MAZOWIECKO-ŚWIĘTOKRZYSKIE TOWARZYSTWO ORNITOLOGICZNE

Transkrypt

1 MAZOWIECKO-ŚWIĘTOKRZYSKIE TOWARZYSTWO ORNITOLOGICZNE Z siedzibą przy Kozienickim Parku Krajobrazowym Pionki, Pl. Konstytucji 3 Maja 3, tel./fax (048) jacektabor@poczta.onet.pl, msto@poczta.onet.eu, Projekt: Odtwarzanie bartnictwa ochrona przyrody i staropolskiej tradycji. Mazowiecko Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne, wspólnie z organizacją WWF Polska (inicjatorem i głównym sponsorem), rozpoczyna realizację projektu mającego na celu przywrócenie bartnictwa wraz z jego dawnymi tradycjami na terenie Puszczy Świętokrzyskiej i Puszczy Pilickiej. Bartnictwo na tych terenach ma długie i bogate tradycje dzisiaj niestety juŝ tylko historyczne. Obecnie na obszarze Europy, jedynie na terenie południowego Uralu w Baszkirii, tradycje bartnictwa kontynuowane są w sposób tradycyjny i niezmieniony od wieków. Dlatego teŝ projekt realizowany będzie wspólnie z uralską placówką WWF Rosja, dzięki której wiosną przyjadą do nas baszkirscy bartnicy, którzy wykonają pierwsze barcie (przy uŝyciu tradycyjnych metod i narzędzi) i przeszkolą naszych ochotników pszczelarzy, przyszłych bartników. Kolejnym etapem będą letnia i jesienna wizyta naszych ochotników na Uralu, podczas której przejdą oni dalsze etapy szkolenia. Mamy nadzieję Ŝe dzięki praktykom będą oni mogli w przyszłości przekazać zdobytą wiedzę i umiejętności innym zainteresowanym. Projekt ma na celu restytucję bartnictwa wykonywanego z uŝyciem tradycyjnych narzędzi (będą odtwarzane na podstawie eksponatów muzealnych), wraz z towarzyszącymi mu niegdyś tradycjami (podział na okręgi bartne, znakowanie barci). Przyczyni się on równieŝ do zwiększenia bioróŝnorodności lasów i ochrony niektórych gatunków roślin i zwierząt. Realizacja projektu moŝliwa jest dzięki współpracy i zaangaŝowaniu Nadleśnictw: Zagnańsk, Suchedniów i Stąporków, które udostępniły na swoim terenie wiele drzew (o pokaźnych rozmiarach) z przeznaczeniem do wykonania w nich barci. W celu skoncentrowania działań, na naszym terenie projekt realizowany będzie na terenie gmin: Mniów, Zagnańsk, BliŜyn, Stąporków. Jest to działanie unikalne. Objęte nim tereny będą jedynymi miejscami (nie licząc Uralu) czynnego uprawiania bartnictwa na obszarze Europy. Projekt będzie miał przede wszystkim duŝe walory edukacyjne i turystyczne. Mamy teŝ nadzieję Ŝe w przyszłości moŝliwe będzie wykreowanie unikalnego produktu lokalnego (miodu bartnego), co z pewnością przyczyniłoby się do promocji naszego regionu.

