Wykład nr 5. Chrześcijaństwo- ewolucja doktryny. 1. Chrześcijaństwo i jego wewnętrzne zróŝnocowanie:

Transkrypt

1 Wykład nr 5. Chrześcijaństwo- ewolucja doktryny 1. Chrześcijaństwo i jego wewnętrzne zróŝnocowanie: - Chrześcijaństwo- przyjmuje się, Ŝe powstało w l w. n. e. w łonie ówczesnego judaizmu, jako wynik działalności Jezusa, jego nauczania, czynów, śmierci oraz zmartwychwstania, które od początku stanowiło gł. tezę wiary chrzęść. i motyw działania pierwszych chrześcijan. Pierwsza wspólnota chrześcijańska powstała w Jerozolimie po Zesłaniu Ducha Świętego (prawdopodobnie 30 r. n. e. ), była skupiona wokół 12 apostołów z Piotrem na czele i praktykowała chrzest, Eucharystię i Ŝycie wspólnotowe; misjonarze chrześcijańscy zwracali się do śydów w kraju Izraela i w diasporze, ale równieŝ do pogan, wśród których osiągnęli większe sukcesy (zwłaszcza św. Paweł); po wojnie Ŝydowskiej (66-70 r.) nastąpiło zupełne zerwanie między judaizmem a chrześcijaństwem. Nazwa chrześcijanie (od Chrystusa) powstała w Antiochii Syryjskiej w połowie l w. Chrześcijanie tworzyli wspólnoty lokalne, a zarazem mieli świadomość przynaleŝności do jednej religijnej wspólnoty wiary i Ŝycia w Chrystusie (Kościół). Tradycja o Jezusie oraz wiara i Ŝycie pierwotnego chrześcijaństwa znalazły wyraz w spisanych w 2 połowie l w. księgach Nowego Testamentu, które wszedłszy do kanonu Biblii stanowiły odtąd podstawę chrześcijaństwa. - herezje jako forma kształtowania dogmatu- na początku działalności grup wyznaniowych pojawiły się róŝnego rodzaju herezje będące wynikiem róŝnego podejścia do jeszcze nieuformowanego dogmatu. Herezji pozostawiamy bez analizy- jest ich zbyt duŝo i dokładne ich zrozumienie potrzebuje ujęcia zarówno teologicznego jak i filozoficznego. - katolicyzm [gr. przymiotnik katholikós, 'powszechny'], treść nauczania Kościoła katolickiego, całość przyjętych w nim zasad odnoszących się do wiary, moralności, Ŝycia religijnego i funkcjonowania Kościoła, a takŝe sam Kościół katolicki jako społeczność widzialna. Do pojęcia k. naleŝy zatem i doktryna, i kształt społeczno-organizacyjny oraz historia Kościoła katolickiego; cechy zewnętrzne społeczności katolickiej to w szczególności: podleganie wiernych w sferze religijnej władzy papieŝa, biskupa Rzymu i biskupów; istnienie wydzielonego stanu duchownego oraz wielu wspólnot zakonnych i ruchów religijnych; organizacyjny podział na diecezje i parafie; bogata obrzędowość; praktyczne Ŝycie kościelne jest regulowane przez prawo kanoniczne. (Sam termin katolicyzm jest nowoŝytny, powstał z przymiotnika przez analogię do słowa protestantyzm ). - kościół hierarchiczny a udział we włdzy na przestrzeni wieków- ogólnie - prawosławie-prawosławie, ortodoksja [gr. orthodoxía prawidłowy kult, prawidłowa wiara ], chrześcijaństwo wschodnie charakteryzujące się ciągłością tradycji od czasów apostolskich, własną liturgią i niezaleŝnością lokalnych Kościołów (Kościoły prawosławne), stanowiące jedną z 3 wielkich gałęzi chrześcijaństwa. Historia. Kolebką prawosławia było Bizancjum; początkowo kształtowało się ono w ramach lokalnych Kościołów wschodnich, spośród których dość wcześnie dominującą rolę zaczął odgrywać patriarchat w Konstantynopolu. Wyodrębnianie się prawosławia ze staroŝ. Kościoła powszechnego było procesem długotrwałym, w którym decydujące znaczenie miały 2 czynniki: rywalizacja między biskupami Rzymu i Konstantynopola o prymat w świecie chrześc. oraz narastające między Kościołami zachodnim i wschodnim róŝnice w formach 1

