwersytet Warszawski Seminarium , aktualizacja

2 O jakie nierówności chodzi? Dyskusja, która toczy się na całym świecie dotyczy przede wszystkim nierówności pod względem dochodu i/lub majątku Dochody i majątek są to pojęcia typowo ekonomiczne, czy więc dyskusja ma dotyczyć różnic ekonomicznych? Jeżeli tak? To dlaczego w tytule są nierówności społeczne? Nierówności społeczne = nierówności pod względem cech ekonomicznych, ale też i cech nieekonomicznych Nierówności społeczne = nierówności pod względem cech nieekonomicznych, które są powodowane nierównościami ekonomicznymi Nierówności społeczne = nierówności pod względem cech ekonomicznych, ale rozważane z nieekonomicznego punktu widzenia

3 Wielowymiarowość Wielowymiarowa nierówność i wyjaśnienie różnicy między nierównością a ubóstwem Dochody kompetencje Zdrowie Zadowolenie NIERÓWNOŚCI Jak bardzo jednostki w najgorszym położeniu odstają od średniej? UBÓSTWO Jaka część jednostek jest w najgorszym położeniu? Jakie są relacje między nierównością a ubóstwem?

4 Dlaczego mamy przejmować się nierównościami ekonomicznymi? Argument filozoficzny (Scanlon): nie mamy powodu, aby akceptować systemu, który Daje ludziom zamożnym zbyt dużą kontrolę nad życiem pozostałych ludzi, a tym samym ogranicza ich kontrolę nad własnym życiem Daje ludziom zamożnym zbyt duży wpływ na system polityczny, a tym samym ogranicza ten wpływ pozostałym Daje dzieciom ludzi zamożnych większe szanse na dobrą pracę i bycie zamożnymi, a odbiera takie szanse dzieciom pozostałych Daje ludziom zamożnym większą część dochodu narodowego, ogranicza tę część która słusznie przypada pracownikom Argument aksjologiczny (Jacobs): duża część nierówności jest niezasłużona Argument empiryczny (Wilkinson, Pickett): większe nierówności to większe problemy społeczne

5 Nierówności w filozofii politycznej o charakterze normatywnym i praktycznym Dyskusja dotyczy tego, jak powinno być zorganizowane społeczeństwo, jakie powinny być jego podstawowe instytucje (reguły gry) Odnowienie tej dyskusji na Zachodzie John Rawls: Teoria sprawiedliwości (oryg. 1971) bezpośrednio porusza zagadnienie równości i nierówności Dyskusja w Polsce: 1) dyskusja ograniczona w PRL (w łonie socjalizmu, drugi obieg), 2) przyswajanie dyskusji z Zachodu, 3) dyskusje na tle projektowania nowego ustroju Pytania bardziej praktyczne 1. Czy w konstytucji powinny być zawarte treści dotyczące równości i/lub nierówności? 2. Jeżeli w konstytucji powinny być zawarte takie treści, w jaki sposób powinny być one sformułowane? 3. Jeżeli w konstytucji zostały zawarte treści dotyczące równości i/lub nierówności, w jaki sposób je realizować w polityce publicznej?

6 Koncepcja niezasłużonych nierówności Gdyby wszystkie nierówności były zasłużone, to zajmowanie się nimi miałoby małe znaczenie Część (duża?) nierówności ekonomicznych nie jest jednak zasłużona Szczęście, przypadek Dziedziczenie, koneksje, znajomości Monopolistyczna pozycja, przywileje Unikanie podatków i innych zobowiązań Oszustwo, kradzież, przemoc Drabina niezasłużonych nierówności Niezasłużone Przestępstwo Nepotyzm Dziedziczenie Monopol Globalizacja Technologia Zasłużone D. Jacobs, Extreme wealth is not merited, Oxfam Discussion Papers, 2015

7 Indeks problemów społecznych Argument empiryczny: nierówności a problemy społeczne Wysoki poziom Co zawiera indeks problemów społecznych Dalsze trwanie życia Kompetencje matematyczne i piśmienne Umieralność niemowląt Zabójstwa Populacja więźniów Nastoletnie macierzyństwo Zaufanie Otyłość Choroby psychiczne (w tym uzależnienia) Mobilność społeczna Niski poziom Niski poziom Nierówności dochodowe Wysoki poziom Wilkinson, Pickett, The Spirit Level, W Polsce wydana jako: Duch równości. Tam gdzie panuje równość wszystkim żyje się lepiej