2 ... Pszczelarstwem zajmuje się człowiek prawdopodobnie od początków swego istnienia. Początkowo było to zapewne zajęcie przypadkowe, ale pierwsze próby hodowania pszczół w Egipcie datuje się na XXX w. p.n.e. Bartnictwo to pierwotna forma pszczelarstwa, polegająca na podbieraniu miodu z naturalnych dziupli drzew zasiedlonych przez pszczoły, lub ich hodowanie w specjalnie wydrąŝonych w drzewach pomieszczeniach barciach. Drzewa z barciami lokalizowane były zazwyczaj w głębi kompleksów leśnych. Bartnictwo ma w Polsce długą i bogatą tradycję. Było to zajęcie dość rozpowszechnione a bartnicy cieszyli się wieloma przywilejami. Źródła pisane z V w. p.n.e. wymieniają kraje słowiańskie jako słynące z obfitości pszczół. Pierwsze pisemne wzmianki o polskim bartnictwie pochodzą z poł. X w. Średniowiecze to okres największego rozwoju tego rzemiosła na ziemiach polskich. Od poł. XVII w. w związku z intensywnym rozwojem rolnictwa i kurczeniem się powierzchni lasów, bartnictwo zaczęło stopniowo tracić na znaczeniu. Dwa wieki później, zakazy dziania (wykonywania) barci, wydane przez zaborców, wyznaczyły upadek tego zawodu. Pojedyncze barcie czynne były jeszcze do początku XX w. szczególnie na wschodnich kresach Rzeczypospolitej. Dziuple i barcie zasiedlane były przez środkowoeuropejski podgatunek Pszczoły miodnej (Apis mellifera mellifera). Pierwotnie występował on w Europie Środkowej i Zachodniej i stanowił waŝny składnik entomofauny leśnej. Rozwój pasiecznictwa (hodowla pszczół w przydomowych pasiekach) w XIX i XX w. a w jego następstwie genetyczne udoskonalanie hodowanych pszczół (głównie w II poł. XX w.), doprowadziły do stopniowego zaniku rodzimej rasy. Środkowoeuropejski podgatunek Pszczoły miodnej mógł występować w warunkach naturalnych jeszcze w latach 80-ych ubiegłego wieku. Rozprzestrzenienie się warrozy (groźnej choroby wywoływanej przez azjatyckiego pasoŝytniczego roztocza Varroa destructor), doprowadziło najprawdopodobniej do wyginięcia naszej dzikiej pszczoły. Obecnie w hodowlach zachowawczych prowadzona jest selekcja kilku linii pszczoły środkowoeuropejskiej (np. augustowska, kampinoska, Asta). Niniejszy projekt jest próbą przywrócenia bartnictwa i związanych z nim starych i bogatych tradycji, stanowiących część naszego dziedzictwa kulturowego. Będzie miał równieŝ za zadanie zachowanie ras pszczół zbliŝonych do dzikich pszczół środkowoeuropejskich. Pośrednio przyczyni się do ochrony starodrzewi, zwiększenia bioróŝnorodności lasów, ochrony śródleśnych łąk. Dzikie pszczoły stanowiły waŝny element leśnych srodowisk. Są dobrymi zapylaczami. Odwiedzały wiele roślin w runie lasu i na śródleśnych łąkach, wśród których znajduje się wiele gatunków rzadkich lub coraz rzadziej spotykanych. Są to m.in.: pierwiosnki, sasanki, zawilce, przylaszczki, wiele gatunków storczyków, śnieŝyce, pełniki, konwalie, czosnek niedźwiedzi, bagno zwyczajne. Odwiedzały liczne gatunki jeŝyn, malin i wierzb, borówki i wrzosy. Oblatywały lipy i jawory gatunki rzadko juŝ występujące w naszych lasach. Gniazda dzikich pszczół były ponadto miejscem występowania wielu gatunków owadów od nich zaleŝnych dzisiaj rzadkich lub powaŝnie zagroŝonych wyginięciem. Jako przykład posłuŝyć moŝe: Barciel pszczółkowiec piękny i rzadki chrząszcz z rodziny przekraskowatych. Projekt realizowany będzie na terenie Lasów Spalskich i w północnej części Puszczy Świętokrzyskiej. Głównym zagroŝeniem i jedną z przyczyn upadku bartnictwa w Polsce, był intensywny rozwój rolnictwa. W lasach świętokrzyskich zagraŝał mu jeszcze przemysł. Jest to bowiem teren dawnego Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego, gdzie od niepamiętnych czasów eksploatowano płytko zalegające rudy metali (głównie Ŝelaza). Rozwijało się równieŝ hutnictwo szkła. Huty i kuźnice (dawne zakłady metalowe) potrzebowały duŝych ilości węgla drzewnego. Na ich potrzeby wycinano olbrzymie ilości drzew. O powszechności i skali tego zjawiska świadczą licznie zachowane do dzisiaj nazwy wsi: Huta, Hucisko, Kuźnica, Wąglów, Kurzacze. W końcu XVIII bartnicy mieli się jeszcze w Puszczy Świętokrzyskiej całkiem dobrze. Jednak juŝ w II poł. XIX w. carskimi ukazami, bartnictwo zostało ostatecznie wyrugowane z puszczańskich ostępów. Pozostałością po nim są nazwy miejscowości (np. Bartków) i nazwiska rodowe (np. Bartodziej).