2 Ŝycia kośc. (liturgia, prawo kośc.), do których dochodziły jeszcze rozbieŝności w sferze doktryny (np. Filioque); w pewnych okresach rywalizacja między obiema stolicami świata chrześc. przeradzała się w jawny konflikt (np. za patriarchy Focjusza). Kiedy 1054 doszło w końcu do ostatecznego rozłamu w chrześcijaństwie (schizma wschodnia) i całkowitego uniezaleŝnienia się Kościoła prawosł. od Rzymu, prawosławie było juŝ ukształtowane jako odrębne wyznanie pod względem doktrynalnym, kultowym i organizacyjnym (od 588 patriarcha Konstantynopola nosił tytuł Patriarchy Ekumenicznego), a w następstwie działalności misjonarzy gr. (zwł. w IX i X w.) przeniknęło do Bułgarii, Rumunii, Serbii oraz na Ruś Kijowską. Podbój Bizancjum przez uczestników IV wyprawy krzyŝowej i załoŝenie tam 1204 Cesarstwa Łac. przekreśliły nadzieje na zjednoczenie Kościołów wschodniego i zachodniego, i w duŝej mierze zawaŝyły na tym, Ŝe działania zmierzające do przywrócenia jedności w chrześcijaństwie (m.in. unia liońska 1274, unia florencka 1439, unia brzeska w Polsce 1596) nie przyniosły trwałych rezultatów; upadek Bizancjum 1453 przekreślił, ze względów polit., szanse podejmowania dalszych starań pojednawczych i ostatecznie utrwalił rozdział obydwu Kościołów. Po upadku Bizancjum gł. centrum prawosławia w coraz większym stopniu stawała się Rosja, a zwł. od 1589, kiedy Moskwa została wyniesiona do rangi patriarchatu (Rosyjski Kościół Prawosławny). Dopiero w XIX i XX w. powstały autokefaliczne Kościoły na Płw. Bałkańskim i w środkowowschodniej Europie: 1830 w Serbii, 1833 w Grecji, 1859 w Rumunii, 1872 w Bułgarii, 1922 w Albanii, 1925 w Czechosłowacji, 1925 w Polsce (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny). Najnowszym rozdziałem w dziejach prawosławia jest rozwój tendencji ekumenicznych, przejawiający się w prowadzeniu dialogu zarówno z Kościołami zachodnimi (zwł. od Soboru Watykańskiego II), jak i wschodnimi (Kościoły przedchalcedońskie). Doktryna, kult, organizacja. Prawosławie opiera się na Biblii i tradycji, za którą uznaje się orzeczenia pierwszych 7 soborów i pisma Ojców Kościoła. Pod względem doktrynalnym prawosławie róŝni się od katolicyzmu tylko w kilku kwestiach, a mianowicie: 1) twierdzi, Ŝe Duch Św. pochodzi od Ojca (wg części teologów tylko od Ojca), odrzucając tym samym formułę Filioque, 2) nie uznaje czyśćca, 3) nie uznaje za dogmat stwierdzeń o Niepokalanym Poczęciu i Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny, 4) nie uznaje prymatu biskupa Rzymu w chrześcijaństwie, odrzuca zwł. dogmat o nieomylności papieŝa. Znaczne róŝnice między prawosławiem i in. wyznaniami chrześc. występują w zakresie liturgii i kultu. Uznając, jak katolicyzm, 7 sakramentów, prawosławie praktykuje: - chrzest przez trzykrotne zanurzenie w wodzie, po którym kapłan (nie biskup) udziela bezpośrednio sakramentu bierzmowania; - komunii św. udziela się pod 2 postaciami (chleba i wina); - w liturgii stosuje się obrządek bizant. z językami: starogr., staro-cerkiewno-słow. lub językami nar.; - w obrzędach duŝe znaczenie ma śpiew (chóralny i solowy), lecz nie uŝywa się instrumentów; -praktykuje się kult obrazów (ikona) i relikwii, lecz zakazane jest oddawanie czci rzeźbom, a takŝe udzielanie odpustów. - W kulcie doniosłą rolę odgrywa cześć świętych, a zwł. kult Matki BoŜej (Bogurodzicy). - Głosząc wiarę w jeden powszechny Kościół, prawosławie odrzuca ideę centralnej władzy kośc., przyznając Patriarchatowi w Konstantynopolu tylko prymat honorowy; - pod względem organizacyjnym prawosławie opiera się na zasadzie autokefalii poszczególnych Kościołów; na czele autokefalicznych Kościołów (patriarchatów i egzarchatów) stoją patriarchowie bądź metropolici, sprawujący jurysdykcję przy udziale synodów; - decyzje w najwaŝniejszych sprawach są podejmowane na soborach. 2