8 Nierówności to sprawa kontrowersyjna również w Polsce Polemiki między felietonistami Krytyki Politycznej i Kultury Liberalnej w 2015 r., tytuły Nierówności jako farsa, Kuisz, KL Proszę pana, nierówności to fakt, Szelewa, Polakowski, KP Nierówności nierównościom nierówne, Pawłowski, KL O nierównościach wąsko? To wygodne!, Szelewa, Polakowski, KP Bajki o nierównościach, Pawłowski, Sawczuk, KL Polemika w Gazecie Wyborczej z 2015, tytuły Borowski: Nie ma w Polsce problemu rozwarstwienia dochodów - albo jest wydumany All exclusive, Żakowski Dyskusja o nierównościach: dane zamiast obserwacji z ulicy, Borowski Nierówności większe, niż pokazują ankiety. Trzeba patrzeć w PIT-y, Brzezński Polemika w Gazecie Wyborczej z 2014 r., tytuły Bogaci i biedni bliżej siebie. Maleją rozwarstwienia w dochodach Polaków, Żurawik Nierówności w Polsce nie maleją! Brzeziński Polemika na stronach Instytutu Obywatelskiego w 2013 r., tytuły Wzrost biedy i nierówności to mit, Gmurczyk Nierówności dochodowe w Polsce wcale nie maleją, Brzeziński Polemiki akademickie z argumentem Wilkinsona i Pickett z 2010 Koncepcja poziomicy cudowne lekarstwo czy utopijna terapia? Szlendak, Karwacki

9 Typowe argumenty za i przeciw równości Za równością Równość jest jednym z podstawowych elementów sprawiedliwości Potrzeba równości wyrasta z poszanowania wartości człowieka Wprowadzenie równości ma pozytywne konsekwencje społeczne, sprzyja bowiem urzeczywistnieniu sprawiedliwości społecznej Równość harmonizuje relacje społeczne Wprowadzenie zasad równości pozwala przeciwdziałać wykluczeniu Przeciw równości Równość nie jest wartością (nie ma w niej momentu domagania się) Równość nie jest czymś z natury, gdyż ludzie są z natury różni nieomal pod każdym względem Próba osiągnięcia doskonałej równości społecznej prowadziła zawsze jak dotąd w historii do jakiejś odmiany totalitarnego reżimu Wprowadzanie równości ogranicza wolność Cytat za: M.S. Kot, A. Malawski, A. Węgrzecki red. Dobrobyt społeczny nierówności i sprawiedliwość dystrybutywna, AE w Krakowie, 2004, s

10 Kilka możliwych stanowisk ogólnych Równość jako wartość Egalitaryzm absolutystyczny: równość jest wartością najważniejszą stany mniej nierówne należy preferować nad stany bardziej nierówne, trendy pokazujące zmniejszanie nierówności powinny być ocenione pozytywnie, a jej zwiększanie negatywnie Egalitaryzm pluralistyczny : równość jest wartością, ale są też inne wartości Stany mniej nierówne należy preferować nad bardziej nierówne, o ile nie będzie to szkodziło innym wartościom Trendy pokazujące zmniejszanie nierówności powinny być oceniane pozytywnie, ale tylko wtedy gdy trendy w zakresie innych wartości ukazują także ich zwiększanie Równość jako antywartość Antyegalitaryzm: równość jest antywartością Stany bardziej nierówne należy preferować nad stany mniej nierówne Trendy pokazujące zmniejszanie nierówności powinny być oceniane negatywnie, a jej zwiększanie pozytywnie Równość nie jest wartością, ani też antywartością Indyferentyzm egalitarystyczny: równość nie jest ani wartością, ani też antywartością, nie ma znaczenia

11 Równość a inne wartości i demokracja Polaryzacja i konflikt Wolność od, wolność do? WOLNOŚĆ Demokracja inkluzywna Demokracja pluralistyczna Sytuacji, szans, traktowania? RÓWNOŚĆ SOLIDARNOŚĆ Dzieląca, łącząca? Ujednolicający przymus Demokracja partycypacyjna Wymuszona integracja i dominacja P. Bernard, Social Cohesion: A. Critique, Canadian Policy Research Networks, Discussion Paper nr 09, grudzień 1999, s. 6.

