Łyżka indywidualna to jeden z koniecznych etapów

Transkrypt

1 Metody wykonywania łyżek indywidualnych dr n. med. Arkadiusz Rutkowski 1, 2, mgr tech. dent. Milena Połczyńska 3 PIŚMIENNICTWO m Łyżka indywidualna to jeden z koniecznych etapów laboratoryjnego wykonania protez całkowitych. Składa się z płyty podstawowej i uchwytu, który swoim kształtem i wielkością powinien pozwalać na łatwe usunięcie jej z jamy ustnej, a jednocześnie nie powinien utrudniać pacjentowi ruchów czynnościowych warg, policzków oraz języka. Uchwyt najczęściej wykonuje się w linii pośrodkowej na grzbiecie wyrostka zębodołowego, w szczęce może on być umiejscowiony w części przedniej, przechodząc z grzbietu wyrostka na szew podniebienny (1). Łyżkę wykonuje się na modelu z gipsu kl. II uzyskanym z wycisku anatomicznego, pobranego łyżką standardową, która swym zasięgiem obejmuje wszystkie elementy pola protetycznego w stanie biernym błony śluzowej (2). Zasięg łyżki indywidualnej powinien być ściśle określony przez lekarza dentystę na modelu gipsowym lub na przesłanym wycisku za pomocą ołówka kopiowego, ponieważ to lekarz poprzez kontakt z pacjentem ma sposobność klinicznie najwłaściwiej określić granicę przejścia błony śluzowej ruchomej w nieruchomą. Poprzez takie postępowanie do minimum można ograniczyć czas trwania korekt płyty w jamie ustnej (3). Korekta łyżki za pomocą odpowiednich testów (np. Herbsta) ma na celu uzyskanie optymalnego zasięgu, co sprzyja wykonaniu idealnego wycisku, a na- stępnie funkcjonalnej protezy poprzez brak dyslokacji tkanek odpowiedzialnych za jej utrzymanie (4). Alternatywą dającą bardzo dobre rezultaty jest wykonanie skróconego obrzeża, które następnie jest nadłożone materiałem termoplastycznym odpowiednio formującym się podczas testów czynnościowych w temperaturze jamy ustnej (5). Prawidłowo dostosowana łyżka indywidualna powinna wykazywać pewną retencję, nie powinna powodować dolegliwości bólowych oraz deformacji podłoża (6). W celu zwiększenia adhezji masy wyciskowej do łyżki indywidualnej zastosowanie mają różnego rodzaju kleje oferowane przez producentów tychże mas (7). Metody wykonania łyżek indywidualnych Metody wykonania łyżek indywidualnych znacznie różnią się zastosowaną techniką oraz charakterystyką użytego materiału. Dobór materiału zależy od planowanego sposobu pobierania wycisku oraz materiału wyciskowego. Najczęściej na łyżki indywidualne stosuje się: szelak (naturalny lub syntetyczny), samopolimeryzujące tworzywo akrylowe, materiał światłoutwardzalny oraz płytki termoplastyczne. Artykuł opisuje cztery sposoby wykonania, koncentrując się na ostatnim ze względu na rzadkość jego stosowania. TITLE: Methods of custom impression tray fabrication STRESZCZENIE: Łyżka indywidualna to jeden z koniecznych etapów laboratoryjnego wykonania protez całkowitych. Metody wykonania łyżki indywidualnej znacznie różnią się zastosowaną techniką oraz charakterystyką użytego materiału. Dobór materiału zależy od planowanej metody pobierania wycisku oraz materiału wyciskowego. Najczęściej na łyżki indywidualne stosuje się: szelak (naturalny lub syntetyczny), samopolimeryzujące tworzywo akrylowe, materiał światłoutwardzalny oraz płytki termoplastyczne. Artykuł opisuje cztery sposoby wykonania, koncentrując się na ostatnim, ze względu na rzadkość jego stosowania. SŁOWA KLUCZOWE: łyżka indywidualna SUMMARY: A custom impression tray is one of the necessary steps in the laboratory performance of complete dentures. The methods of custom impression tray fabrication vary widely due to the applied technique and the characteristics of the material used. The selection of the material depends on the planned method of the impression procedure and the impression material. The materials most frequently used in the fabrication of custom impression trays include shellac (natural or synthetic), a self-curing acrylic resin, light-cured materials and thermoplastic plates. The paper describes four methods of fabrication focusing on the last material due to its rare use. KEY WORDS: custom impression tray Łyżka z szelaku Głównym składnikiem płytek szelakowych są: naturalne żywice lub produkt kondensacji aldehydu octowego, nieorganiczne wypełniacze oraz barwniki. Wykonanie łyżki polega na uplastycznieniu płytki o odpowiednim kształcie (szczęki, żuchwy) nad płomieniem palnika i dociśnięciu jej do modelu gipsowego. Następnie opracowuje się obrzeża na żądaną długość, wstawia ewentualnie druciane wzmocnienie (konieczne dla żuchwy) i zgrzewa z płytą szelakowy lub druciany uchwyt (fot. 1). Alternatywnie można zastosować gotowy uchwyt aluminiowy, który po podgrzaniu łączy się z płytą łyżki. Metoda ta jest szybka i ekonomiczna, jednak ze względu na dużą kruchość materiału zdarza się, że pęka on podczas pobierania wycisku (8). Problem stanowi również trudność w stabilnym umocowaniu uchwytu. 32