3 W dziedzinie dyscypliny kościelnej prawosławie opiera się na kanonach soborów powszechnych i synodach lokalnych. W prawosławiu istnieją 3 stopnie święceń kapłańskich: - diakon, - ksiądz -biskup, -przy czym biskupi diecezjalni, metropolici i patriarchowie są wybierani najczęściej spośród mnichów. Celibat obowiązuje tylko mnichów i biskupów. -W prawosławiu od samego początku wielką rolę odgrywał monastycyzm, którego symbol. reprezentację stanowi tzw. republika monastyczna na górze Athos zespół ok. 20 klasztorów podlegający formalnemu zwierzchnictwu Patriarchy Ekumenicznego w Konstantynopolu. -Szacunkowa liczba wyznawców 150 mln - Sobornost- Słowiański termin..soborność". stanowiący wolny przekład greckiego..katolickość" lub powszechność", oznacza zbieranie, łączenie, jedność całości kolektywnej jedność wielu w miłości i wolności, czynne wspólne Ŝycie w jednej prawdzie. Soborność" w rozumieniu teologii prawosławnej stanowi zasadę przeciwstawną rzymskiej koncepcji jednoosobowej władzy papiestwa, będącej uosobieniem jedności kościelnej \ w ujęciu eklezjologii zachodniej. - relacja z państwem- W historii Kościoła staroŝytnego przykłady faktycznego rządzenia Kościołem przez władzę świecką napotyka się za panowania cesarzy Konstantyna, Justyniana i innych. W Ŝyciu Kościołów lokalnych szczególnie ostro występowało to zjawisko w stosunkach między Kościołem a państwem na Rusi i w Rosji. Walka o władzę za czasów patriarchy Nikona, która skończyła się zwycięstwem cara, całkowite podporządkowanie hierarchii kościelnej władzy carskiej za Piotra I i jego następców, rola nadprokuratora synodu w Ŝyciu Kościoła wszystko to świadczy o wyjątkowej pozycji władzy świeckiej w Kościele prawosławnym. Nie mniej drastyczne formy w przeszłości przybierało podporządkowanie prawosławia władzy świeckiej w Kościele rosyjskim, mimo iŝ car tam był współwyznawcą i oficjalnym opiekunem Kościoła. Dzięki temu w sprawach wewnętrznych, duchownych Kościół był całkowicie pozbawiony tej autonomii, jaką np. posiadał w podbitym Bizancjum: znane są wypadki, kiedy na rozkaz cara Kościół rzucał klątwy na politycznych jego przeciwników (np. wyklęcie hetmana Mazepy, Razina, Pugaczowa, Bołotnikowa znanych w Rosji przywódców powstań ludowych). - W okresie międzywojennym w niektórych autokefalicznych Kościołach prawosławnych (serbskim, rumuńskim); a takŝe i po drugiej wojnie światowej {Kościół cypryjski) hierarchia prawosławna nie tylko nie unikała udziału w Ŝyciu politycznym własnych krajów, lecz przeciwnie, angaŝowała się we współrządzenie z władzą świecką. Znane są wypadki zajmowania przez hierarchię prawosławną najwyŝszych stanowisk państwowych (np. premierem rządu rumuńskiego był w swoim czasie patriarcha Miron, prezydentem zaś republiki cypryjskiej jest arcybiskup Makarios). O zaangaŝowaniu politycznym np. hierarchii rosyjskiej, ukraińskiej i białoruskiej świadczy wyŝej wspomniany fakt emigracji na Zachód po pierwszej i drugiej wojnie światowej szeregu biskupów i wyŝszych duchownych prawosławnych z terenu byłego cesarstwa rosyjskiego oraz ze Związku Radzieckiego, nieuznawania przez nich jurysdykcji kanonicznej patriarchy moskiewskiego oraz zorganizowania nie-kanonicznego własnego zarządu kościelnego.\ - ekumenizm- Prawosławie, w odróŝnieniu od rzymskiego katolicyzmu, zajmowało inne stanowisko wobec ruchu ekumenicznego, nie negowało z góry i nie odrzucało moŝliwości współpracy z róŝnymi wyznaniami mimo przepaści w zakresie konfesjonalnym i dogmatycznym, jaka dzieli prawosławie od protestantyzmu, który zainicjował i opanował ruch ekumeniczny. Stosunek Kościołów prawosławnych do ruchu ekumenicznego nie był i nie jest jednolity. Niektóre z nich jednak od wielu lat biorą czynny udział w zjazdach, konferencjach, spotkaniach organizowanych przez ekumenię, demonstrując tym swoją pozytywną postawę wobec usiłowań zrealizowania ewangelicznego nakazu: ut omnes unum sint. 3

