PRACOWNICY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ. mgr Arkadiusz Łukaszów Instytut Nauk Administracyjnych Zakład Prawa Administracyjnego

Transkrypt

1 PRACOWNICY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ mgr Arkadiusz Łukaszów Instytut Nauk Administracyjnych Zakład Prawa Administracyjnego

2 Pracownicy administracji publicznej to przede wszystkim osoby wykonujące funkcje organów administracyjnych oraz zatrudnione w urzędach administracyjnych bądź w innych jednostkach organizacyjnych administracji zarówno rządowej, jak i samorządowej.

3 Reżim prawny kształtujący sytuację pracowników administracji publicznej zawarty jest przede wszystkim w następujących ustawach: 1) z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, 2) z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, 3) z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych.

4 Pracownicy administracji państwowej i rządowej Do korpusu politycznego trzeba zaliczyć członków Rady Ministrów (wraz z Prezesem Rady Ministrów), sekretarzy i podsekretarzy stanu, wojewodów i wicewojewodów, a także osoby zajmujące stanowiska doradców w gabinetach politycznych. Osoby te odchodzą ze stanowisk wraz ze zmianą Rady Ministrów. Członkowie tego korpusu mieszczą się w kategorii pracowników administracji, skoro obejmuje ona również osoby piastujące stanowiska organów. Są to jednak oczywiście pracownicy szczególnego rodzaju, a ich status prawny normują przepisy dotyczące ogólniejszej materii organizacji i funkcjonowania naczelnych organów władzy wykonawczej (np. przepisy Konstytucji RP bądź ustawy o Radzie Ministrów). Aktem, który związany jest z pracowniczymi aspektami statusu prawnego członków owego korpusu politycznego, jest ustawa z 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Ponadto trzeba też odnotować pracowników państwowych będących funkcjonariuszami określonych służb.

5 Urzędnicy państwowi i inni pracownicy urzędów państwowych Ustawa o pracownikach urzędów państwowych określa obowiązki i prawa urzędników państwowych oraz innych pracowników zatrudnionych w: 1) Kancelariach: Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, 2) Sądzie Najwyższym, 3) Biurach: Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, 4) Krajowym Biurze Wyborczym, 5) regionalnych izbach obrachunkowych, 6) Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w sprawach nieuregulowanych w odrębnych przepisach, 7) Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (art. l ust. 1).

6 Urzędnicy państwowi i inni pracownicy urzędów państwowych Ponadto ustawa określa też obowiązki i prawa osób zatrudnionych w: 1) Kancelarii Prezesa Rady Ministrów; 2) Rządowym Centrum Legislacji; 3) urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej; 4) urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowiących aparat pomocniczy terenowych organów administracji rządowej niezespolonej; 5) komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży; 6) Biurze Nasiennictwa Leśnego, wobec których nie mają zastosowania przepisy ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (art. l ust. 2).

7 Urzędnicy państwowi i inni pracownicy urzędów państwowych W myśl ustawy urzędnikiem państwowym może być osoba, która: 1) jest obywatelem polskim; 2) ukończyła 18 lat życia i ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych; 3) jest nieskazitelnego charakteru; 4) ma odpowiednie wykształcenie i odbyła aplikację administracyjną; 5) jej stan zdrowia pozwala na zatrudnienie na określonym stanowisku.

8 Urzędnicy państwowi i inni pracownicy urzędów państwowych Towarzyszy temu podstawowy katalog obowiązków, do których należą w szczególności (art. 17 ust. 2 u.p.u.p.): 1) przestrzeganie Konstytucji RP i innych przepisów prawa; 2) strzeżenie autorytetu Rzeczypospolitej Polskiej oraz dążenie do pogłębienia zaufania obywateli do organów państwa; 3) racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi; 4) rzetelne i bezstronne, sprawne i terminowe wykonywanie powierzonych zadań; 5) dochowywanie tajemnicy związanej z wykonywaniem obowiązków; 6) rozwijanie własnej wiedzy zawodowej; 7) godne zachowywanie w pracy oraz poza nią.

