OBROTY HANDLOWE ZIEMNIAKAMI I PRZETWORAMI W KRAJACH UE-27

Transkrypt

1 Ziemniak Polski 29 nr 2 1 OBROTY HANDLOWE ZIEMNIAKAMI I PRZETWORAMI W KRAJACH UE-27 mgr Wiesław Dzwonkowski, mgr inż. Arkadiusz Zalewski IERiGŻ PIB, Zakład Badań Rynkowych dzwonkowski@ierigz.waw.pl, azalewski@ierigz.waw.pl Ś wiatowa powierzchnia uprawy ziemniaków sięga 2 mln ha, a zbiory kształtują się na poziomie 32 mln ton. Od kilku lat Europa przestała odgrywać dominującą rolę w produkcji ziemniaków, największe zbiory odnotowuje się bowiem obecnie na kontynencie azjatyckim. W dalszym ciągu Europa jest jednak regionem o najwyższych obrotach. W skali światowej obroty ziemniakami stanowią niewielką część produkcji, bo zaledwie 2 do 3%. Duża wrażliwość bulw na transport sprawia, że rynek światowy ziemniaków tworzy szereg rynków lokalnych, z których największy jest w Europie. Około 7% światowych obrotów ziemniakami przypada na Unię Europejską. Z krajów pozaeuropejskich dużym eksporterem jest Kanada, która zaopatruje głównie rynek Stanów Zjednoczonych. W Unii Europejskiej ziemniaki są uprawiane na 2,2 mln ha (11,5% światowej powierzchni uprawy ziemniaków), a zbiory wynoszą ok. 6 mln ton (19,3% światowej produkcji). Średnie plony sięgają 28 dt/ha, przy czym najwyższe są w krajach takich jak Holandia, Francja, Belgia, Niemcy, gdzie często przekraczają 4 dt/ha, natomiast w Polsce z reguły nie przekraczają 2 dt/ha. W Unii najwięcej ziemniaków produkują Niemcy (11,2 mln ton w 28 roku), Polska (1,4 mln ton), Francja (7,1 mln ton), Holandia (6,6 mln ton) i Wielka Brytania (5,6 mln ton). Kraje te, poza Polską, są również największymi eksporterami ziemniaków zarówno na rynek wewnętrzny UE, jak i do krajów trzecich. Uwarunkowania fitosanitarne Ziemniak jest rośliną szczególnie podatną na infekcje przez organizmy szkodliwe. W celu zminimalizowania potencjalnego zagrożenia związanego z możliwością przeniesienia tych organizmów wraz z ziemniakami wprowadzanymi do obrotu, zwłaszcza międzynarodowego, stosuje się ostre i rygorystyczne wymagania fitosanitarne. Są one określone w przepisach poszczególnych państw, a w ramach obrotów między krajami Wspólnoty przez przepisy UE. W imporcie ziemniaków do Unii Europejskiej z krajów trzecich (pozaunijnych) obowiązują takie same wymogi fitosanitarne jak dla ziemniaków pochodzących z obszaru Wspólnoty. Kontrola zdrowotności tych surowców roślinnych powinna nastąpić w kraju ich pochodzenia lub wysyłającym, jeżeli wymagania specjalne mogą być spełnione w tym miejscu, a przesyłka powinna być zaopatrzona w świadectwo fitosanitarne potwierdzające, że ziemniaki są wolne od organizmów kwarantannowych i spełniają wymagania specjalne. Przed wprowadzeniem na terytorium Wspólnoty surowce roślinne podlegają granicznej kontroli fitosanitarnej. Zgodnie z tymi wymaganiami każda przesyłka, zarówno sadzeniaków, jak i ziemniaków konsumpcyjnych oraz przemysłowych, musi być poddana kontroli fitosanitarnej w kraju pochodzenia. Każda partia ziemniaków, aby mogła zostać wyeksportowana, musi uzyskać świadectwo fitosanitarne. Celem kontroli fitosanitarnej jest sprawdzenie, czy bulwy wywożone/przywożone są właściwie przygotowane, oraz wydanie dokumentu określającego ich stan zdrowotny świadectwa fitosanitarne-