4 Próbę ujednolicenia stosunku prawosławia do ruchu ekumenicznego podjął po raz pierwszy patriarcha konstantynopolitański (ekumeniczny) Joachim III w 1903 r., wydając encyklikę skierowaną do poszczególnych głów autokefalicznych Kościołów prawosławnych. Ogłoszona w następnym roku, na podstawie odpowiedzi poszczególnych Kościołów, opinia patriarchy konstantynopolitańskiego brzmiała następująco: Przestrzegając i zachowując wszystko, co jest dla nas istotne, naleŝy i nam obserwować to, co zachowują i przestrzegają inni (...) naleŝy czynić starania, aby w miarę moŝności otworzyć drogę do dzieła zjednoczenia (...) ustosunkowując się mądrze i łagodnie wobec znajdujących się w rozłączeniu (...). - Protestantyzm - odłam chrześcijaństwa, składający się z wyznań religijnych powstałych głównie na skutek ruchów reformatorskich wewnątrz Kościoła rzymskokatolickiego rozpoczętych w XVI wieku przez wystąpienie Marcina Lutra. Termin "protestantyzm" pochodzi od protestu złoŝonego przez luteranów 6 księstw i 14 miast w 1529 roku podczas sejmu w Spirze przeciw uchwale zabraniającej przechodzenia na luteranizm. Główną cechą wyznań protestanckich jest; - uznanie Jezusa Chrystusa za jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi (zasada Solus Christus), - odrzucenie Tradycji przyjmowanej przez katolicyzm jako równorzędną z Pismem Świętym podstawę wiary (zasada Sola Scriptura), - przyjęcie, Ŝe podstawą zbawienia jest łaska (zasada Sola Gratia), uzyskiwana przez ludzi tylko poprzez wiarę, a nie przez dobre uczynki albo praktyki religijne (zasada Sola Fide). Ponadto protestanci odrzucali odpusty, doktrynę czyśćca, kult maryjny i świętych, celibat księŝy, władzę papieską i liturgię w języku łacińskim. - Anglikanizm - odłam chrześcijaństwa, naleŝący do tradycji protestanckiej, który powstał w Anglii w XVI wieku. Twórcą kościoła anglikańskiego był król Henryk VIII Tudor - początkowo przeciwnik reformacji (za swoje pisma w obronie papiestwa otrzymał z rąk papieŝa tytuł "obrońcy wiary"). Brak męskiego potomka w małŝeństwie z Katarzyną Aragońską spowodował wystąpienie o rozwód, które spotkało się z odmową, co skłoniło króla do zerwania z papiestwem. W 1534 r. za zgodą parlamentu i prymasa Anglii Tomasza Cranmera ogłoszono niezaleŝność Kościoła Anglii od Rzymu. -Akt supremacyjny ogłosił króla Anglii "jedyną i najwaŝniejszą głową na Ziemi Kościoła anglikańskiego". PapieŜ Klemens VII ekskomunikował króla, ale większa część społeczeństwa angielskiego, w tym episkopat i kler, poparła reformy i uznała króla za zwierzchnika Kościoła. Nieliczni przeciwnicy, w tym kanclerz Anglii i wybitny filozof Tomasz Morus (później kanonizowany) zostali ścięci. Początkowo akt supremacyjny nie miał implikacji teologicznych, ale reformy Henryka VIII utorowały drogę do Anglii pismom luterańskim i kalwińskim. Pod kierunkiem prymasa Cranmera przy wydatnym udziale króla z róŝnych tradycji opracowano nową teologię, zawartą w Księdze Wspólnej Modlitwy (Book of Common Prayer). - Nie odrzucono katolickiej Tradycji, ani dogmatu o zbawieniu wyłącznie w Kościele. Przyjęto doktrynę Lutra o usprawiedliwieniu przez wiarę -oraz doktrynę Kalwina o predestynacji. Przetłumaczono na język angielski Biblię. Jednocześnie rozwiązano klasztory, skonfiskowano majątki kościelne, zniesiono celibat. Po śmierci Henryka VIII na tron wstąpiła córka Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej, Maria. Jej panowanie było krwawą, nieudaną próbą restauracji katolicyzmu w Anglii. Następczyni Marii Aragońskiej, ElŜbieta I przywróciła niezaleŝność Kościoła Anglii, 4