9 Urzędnicy państwowi i inni pracownicy urzędów państwowych Urzędnicy mianowani podlegają okresowym ocenom kwalifikacyjnym (art. 20 u.p.u.p.). Ponadto wobec tych urzędników znajduje zastosowanie odpowiedzialność porządkowa oraz dyscyplinarna za naruszenie obowiązków pracownika, które są niezależne od innych rodzajów odpowiedzialności (np. karnej).

10 Urzędnicy państwowi i inni pracownicy urzędów państwowych Karami dyscyplinarnymi są: 1) nagana, 2) nagana z ostrzeżeniem, 3) nagana z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres do dwóch lat do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko, 4) przeniesienie na niższe stanowisko, 5) wydalenie z pracy w urzędzie (art. 34 ust. 3 u.p.u.p.).

11 Korpus służby cywilnej Służba cywilna (służba państwowa, służba publiczna) oznacza pewien model - znajdujący swój wyraz w konstrukcjach prawnych - rozwiązania problemu kadr wykonujących zadania aparatu państwowego, w tym przede wszystkim - administracyjnego, które to rozwiązanie wynika z dążenia do zapewnienia takich kadr, które w sposób profesjonalny, kompetentny oraz zdyscyplinowany będą realizować zadania państwa i wykonywać kompetencje jego organów, zapewniając stabilne, trwałe działanie całego mechanizmu sprawowania władzy publicznej (administracji) w państwie.

12 Korpus służby cywilnej Do najważniejszych tradycyjnie uznawanych elementów służby cywilnej należą zwłaszcza: 1) jednostronne ustalenie przez państwo (w drodze ustawowej) warunków służby państwowej, tj. składników stosunku służbowego, a więc obowiązków i uprawnień funkcjonariusza (urzędnika), jak też własnych uprawnień i obowiązków względem tego funkcjonariusza; 2) publicznoprawny charakter stosunku służby, którego wyrazem jest jednostronny administracyjnoprawny akt przyjęcia do służby w postaci mianowania (akt o charakterze decyzji), przy zachowaniu zasady dobrowolności wstępowania do służby; 3) trwałość stosunku służbowego, oznaczająca w konsekwencji idącą znacznie dalej - niż przy innych zasadach zatrudniania urzędnika - stabilizację statusu urzędnika;

13 Korpus służby cywilnej 4) podporządkowanie urzędnika wyrażające się w nałożonych przez prawo obowiązkach i ograniczeniach, a obejmujące podległość władzy przełożonego (posłuszeństwo poleceniom, różnie ujmowane i podlegające różnym ograniczeniom), dyspozycyjność, jak również podporządkowanie, w stopniu znacznym, interesów osobistych urzędnika interesom państwa (służby), co przejawia się m.in. w obowiązku szczególnej wierności i lojalności wobec państwa i niemożności korzystania z określonych uprawnień (np. z członkostwa w partiach politycznych); 5) wzmocnione rygory odpowiedzialności funkcjonariusza za jego działania, przejawiające się zwłaszcza w odpowiedzialności dyscyplinarnej; 6) istnienie po stronie urzędnika określonych uprawnień mających niekiedy charakter przywilejów, stanowiących swego rodzaju rekompensatę za poświęcenie się służbie.

14 Korpus służby cywilnej Obowiązująca ustawa o służbie cywilnej kształtuje korpus służby cywilnej, który tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych w: 1) Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej; 2) urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowiących aparat pomocniczych terenowych organów administracji rządowej podległych ministrom lub centralny: organom administracji rządowej; 3) komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej; 4) Biurze Nasiennictwa Leśnego; 5) jednostkach budżetowych obsługujących państwowe fundusze celowe, których dysponentami są organy administracji rządowej (art. 2 ust. l u.s.c.). We wskazanych urzędach stanowiska urzędnicze mogą zajmować także osoby oddelegowane na podstawie odrębnych przepisów do wykonywania zadań poza jednostkę organizacyjną, w której są zatrudnione (art. l ust. 3 u.s.c.). Korpus służby cywilnej tworzą także powiatowi i graniczni lekarze weterynarii ora ich zastępcy (art. 2 ust. 2 u.s.c.).

