OCENA PLONOWANIA SZAŁWII LEKARSKIEJ (Salvia officinalis L.) W DRUGIM ROKU UPRAWY

Transkrypt

1 Hortorum Cultus 2(2) 2003, OCENA PLONOWANIA SZAŁWII LEKARSKIEJ (Salvia officinalis L.) W DRUGIM ROKU UPRAWY Grayna Zawilak Streszczenie. Dowiadczenie przeprowadzono w latach na plantacji dwuletniej. Badano wpływ terminu zbioru na plon wieego ziela, powietrznie suchego ziela oraz powietrznie suchych lici szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.) odmiany Bona. Plantacja została załoona kadorazowo w roku poprzedzajcym badania poprzez sadzenie rozsady szałwii w ostatniej dekadzie maja (w 1996, i roku). Rozsad posadzono w rozstawie cm. Surowiec zebrano w dwóch terminach: w maju i we wrze- niu. Wykazano istotny wpływ terminu zbioru na plon wieego ziela szałwii lekarskiej w drugim roku uytkowania plantacji. Plon wieego ziela uzyskany we wrzeniu był wikszy (190,2 dt ha -1 ) anieli w maju (104,7 dt ha -1 ). Równie zawarto olejku eterycznego w surowcu szałwii (li, ziele) zebranym w drugim terminie (wrzesie) była wiksza ni w pierwszym (maj). Słowa kluczowe: Salvia officinalis L., szałwia, li, ziele, plonowanie, olejek eteryczny WSTP Na całej kuli ziemskiej znanych jest około 900 gatunków szałwii [Compton 1994]. Najczciej uprawianymi oprócz Salvia officinalis L., s Salvia sclarea i Salvia pratensis [Embong i in. 1977]. Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) jest rolin pochodzc z obszaru ródziemnomorskiego, a uprawian w rodkowej Europie, Ameryce Północnej [Strzelecka i Kowalski 2000], a take w Azji i Afryce [Załcki i in. 1995]. W naszych warunkach klimatycznych jest ona półkrzewem [Formanowiczowa i Kozłowski 1969, Strzelecka i Kowalski 2000]. Jedyn polsk odmian szałwii lekarskiej jest Bona, bdca od 1989 roku w krajowym rejestrze odmian [Lewandowski 1989]. Szałwia lekarska jest jedna z waniejszych rolin olejkowych o właciwociach leczniczych [Heeger 1956, Embong i in. 1977, Putievsky i in. 1986, Brieskorn, 1991]. Jej licie wykorzystywane s jako rodek przeciwzapalny, przeciwbakteryjny i cigajcy [Seidler-Łoykowska i Lewandowski 1994, Newall i in. 1996]. Według Farmakopei Polskiej V [] surowcem szałwii lekarskiej s licie i ulistnione szczyty pdów (Sa-

