12 Jacek Chotkowski, STOWARZYSZENIE Jerzy Rembeza EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Transkrypt

1 12 Jacek Chotkowski, STOWARZYSZENIE Jerzy Rembeza EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom XV zeszyt 1 Jacek Chotkowski 1, Jerzy Rembeza 2 1 Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB, 2 Politechnika Koszalińska w Koszalinie BAKTERIOZA PIERŚCIENIOWA ZIEMNIAKA JAKO CHOROBA KWARANTANNOWA UZASADNIONA OSTROŻNOŚĆ CZY FORMA PROTEKCJI HANDLOWEJ CLAVIBACTER MICHIGANENSIS SSP. SEPEDONICUS AS QUARANTINE DISEASE PRECAUTIONARY OR PROTECTION TOOL Słowa kluczowe: bakterioza pierścieniowa ziemniaka, regulacje prawne, straty gospodarcze, protekcjonizm, ziemniak Key words: Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus, phytosanitary regulations, economic losses, protectionism, potato Abstrakt. Celem pracy było przedstawienie uwarunkowań podejmowania decyzji dotyczących traktowania bakteriozy pierścieniowej jako choroby kwarantannowej oraz wynikających z tego faktu konsekwencji intencjonalnych i nieintencjonalnych. Zwrócono uwagę na wpływ regulacji prawnych dotyczących bakteriozy i praktyki ich stosowania na ekonomikę produkcji ziemniaka i funkcjonowanie rynku. Bakterioza pierścieniowa ziemniaka ma w wielu krajach, w tym i w Unii Europejskiej, status choroby kwarantannowej. Urzędowe regulacje fitosanitarne dotyczące choroby stały się główną przyczyną drastycznego zmniejszenia eksportu ziemniaków z Polski oraz stanowią barierę podażową w produkcji nasiennej. Dyskusyjna jest natomiast ocena rzeczywistych strat gospodarczych w przypadku wystąpienia choroby. Według modelu teoretycznego istnieją przesłanki, że obowiązujący poziom restrykcji fitosanitarnych powoduje zbyt wysokie koszty dla producentów, zwłaszcza dotyczące konsekwencji tzw. nieintencjonalnych. Uzasadnia to dyskusję nad celowością dalszego traktowania bakteriozy jako choroby kwarantannowej. Wstęp Bakterioza pierścieniowa ziemniaka jest chorobą powodowaną przez bakterię Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus (Cms) [OEPP/EPPO 1990, 2006]. W krajach należących do EPPO (Europejska i Śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin) oraz krajach Ameryki Północnej (USA, Kanada, Meksyk) ma ona status choroby kwarantannowej [Pastuszewska, Pawlak 2006]. Choroba jest rozpowszechniona w 31 krajach na pięciu kontynentach, głównie w chłodniejszych regionach Europy, Ameryki Północnej, Rosji, Chin. Dotychczas tylko w kilku krajach europejskich (Włochy, Irlandia, Portugalia, Słowenia, Malta, Luksemburg) nie stwierdzono jej występowania [Pastuszewska, Pawlak 2006]. Szczególną uciążliwość wykazuje jednak choroba w przypadku Polski. Wynika to z większego nasilenia jej stwierdzenia w badanych próbach. Przykładowo, w kolejnych latach stwierdzano jej występowanie w odniesieniu do ziemniaków towarowych odpowiednio w 23,6, 19,3, 17,2 i 13,8% badanych prób [Konicka 2008]. Poziom porażenia sadzeniaków wyniósł w 2007 r. 0,9% i również wykazywał tendencję malejącą. Dla porównania średni poziom porażenia bakteriozą ziemniaków w pozostałych państwach członkowskich UE w sezonie 2007/2008 wyniósł 0,03% (sadzeniaki) i 1,59% (pozostałe ziemniaki) [Konicka 2008]. Procedury ograniczania występowania choroby polegają na kontroli materiału nasiennego, kontroli bulw kierowanych na rynek, stosowanie kwalifikowanego materiału nasiennego, dezynfekcji pomieszczeń i sprzętu oraz zachowaniu rygorów fitosanitarnych w produkcji i obrocie ziemniakami [Przewodowski 2011]. Nie gwarantują one jednak całkowitego zabezpieczenia się przed jej wystąpieniem [Pastuszewska 2012]. Regulacje fitosanitarne stanowią element otoczenia instytucjonalnego rynku rolnego. Ogólnym celem wszystkich instytucji rynkowych jest wpływanie na zwiększanie efektywności rynku określonego produktu [Williamson 1998]. Wpisanie na listę chorób kwarantannowych jest w tym