2 2 Ziemniak Polski 29 nr 2 go. Ponadto, ze względu na przepisy prawa w zakresie zapobiegania występowaniu i rozprzestrzenianiu się grzyba Synchytrium endobioticum (rak ziemniaka), ziemniaki pochodzące z terenów, w których występuje jego patotyp 1(D1), muszą być zaopatrzone w zaświadczenie potwierdzające, że miejsce produkcji zostało uznane przez służby fitosanitarne za wolne od tego grzyba. Natomiast nie mogą być przemieszczane ziemniaki pochodzące z obszarów, w których występują patotypy S. endobioticum inne niż 1(D1). Ze względu na szczególną wrażliwość i podatność na infekcję przez organizmy szkodliwe import sadzeniaków spoza krajów Unii Europejskiej i Szwajcarii jest zabroniony. W wypadku ziemniaków konsumpcyjnych i przemysłowych przepisy unijne są bardziej liberalne i zezwalają na ich przywóz na obszar Wspólnoty z takich krajów, jak: Algieria, Egipt, Izrael, Libia, Maroko, Syria, Szwajcaria, Tunezja i Turcja oraz innych państw europejskich, które zostały uznane za wolne od Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus. Obroty wewnętrzne Obroty handlowe UE wynosiły w ostatnich latach 5,5-6, mln ton rocznie (z uwzględnieniem również obrotów przetworami z ziemniaków), z tym że 85-9% obrotów odbywa się wewnątrz UE. Duże obroty handlowe ziemniakami między krajami UE wynikają z różnic klimatycznych i różnych terminów zbioru ziemniaków. Eksport ziemniaków wczesnych każdego roku rozpoczynają najwcześniej kraje na południu Europy. W miarę upływu czasu eksport zaczyna przebiegać w kierunku odwrotnym. Zewnętrzny eksport UE waha się od 1, do 1,5 mln ton, a jego udział w produkcji jest niewielki i sięga 2-3%. W handlu wewnętrznym największą rolę odgrywają ziemniaki z głównego zbioru, a obrót nimi w sezonie 27/8 wyniósł 4,5 mln ton. Największymi dostawcami ziemniaków z głównego zbioru na rynek Wspólnoty są obecnie Francja (37,5% obrotów całej Unii), Niemcy (19,2%), a także Belgia (18,3%). W ostatnich latach można zaobserwować systematyczny wzrost eksportu Francji, przy jednoczesnym zmniejszaniu się eksportu Holandii. Natomiast największe ilości ziemniaków z głównego zbioru trafiają na rynek belgijski (26,6% obrotów), holenderski (19,2%) oraz hiszpański (1,%). Udział Polski w obrotach Unii ziemniakami z głównego zbioru jest znikomy i wynosi w wypadku eksportu,1%, natomiast w imporcie,4%. Obroty sadzeniakami były dużo mniejsze w porównaniu z obrotem ziemniakami z głównego zbioru i wyniosły 55 tys. ton. Największymi odbiorcami sadzeniaków były Hiszpania (13,7% obrotów całej Unii), Niemcy (12,7%) oraz Włochy (12,6%), natomiast liderem pod względem eksportu sadzeniaków jest od wielu lat Holandia, której udział w eksporcie całej Unii przekracza 6%. Polskie obroty sadzeniakami, podobnie jak ziemniakami z głównego zbioru, są symboliczne: 2,% udziału w imporcie oraz,2% w eksporcie. Ważną pozycję w wewnętrznych obrotach ziemniakami odgrywają ziemniaki wczesne. Obrót nimi wynosił we wcześniejszych latach około 5-6 tys. ton, w ostatnim sezonie był jednak znacznie niższy, m. in. z powodu niskich cen ziemniaków starych, i wyniósł niespełna 13 tys. ton. Istotną rolę w obrotach wewnętrznych odgrywają przetwory ziemniaczane, które w strukturze konsumpcji ziemniaków mają coraz większe znaczenie nie tylko w krajach UE-15, ale również w nowych państwach Wspólnoty. Obrót przetworami systematycznie rośnie, redukując sukcesywnie obrót świeżymi ziemniakami. W 27 roku handel wewnętrzny Unii Europejskiej ziemniakami mrożonymi wyniósł blisko 2,3 mln ton, czyli blisko 6 mln ton w ekwiwalencie ziemniaków świeżych, i wzrósł w porównaniu z rokiem 2 o ok. 5% (rys. 1). Najwięksi odbiorcy to Wielka Brytania i Francja, gdzie trafia łącznie około 4% ziemniaków mrożonych. Największym ich eksporterem jest natomiast Belgia i Holandia ponad 7-procentowy udział w obrotach wewnętrznych ziemniakami mrożonymi w Unii. Udział naszego kraju w obrotach tą grupą jest niewielki, ale z roku na rok systematycznie rośnie. Polska odgrywa jednak istotną rolę w obrotach przetworami pozostałymi (głównie chipsami), zajmując 4. miejsce pod względem wyeksportowanych ilości tych przetworów. Dominującą rolę odgrywają Belgia i Niemcy, których udział w obrotach przekracza 5%. W wypadku tych produktów obserwuje się systematyczny spadek udziału w obrotach dostaw z Francji i