12 Wiedza o nierówności i jej rodzaje oraz jej zakorzenienie Świat i ludzie w świecie Wiedza o świecie i ludziach Wiedza o nierówności międzyludzkiej Ze względu na zakorzenienie wiedzy o nierówności w świecie ma ona wielowymiarowe związki z opiniami, postawami oraz zachowaniami i działaniami ludzi Opis nierówności Wyjaśnienie nierówności Ocena nierówności Stan Zmiana Przyczyny nierówności Skutki nierówności Oceny negatywne Oceny pozytywne

13 Czego dotyczą dyskusje i kontrowersje? Opisu nierówności, np. czy w ogóle da się mierzyć nierówności, w jaki sposób je mierzyć, które metody są lepsze (podejście absolutne vs relatywne), które dane i wskaźniki dają bardziej rzetelny obraz Wyjaśniania nierówności, np. w jaki sposób wyjaśniać, które czynniki są istotne, czy czynniki ważne w jednych krajach są też ważne w innych, czy skutki ważne w jednych krajach czy czasach są ważne w innych Oceniania nierówności, np. jakie stosować kryteria oceny nierówności, czy wszystkie nierówności są złe, które nierówności są złe, a które dobre, jaki poziom nierówności jest do zaakceptowania, a jaki nie Polityki wobec nierówności, np. czy w ogóle prowadzić politykę wobec nierówności, jeżeli ją prowadzić, to wobec wszystkich czy tylko niektórych nierówności, jakie instrumenty w tej polityce należy zastosować, a jakich nie stosować

14 Definiowanie nierówności w przestrzeni życia Nierówność pod względem czego? PRZESTRZEŃ NIERÓWNOŚCI Nierówności w przestrzeni życia rozumianego jako proces osiągania celów (zasoby => działania => osiągnięcia) Zasoby potrzebne do osiągnięcia celów życiowych nierówność zasobów życiowych Zasoby uniwersalne potrzebne do osiągania jakichkolwiek celów życiowych Zasoby specyficzne potrzebne do osiągania konkretnych celów życiowych Warunki przekształcania zasobów w osiągnięcia nierówność warunków życiowych Możliwości (warunki zewnętrzne) przekształcania zasobów w osiągnięcia nierówności możliwości życiowych Zdolności (warunki wewnętrzne) do przekształcania zasobów w osiągnięcia nierówność zdolności życiowych Osiągnięcia celów życiowych nierówność osiągnięć życiowych

15 Zasoby, warunki, osiągnięcia życiowe i trzy wymiary nierówności Nierówności w dostępie do zasobów Nierówności warunków działania Nierówności osiągnięć Zasoby uniwersalne Zasoby specyficzne Możliwości Zdolności Osiągnięcia Przykładowe uproszczone ścieżki w zależności od poziomu zasobów i warunków 1. Niskie zasoby => złe warunki => osiągnięcia niewielkie 2. Niskie zasoby => dobre warunki => osiągnięcia średnie 3. Wysokie zasoby => złe warunki => osiągnięcia średnie 4. Wysokie zasoby => dobre warunki => osiągnięcia wysokie Nierówność osiągnięć życiowych

16 Czynniki pod kontrolą i poza kontrolą oraz ich znaczenie dla oceny nierówności Pełna odpowiedzialność za osiągnięcia życiowe: czynniki pod kontrolą waga 1 czynniki poza kontrolą waga 0 Wszystkie różnice osiągnięć życiowych są zasłużone Wszystko co ludzie osiągają w życiu zależy wyłącznie od nich samych, ludzie sami kontrolują poziom swoich osiągnięć życiowych Różnice osiągnięć życiowych wynikają tylko stąd, że jedni chcieli osiągnąć więcej, a drudzy mniej Całkowity brak odpowiedzialności za osiągnięcia życiowe: czynniki pod kontrolą waga 0 czynniki poza kontrolą waga 1 Wszystkie różnice osiągnięć życiowych są niezasłużone Wszystko co ludzie osiągają w życiu zależy wyłącznie od dziedziczenia, okoliczności, przypadku, w skrócie od szczęścia Różnice osiągnięć życiowych wynikają tylko stąd, że jedni mieli więcej szczęścia, a inni mniej szczęścia w życiu Częściowa i zmienna odpowiedzialność za osiągniecia życiowe: czynniki pod kontrolą waga 1 czynniki poza kontrolą waga 1 Część różnic osiągnięć życiowych jest zasłużona, część nie Część z tego co ludzie osiągają w życiu zależy od nich, a część od innych czynników Różnice osiągnięć życiowych w części zależą od samych ludzi, a w części są od nich niezależne

