OCENA ZGODNOŚCI ELEMENTÓW MUROWYCH CERAMICZNYCH A SYSTEM ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI W LEIER TARNÓW SA

Transkrypt

1 61/21 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2006, Rocznik 6, Nr 21(2/2) ARCHIVES OF FOUNDARY Year 2006, Volume 6, Nº 21 (2/2) PAN Katowice PL ISSN OCENA ZGODNOŚCI ELEMENTÓW MUROWYCH CERAMICZNYCH A SYSTEM ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI W LEIER TARNÓW SA E. ZĄBEK 1, G. KULIK 2 1 QUALITAS EDYTA ZĄBEK, ul. Dr. S. Korczyńskiego 10, Zakliczyn 2 LEIER TARNÓW SA, Wola Rzędzińska 155 A STRESZCZENIE Dyrektywa o wyrobach budowlanych nakłada na producentów obowiązek oceny zgodności wyrobów z wymaganiami specyfikacji technicznych zharmonizowanych norm, europejskich aprobat technicznych lub uznanych we Wspólnocie norm krajowych. Wybór systemu oceny zgodności zależy przede wszystkim od roli, jaką wyrób odgrywa w odniesieniu do wymagań podstawowych. W każdym jednak przypadku wymagane jest wdrożenie przez zakład systemu zakładowej kontroli produkcji (ZKP). W artykule zaprezentowano ocenę zgodności dla elementów murowych ceramicznych produkowanych w LEIER TARNÓW SA na tle funkcjonującego w zakładzie systemu ZKP, który stanowi integralną część systemu zarządzania jakością (SZJ). Key words: Construction Products Directive (89/106/EEC), attestation of conformity, factory production control (FPC), quality management system (QMS), CE marking 1. ZASADY WPROWADZANIA WYROBU BUDOWLANEGO DO OBROTU 1.1. Dyrektywa dotycząca wyrobów budowlanych W zakresie budownictwa, zagadnienia związane ze zniesieniem barier w handlu wyrobami budowlanymi regulowane są Dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich 1 mgr, ezabek@equalitas.pl, 2 mgr inż., kulik@leier.pl,

2 w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (89/106/EWG), tzw. Dyrektywą o wyrobach budowlanych [1]. Dyrektywa ta, odmiennie od innych dyrektyw, nie określa wymagań zasadniczych dla wyrobów, lecz wymagania podstawowe dla obiektów budowlanych, które zostały szczegółowo określone w Załączniku I. Są to: 1) nośność i stateczność, 2) bezpieczeństwo pożarowe, 3) higiena, zdrowie i środowisko, 4) bezpieczeństwo użytkowania, 5) ochrona przed hałasem, 6) oszczędność energii i izolacyjność termiczna. Dyrektywa ta, będąca dyrektywą nowego podejścia oparta jest na następujących założeniach: 1) wyroby budowlane, wprowadzane na rynek Unii Europejskiej, muszą nadawać się do zamierzonego stosowania, tj. muszą mieć takie cechy, że obiekty do budowy których zostaną użyte, będą spełniały wymagania podstawowe, 2) wyroby te muszą w związku z tym odpowiadać wymaganiom europejskich ustaleń technicznych 3, 3) zgodność wyrobu z ustaleniami technicznymi musi być potwierdzona odpowiednią procedurą oceny zgodności, 4) producent, który przeprowadził odpowiednią procedurę oceny zgodności, ma prawo znakowania wyrobu oznakowaniem CE; oznakowanie to wskazuje, że wyrób nadaje się do zamierzonego stosowania i upoważnia producenta do wprowadzenia wyrobu na rynek Unii Europejskiej [2]. Stąd przed wprowadzeniem wyrobu budowlanego do obrotu należy: 1) dokonać oceny zgodności, 2) zadeklarować zgodność, 3) odpowiednio go oznakować Ocena zgodności wyrobów Dyrektywa 89/106/EWG nie określa terminu rozpoczęcia jej stosowania. Stosowanie, w odniesieniu do danej grupy wyrobów, rozpoczyna się z dniem wejścia w życie specyfikacji technicznej (w dyrektywie określanej jako ustalenie techniczne ) dla wyrobów budowlanych, czyli: 1) normy zharmonizowanej 4, 2) europejskiej aprobaty technicznej 5. 3 W niniejszej dyrektywie przez ustalenia techniczne rozumie się normy i aprobaty techniczne. 4 Normy zharmonizowane ustalane są przez europejskie organizacje normalizacyjne na podstawie mandatów wydawanych przez Komisję Europejską, po konsultacji ze Stałym Komitetem Budownictwa. 46