15 Korpus służby cywilnej W służbie cywilnej może być zatrudniona osoba, która: 1) jest obywatelem polskim; 2) korzysta z pełni praw publicznych; 3) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyśle przestępstwo skarbowe; 4) posiada kwalifikacje wymagane na dane stanowisko pracy; 5) cieszy się nieposzlakowaną opinią. W służbie cywilnej mogą być zatrudniane w określonych sytuacjach osoby niemające obywatelstwa polskiego.

16 Korpus służby cywilnej Szef Służby Cywilnej jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach służby cywilnej, podległym bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Szef Służby Cywilnej powoływany jest przez Prezesa RM spośród urzędników służby cywilnej, po zasięgnięciu opinii Rady Służby Cywilnej. Ustawa określa wymagania, jakie musi spełniać osoba piastująca stanowisko Szefa SC, w tym m.in. wymóg bezpartyjności (Szef SC nie może być członkiem partii politycznej przez okres pięciu ostatnich lat). Prezes Rady Ministrów odwołuje Szefa SC w sytuacjach określonych w ustawie i mających charakter okoliczności obiektywnych (art. 12 u.s.c., np. rezygnacja, długotrwała choroba) czy też niespełnienie wymogów ustawowych. Przewidziane jest również fakultatywne odwołanie Szefa SC (art. 13 ust. l u.s.c.). W obu sytuacjach odwołanie powinno być zaopiniowane przez Radę Służby Cywilnej.

17 Korpus służby cywilnej Do Szefa SC należy wykonywanie zadań składających się w sumie na funkcję ogólnego kierowania służbą cywilną, m.in.: 1) czuwanie nad przestrzeganiem zasad służby cywilnej; 2) kierowanie procesem zarządzania zasobami ludzkimi w służbie cywilnej; 3) gromadzenie informacji o korpusie służby cywilnej; 4) przygotowywanie projektów aktów normatywnych dotyczących służby cywilnej; 5) planowanie, organizowanie i nadzorowanie szkoleń; 6) upowszechnianie informacji o służbie cywilnej; 7) współpraca międzynarodowa w sprawach dotyczących służby cywilnej (art. 15 ust. l u.s.c.).

18 Korpus służby cywilnej Dyrektor generalny urzędu, mimo wskazania, że wspomaga Szefa SC w realizacji jego zadań, nie jest ogniwem aparatu pracy tego organu w ścisłym sensie. Pomoc" dyrektorów generalnych Szefowi SC w realizacji jego zadań oznacza tu partycypację w spełnianiu - ale w ramach własnych zadań dyrektorów - funkcji z zakresu służby cy wilnej, za które odpowiada w sensie generalnym Szef SC. Dyrektor generalny ujęty jest w ustawie jako stanowisko pracy, ale równocześnie jest on wyposażony w sferę włas nych zadań i kompetencji, które każą patrzeć - przynajmniej w pewnym sensie - na jego pozycję i rolę jako samodzielnego organu administracji.

19 Korpus służby cywilnej Do dyrektora generalnego urzędu należy w szczególności: 1) zapewnianie funkcjonowania i ciągłości pracy urzędu, warunków jego działania i organizacji pracy, 2) dokonywanie czynności z zakresu prawa pracy w urzędzie i realizowanie polityki personalnej, 3) organizowanie naboru kandydatów do korpusu służby cywilnej, 4) wykonywanie funkcji kierownika zamawiającego w rozumieniu przepisów o zamówieniach publicznych itd.

20 Korpus służby cywilnej Rada Służby Cywilnej jest kolegialnym organem (15- osobowym) opiniodawczo-doradczym działającym przy Prezesie Rady Ministrów, który powołuje członków Rady (art u.s.c.) i w określonych przypadkach odwołuje ich z członkostwa w Radzie (art. 22 u.s.c.). Rada powołana jest do wyrażania opinii w wielu istotnych kwestiach do tyczących służby cywilnej (np. strategii zarządzania zasobami ludzkimi, projektowania aktów normatywnych, planów szkoleń w służbie cywilnej, projektu ustawy budżetowej w części dotyczącej służby cywilnej - art. 19 ust. 2 u.s.c.), a także do zajmowania stano wiska w niektórych sprawach związanych z prowadzeniem naboru do służby cywilnej (np. ocenianie przebiegu postępowań kwalifikacyjnych- art. 19 ust. 3 u.s.c.).