3 Ziemniak Polski 29 nr 2 3 Holandii. Kraje te są jednak największym odbiorcą przetworów pozostałych przeznaczonych do bezpośredniej konsumpcji (głównie chipsów). 7 Sadzeniaki 5 Ziemniaki z głównego zbioru /2 22/3 23/4 24/5 25/6 26/7 Francja Holandia Niemcy W. Brytania Pozostali Ziemniaki mrożone 27/8 1 21/2 22/3 23/4 24/5 25/6 26/7 27/8 Francja Holandia Niemcy Belgia Pozostali Pozostałe przetwory Francja Holandia Niemcy Belgia Pozostali Polska Francja Holandia Niemcy Belgia Pozostałe Rys. 1. Obroty wewnętrzne w UE-27 (według krajów pochodzenia), tys. ton Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej Handel zagraniczny UE-27 Unia Europejska ma dodatnie saldo obrotów handlowych z krajami trzecimi, które w ostatnich latach przekroczyło 4 mln euro. Wartość eksportu zewnętrznego Unii przekroczyła w 27 roku 76 mln euro, z tego ponad

4 4 Ziemniak Polski 29 nr 2 połowę stanowiły ziemniaki świeże, a pozostałą część przetwory ziemniaczane. Wolumen eksportu świeżych ziemniaków poza kraje UE wyniósł w 27 roku blisko 96 tys. ton, a w jego strukturze dominowały sadzeniaki oraz ziemniaki z głównego zbioru. Głównym odbiorcą unijnych sadzeniaków były kraje rejonu Morza Śródziemnego, tzw. EUROMED-u (6% udziału w obrotach), w tym głównie Algieria i Egipt. Ziemniaki z głównego zbioru eksportuje się głównie do Rosji (33%), Senegalu (11%) i Norwegii (7%), ale spektrum odbiorców jest bardzo szerokie. Z roku na rok wzrasta eksport przetworów ziemniaczanych do krajów trzecich, a ich wolumen w roku 27 wyniósł ponad 45 tys. ton, z czego 9% stanowiły ziemniaki mrożone głównie frytki (tab. 1). Kraje, do których eksportuje się frytki z UE, to przede wszystkim Arabia Saudyjska, Rosja, Kuwejt i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Tabela 1 Eksport ziemniaków i przetworów UE-27 na rynki zewnętrzne (tys. ton) Wyszczególnienie * Ziemniaki świeże 122,1 856,9 895,9 925,9 958,9 582,2 - sadzeniaki 436,4 463,1 359,2 468,3 465,8 156,3 - wczesne 36,3 28,9 29,6 31, 57,7 28,6 - z głównego zbioru 746,3 364,8 56,3 423,7 434,6 392, Przetwory ziemniaczane 32,5 328, 433, 457,3 456,2 272,8 - ziemniaki mrożone 26,8 294,3 384,7 45,7 414,1 242,8 frytki 215,1 229,6 292,3 327,9 341,7 194,2 - zakonserwowane inaczej, 41,7 33,7 48,3 51,6 42,1 29,9 nie mrożone chipsy 15, 12,7 22, 17,8 16,9 12, pozostałe 26,7 21, 26,2 33,8 25,2 17,9 Razem produkty ziemniaczane, mln EUR 494,3 481,6 57,4 652,3 762,6 386,4 * dane za okres styczeń-lipiec 28 Źródło: na podstawie danych Komisji Europejskiej W dostawach ziemniaków na unijny rynek dominującą rolę odgrywają ziemniaki wczesne, które w 27 roku stanowiły ponad 9% udziału w obrotach zewnętrznych UE ziemniakami świeżymi. Głównymi dostawcami są Egipt, Izrael i Maroko, a ich łączny udział w obrotach sięga 98%. W imporcie ziemniaków obowiązują następujące stawki celne: 4,5% sadzeniaki, 9,6% ziemniaki wczesne oraz 11,5% ziemniaki pozostałe. Faktyczne obciążenia celne są jednak zdecydowanie niższe, gdyż dla głównych kierunków dostaw stosuje się preferencje taryfowe oraz kontyngenty taryfowe z zerową stawką celną. Faktyczny import w ramach preferencyjnych kontyngentów i preferencji celnych z zerową stawką w zdecydowanej większości zaspokaja zapotrzebowanie rynku unijnego. Mają one zastosowanie przede wszystkim w imporcie ziemniaków bardzo wczesnych (do 31 marca) i w tym okresie import ten jest głównie realizowany. Największe kwoty dostępu z zerową stawką celną mają Egipt i Maroko (łącznie prawie 4 tys. ton), mniejsze zaś przydzielone są Izraelowi, Tunezji, Libanowi i Jordanii oraz kilku innym krajom. Dokładne informacje o stawkach celnych i preferencyjnych kontyngentach są dostępne w TARIC, czyli unijnej taryfie celnej, a w internetowej bazie danych Komisji Europejskiej (sekcja taric) można znaleźć informacje o otwarciu i aktualnym wykorzystaniu poszczególnych kontyngentów taryfowych. Import przetworów ziemniaczanych jest stosunkowo niewielki, największą pozycję w jego strukturze stanowią ziemniaki mrożone, w tym głównie frytki, jednak z roku na rok wolumen dostaw wzrasta, co wiąże się z