3 Ocena zgodności wyrobów z wymaganiami specyfikacji technicznych leży w gestii producenta lub jego przedstawiciela mającego swoją siedzibę we Wspólnocie [1]. Zastosowanie określonego systemu oceny zgodności dla danego wyrobu lub grupy wyrobów zależy od: 1) roli, jaką odgrywa wyrób w odniesieniu do wymagań podstawowych, zwłaszcza dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa, 2) rodzaju wyrobu, 3) wpływu zmienności cech wyrobu na spełnianie przez niego przewidzianych funkcji, 4) prawdopodobieństwa występowania wad wyrobu w trakcie jego produkcji [1]. Przy ocenie zgodności wyrobu wymagane jest: 1) aby producent posiadał w wytwórni system zakładowej kontroli produkcji, pozwalający zapewnić zgodność produkcji z odpowiednimi specyfikacjami technicznymi, 2) dla niektórych wyrobów ocena i nadzór nad systemem kontroli produkcji lub ocena wyrobów prowadzona przez upoważnioną jednostkę [1]. Wprowadzone na podstawie Ustawy o wyrobach budowlanych [9] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym [6], określa sześć systemów oceny zgodności: 1+; 1; 2+; 2; 3 oraz 4, mających zastosowanie w zależności od wpływu na spełnienie wymagań podstawowych wymienionych w Dyrektywie 89/106/EWG. W przypadku wyrobów budowlanych elementów murowych ceramicznych zastosowanie ma europejska norma zharmonizowana EN 771-1:2003 Wymagania dotyczące elementów murowych Część I: Elementy murowe ceramiczne. Obowiązującym systemem oceny zgodności jest system 2+ lub 4 (tylko dla elementów drugiej kategorii 6 ). W przypadku zastosowania systemu 2+, producent obowiązany jest do: 1) przeprowadzenia wstępnego badania typu, 2) wdrożenia zakładowej kontroli produkcji, 3) badania próbek w zakresie i z częstotliwością zgodną z ustalonym planem badań. Akredytowana jednostka obowiązana jest do: 1) certyfikacji zakładowej kontroli produkcji na podstawie wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego, 2) ciągłego nadzoru, oceny i akceptacji zakładowej kontroli produkcji. W przypadku zastosowania systemu oceny 4, producent obowiązany jest do: 1) przeprowadzenia wstępnego badania typu, 2) wdrożenia zakładowej kontroli produkcji [6]. 5 Europejskie aprobaty techniczne udzielane są przez upoważnione jednostki aprobujące w oparciu o wytyczne, opracowane przez organizację zrzeszającą jednostki aprobujące (EOTA) na podstawie mandatów Komisji Europejskiej. 6 Elementy drugiej kategorii to wyroby budowlane, dla których prawdopodobieństwo wystąpienia wytrzymałości na ściskanie niższej od deklarowanej, jest wyższe niż 5%. 47

4 1.3. System zakładowej kontroli produkcji Zakładowa kontrola produkcji to ciągła wewnętrzna kontrola produkcji prowadzona przez producenta. Wszystkie jej elementy, wymagania i postanowienia, przyjęte przez producenta, powinny być zapisane w postaci zasad i procedur postępowania, a także systematycznie dokumentowane. Udokumentowany zakładowy system kontroli produkcji powinien zapewnić stabilność produkcji i uzyskiwanie cech wyrobu, zgodnych z wymaganiami. Dotyczy to: 1) opracowania udokumentowanych procedur i instrukcji związanych z działaniem zakładowej kontroli produkcji, 2) efektywnego wdrożenia tych dokumentów, 3) prowadzenia zapisów związanych ze stosowaniem tych dokumentów, 4) wykorzystania wyników wymienionych działań do przeprowadzenia działań korygujących w celu usunięcia niezgodności. 2. OCENA ZGODNOŚCI ELEMENTÓW MUROWYCH CERAMICZNYCH W LEIER TARNÓW SA 2.1. System zarządzania jakością i system zakładowej kontroli produkcji LEIER TARNÓW SA jest producentem ściennych i stropowych wyrobów ceramicznych i betonowych. Jest również dostawcą systemów kominowych: otwartych do wszystkich rodzajów paliw oraz systemu z zamkniętą komorą spalania. Firma jest znaczącym producentem wyrobów budowlanych na rynku polskim. Różnorodność oferowanych produktów pozwala skutecznie konkurować z innymi przedsiębiorstwami, a przede wszystkim umożliwia spełnianie wymagań rynkowych. Firma sprzedaje swoje wyroby w Polsce oraz w Czechach, na Słowacji i na Ukrainie. Zakład posiada wdrożony i doskonalony system zarządzania jakością (SZJ) na zgodność z normą PN-EN ISO 9001:2001 [5]. Zakres SZJ obejmuje: 1) produkcję i sprzedaż wyrobów ceramicznych ściennych i stropowych, 2) produkcję i sprzedaż betonowych wyrobów stropowych, 3) kompletowanie i sprzedaż wyrobów kominowych. Integralną część SZJ stanowi udokumentowany system zakładowej kontroli produkcji (ZKP). W kwietniu 2005 roku w trakcie auditu certyfikującego przeprowadzonego przez Instytut Techniki Budowlanej pozytywnie oceniono system ZKP na zgodność z normą PN-EN 771-1: oraz system SZJ na zgodność z normą PN-EN ISO 9001: Obecnie obowiązuje norma opublikowana 31 maja 2006: PN-EN 771-1: 2006 Wymagania dotyczące elementów murowych Część I: Elementy murowe ceramiczne. W stosunku do pierwotnej wersji normy doprecyzowano niektóre pojęcia, wprowadzono i zdefiniowano takie 48