17 Czynniki pod kontrolą dozwolone, niedozwolone i szczęście a nierówność osiągnięć życiowych przykład Wkład czynników Osoba Osiągnięcia życiowe Pod kontrolą dozwolone Pod kontrolą niedozwolone Szczęście Osoba A % 10% 30% Osoba B 60 10% 60% 30% Osoba C 20 70% 0% 30% Porównanie osiągnięć życiowych bez uwzględnienia wkładu czynników i po uwzględnieniu tylko wkładu czynników pod kontrolą 1. Osiągnięcia życiowe bez uwzględnienia wkładu czynników: A(100), B(60), C(20), różnica maksymalna A-C Osiągnięcia życiowe z uwzględnieniem wyłącznie czynników dozwolonych pod kontrolą: A(60), C(14), B(6), różnica maksymalna A-B 54

18 Nierówności a mobilność społeczna Model dwupokoleniowy bez mobilności społecznej Pokolenie 1 Pokolenie 2 Rodzice zamożni Dorosłe dzieci rodziców zamożnych Model dwupokoleniowy z mobilnością społeczną w dolnej połowie Pokolenie 1 Pokolenie 2 Rodzice zamożni Dorosłe dzieci rodziców zamożnych Model dwupokoleniowy z mobilnością społeczną w górnej połowie Pokolenie 1 Pokolenie 2 Rodzice zamożni Dorosłe dzieci rodziców średnich Rodzice średni Dorosłe dzieci rodziców średnich Rodzice średni Dorosłe dzieci rodziców biednych Rodzice średni Dorosłe dzieci rodziców zamożnych Rodzice biedni Dorosłe dzieci rodziców biednych Rodzice biedni Dorosłe dzieci rodziców średnich Rodzice biedni Dorosłe dzieci rodziców biednych Nierówność w pokoleniu 1 Mobilność Nierówność w pokoleniu 2 Nierówność w pokoleniu 1 Mobilność Nierówność w pokoleniu 2 Nierówność w pokoleniu 1 Mobilność Nierówność w pokoleniu 2

19 Model dziedziczenia nierówności Źródło: W. Warzywoda-Kruszyńska. E. Rokicka, Projekt PROFIT. Główne założenia i metodologia badania, Polityka Społeczna, numer specjalny Dziedziczenie Nierówności Społecznych, s. 2.

20 Polityka wobec nierówności: predystrybucja, redystrybucja Predystrybucja to oddziaływania na rozkład źródeł dochodu pierwotnego w społeczeństwie, czyli między innymi na: Własność, aby jej rozkład w społeczeństwie był mniej nierówny, np. reformy rolne, zachęcanie do tworzenia przedsiębiorstw, do ich współwłasności Pracę, aby jak najwięcej osób miało pracę dobrej jakości i aby nie było polaryzacji na prace niskiej i wysokiej jakości Redystrybucja to odziaływanie na rozkład dochodu w społeczeństwie, czyli w uproszczeniu Nakładanie podatków na przychody z różnych źródeł, aby wyrównywać rozkład dochodu Przyznawanie świadczeń pieniężnych z różnych tytułów, aby wyrównywać rozkład dochodu Przyznawanie usług bezpłatnie lub częściowo odpłatnie, co zmniejsza wydatki, a tym samym może też wyrównywać rozkład dochodów

21 Zmiany dochodu w Polsce na tle krajów OECD Wzrost realnego dochodu do dyspozycji w latach według grup dochodowych POLSKA OECD % 12% 10% 10,6% 11,7% 4% 2% 1,1% 1,3% 2,3% 8% 6% 6,9% 0% 4% 2% 0% 3,5% 1,3% -2% -4% -2,1% -3,6% -2% -0,9% Dolne 10% Średnia Górne 10% -6% -5,3% Dolne 10% Średnia Górne 10% Dane OECD na podstawie EU-SILC