2 Bakterioza pierścieniowa ziemniaka jako choroba kwarantannowa uzasadniona ostrożność kontekście uzasadnione, o ile korzyści z tego tytułu przeważają nad kosztami prewencji. Regulacje w tym zakresie stanowią jednak również barierę wejścia na rynek [Chotkowski, Rembeza 2012]. Ponieważ ich wprowadzenie jest wynikiem decyzji politycznych istnieje ryzyko, że są wprowadzane w celu ograniczenia konkurencji na rynku. W tym przypadku stanowiłyby formę protekcji handlowej. Polega ona na utrudnieniach w eksporcie ziemniaków z Polski na rynki pozostałych krajów Unii Europejskiej. Tego rodzaju bariery pozataryfowe stosowane są m.in. w celu utrudnia dostępu krajów rozwijających do rynków krajów rozwiniętych [Henson, Leader 1999]. Materiał i metodyka badań Praca jest rezultatem analiz studyjnych przeprowadzonych na podstawie obserwacji konsekwencji praktycznych funkcjonowania regulacji prawnych dotyczących postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzeniania się bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus (Cms). Regulacje powyższe to m.in. dyrektywa Rady 93/85/EWG z dn w sprawie zwalczania bakteriozy pierścieniowej ziemniaka (Dz.Urz. UE, L 259 z , zmieniona dyrektywą Komisji 2006/56/ WE z dn r.), ustawa z dn r. o ochronie roślin (tekst jednolity: Dz. U. 2008, nr 133, poz. 849, z późn. zm.), rozporządzenie MRiRW z r. w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzeniania się bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus (Dz.U. 2007, nr 70, poz. 472) oraz rozporządzenie z dn r. zmieniające ostatni z wymienionych aktów prawnych (Dz.U. 2011, nr 94, poz. 556). Jako źródło materiałów badawczych wykorzystano przeprowadzone w latach 1996, 2000, 2004, 2008, 2009, 2012 badania własne prowadzone w przedsiębiorstwach hodowlano-nasiennych i nasiennych ziemniaka. Jako punkt wyjścia do ekonomicznych rozważań przyjęto założenia modelu zakładającego równowagę między poziomem restrykcji systemu regulacyjnego określonej dziedziny a intencjonalnymi i nieintencjonalnymi konsekwencjami tych restrykcji [Turvey, Mojduszka 2005]. Zbyt wysokie koszty systemu regulacyjnego dla uczestników rynku stanowią przesłankę złagodzenia poziomu restrykcji. Wyniki i dyskusja Regulacje fitosanitarne należy zaliczyć do instytucji formalnych, wspomagających rynek za pomocą przepisów prawnych i administracyjnych, których przestrzeganie jest obligatoryjne. Biorąc pod uwagę instytucje rynkowe sektora agrobiznesu przepisy fitosanitarne mieszczą się w grupie instytucji nadzoru nad normami jakościowymi, sanitarnymi oraz certyfikacją. Do ogólnych celów systemu regulacji fitosanitarnych należy zaliczyć w szczególności: zapewnienie użytkownikom (konsumentom) zdrowego i bezpiecznego produktu, zmniejszenie ponoszonych przez producentów oraz przedsiębiorstw obrotu i przetwórstwa strat gospodarczych z tytułu wystąpienia choroby, stworzenie warunków dla rozwoju rynku zwiększania obrotu i eksportu ziemniaków, stworzenie warunków do rozwoju rynku sadzeniaków kwalifikowanych, wypełnienie zobowiązań państwa z tytułu międzynarodowych (w tym unijnych) regulacji prawnych. W nawiązaniu do zasad teoretycznych istnieją dwa rodzaje kosztów związanych z procedurami fitosanitarnymi. Pierwszy rodzaj kosztów stanowią koszty ex ante związane z procedurami mającymi obniżyć ryzyko zdarzenia (koszty prewencji, testów, itp.). Druga grupa kosztów to koszty ex post koszty jakie pojawią się gdy zdarzenie wystąpi. Problemem, a zarazem jedną z przesłanek uznania danej choroby za kwarantannową jest to, że koszty te w dużym stopniu mają charakter kosztów zewnętrznych. Gospodarstwo dotknięte bakteriozą, sprzedając swoje produkty może