5 System ZKP został ustalony w celu zapewnienia, że wyroby wyprodukowane w zakładzie i wprowadzone do obrotu są zgodne z wymaganiami odpowiednich norm oraz deklarowanymi wartościami. System ZKP wyrobów ceramicznych ściennych zgodny jest z normą zharmonizowaną PN-EN 771-1: 2005, a ocena zgodności wyrobów dokonywana jest według obowiązującego w normie dla wyrobów kategorii pierwszej systemu 2 +. Wyroby oznaczone kategorią pierwszą to wyroby, dla których prawdopodobieństwo wystąpienia wytrzymałości mechanicznej na ściskanie niższej od deklarowanej, jest niższe od 5%. W najbliższym czasie przewiduje się, że będzie certyfikowana zakładowa kontrola produkcji w kolejnych grupach asortymentowych, w miarę jak będą wdrażane kolejne normy zharmonizowane. Do tego czasu wyroby budowlane są wprowadzane do obrotu na podstawie wydanych wcześniej certyfikatów zgodności. Dokumentacja ZKP systematyzuje postępowanie w zakresie: 1) przyjęcia i kontroli surowców do produkcji, 2) nadzoru nad procesem produkcji wyrobów ceramicznych, w tym kontroli i badań międzyoperacyjnych, 3) badań laboratoryjnych, zgodnie z przyjętym planem badań, 4) kompetencji i uprawnień do prowadzenia kontroli i badań, 5) nadzoru nad infrastrukturą oraz przyrządami kontrolno-pomiarowymi, 6) postępowania z wyrobem niezgodnym, 7) działań korygujących i zapobiegawczych, 8) identyfikacji i identyfikowalności, 9) nadzoru nad dokumentami i zapisami Surowce do produkcji wyrobów ceramicznych W zakładzie dokonuje się zakupów następujących surowców niezbędnych do procesów produkcyjnych wyrobów ceramicznych: 1) piasku kwarcowego, 2) trocin drzewnych, 3) odpadu z odbarwiania makulatury. W ramach procesu zakupu dokonuje się: 1) kwalifikacji dostawców, 2) sporządzenia i weryfikacji zamówienia, 3) weryfikacji zakupionych materiałów pod kątem formalnym i jakościowym. Szczegółowy opis postępowania zawarto w procedurze Zakupy surowców i materiałów oraz w procedurze Nadzór nad procesem produkcji wyrobów ceramicznych. terminy jak: płaskość, równoległość oraz łączna grubość ścianek wewnętrznych i zewnętrznych, wprowadzono zmiany w układzie oraz samej treści podawanej na etykiecie, a także uporządkowano treść normy pod względem jej przejrzystości. 49

6 Proces produkcji wyrobów ceramicznych Procesy produkcyjne, związane z wyrobami ceramicznymi, w LEIER TARNÓW SA to: 1) proces wydobycia surowca i hałdowania, 2) proces zestawiania składników, przerobu oraz dołowania, 3) proces formowania, 4) proces suszenia, 5) proces wypalania, 6) proces etykietowania i pakowania. Opis nadzoru nad tymi procesami zawarto w procedurze Nadzór nad procesem produkcji wyrobów ceramicznych. Procedura ta: 1) definiuje parametry kontrolowane w czasie procesów produkcyjnych oraz ich wymagane wartości, 2) określa sposób ich kontroli oraz osoby za to odpowiedzialne, 3) ustanawia odpowiednie zapisy dotyczące kontrolowanych parametrów, 4) określa sposoby postępowania w przypadku nie osiągania wymaganych wartości. Procedura ta odwołuje się do sposobów postępowania zawartych w dokumentach Nadzór nad wyrobem niezgodnym oraz Działania korygujące i zapobiegawcze Badanie surowców i wyrobu gotowego W systemie ZKP określono dla surowców i mas ceramicznych, półfabrykatów oraz wyrobów gotowych: 1) częstość badań i plany pobierania próbek, 2) rodzaje badań, metody badawcze oraz sposób przeprowadzania badań i ocenę ich wyników, 3) zapisy wyników dla poszczególnych badań, 4) metody statystyczne konieczne do stosowania, 5) personel uprawniony do wykonywania poszczególnych czynności. Opis badań wyrobu gotowego zawarto w procedurze Badania laboratoryjne. Wyposażenie pomiarowe używane do kontroli wyrobu gotowego jak również niezbędne do monitorowania przebiegu procesu produkcyjnego jest odpowiednio nadzorowane, co zapewnia uzyskanie wiarygodnych wyników dokonywanych pomiarów. Nadzór nad wyposażeniem do monitorowania i pomiarów opisano w procedurze Nadzór nad wyposażeniem do kontroli i pomiarów Identyfikacja i identyfikowalność W Systemie ZKP ustanowiono odpowiedni sposób oznaczania wyrobów w celu identyfikacji i identyfikowalności. Umożliwia to dla danej partii wyrobów gotowych określenie: 1) parametrów surowca z jakiego zostały wykonane, 2) wielkości kontrolowanych parametrów produkcyjnych. 50