21 Korpus służby cywilnej Zgodnie z ustawą członkowie korpusu służby cywilnej dzielą się na dwie kategorie: 1) pracowników służby cywilnej zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na zasadach określonych w ustawie oraz 2) urzędników służby cywilnej zatrudnionych na podstawie mianowania

22 Korpus służby cywilnej Kandydaci do korpusu służby cywilnej rekrutowani są w drodze wspomnianego naboru, który organizuje dyrektor generalny urzędu. Głównymi etapami są: 1) ogłoszenia o naborze (art. 28 ust. l i 2 u.s.c.); 2) przyjmowanie w określonym terminie dokumentów od zainteresowanych; 3) ogłoszenie listy kandydatów spełniających wymagania formalne (art. 29 u.s.c.); 4) przeprowadzenie naboru (przez komisję); 5) sporządzenie protokołu (art. 30 u.s.c.); 6) niezwłoczne upowszechnienie informacji o wyniku naboru (art. 31 u.s.c.).

23 Korpus służby cywilnej Wyższe stanowiska mogą zajmować osoby, które spełniają wymogi przewidziane w art. 53 u.s.c., takie jak m.in.: 1) posiadanie tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego, 2) niekaralność zakazem zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, 3) posiadanie odpowiedniego stażu pracy, 4) spełnianie warunków określonych w opisie stanowiska pracy.

24 Korpus służby cywilnej Ustawa przewiduje też rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej bez wypowiedzenia z winy urzędnika w razie: ciężkiego naruszenia przez urzędnika podstawowych obowiązków członka korpusu służby cywilnej jeżeli wina urzędnika jest oczywista, popełnienia przez urzędnika w czasie trwania stosunku pracy przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem, zawinionej przez urzędnika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku, jeżeli nie jest możliwe wyznaczenie urzędnikowi stanowiska uwzględniającego jego przygotowanie zawodowe.

25 Korpus służby cywilnej Obowiązki przewidziane w ustawie o służbie cywilnej kierowane są do członków korpusu służby cywilnej, a nie tylko urzędników. A więc zarówno pracownik, jak i urzędnik służby cywilnej obowiązani są w szczególności: 1) przestrzegać Konstytucji RP i innych przepisów prawa; 2) chronić interesy państwa oraz prawa człowieka i obywatela; 3) racjonalnie gospodarować środkami publicznymi; 4) rzetelnie i bezstronnie, sprawnie i terminowo wykonywać powierzone zadania; 5) dochować tajemnicy ustawowo chronionej; 6) rozwijać wiedzę zawodową; 7) godnie zachowywać się w służbie oraz poza nią.

26 Korpus służby cywilnej Członek korpusu służby cywilnej, a więc zarówno pracownik służby, jak i urzędnik po noszą odpowiedzialność dyscyplinarną za naruszenie obowiązków członka korpusu służby cywilnej (art. 113 ust. l u.s.c.). Choć zasada odpowiedzialności odnosi się do pracowników służby cywilnej i urzędników w równym stopniu, to kary dyscyplinarne są różne dla pracowników i urzędników.

27 Pracownicy samorządowi Ustawa o pracownikach samorządowych, która przede wszystkim dotyczy statusu tych pracowników, nie zawiera definicji pracownika samorządowego. Nazywa ona jedynie pracownikami samorządowymi" pracowników zatrudnionych w: 1) urzędach marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych; 2) starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych; 3) urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych; 4) biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki; 5) biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego (art. 2 u.p.s.).