przyczynić się do rozprzestrzenienia choroby, a w konsekwencji do poniesienie strat przez innych uczestników rynku. Gdyby straty te wynikały z obniżki plonów oraz ich cech jakościowych, a straty przewyższały koszty systemu prewencji, wówczas istniałaby przesłanki do potraktowania bakteriozy jako choroby kwarantannowej (rys. 1). Inaczej jest, gdy koszty zewnętrzne wynikają z faktu, że choroba jest uznana jako kwarantannowa. W tym drugim przypadku mielibyśmy do czynienia z paradoksalną sytuacją: choroba jest traktowana jako kwarantannowa z uwagi na powodowane przez nią wysokie koszty zewnętrzne, ale zasadnicza część

3 14 Jacek Chotkowski, Jerzy Rembeza Koszty/costs straty w jakości i wielkości plonu/ costs of loses on yield and quality próg detekcji/ detection treshold koszty prewencji/ costs of preventions poziom porażenia bakteriozą/ level of Clavibacter disease Rysunek 1. Koszty prewencji (linia ciągła) oraz straty w jakości i wielkości plonu (linia przerywana) w zależności od porażenia bakteriozą pierścieniową analiza modelowa Figure 1. Costs of preventions (solid line) and costs of loses on yield and quality (dashed line) according to clavibacter level model analysis Źródło: opracowanie własne Source: own study tych kosztów wynika właśnie z faktu uznania choroby za kwarantannową. Zmienia to w sposób zasadniczy metodykę analizy kosztów. Kierując się czysto ekonomicznymi przesłankami decyzji dotyczącej uznania bakteriozy za chorobę kwarantannową, nie powinniśmy do kosztów jej występowania zaliczać koszty generowane przez fakt uznania choroby za kwarantannową. Optymalne regulacje powinny bazować na minimalizacji sumy kosztów ex ante i ex post. W zależności od tego jak te dwa składniki kosztów mają się względem siebie, optymalnym rozwiązaniem może być traktowanie choroby jako kwarantannowej, skreślenie jej z listy chorób kwarantannowych i wprowadzenie w to miejsce progów tolerancji, a w skrajnym przypadku likwidacja tych progów (uznanie, że choroba nie ma gospodarczego znaczenia). Niestety brak dobrze udokumentowanych badań, pozwalających ocenić ekonomiczne straty dla plonów i jakości wynikające z wystąpienia choroby. Nie można więc ocenić, czy decyzja o uznaniu bakteriozy za chorobę kwarantannową jest optymalna ekonomicznie. Polityka regulacji powoduje nie tylko intencjonalne (zamierzone), ale i niezamierzone konsekwencje. Ich uwzględnienie może zmieniać poziom restrykcyjności regulacji. Wydaje się, że właśnie w odniesieniu do przepisów fitosanitarnych dotyczących bakteriozy, nieintencjonalne konsekwencje są szczególnie duże. Swoista bariera strachu [Nowacki 2012] spowodowała prawie całkowite ograniczenie eksportu ziemniaków z Polski, jeszcze do niedawna specjalności eksportowej Polski (tab. 1). Jak wynika z opinii przedsiębiorstw nasiennych, zaostrzone przepisy fitosanitarne, w tym obawa przed bakteriozą stanowią najważniejszy czynnik utrudniający eksport ziemniaków z Polski (tab. 2). Na drugim miejscu wśród barier eksportu wymieniono skomplikowane, długotrwałe i kosztowne procedury formalne również w części związanej z przepisami fitosanitarnymi i praktyką ich egzekwowania. W tabeli 1 zamieszczono również dane dotyczące dynamiki cen ziemniaków. Jak można sądzić, znacznie szybsze tempo wzrostu cen rynkowych sadzeniaków kwalifikowanych w porównaniu z cenami targowiskowymi ziemniaków jadalnych prawdopodobnie spowodowane jest kosztami i ryzykiem wynikającym z zaostrzonego reżimu technologicznego, w tym obowiązkowych badań na obecność bakteriozy. Koszty związane ze spełnieniem wymagań określonych obowiązującymi przepisami fitosanitarnymi powinny być rekompensowane redukcją ryzyka strat gospodarczych spowodowanych wystąpieniem choroby. Jednak w Polsce choroba występuje prawie wyłącznie w formie