5 Ziemniak Polski 29 nr 2 5 szybko rosnącym zapotrzebowaniem na tego typu produkty żywnościowe (tab. 2). Import ziemniaków i przetworów UE-27 na rynki zewnętrzne Tabela 2 Wyszczególnienie * Ziemniaki świeże 43,1 589,5 63,9 55,4 615,7 491,5 - sadzeniaki 1,3 2,4 1, 1,9 2,2,7 - wczesne 329,3 497,3 518,8 471, 555,2 473,3 - z głównego zbioru 72,4 89,7 84, 77,4 58,3 17,4 Przetwory ziemniaczane 9,5 1,6 1, 11,2 28,4 6,1 - ziemniaki mrożone 6,1 6,7 4, 6,5 21,6 3,3 frytki 3,7 4,6 2,7 5,3 12,7 2,6 - zakonserwowane inaczej, 3,4 3,9 6, 4,7 6,8 2,8 nie mrożone chipsy,9 1,2 3, 1,5 1,4,8 pozostałe 2,5 2,7 2,9 3,2 5,4 1,9 Razem produkty ziemniaczane, mln EUR 15, 231,2 227, 224,7 285,3 214,1 * dane za okres styczeń-lipiec 28 Źródło: na podstawie danych Komisji Europejskiej Eksport sadzeniaków Import ziemniaków wczesnych /2 22/3 23/4 24/5 25/6 26/7 27/8 21/2 22/3 23/4 24/5 25/6 26/7 27/8 EUROMED WNP EFTA Pozostali Izrael Egipt Maroko Pozostali Rys. 2. Kierunki eksportu i importu UE-27 ziemniaków według krajów (tys. ton) Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej Podsumowanie Poziom obrotów ziemniakami i przetworami ziemniaczanymi wewnątrz Unii Europejskiej jest wysoki. Łącznie z obrotami zewnętrznymi (w ekwiwalencie ziemniaków) stanowią ok. 2% ich produkcji. O ile obroty sadzeniakami i ziemniakami do bezpośredniej konsumpcji wykazują lekką tendencję spadkową, o tyle w wypadku przetworów obserwuje się ich systematyczny wzrost. Dotyczy to nie tylko przetworów mrożonych (głównie frytek), ale również do bezpośredniej konsumpcji (chipsów). Wiąże się to z ewolucją modelu żywienia, polegającą na systematycznym

6 6 Ziemniak Polski 29 nr 2 wzroście konsumpcji przetworów ziemniaczanych kosztem ograniczania spożycia ziemniaków w tradycyjnej formie. O poziomie obrotów Wspólnoty, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, decyduje kilka krajów starej Unii, będących również największymi producentami ziemniaków. Polska, mimo olbrzymiego potencjału produkcyjnego, w zasadzie nie odgrywa żadnej roli na europejskim rynku jako eksporter ziemniaków nieprzetworzonych. Nieco lepiej wygląda sytuacja w handlu przetworami, ale naszego kraju nie można jeszcze uznać za liczącego się dostawcę tych produktów na rynki zagraniczne. Literatura 1. Dzwonkowski W., Szczepaniak I., Zalewski A., Chotkowski J., Rembeza J., Bochińska E. 28. Rynek Ziemniaka. Stan i perspektywy. Analizy Rynkowe nr 34. IERiGŻ-PIB Warszawa; 2. Dzwonkowski W. 23. Uwarunkowania eksportu ziemniaków i ich przetworów. [W:] Ekonomika i technologia produkcji ziemniaków jadalnych. Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. Wydaw. Wieś Jutra Warszawa: 29-39; 3. Mater. robocze grupy eksperckiej ds. ziemniaków Komisja Europejska, 28