2 86 G. Zawilak lviae folium li szałwii), zebrane z rolin niekwitncych, wysuszone w cieniu w temperaturze nie wyszej ni 35 C. Seidler-Łoykowska i Lewandowski, [1994] podaj, e surowcem szałwii s licie i ziele pozyskiwane na pocztku jej kwitnienia. Plantacj szałwii w naszym kraju uytkuje si zwykle 3 lata. W pierwszym roku moliwy jest tylko jeden zbiór szałwii, a w latach nastpnych 2 3-krotny w cigu roku w miar odrastania [Załcki i in. 1995]. Celem prezentowanych bada było okrelenie wpływu terminu zbioru na plonowanie szałwii lekarskiej w drugim roku uytkowania plantacji oraz ocena zawartoci olejku eterycznego w uzyskanym surowcu. MATERIAŁ I METODY Dowiadczenie przeprowadzono w latach w Gospodarstwie Dowiadczalnym Lublin Felin na plantacji dwuletniej. W roku poprzedzajcym badania kadorazowo zakładano plantacj, poprzez sadzenie rozsady szałwii lekarskiej odmiany Bona w ostatniej dekadzie maja (w 1996, i roku). Rozsad posadzono w rozstawie cm. W pierwszym roku uprawy wykonano zbiór jednorazowy pod koniec sierpnia. Jesieni w celu zabezpieczenia plantacji przed wymarzaniem roliny zostały obredlone. W drugim roku wegetacji przeprowadzono dwukrotny zbiór ziela szałwii lekarskiej. Pierwszy w maju (w r. 17 maja, w r. 19 maja, a w r. 31 maja), za drugi we wrzeniu (w r. 12 wrzenia, w r. 14 wrzenia, w r. 13 wrzenia). Roliny szałwii cinano na wysokoci 8 cm nad ziemi. Po wysuszeniu surowca w warunkach naturalnych okrelono plon powietrznie suchego ziela oraz plon powietrznie suchych lici. Zawarto olejku eterycznego w zielu, liciach i łodygach szałwii lekarskiej oznaczono w aparacie Derynga przez destylacj z par wodn, według Farmakopei Polskiej V [1995]. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie metod analizy wariancji dla k-krotnej klasyfikacji krzyowej. WYNIKI I DYSKUSJA Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono istotny wpływ terminu zbioru na plon wieego ziela szałwii lekarskiej odmiany Bona. Plon ten uzyskany z pierwszego zbioru (maj) wynosił rednio 104,7 dt ha -1 i był mniejszy od zebranego w drugim terminie (we wrzeniu), który wynosił rednio 190,2 dt ha -1. Rozpatrujc poszczególne lata bada, wykazano, i jedynie w roku termin zbioru szałwii nie miał istotnego wpływu na plon wieego ziela oraz powietrznie suchego ziela i powietrznie suchych lici (tab. 1). W dowiadczeniu wykazano istotny wpływ terminu zbioru na plon powietrznie suchego ziela oraz powietrznie suchych lici. Istotnie wikszy plon surowca (suchego ziela oraz suchych lici) uzyskano podczas drugiego zbioru. Był on ponad półtora raza wikszy od plonu powietrznie suchego ziela oraz powietrznie suchych lici zebranych w maju (tab. 1). Acta Sci. Pol.

3 Ocena plonowania szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.) w drugim roku uprawy 87 Tabela 1. Wpływ terminu zbioru na plonowanie szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.) odmiany Bona w drugim roku uprawy Table 1. Effect of harvest date on yield of sage (Salvia officinalis L.) cv. Bona in the second year of cultivation Rok Year Termin zbioru Harvest date Plon wieego ziela Yield of fresh herb (dt ha -1 ) Plon powietrznie suchego ziela Yield of air dry herb (dt ha -1 ) Plon powietrznie suchych lici Yield of air dry leaves (dt ha -1 ) Udział lici w powietrznie suchym zielu Participation of leaves in air dry herb (%) pierwszy first drugi second 40,9 20,5 7,7 33,9 5,6 16,2 73,7 47,8 Σ 246,8 41,5 21,8 52,5 pierwszy first 162,4 26,0 12,6 48,5 drugi second ,2 17,7 51,7 Σ 356,0 60,2 3 5 pierwszy first 110,8 21,0 1 49,0 drugi second 171,1 30,0 15,2 50,7 Σ 281,9 51,0 25,5 50,0 pierwszy first ,2 9,5 52,2 drugi second 190,2 32,7 16,4 50,1 Σ 294,9 50,9 25,9 50,9 NIR 0,05 LSD 0.05 Termin zbioru Harvest date 14,45 4,09 2,46 Lata Years 26 6,02 3,63 Współdziałanie Interaction 36,80 10,42 n.i. n.s. Objanienia Explanations: n.i. rónice nieistotne n.s. differences not significant Termin zbioru szałwii nie wpłynł na udział lici w powietrznie suchym zielu i wynosił on rednio 52,2% pierwszy termin zbioru surowca (maj) oraz 50,1% drugi termin (wrzesie). Jednake najwikszy udział lici w powietrznie suchym zielu uzyskano w r. podczas pierwszego zbioru 73,7% (tab. 1). Wpływ terminu zbioru szałwii lekarskiej na plon wieego ziela, powietrznie suchego ziela oraz powietrznie suchych lici, jaki wykazano w prezentowanej pracy jest zgodny z wynikami bada Putievsky i jego współpracowników [1986], którzy prowadzc dowiadczenie w Izraelu, stwierdzili, i plon ziela zebrany jesieni w drugim roku uprawy jest wikszy od plonu uzyskanego wiosn. Zawarto olejku eterycznego w powietrznie suchym zielu oraz w powietrznie suchych liciach była uzaleniona od terminu zbioru (tab. 2). Ziele szałwii lekarskiej zebrane we wrzeniu (drugi zbiór) zawierało istotnie wicej olejku % anieli w maju (pierwszy zbiór) 0,7%. Surowiec ten spełniał wymagania Polskiej Normy [PN-85/R-87017], co do zawartoci olejku eterycznego. Ziele zebrane w maju w r. i r. (pierwszy zbiór) oraz w połowie wrzenia, i r. (drugi zbiór) odpowiadało wymaganiom I klasy jakoci (zawarto olejku nie mniejsza ni 0,7%), a uzyskane w maju r. (pierwszy zbiór) wymaganiom II klasy jakoci (zawarto olejku nie mniejsza ni 0,5%). Hortorum Cultus 2(2) 2003