5 ogłaszając 39 artykułów wiary. Stanowią one do dziś kanon dogmatyczny angllikanizmu. Katolicy nie uznawali praw ElŜbiety I do korony, co spowodowało długi okres prześladowania katolików (zakończony dopiero przywróceniem równouprawnienia w ). Źródłem objawienia jest Biblia, interpretowaną w oparciu o Tradycję, przy prymacie Biblii. Uznano dogmaty soborów ekumenicznych. Uznano, Ŝe Jezus Chrystus jest obecny w eucharystii w sposób symboliczny. Uznano zasadę usprawiedliwienia przez wiarę, kładąc nacisk na: pracę człowieka, wolną wolę i łaskę BoŜą. Odrzucono wiarę w czyściec, kult świętych i relikwii. Odrzucono zwierzchnictwo papieŝa. Zachowano hierarchiczny (episkopalny) ustrój Kościoła z nienaruszoną sukcesją apostolską. Wyznaczanie biskupów jest przywilejem króla. Udzielanie sakramentów, kaznodziejstwo i odprawianie naboŝeństw zastrzeŝono dla duchownych wyświęcanych przez biskupów. Odrzucono celibat. - kalwinizm- Początki Kalwinizmu Reformacja z Niemiec przeniosła się do wielu pobliskich państw, w tym takŝe do Szwajcarii, gdzie najbardziej odznaczył się reformator religijny, Jan Kalwin. W 1536 roku w szwajcarskim mieście Bazylea opublikował on dzieło "O wychowaniu chrześcijańskim", które zawierało podstawowe zasady nowego wyznania. Kalwinizm nazywany jest wyznaniem ewangelicko-reformowanym. Powstało wiele jego odłamów: węgierskie (w 1559 roku), francuskie (w 1559 roku), szkockie (w 1560 roku), belgijskie (w 1561 roku), Drugie wyznanie helweckie (w 1566 roku), róŝniące się miedzy sobą szczegółami w dogmatach. We Francji wyznawców kalwinizmu nazywano hugenotami. W Szkocji i Anglii - prezbiterianami. Zasady wiary» Podstawą kalwinizmu jest nauka o predestynacji - przeznaczenie, przekonanie, ze los człowieka jest z góry wyznaczony przez Boga i niezaleŝny od ludzi.» Uznanie zwierzchnictwa władzy świeckiej nad kościelną.» Wierni sami wybierają biskupów.» Ascetyzm - prostota, powściągliwość, oszczędność.» Człowiek jest narzędziem w rękach Boga.» Bogactwo będące wynikiem pracy jest darem od Boga.» Zakaz zabaw, flirtów, tańców, uprawiania gier hazardowych.» Wiernym nie wolno było nosić kolorowych, jaskrawych strojów.» Wierni nie mogli nawet głośno mówić i wykonywać gwałtownych gestów.» Pracowitość oraz Ŝycie według surowych zasad moralnych to główne obowiązki kaŝdego człowieka.» Jedynym świętem była niedziela.» Łaskę Boga zyskuje się poprzez modlitwę i pokutę.» Wierni przyjmowali cztery razy do roku komunię.» Odrzucił większość sakramentów, pozostawiając tylko chrzest i komunię.» Zaprzestał kultu świętych.» Nakazano usunąć ze świątyń wszystkie elementy zdobnicze, zdaniem wyznawców kalwinizmu, niepotrzebnych, były to: obrazy, rzeźny i krzyŝe. 5

6 » Odrzuca celibat księŝy.» Znosi zakony.» Pismo Św. Interpretowane tylko przez Kalwina, wierni musieli podporządkować się temu tłumaczeniu.» Kościół stanowił ogół gmin religijnych o duŝej autonomii, a na jego czele stali konsystorzy. 2. Przyczyny rozłamu - bez podstaw dogmatycznych, - czy moŝliwe jest połączenie kościołów chrześcijańskich? Zwróć uwagę: - przyczyny wielości wyznań chrześcijańskich, - wpływ człowieka na rozwój religii, 6