Aspekty ekologii rozrodu dymówki Hirundo rustica we wsi Rudziczka (gm. Prudnik, woj. opolskie)

Transkrypt

1 Przyr. Slaska opol. 3: 39-43, 1997 Aspekty ekologii rozrodu dymówki Hirundo rustica we wsi Rudziczka (gm. Prudnik, woj. opolskie) Grzegorz KOPIJ, Rafal ABRAMCIÓW * Department of Zoology & Entomology, University of the Free State P. O. Box 339, Bloemfontein 9300, South Africa * Liceum Ogolnokształcące, ul. Mickiewicza 2, Prudnik, Poland Aspects of breeding ecology of Hirundo rustica in Rudziczka village, Prudnik ward, Opole province. In the beginning of July breeding pairs were recorded in Rudziczka, a village in Głubczyce Plateau, Opole province (SW Poland). Most nests were situated inside cow sheds (62 nests, 60 %) and pig sheds (26 nests, 25 %). TEREN BADAŃ Do badan wytypowano Rudziczke - długą, łańcuchową i jedną z większych wiosek południowej Opolszczyzny, położonej na Płaskowyżu Głubczyckim (gmina Prudnik, woj. opolskie). Na jej terenie przeważa rzeźba niskofalista i pagórkowata, wzniesienia wahają się od 245 do 298 m n. p. m. Dobrze zarysowuje się zadrzewiona dolina potoku przepływającego przez środek wioski, okoliczne pola pokrywaja urodzajne gleby lessowe. W 1988 r. w wiosce istniało 226 gospodarstw, w tym 180 gospodarstw rolnych (jako gospodarstwo rolne określa się te, które posiada przynajmniej 1 ha użytków rolnych; 25 z nich było o powierzchni powyżej 10 ha, 60 o pow. od 5 do 10 ha, 40 o pow. od 2 do 4. 9 ha i 55 o pow. od 1 do 1. 9 ha). W 1988 r. w Rudziczce hodowano 634 sztuki bydła (w tym 253 krowy), 843 świń (w tym 72 maciory), 78 owiec i 25 koni (dane wg Urzędu Miasta i Gminy Prudnik). MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w ciągu 2 nastepujących po sobie dniach na początku lipca 1991 r. Ich celem było dostarczenie danych o zagęszczeniu, lokalizacji gniazd, wielkości zniesień i sukcesie rozrodczym pospolicie gniazdujacej w wioskach Śląska Opolskiego jaskółki dymówki Hirundo rustica. W tym celu skontrolowano wszystkie domostwa; w budynkach, w których znaleziono gniazda określano typ zabudowy, sposób lokalizacji gniazd, wielkość lęgu i wiek piskląt z dokładnością do 5 dni (Gotzman i Jabłoński 1972). Datę złożenia pierwszego jaja obliczano następujaco: okres składania 5 jaj - 5 dni, okres wysiadywania - 15 dni, okres przebywania piskląt w gnieździe - 20 dni (wg Gotzmana i Jablońskiego 1972). W celu określenia od jak dawna jaskółki gniazdowały lub nie gniazdowały w danym gospodarstwie, przeprowadzano rozmowy z gospodarzami. 39

2 WYNIKI Na początku lipca 1991 r. w Rudziczce gniazdowały 104 pary dymówek. W przeliczeniu na jedno gospodarstwo indywidualne 0. 5 par a na jedno gospodarstwo rolne 0. 6 par. Gniazda znaleziono w 84 budynkach należących do 64 gospodarstw, 104 gniazda z jajami i/lub pisklętami znajdowały się w 70 budynkach należących do 60 gospodarstw, 113 pustych gniazd znaleziono w 44 budynkach podlegających pod 35 gospodarstw. Na drodze wywiadu określono, że w 19 gospodarstwach dymówki nie występowały po raz pierwszy od co najmniej 2 lat, tylko w jednym gospodarstwie jaskółki osiedliły sie po raz pierwszy w 1991 r. Dymówka byla w Rudziczce najliczniej obok wróbla Passer domesticus gniazdującym gatunkiem ptaka. Gatunek pokrewny - oknówka Delichon urbica, byl tu znacznie rzadszy ( par). Wiekszosc gniazd dymówek znajdowało się w oborach i chlewach, rzadko tylko znajdowano je w stajniach, kurnikach, szopach i garażach (tab. 1). Zwykle w jednym budynku znajdowało sie 1, rzadziej 2 lub 3 zajęte gniazda a tylko w jednym budynku zajętych było więcej niż 3 gniazda (7). W jednej oborze znaleziono 8 a w innej aż 14 gniazd (łącznie z nie zajetymi). Średnio w jednym budynku było 1.4 zajętych gniazd Tabela 1. Lokalizacja gniazd dymówki we wsi Rudziczka (w nawiasach podano udział procentowy). Typ 1 gniazdo 2 gniazda 3 gniazda 4 i wiecej gniazd Łącznie budynku zajęte nie z. zajęte nie z. zajęte nie z. zajęte nie z. zajęte nie z. obora (6, 7) (6, 7) 62 (59.6) 47 (41.6) chlew (6, 8, 14) 26 (25.0) 52 (46.0) stajnia (5.8) 2 (1.8) kurnik (5.8) 4 (3.5) garaż (1.9) 3 (2.7) szopa (4) 2 (1.9) 5 (4.4) razem Wewnątrz budynków gniazda były budowane zawsze przy suficie, najczęściej w środkowej części budynku przy różnego rodzaju szynach, lampach i innych uwypukleniach; następnie przy ścianach frontowych a w dalszej kolejności przy ścianach bocznych (rys. 1). Składanie jaj rozpoczęło sie w trzeciej dekadzie maja. Prawie 60 % par przystąpiło do składania jaj w pierwszej dekadzie czerwca a jedynie około 25 % par - w następnych dniach tego miesiaca. Wyraźny szczyt przypadał na pierwszą pentadę czerwca (ryc. 1) 40