22 Realny wzrost dochodów (w milionach zł. z 2010 r., przyrosty roczne) Zmiany dochodu górnych 5% i dolnych 95% na podstawie danych z PIT Realny wzrost dochodów górnych 5% Realny wzrost dochodów dolnych 95% P. Bukowski, F Novokmet, Top incomes in Poland: from the 1890s

23 Współczynnik Giniego według głównego źródła utrzymania (GUS) 0,650 Współczynnik Giniego dla dochodów gospodarstw domowych według głównego źródła utrzymania (dochód rozporządzalny na osobę) 0,600 0,550 0,548 0,572 0,536 0,533 0,539 0,559 0,599 0,544 0,553 0,500 0,473 0,491 0,497 0,496 0,450 0,400 0,350 0,300 0,415 0,408 0,413 0,403 0,397 0,371 0,371 0,364 0,358 0,352 0,387 0,378 0,382 0,375 0,373 0,374 0,378 0,373 0,340 0,343 0,347 0,346 0,343 0,341 0,343 0,344 0,345 0,340 0,340 0,339 0,336 0,342 0,338 0,338 0,338 0,290 0,282 0,281 0,283 0,289 0,294 0,287 0,291 0,292 0,334 0,327 0,326 0,322 0,279 0,280 0,276 0,277 0,250 0,252 0,243 0,241 0,245 0,236 0,242 0,241 0,249 0,244 0,242 0,239 0,236 0,233 0, Rodziny pracowników Rodziny rolników Rodziny pracujących na własny rachunek Rodziny emerytów Rodziny rencistów Ogółem Dane GUS, opracowanie własne

24 Problemy z interpretacją wykresu prezentującego współczynnik Giniego 1. Jest to relatywna miara nierówności niewrażliwa na zmiany absolutne 2. Za tym samym współczynnikiem Giniego mogą się kryć różne kształty rozkładu dochodów 3. Dane dotyczą łącznych dochodów gospodarstw domowych z wielu źródeł, dyskusja o nierówności dochodu rynkowego (z własności, z pracy) vs nierówność dochodu po redystrybucji podatkowo-zasiłkowej 4. Wykres pokazuje nierówności między gospodarstwami domowymi, co nie mówi wiele na temat podziału dochodu narodowego między kapitał i pracę 5. Dane dotyczą dochodów, a nie majątku, nierówności majątkowe mogą być większe niż dochodowe 6. Dane dotyczą nierówności a nie mobilności 7. Dane pochodzą z badań budżetów gospodarstw domowych, a nie na przykład z PIT, stąd niedoszacowania wysokich dochodów 8. Są to obiektywne nierówności, a nie jak nierówności są postrzegane i oceniane, co może mieć większe znaczenie

25 Gini Absolutny "Gini" Relatywny Gini a absolutny Gini dla dochodów rozporządzalnych (GUS) 0,400 Współczynnik Giniego oryginalny i absolutny za lata Załóżmy, że A ma 100 zł, a B 1000 zł, jeżeli dodamy im 10% ich dochodu, to pierwszy będzie miał 110 zł a, drugi Nierówność mierzona współczynnikiem Giniego się nie zmieni, ale odległość między dochodami wzrosła z 900 zł do 990 zł 0,350 0,300 0,250 0,200 0,150 0,100 0, ,000 0 absolutny "Gini" Gini Gini dane GUS, absolutny Gini obliczenia własne (Gini razy przeciętny dochód)

26 Współczynnik Giniego może obrazować różne rzeczywistości

27 Nierówność zarobków brutto a nierówność dochodu do dyspozycji 4,50 4,00 3,50 3,64 Ilorazy decylowe dla zarobków brutto 4,32 4,11 4,11 3,96 3,89 4,10 4,03 4,40 4,30 4,20 4,10 Iloraz decylowy 9/1 zarobki brutto a dochód do dyspozycji 4,32 4,2 4,11 4,10 3,00 4,00 3,90 4 3,96 3,9 3,9 2,50 3,80 2,00 3,70 1, , Decyl 9 do 1 zarobki brutto Decyl 9 do 1 dochód do dyspozycji Decyl 5 do 1 Decyl 9 do 1 Decyl 9 do 5 Dane OECD, opracowanie własne