28 Pracownicy samorządowi W myśl ustawy (art. 4 u.p.s.) pracownicy zatrudniani są na podstawie wyboru, powołania oraz umowy o pracę. Na podstawie wyboru zatrudniani są (art. 4 ust. l pkt l u.p.s.): 1) w urzędzie marszałkowskim: marszałek województwa, wicemarszałek oraz pozostali członkowie zarządu województwa jeżeli statut województwa tak stanowi; 2) w starostwie powiatowym: starosta, wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu powiatu - jeżeli statut powiatu tak stanowi; 3) w urzędzie gminy: wójt (burmistrz, prezydent miasta); 4) w związkach jednostek samorządu terytorialnego: przewodniczący zarządu związku i pozostali członkowie zarządu jeżeli statut związku tak stanowi; 5) w urzędzie m.st. Warszawy: burmistrz dzielnicy m.st. Warszawy, jego zastępca i pozostali członkowie zarządu dzielnicy m.st. Warszawy.

29 Pracownicy samorządowi Na podstawie powołania zatrudniani są: zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta), skarbnik gminy (główny księgowy budżetu), skarbnik powiatu (główny księgowy bu dżetu powiatu), skarbnik województwa (główny księgowy budżetu województwa).

30 Pracownicy samorządowi W urzędzie gminy, starostwie i urzędzie marszałkowskim tworzone są stanowiska odpowiednio: sekretarzy gminy, powiatu i województwa (nawiązujące w pewnym stopniu do stanowiska dyrektora generalnego urzędu w służbie cywilnej). Na tym stanowisku może być zatrudniona osoba spełniająca określone w ustawie (art. 5 ust. 2 u.p.s.) wymagania dotyczące stażu pracy na stanowiskach urzędniczych i kierowniczych. Sekretarz podlega bezpośrednio kierownikowi urzędu, który może upoważnić go do wykonywania w jego imieniu zadań, w szczególności dotyczących zapewnienia właściwej organizacji pracy urzędu oraz realizowania polityki zarządzania zasobami ludzkimi. Sekretarz nie ma prawa tworzenia partii politycznych ani przynależności do nich.

31 Pracownicy samorządowi Według ustawy (art. 4 ust. 2) pracownicy samorządowi zatrudniani są na stanowi skach: 1) urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych; 2) doradców i asystentów; 3) pomocniczych i obsługi.

32 Pracownicy samorządowi Na stanowisku urzędniczym może być osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, która ma co najmniej wykształcenie średnie, nie była prawomocnie skazana za przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe oraz cieszy się nieposzlakowaną opinią. Natomiast pracownikiem zatrudnionym na kierowniczym stanowisku urzędniczym może być osoba zatrudniona w takiej samej formule jak osoba na stanowisku urzędniczym, która spełnia warunki przewidziane dla pracownika samorządowego (art. 6 ust. l u.p.s.), oraz która nie była skazana za przestępstwo umyślne i cieszy się nieposzlakowaną opinią, a ponadto ma wykształcenie wyższe oraz ma łącznie co najmniej 3-letni staż pracy lub co najmniej przez 3 lata wykonywała działalność gospodarczą o charakterze zgodnym z wymaganiami na danym stanowisku.

33 Pracownicy samorządowi Zgodnie z ustawą wójt (burmistrz, prezydent), starosta oraz marszałek województwa mogą na czas pełnienia ich funkcji zatrudniać na podstawie umowy o pracę osoby na stanowiskach doradców i asystentów. Liczba zatrudnionych doradców i asystentów nie może przekroczyć: 1) w gminach do mieszkańców - 3 osób, 2) w gminach do mieszkańców oraz powiatach - 5 osób, 3) w pozostałych gminach i województwach - 7 osób (art. 17 u.p.s.).

34 Pracownicy samorządowi Zgodnie z ustawą do podstawowych obowiązków każdego pracownika samorządowego należą: 1) dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli, a w tym przestrzeganie Konstytucji RP i innych przepisów prawa i wykonywanie zadań sumiennie, sprawnie i bezstronnie; 2) informowanie organów, instytucji i osób fizycznych oraz udostępnianie doku mentów znajdujących się w posiadaniu urzędu, jeżeli prawo tego nie zabrania; 3) dochowanie tajemnicy ustawowo chronionej; 4) zachowanie uprzejmości i życzliwości w kontaktach z obywatelami, zwierzchnikami, podwładnymi oraz współpracownikami; 5) zachowanie się z godnością w miejscu pracy i poza nim; 6) stałe podnoszenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych (art. 24 u.p.s.).