3 W gniazdach znajdowało sie od 1 do 5 jaj. Średnia wielkość zniesienia wynosiła 3.5 (n = 22 gniazda). Najwięcej było gniazd zawierających 4 jaja ( 10 gniazd, 45 %), w 4 gniazdach znaleziono 2 jaja, w 4 innych - 5 jaj, w 2-1 jajo i w 2 innych - 3 jaja. Badania nie wykazały istotnych statystycznie różnic między wielkością zniesienia a sposobem ulokowania gniazda. Na 82 gniazda z pisklętami, w 76 zdołano określić liczbę piskląt. Najczęściej stwierdzano 4 (30 gniazd) lub 3 pisklęta (25 gniazd), rzadziej 2 (14 gniazda) lub 5 (7 gniazda), średnia liczba piskląt na gniazdo wynosiła

4 C 11 % E 7 % B 28 % A 47 % D 7 % Ryc. 1. Lokalizacja gniazd dymówek (n = 104) wewnątrz budynków w Rudziczce w lipcu 1991 roku. A - pośrodku, przy szynie; B - przy ścianach bocznych; C - przy ścianie frontowej; D - przy ścianie wejściowej; E - w kątach. 42

5 DYSKUSJA Na Śląsku badania nad zagęszczeniem populacji lęgowej dymówki były przeprowadzane przez Brinkmanna (1938). W 14 wioskach byłego Górnego Śląska wykazał on w 1933 r. 926 par (średnio 66 par na wioskę), w jednej z tych wiosek gniazdowało wówczas aż 152 pary, jak dotychczas jest to rekordowa liczba dla Śląska. W latach 60-tych Tomialojć (1970) wykazał w okolicach Legnicy podobne jak w Rudziczce zagęszczenia (93 pary na wioskę). Bardzo zbliżone zagęszczenie wykazano także w jednej z wiosek Pomorza (Vietinhoff-Riesch 1955). W Rudziczce najwięcej par gniazdowało w oborach a znacznie mniej w chlewach, chociaż liczba tych drugich obiektów była nieco wyższa. Moller (1994) wykazał podobna preferencje u dymówek w Danii. W Rudziczce tylko kilka par gniazdowało w stajniach, nie jest to jednak wynikiem braku preferencji a bardzo małej liczby tych obiektów w tej wiosce. Unikanie kurników, garaży, szop, stodół etc. należy wiązać z faktem, że nie zapewniają one ciepła i pożywienia (much) w okresie gwałtownych wiosennych ochłodzeń (Turner 1994). Należy zaznaczyć, że na obszarze południowej Opolszczyzny odosobnione gniazda dymówek znajdowano w opuszczonych budynkach inwentarskich, w stodołach a nawet pod mostami z dala od osiedli ludzkich (G. Kopij, mat. własne). Ponieważ budowane przez dymówkę gniazda ulegają czasami odłamaniu od ściany, ptaki preferują takie miejsca, które zapobiegają ewentualnym tragediom (Sokołowski 1958). Wysoki udział gniazd budowanych na szynach biegnących przez środek sufitu, nad lampami i innymi podobnymi obiektami należy wiązać z tym faktem. Średnia wielkość zniesień była w Rudziczce niższa od średniej wartości podawanej dla Śląska (Dyrcz i in. 1991), mogło to być jednak spowodowane wyjątkowo chłodnym majem (okres przed składaniem jaj) i, co się z tym wiąże, niewielką ilością pokarmu, kilka legów w trakcie kontroli mogła być także nie skompletowana. LITERATURA Brinkmann M Beitrage zur Schwalbenforschung in Oberschlesien. Schrifftenr. Ver. Oberschl. Heimatkd., 17: 30. Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J Ptaki Śląska - monografia faunistyczna. Wroclaw: Zakład Ekologii Ptaków Uniw. Wroclaw. Gotzman J., Jabłoński B Gniazda naszych ptaków. Warszawa: PZWS. Moller A. P Sexual Selection and the Barn Swallow. Oxford: Oxfor Univ. Press. Sokołowski J Ptaki Ziem Polskich. Tom I. Warszawa: PZWS. Tomialojć L Badania nad synantropijna awifauna Legnicy. Acta orn.,12: Turner A. K The Swallow. London: Hamlyn. Vietinhoff-Reisch A Die Rauchschwalbe. Berlin: Duncker und Humbold. 43