latentnej (utajonej), a przypadki masowego gnicia bulw (nazwa gatunkowa Cms oznacza powodująca gnicie ) [Pastuszewska, Pawlak 2006] według relacji specjalistów zdarzają się raz na kilkadziesiąt lat. Jedyne straty są związane z uznaniem bulw za porażone, a więc generowane są wyłącznie przez obowiązujące przepisy fitosanitarne. Częściowo potwierdzają to wyniki własnych badań ankietowych przeprowadzone w 2009 r. w przedsiębiorstwach nasiennych (tab. 3). Sytuacja powyższa skłania do postawienia logicznego wniosku o braku uzasadnienia obowiązujących przepisów w sprawie bakteriozy. Jednak władze resortu rolnictwa zamiast spodziewanego złagodzenia zbyt restrykcyjnych regulacji na mocy rozporządzenia z dn r. (Dz.U. 2011, nr 70, poz. 472), spowodowały ich dalsze zaostrzenie, uzasadniając to m.in. dostosowaniem do dyrektywy UE [Butra 2011].

4 Bakterioza pierścieniowa ziemniaka jako choroba kwarantannowa uzasadniona ostrożność Tabela 1. Rynkowe konsekwencje regulacji dotyczących bakteriozy pierścieniowej ziemniaka Table 1. Market consequences of regulations concerning disease Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus Wyszczególnienie/Specification Tabela 2. Bariery rozwoju eksportu ziemniaków jadalnych w opinii badanych przedsiębiorstw nasiennych (liczba wskazań w latach badań) Table 2. Barriers to the development of potato exports in the opinion the surveyed seed companies (number of indications in years of survey) Nazwa czynnika utrudniającego eksport/ Name of a factor impeding exports Wielkość eksportu ziemniaków świeżych z Polski [tys. t]/ Size of the export of fresh potatoes from Poland [thous. t] Dynamika eksportu ziemniaków =100/Export dynamics of potatoes =100 Ceny ziemniaków jadalnych, targowiskowe w październiku [zł/dt]/price table potato, marketplace in Oktober [PLN/dt] Dynamika cen targowiskowych =100/[Price marketplace dynamics =100 Ceny sadzeniaków kwalifikowanych [zł/dt]/ Prices of seed potatoes [PLN/dt] Dynamika cen sadzeniaków =100/ Proces of seed potatoes dynamics =100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz IHAR-PIB Bonin Source: own study based on data from CSO and IHAR-PIB Bonin Lata/Years ,0 35,6 43,8 73,3 77, ,9 51,0 68,3 118,3 133, Lata/Years Zaostrzone przepisy fitosanitarne, w tym obawa przed bakteriozą pierścieniową/tougher phytosanitary rules, including fear of ring rot Skomplikowane, długotrwałe i kosztowne procedury formalne/ Complicated, lengthy and costly formal procedures Brak promocji na rynkach zagranicznych/lack of promotion in foreign markets Znaczny udział nieprofesjonalnych, mało wiarygodnych firm eksportujących/significant share of unprofessional, unreliable exporting companies Rozdrobnienie podaży (brak dużych, jednolitych partii ziemniaków)/ Fragmentation of supply (lack of large, uniform lots of potatoes) Brak wieloletnich umów eksportowych/lack of long-term export contracts Ceny w eksporcie niekonkurencyjne do cen w kraju/uncompetitive export prices to domestic prices Słaba jakość towaru (w tym odmian)/poor quality of products (including variations) Konkurencja eksporterów z innych krajów/competitive exporters from other countries Brak gwarancji i ubezpieczeń transakcji eksportowych ze wschodem / There are no guarantees and insurance of export transactions with the East Źródło: opracowanie własne Source: own study Oprócz wymienionych przesłanek o charakterze ekonomicznym, jako dodatkowe przesłanki uzasadniające redukcję poziomu restrykcyjności obowiązujących regulacji dotyczących Cms można wymienić następujące: na jednolitym rynku krajów Unii Europejskiej powinny obowiązywać takie same regulacje, tymczasem Polsce narzucono znacznie ostrzejsze regulacje w porównaniu do pozostałych krajów członkowskich [Chotkowski, Rembeza 2012],