28 Udział płac w PKB, czyli nierówność w podziale dochodu narodowego między pracę i kapitał Udział płac w PKB 70,0 60,0 50,0 62,8 59,8 57,5 56,9 58,5 59,2 58,7 58,0 56,8 58,5 56,0 53,9 50,6 49,7 48,5 48,3 50,1 48,7 49,0 47,9 47,8 47,7 47,8 46,9 47,5 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Przedmiot kolejnej kontrowersji w Polsce w 2013 r.: Dlaczego tak mało zarabiamy? Solska Spór o płace: czy zarabiamy za mało?, Wyżnikiewicz Problematyczny udział płac w PKB, Arak Dane AMECO Sprawozdanie krajowe Polska 2015 r., dokument roboczy Komisji Europejskiej, 2015

29 Wpływ redystrybucji: nierówności dochodowe przed i po podatkach i transferach w Polsce ,55 0,525 0,5 0,502 0,488 0,473 0,468 0,469 0,464 0,465 0,465 0,45 Redukcja dzięki transferom 0,4 0,35 0,348 0,334 0,333 0,326 0,320 0,320 0,316 0,312 0,312 Redukcja dzięki transferom i podatkom 0,3 0,327 0,316 0,316 0,309 0,304 0,306 0,301 0,298 0,300 0,25 0, Gini (dochody po podatkach i transferach) Gini (dochody przed podatkami i transferami) Gini (dochody przed podatkami) Dane OECD

30 Jak na nierówności dochodowe wpłynie świadczenie wychowawcze 500+? Dodatkowa redukcja między rokiem 2015 i 2016 może wynieść 5% Gini dochód rynkowy 0,478 0,479 0,480 0,480 Gini dochód do dyspozycji 0,305 0,306 0,306 0,285 Różnica -0,173-0,173-0,173-0,196 Redukcja w % -36% -36% -36% -41% Dane z modelu EUROMOD

31 Siła związku w porównaniu z 1982 Ruchliwość międzypokoleniowa (w%) Ruchliwość międzypokoleniowa i związek między pozycją społeczno-zawodową rodziców i dzieci ,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 60,11 63,9 0, ,98 70,4 0,95 67,5 0,98 70, ,8 0,95 0,89 0,79 74,1 0, Interpretacja ziły związku Większa od jeden - związek słabszy w stosunku do 1982 Mniejsza od 1 - związek silniejszy w stosunku do Odsetki ruchliwości międzypokoleniowej Siła związku między kategoriami zawodowymi ojców i respondentów (ref. 1982) Wniosek: Jesteśmy społeczeństwem ruchliwym, w którym ruchliwość międzypokoleniowa zdecydowanie dominuje nad dziedziczeniem pozycji zmiany systemu społecznopolitycznego nie wykreowały ani większej otwartości, ani zaostrzenia się barier awansu w hierarchii społecznej H. Domański, Otwartość struktury społecznej: teoria i wyniki analiz, Nauka 2/2015.

32 Nierówności majątkowe w Polsce 10 najbogatszych osób w Polsce ma tyle, co 6,8 miliona najuboższych 10% najbardziej zasobnych gospodarstw domowych posiada 37% całkowitego majątku netto (dochody: górne 10% posiada 23% całkowitego dochodu) 20% najmniej zasobnych gospodarstw posiada 1,0% całkowitego majątku netto (dochody: dolne 20% posiada 7% całkowitego dochodu) Współczynnik Giniego dla majątku netto wynosi 0,579, co jest wartością wyższą niż 0,384 tego współczynnika dla dochodu Współczynnik Giniego dla majątku netto w Polsce 0,58 jest niższy niż w strefie euro, gdzie wynosi 0,68 Cytat pierwszy: M. Gerwin, 10 najbogatszych osób w Polsce ma tyle, co 6,8 miliona najuboższych, KP Pozostałe i tabela: Zasobność gospodarstw domowych w Polsce. Raport z badania pilotażowego 2014 r., NBP, 2015