2 n o w o c z e s n y t e c h n i k d e n t y s t y c z n y 1/2015 t ec h n i k a dentyst yc z n a 1 Fot. 1. Łyżka indywidualna wykonana z szelaku fot. archiwum autorów Łyżka z samopolimeryzującego tworzywa akrylowego Jest to materiał oparty na metakrylanach polimeryzujących chemicznie. Niektóre materiały tego typu od razu po wymieszaniu mają konsystencję nadającą się do kształtowania, omijając pośrednie fazy polimeryzacji, inne polimeryzują w tradycyjny sposób. Ważne jest zachowanie zaleceń producenta dotyczących proporcji monomeru i polimeru. Wymieszany materiał nakłada się na poizolowany model, docina frezami ewentualne nadmiary w obrębie obrzeży, a z uzyskanych resztek formuje i dokleja się jeszcze plastyczny na tym etapie uchwyt łyżki. Tworzywo polimeryzuje w ciągu kilkunastu minut, po czym przystępuje się do dopracowania zasięgu (9). Uzyskana łyżka charakteryzuje się odpowiednią wytrzymałością mechaniczną (10) (fot. 2). Łyżka z materiału światłoutwardzalnego Chemicznie materiał ten zbliżony jest bardziej do kompozytu niż tradycyjnego tworzywa akrylowego. Gotowe o odpowiedniej grubości plastyczne płytki z tego materiału nakłada się na poizolowany uprzednio model, docina się nożykiem nadmiary wychodzące poza obrys zasięgu pola protetycznego, a z uzyskanych resztek kształtuje i dokleja przed polimeryzacją uchwyt łyżki. Następnie podlega ona utwardzeniu w lampie polimeryzacyjnej i obróbce mechanicznej. Aby zapobiec lepkości warstwy wierzchniej łyżki, należy na czas polimeryzacji reklama ul. Barokowa Łódź tel : tel. kom. :

3 Fot. 2. Łyżka indywidualna wykonana z samopolimeryzującego tworzywa akrylowego Fot. 3. Łyżka indywidualna wykonana z materiału światłoutwardzalnego

4 n o w o c z e s n y t e c h n i k d e n t y s t y c z n y 1/2015 t ec h n i k a dentyst yc z n a 4 Fot. 4. Elementy użyte do wykonania łyżki indywidualnej metodą termoformowania: model wraz z gąbką oraz płytka termoplastyczna wraz z uchwytem pokryć ją gliceryną w celu odcięcia inhibicyjnego działania tlenu z powietrza na materiał światłoutwardzalny, jak również po obróbce przetrzeć całość pracy alkoholem, aby usunąć warstwę niedopolimeryzowaną (11). Wykonanie łyżki jest łatwe i szybkie, charakteryzuje się ona dobrą wytrzymałością mechaniczną i brakiem monomeru resztkowego (fot. 3). Łyżka z płytki termoplastycznej Stosowany na płytki termoplastyczne różnej grubości materiał to głównie kopolimer polioctanu winylowego i polietylenu. W przedstawionym poniżej postępowaniu zastosowano płytkę Erkoplast R 2,5 mm (Erkodent, Niemcy), uchwyt aluminiowy oraz gąbkę (fot. 4), dzięki której uzyskuje się niewielki dystans oraz porowatość 39 reklama Zapraszamy na nasze stoisko na targach Krakdent, w dniach , stoisko D109 PRODUCENT STOPÓW NA BAZIE ZŁOTA, SREBRA, PLATYNY, PALLADU SAFINA-POL Sp. z o.o. Stopy pod porcelanę: SAFIBOND SAFIBOND BIO SAFIBOND GOLD SAFIBOND PLUS Stopy techniczne (odlewy) AURIX L 60 ARGENPAL IV A AUROSA PALARGEN L SAFINA jest także producentem amalgamatów w postaci kapsli w wielkościach 1, 2, Katowice, ul. Graniczna 29, tel.: , tel. kom.: , safinapol@safina.com.pl

5 Fot. 5. Model umieszczony w granulacie w urządzeniu do formowania wgłębnego Fot. 6. Docięta gąbka nałożona na model

6 n o w o c z e s n y t e c h n i k d e n t y s t y c z n y 1/2015 t ec h n i k a dentyst yc z n a 7 Fot. 7. Płytka założona w ramkę reklama Lege-Dent s.c Warszawa, ul. Bluszczańska 76 lok , legedent@legedent.pl, Promocja! Modellierwachs Spezial Wosk modelowy niemieckiej firmy Morsa Dental przeznaczony do prac protetycznych, o bardzo dobrych właściwościach plastycznych dzięki dużej zawartości wosku pszczelego. *Opakowanie zawiera 2,5 kg płyt woskowych, czyli za 0,5 kg tylko 19,80! tylko 99 zł!* Modellierwachs Spezial Sommer 2,5 kg (75x80x1.50 mm) 37