5 16 Jacek Chotkowski, Jerzy Rembeza Tabela 3. Ocena strat gospodarczych powodowanych wystąpieniem bakteriozy pierścieniowej ziemniaka w opiniach badanych przedsiębiorstw nasiennych (liczba wskazań) Table 3. Evaluation of economic losses caused with appearance of Cms in the opinion the surveyed seed companies (number of indications) Wyszczególnienie/Specification W praktyce występują duże spadki plonów wynikające z porażenia bakteriozą/in practice the biggest decreases are appearing level of crops resulting from paralysis with Cms W praktyce występują duże spadki w jakości zbiorów wynikające z porażenia bakteriozą/in practice the biggest decreases are appearing into qualities of sets resulting from paralysis with Cms Uznaję badania na obecność bakteriozy jako niezbędny element oceny sadzeniaków/i recognize research to the presence of the Cms as the essential element of the evaluation of seed potatoes Zgadzam się/ I agree Nie zgadzam się/ I disagree * * zastosowano skalę 1-10, gdzie: 1 całkowicie się zgadzam, 10 całkowicie nie zgadzam się/used scale of 1-10, where: 1 is totally agree, 10 disagree completelly Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z przedsiębiorstwach nasiennych, 2009 r. Source: own study based on data of seed companies, 2009 trudności w uzyskaniu obiektywnej oceny porażenia; obowiązująca procedura zakłada użycie aż trzech uzupełniających się wzajemnie laboratoryjnych metod diagnostycznych [Pastuszewska i in. 2005; Schaad i in. 1999, Rozporządzenie MRiRW z , Dz.U. nr 70, poz. 472], niedostatek realnych możliwości utylizacji porażonych partii ziemniaków [Nowacki 2012], nie zapewniono ekwiwalentnego wsparcia finansowego, pokrywającego straty gospodarcze w przypadku wykrycia choroby w gospodarstwie [Nowacki 2012], dotychczasowe regulacje wyczuliły producentów na problem bakteriozy, co miało również swoje dobre strony; obecnie jednak zauważalna jest reakcja negatywna, przejawiająca się rezygnacją z uprawy ziemniaka; procedury administracyjne powinny uwzględniając problemy producentów, prowadzić do ograniczenia występowania choroby, ale nie likwidacji uprawy ziemniaka. Należy zdawać sobie sprawę, że w obecnych uwarunkowaniach instytucjonalnych, nawet stawianie wniosku o rozpoczęcie dyskusji na forum Unii Europejskiej o redukcji restrykcji lub wykreśleniu choroby z listy chorób kwarantannowych może budzić różne obawy. Za wnioskiem przemawiają jednak dwa argumenty natury zasadniczej. Pierwszy wynika z logiki teoretycznego modelu ekonomicznego. Drugi nawiązuje do naczelnej zasady tworzenia i praktyki funkcjonowania instytucji rynkowych nie mogą one stanowić bariery rozwoju danego rynku. Może jednak okazać się niemożliwe uzyskanie zgody pozostałych państw Unii Europejskiej na postulowane zmiany [Nowacki 2012]. Mimo istnienia zasady wzajemnej solidarności krajów i nadrzędnej zasady uczciwej konkurencji na jednolitym rynku, poszczególne państwa kierują się w pierwszej kolejności własnym narodowym interesem. Znoszenie elementów protekcji handlowej w stosunku do ziemniaków z Polski z pewnością nie ma z tym interesem wiele wspólnego. Wnioski 1. Funkcjonowanie asymetrycznego (w stosunku do pozostałych krajów UE) systemu regulacji prawnych dotyczących bakteriozy pierścieniowej ziemniaka powoduje znaczące koszty dla producentów oraz ogranicza obrót, zwłaszcza eksport, stanowiąc w praktyce element protekcji handlowej, czyli nieuczciwej konkurencji wobec polskich producentów. 2. Problemem nie do rozwiązania może okazać się zróżnicowanie stanowisk krajów członkowskich UE odnośnie wykreślenia bakteriozy z listy chorób kwarantannowych. Kraje, w których choroba nie jest problemem mogą być zainteresowane traktowaniem bakteriozy jako choroby kwarantannowej, gdyż wzmacnia to ich pozycję konkurencyjną.