33 Liczba milionerów w ostatnich latach wzrasta, dane z urzędów skarbowych Liczba milionerów na podstawie danych z US Dane za: T. Michalski, Rekordowa liczba milionerów. Zobacz, w których miastach żyje ich najwięcej, Onet.pl

34 Udział w dochodzie całkowitym (w %) Nierówności na podstawie danych z PIT Górny 1% Górne 5% P. Bukowski, F Novokmet, Top incomes in Poland: from the 1890s

35 Jak Polacy rozumieją równość w społeczeństwie: równość wobec prawa, równość szans, równość poziomu życia Czy, Pana(i) zdaniem, równość w społeczeństwie powinna czy też nie powinna oznaczać, że: wszyscy obywatele są równi wobec prawa, mają takie same uprawnienia wszyscy obywatele mają równe szanse zdobycia wykształcenia i osiągnięcia wysokiej pozycji społecznej, o ile mają odpowiednie zdolności i chęci wyrównany jest materialny poziom życia obywateli Tak Nie Tak Nie Dane CBOS

36 Postrzeganie nierówności dochodowych w kontekście dobrobytu kraju (koniec PRL, lata 90. i 2000) Czy duże różnice w dochodach są niezbędne dla zapewnienia dobrobytu kraju? Dojrzała III RP Koniec PRL 39,7 29,7 38,7 39, , , ,9 Refleksja: skłonność do tolerowania wysokich nierówności ze względu na konieczność wzrostu zamożności może maleć wraz z jej wzrostem Zdecydowanie tak i raczej tak Zdecydowanie nie i raczej nie Dane za: K. Wysieńska, Determinanty i dynamika postaw wobec nierówności i państwa opiekuńczego, POLPAN, 2014

37 Postrzegane i postulowane nierówności zarobków z indywidualnej perspektywy 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 Nierówności dla zarobków postrzeganych i postulowanych 1988 i 2010 (Gini dla indywidualnych hierarchii zarobkowych wg zawodów) 0,301 0,437 0,217 0,316 0,084 0,121 Postrzeganych Postulowanych Różnica postrzegane odjąć postulowane Sprawiedliwe jest to co faktycznie istnieje H. Domański, Sprawiedliwe nierówności zarobków w odczuciu społecznym, 2013, s. 110 Interpretacja w latach miał miejsce wyraźny wzrost akceptacji rozpiętości zarobków zmiana postaw na miarę przejścia od modelu państwa opiekuńczego w wariancie skandynawskim do gospodarki opartej na zasadach neoliberalnych warunkowa akceptacja, za czym przemawia wyraźnie wyższy poziom postrzeganych rozpiętości zarobków w stosunku do postulowanych Dane i cytaty za: H. Domański, Z. Sawiński, Sprawiedliwe nierówności zarobków, Studia Socjologiczne 3/2012

38 Dół Środek Szczyt Dół Środek Szczyt Postrzegana i rzeczywista struktura społeczna w Polsce Postrzegana struktura społeczna Rzeczywista struktura społeczna według dochodu Jaką mamy strukturę społeczną? Odsetki odpowiedzi 2009 Udział w ludności Udział w ludności Jaki odsetek respondentów wskazał najbliższą rzeczywistości strukturę w zależności od pytania: Po podatkach i transferach 13% Przed podatkami i transferami 34% J. Niehues, Subjective Perceptions of Inequality and Redistributive Preferences, 2014 V. Gimpelson, D. Treisman, Misperceiving Inequality, 2015

39 Wnioski (wybrane) Zwiększa się zainteresowanie nierównościami społecznymi w Polsce, ważnym czynnikiem pobudzającym było ożywienie dyskusji na ten temat na Zachodzie i w organizacjach międzynarodowych Dyskusje o nierównościach społecznych w Polsce są silnie spolaryzowane: od negowania ich znaczenia, do uznawania ich za zasadnicze Możliwe, że poziom merytoryczności dyskusji wzrósłby, gdyby podzielić jej tematykę na: opisową, wyjaśniającą, oceniającą oraz praktyczną Nierówności społeczne w Polsce wzrosły między PRL a III RP, społeczeństwo postuluje ich zmniejszenie, ale do poziomu wyższego niż kiedyś, w ostatnich latach postrzega też je jako mniej uzasadnione