4 88 G. Zawilak Tabela 2. Wpływ terminu zbioru na zawarto olejku eterycznego w szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.) odmiany Bona w drugim roku uprawy Table 2. Effect of harvest date on essential oil content of sage (Salvia officinalis L.) cv. Bona in the second year of cultivation Termin zbioru Harvest date Pierwszy First Drugi Second rednio Mean Rok Year w powietrznie suchym zielu in the air dry herb 0,8 0,5 0,9 Zawarto olejku eterycznego Essential oil content, (%) w powietrznie suchych liciach in the air dry leaves 0,9 0,8 1,5 w powietrznie suchych łodygach in the air dry stalks 0,5 X 0,7 1,1 0,4 1,8 1,7 2,0 0,4 0,2 X 1,8 1,0 1,3 0,4 0,8 1,0 1,7 0,2 X 0,9 1,4 NIR 0,05-LSD 0,05 Termin zbioru Harvest date 0,16 0,13 n.i. n.s. Lata Years n.i. n.s. 0,19 n.i. n.s. Współdziałanie Interaction n.i. n.s. 4 n.i. n.s. Objanienia Explanations: n.i. rónice nieistotne n.s. differences not significant Wykonane badania wykazały, i procentowa zawarto olejku eterycznego w liciach szałwii lekarskiej odmiany Bona, uzyskanych podczas drugiego zbioru (we wrzeniu) była istotnie wiksza ni w liciach pochodzcych z pierwszego terminu zbioru surowca (maj). Kształtowała si ona na poziomie od 1,1% w powietrznie suchych liciach zebranych w maju do 1,8% powietrznie suchych liciach uzyskanych we wrzeniu (tab. 2). Z przeprowadzonej analizy wynika, e zawarto olejku w liciach szałwii uzyskanych z pierwszego zbioru nie odpowiadała ani wymaganiom Farmakopei Polskiej V [], ani wymaganiom Polskiej Normy [PN-82/R-87011], za licie zebrane w połowie wrzenia drugi zbiór spełniały wymagania Farmakopei Polskiej V [] (wymaga nie mniej ni 1,5% olejku) oraz Polskiej Normy [PN-82/R ] (wymaga nie mniej ni 1,0%). Porównujc ilo olejku w badanych surowcach (ziele, licie), stwierdzono, i ziele zawiera go mniej ni licie, co zwizane jest z wystpowaniem w zielu pdów, charakteryzujcych si nisk zawartoci olejku. Jest to zgodne z pogldami Kołodziejskiego i innych [1963]. Acta Sci. Pol.