7 Oznaczenie to pozwala również na odpowiednią kontrolę zapasów wyrobów gotowych. Opis sposobu oznaczania i metod identyfikacji i identyfikowalności opisano w procedurze Nadzór nad produkcją wyrobów ceramicznych Deklarowanie zgodności wyrobów ceramicznych i umieszczanie oznakowania CE Zgodność elementu murowego ceramicznego z normą PN-EN 771-1:2006 deklarowana jest w Deklaracji Zgodności WE (europejskiej), a poprzez system ZKP zapewniona jest ciągłość tej zgodności. Przed wprowadzeniem wyrobów do obrotu umieszczane jest oznakowanie CE zgodnie z wymienioną normą przedmiotową oraz zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności, oraz sposobu oznaczania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE [7]. Zharmonizowana norma PN-EN 771-1:2006 podaje, jakie informacje do oznakowania CE musi dołączyć producent do wyrobu lub do jego opakowania. W informacji tej podaje się wymagane normą cechy oraz deklarowane ich wartości Znaczenie ZKP dla zakładu Dyrektywa o wyrobach budowlanych nakłada na zakłady produkcyjne bardzo konkretne wymagania polegające na konieczności wdrożenia zakładowej kontroli produkcji, ściśle w zakresie podanym przez zharmonizowany dokument. Dla wielu zakładów jest to pierwsza próba uporządkowania procesu produkcyjnego. Dla części małych producentów będzie to prawdopodobnie bariera nie do pokonania. Jednak bezpieczeństwo budowli, zarówno konstrukcyjne, przeciwpożarowe, a także ochrona cieplna i ochrona środowiska zostały uznane w dyrektywie nowego podejścia za wymagania podstawowe i dlatego ZKP musi spełniać minimalne standardy narzucone przez dokument odniesienia. Z drugiej strony ogromna większość zakładów produkcyjnych zwłaszcza dużych od dawna posiada zakładową kontrolę produkcji, a nowe normy wymusiły tylko jej uporządkowanie. LITERATURA [1] Dyrektywa Rady z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (Dz. Urz. WE, nr L 40 z ). [2] M. Kaproń, Instytut Techniki Budowlanej, Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (89/106/EEC), grudzień

8 [3] G. Kulik: Ceramiczne pustaki ścienne. Właściwości podstawowe. Zasady wprowadzania do obrotu. Właściwości cieplne. Właściwości akustyczne. Właściwości ogniowe. LEIER TARNÓW SA, Tarnów (2006). [4] [PN-EN 771-1:2006 Wymagania dotyczące elementów murowych Część I: Elementy murowe ceramiczne. [5] PN-EN ISO 9001:2001 Systemy zarządzania jakością Wymagania. [6] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. nr 198, poz. 2041). [7] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności, oraz sposobu oznaczania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE (Dz.U. nr 195, poz. 2011). [8] J. Tworek (red.): Decyzje Komisji Europejskiej dotyczące atestacji zgodności wyrobów budowlanych według dyrektywy 89/106/EWG, Seria: Dokumenty Unii Europejskiej dotyczące budownictwa, Zeszyt 14, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa (2003). [9] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. nr 92, poz. 881). ATTESTATION OF CONFORMITY OF CLAY MASONRY UNITS AND FACTORY PRODUCTION CONTROL IN LEIER TARNÓW INC. SUMMARY Construction Products Directive obliges the producers to carry out attestation of conformity of their products according to the requirements listed in technical specifications such as harmonized standards, European technical approvals or national standards recognized in the EU. The choice of attestation system depends primarily on the role of the product with respect to basic requirements. In each case, however, it is necessary to implement a factory production control system (FPC). The article provides insight into attestation of conformity of clay masonry units produced at LEIER TARNÓW Inc. in the light of the existing internal FPC which constitutes an integral part of quality management system (QMS). Recenzował: prof. Roman Wrona. 52