3 Obecnie w Europie jedynie w Baszkirii na terenie płd. Uralu, bartnictwo uprawiane jest w pierwotnej, niezmienionej formie. Dlatego teŝ właśnie to baszkirscy bartnicy będą szkolić świętokrzyskich i spalskich pszczelarzy przyszłych bartników. Projekt realizowany będzie w dwóch etapach. Etap I (2007 r) W marcu we współpracy z nadleśnictwami: Zagnańsk, Suchedniów i Stąporków, uzgodniony został teren objęty projektem i wyznaczone drzewa pod barcie. Na przełomie marca i kwietnia przyjadą baszkirscy bartnicy i na wytypowanych terenach rozpoczną 12 dniowe szkolenie naszych wcześniej wybranych pszczelarzy i koordynatorów projektu. Przez 11 dni Baszkirowie będą wspólnie z uczniami dziać (wykonywać) barcie, przy uŝyciu tradycyjnych narzędzi i metod. Szkolenie zakończone zostanie 1 dniowym egzaminem, podczas którego uczniowie będą musieli wykonać barcie samodzielnie. Następnie tereny zostaną podzielone na borki (okręgi bartne) a barcie zostaną oznakowane znamionami opiekujących się nimi bartników. Dalsze części szkolenia odbędą się na terenie Baszkirii. Wiązać się to będzie z koniecznością 2 wyjazdów w których uczestniczyć będą pszczelarze i koordynatorzy projektu. Wyjazdy szkoleniowe odbędą się w czerwcu (obsługa barci, osiedlanie rodzin pszczelich) i we wrześniu (podbieranie miodu i przygotowanie barci do zimy). PoniewaŜ tradycje bartnictwa uralskiego nieco odbiegają od naszych, konieczne będzie spolszczenie nabytych doświadczeń. Dlatego teŝ waŝną częścią szkolenia będą wyjazdy i wizyty w polskich pasiekach i muzeach posiadających kolekcje związane z bartnictwem i dawnym pszczelnictwem, gdzie uczestnicy projektu zapoznają się z tradycjami polskiego bartnictwa, poznają budowę barci i kłód, oraz narzędzi bartniczych i ich obsługi. W wyjazdach tych brać będą udział równieŝ lokalni rzemieślnicy, którzy mając do dyspozycji narzędzia baszkirskie i polskie muzealne wzorce, wykonają komplety narzędzi, które wykorzystywane będą w przyszłości przez naszych bartników. Etap II (2008 r) W kolejnym etapie, niektóre z barci oprócz funkcji gospodarczych przystosowane zostaną do pełnienia funkcji edukacyjnych. W tym celu w ich sąsiedztwie ustawione zostaną tablice edukacyjne. Wydana zostanie równieŝ broszura prezentująca projekt i jego cele. W maju i czerwcu zakupione zostaną rodziny pszczele do osiedlenia w barciach. Materiał będzie pochodził z hodowli zachowawczych. W barciach hodowane będą wyłącznie pszczoły zbliŝone do dzikich pszczół środkowoeuropejskich. Tym samym bory bartne, będą jednocześnie pełnić funkcję hodowli zachowawczych.... Prace w lasach koneckich i w Puszczy Świętokrzyskiej, realizowane będą w dniach 2-6 kwietnia (6 kwietnia egzamin). Dotychczasowi sponsorzy projektu: WWF Polska WWF Rosja GEF/SGP UNDP Nadleśnictwo Zagnańsk Nadleśnictwo Suchedniów Nadleśnictwo Stąporków Gmina Mniów

4 Gmina Inowłódz Spalski Park Krajobrazowy Mazowiecko Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Informacje o projekcie: Koordynator świętokrzyskiej części projektu - Zbigniew Fijewski tel: zbigfi@wp.pl

5