5 Ocena plonowania szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.) w drugim roku uprawy 89 WNIOSKI 1. Wykazano istotny wpływ terminu zbioru na plon wieego ziela szałwii lekarskiej odmiany Bona w drugim roku uytkowania plantacji. Wikszy plon uzyskano z drugiego zbioru we wrzeniu (190,2 dt ha -1 ), anieli w maju (pierwszy zbiór) (104,7% dt ha -1 ). Przy drugim terminie zbioru surowca stwierdzono te wikszy plon powietrznie suchego ziela oraz powietrznie suchych lici ni przy pierwszym. 2. Zawarto olejku eterycznego w zielu i liciach zaleała od terminu zbioru szałwii. Surowiec (ziele i licie) pozyskany we wrzeniu (drugi zbiór) zawierał wicej olejku od otrzymanego w maju (pierwszy zbiór). 3. Licie szałwii lekarskiej zebrane we wrzeniu spełniały wymagania Farmakopei Polskiej V [] co do zawartoci olejku eterycznego, za zawarto olejku w liciach uzyskanych w maju nie była zgodna z tymi wymaganiami. PIMIENNICTWO Brieskorn C. H., Salbei- seine Inhaltsstoffe und sein therapeutischer West. Z. Phytother. 12, Compton J., Mexican salvias in cultivation. Plantsmann 15(4), Horticultural Abstracts 1995, 65, 1, 63. Embong M. B., Haziyev D., Molnar S., Essential Oil Herb and Spices Grown in Alberta. Sage Oil, Salvia officinalis L. (Labiatae). J. Inst. Can. Sci. Techol. Aliment. 10(3), Farmakopea Polska V,, t. V, PTFarm., Warszawa. Formanowiczowa H., Kozłowski J., Biologia kiełkowania i ocena laboratoryjna nasion rolin leczniczych jako materiału siewnego. Vc. Nasiona uprawianych w Polsce gatunków z rodziny wargowych (Labiatae). Herba Pol. 2(58), Heeger E. F., Handbuch des Arznei- und Gewürzpflanzenbaues. Deutscher Bauernverlang. Kołodziejski J. S., Gill S., Mruk A., Surewicz-Szewczyk H., Zmienna zawarto olejku eterycznego i zwizków garbnikowych w okresie wegetacji Salvia officinalis L. Acta Pol. Pharm. 20(3), Lewandowski A., Roliny zielarskie (szałwia lekarska, tymianek właciwy). Synteza wyników dowiadcze odmianowych Zeszyt 868. Newall C. A., Anderson L. A., Phillipson J. D., Herbal Medicines. The Pharm. Press., London, Polska Norma. Surowce zielarskie. Licie suszone. PN-82/R Polska Norma. Surowce zielarskie. Ziele suszone. PN-85/R Putievsky E., Ravid U., Dudai N., The influence of season and harvest frequency on essential oil and herbal yields from a pure clone of sage (Salvia officinalis L.) grown under cultivated conditions. J. Nat. Prod. 49(2), Seidler-Łoykowska K., Lewandowski A., Odmiany rolin leczniczych i przyprawowych. IRiPZ, Pozna. Strzelecka H., Kowalski J., Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN Warszawa. Załcki R., Kordana S., Filoda G., Nowak D., Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.), rodzina: wargowe (Labiatae=Lamiaceae). Instrukcja Uprawy. IRiPZ, Pozna. Hortorum Cultus 2(2) 2003

6 90 G. Zawilak ESTIMATION OF YIELD OF SAGE (Salvia officinalis L.) IN THE SECOND YEAR OF CULTIVATION Abstract. The study with sage (Salvia officinalis L.) cv. Bona was conducted in the years. The effect of time of harvest on yield of fresh herb sage and yield of air dry herb, yield of air dry leaves sage. The experiment was conducted with sage two-year old. Sage transplants were planted in distance cm. The plant material was harvested twice in May and in September. Harvest date hat significant influence on the weight of fresh sage herb. Yield of fresh sage herb in September was bigger (190.2 dt ha -1 ) than yield of fresh sage herb in May (104.7 dt ha -1 ). The percentage quantity of the essential oil in the herb and leaves of sage was depended on the harvest date. The herb and leaves of sage in September had bigger the percentage quantity of the essential oil than in May. The percentage quantity of the essential oil in the leaves of sage, witch was collected in September amounted above 1.5%. Key words: Salvia officinalis L., sage, leaf, herb, yield, essential oil Grayna Zawilak,, Katedra Warzywnictwa i Rolin Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie, ul. Króla Leszczyskiego 58, Lublin, zawislak@consus.ar.lublin.pl Acta Sci. Pol.