7 Fot. 8. Proces nagrzewania folii Fot. 9. Chłodzenie folii po przeciągnięciu

8 n o w o c z e s n y t e c h n i k d e n t y s t y c z n y 1/2015 t ec h n i k a dentyst yc z n a 35 strony wewnętrznej sprzyjającą utrzymaniu masy wyciskowej. Model anatomiczny z obrysowanym zasięgiem umieszczono centralnie w granulacie urządzenia Erkoform 3 (Erkodent, Niemcy), co znacznie zmniejsza utratę grubości płytki w trakcie przeciągania oraz blokuje ewentualne podcienie podstawy modelu (fot. 5). Gąbkę docięto i nałożono w taki sposób, ażeby nie weszła w uszczelkę w trakcie procesu termoformowania (fot. 6). Następnie w ramkę utrzymującą założono przygotowaną folię (fot. 7). Płytkę podgrzewano w urządzeniu do osiągnięcia temp. 150 C (fot. 8), po czym została ona przesunięta nad model i odpowiednio uformowana poprzez wytworzenie próżni od dołu. Uformowany wgłębnie negatyw pozostawiono do ostudzenia (fot. 9). Oddzielono gąbkę, uwidaczniając teksturę części wewnętrznej (fot. 10), a następnie najpierw za pomocą separatora wycięto z nadmiarem obszar łyżki i frezami dopracowano dokładny jej zasięg. Zastosowano gotowy uchwyt aluminiowy (możliwe jest również zastosowanie uchwytu z tworzywa), który podgrzano nad płomieniem palnika i wtopiono w przygotowaną płytę podstawową (fot. 11, 12) (12, 13). Przedstawiona technika umożliwia wykorzystanie posiadanych przez większość pracowni urządzeń do termoformingu. Pozwala ona na uzyskanie funkcjonalnych, wytrzymałych łyżek indywidualnych przy stosunkowo niewielkim czasie pracy. Podsumowanie Różnorodność metod wykonania łyżek indywidualnych umożliwia optymalny wybór w danym przypadku. Często podyktowany jest preferencjami lekarza dentysty. Może wynikać z indywidualnych niedyspozycji pacjenta, np. reakcja błony śluzowej na zawarty w łyżce monomer resztkowy. Zdeterminować go mogą także koszt materiału i wyposażenie pracowni, czyli np. konieczność posiadania urządzenia do formowania wgłębnego. Niezależnie od metody wykonania, łyżka indywidualna powinna zapewnić wykonanie poprawnego wycisku czynnościowego w celu uzyskania perfekcyjnego modelu roboczego. 10 Fot. 10. Tekstura strony wewnętrznej płyty podstawowej łyżki Piśmiennictwo 1. Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna. PZWL, Warszawa 2004, Hohman A., Hielscher W.: Protezy całkowite. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 2000, Biesaga R.K.: Wykonawstwo kliniczne protez całkowitych. e-dentico, 3/2004, Biesaga R.K.: Protetyka stomatologiczna w teorii i praktyce. Protezy całkowite oraz protezy overdentures. Wydawnictwo BESTOM- -DENTOnet.pl, Łódź 2005, Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna. PZWL, Warszawa 2004, Polanowski K.: Protezy całkowite. Wydawnictwo BESTOM-DEN- TOnet.pl, Łódź 2008, Wang R.R., Nguyen T., Boyle A.M., The Effect of Tray Material and Surface Condition on the Shear Bond Strength of Impression Materials. J. Prosthet. Dent., 1995, 74, Pełne piśmiennictwo dostępne w wersji mobilnej. 1 Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu kierunek: techniki dentystyczne 2, 3 Wielkopolska Szkoła Medyczna w Poznaniu kierunek: technik dentystyczny reklama ZĘBY DENTEX 25 lat doświadczeń ZALETY trzywarstwowe akrylowe anatomiczne kształty: owalne, kwadratowe i trójkątne naturalny efekt fluorescencyjny stabilność kolorów 14 kolorów Dentex i 14 kolorów Dentex-V (wg Vity) wolne od monomeru resztkowego nowa seria zębów o zwiększonej twardości w skali Vickersa 49,90 HV0,1 atrakcyjna cena przystosowane do protez stałych i ruchomych Zęby produkowane zgodnie z certyfikowanym SZJ wg norm ISO 13485, ISO 9001, spełniają wymagania Dyrektywy 93/42/EEC DZIŚ ZAMAWIASZ JUTRO MASZ P.U.H. Dentex Sp. z o. o, Zduńska Wola, Opiesińska 30b dentex@zdnet.pl,

9 Fot. 11, 12. Gotowa łyżka indywidualna wykonana metodą termoformingu