6 Bakterioza pierścieniowa ziemniaka jako choroba kwarantannowa uzasadniona ostrożność W świetle przeprowadzonych w artykule rozważań uzasadnione jest podjęcie pogłębionej analizy ekonomicznej konsekwencji uznania określonej choroby, np. bakteriozy pierścieniowej, za chorobę kwarantannową. Analiza taka byłaby jednak metodycznie trudna, a problemem byłoby również pozyskanie niezbędnych danych. 4. W przypadku chorób kwarantannowych obowiązuje tzw. zerowa tolerancja. W praktyce jest ona ograniczona czułością metod wykrywania. Autoryzacja określonej metody może więc być substytutem progu tolerancji. Wprowadzanie coraz bardziej czułych metod może jednak powodować znaczny wzrost kosztów, nie powodując istotnego ograniczenia strat z tytułu choroby. Literatura Butra A. 2011: Pismo MRiRW zawierające wyjaśnienia do uwag Stowarzyszenia Polski Ziemniak do rozporządzenia MRiRW z dn , Dz.U. 2011, nr 94, poz. 556, s. 7. Chotkowski J., Rembeza J. 2012: Polska pod pręgierzem bakteriozy pierścieniowej, Top Agrar Polska, nr 11, s Henson S.R., Leader R. 1999: Impact of sanitary and phytosanitary standards on developing countries and the role of the SPS Agreement, Agribusiness, International Journal, vol. 15, nr 3, s Konicka M. 2008: Aktualny stan występowania w Polsce bakterii Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus (Cms) oraz działania rekomendowane w celu ograniczenia występowania choroby w kraju, Materiały Seminaryjne, XV Krajowe Dni Ziemniaka r., IHAR, Bonin, s Nowacki W. 2012: W zwalczaniu bakteriozy pierścieniowej ziemniaka najważniejsze powinno być wskazanie źródła jej rozprzestrzeniania, Ziem. Pol., 2, s OEPP/EPPO. 1990: Quarantine procedure. Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus. Inspection and test methods, OEPP Bull., 20, s OEPP/EPPO. 2006: Clavibacter michiganansis subsp. Sepedonicus, PEPP Bull., 36, s Pastuszewska T. 2012: Ochrona przed organizmami kwarantannowymi, [W:] J. Chotkowski (red.), Produkcja i rynek ziemniaków, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa, s Pastuszewska T., Pawlak A. 2006: Bakterioza pierścieniowa ziemniaka, PIORiN, Warszawa, ss. 12 Pastuszewska T., Sadoch Z., Lewosz J. 2005: Posibilities of Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus detection in potato plants using IFAS and PCR, Phytopathologia Polonica, vol. 35, s Przewodowski W. 2011: Jak zmniejszyć zagrożenie występowania chorób kwarantannowych w uprawie ziemniaków, Materiały seminaryjne, XVII Krajowe Dni Ziemniaka r., IHAR, Bonin, s Schaad N.W., Berthier-Schaad Y., Sechler A., Knorr D. 1999: Detection of Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus in potato tubers by PCR and automated BIO- real-time fluorescence detection system, Plant Dis., 83, s Turvey C.G., Mojduszka E.M. 2005: The precautionary principle and the law of unintended concequences, Food Policy, 30, s Williamson O.E. 1998: Ekonomiczne instytucje kapitalizmu. Firmy, rynki, relacje kontraktowe, PWN, Warszawa, ss Summary Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus (Cms) has a potato in many countries, in it of the European Union status of quarantine disease. Official phytosanitary regulations concerning disease become a main cause of drastic reducing the export of potatoes from Poland and constituted barriers supply in the seed production. However an evaluation of real economic losses is dubious in case of the appearance of disease. With reference to the theoretical model premises exist, that the current level of the regulations causes the market heavy costs for producers, especially high so-called nonintentional consequences. This beginning discussion on the usefulness of the further treatment is justifying of Cms as quarantine disease. Adres do korespondencji dr inż. Jacek Chotkowski Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy Pracownia Badań Rynkowych Bonin k. Koszalina tel. (94) w chotkowski@ziemniak-bonin.pl