EDUKACJA GLOBALNA SCENARIUSZE LEKCJI

Transkrypt

1 EDUKACJA GLOBALNA SCENARIUSZE LEKCJI

2 Spis treści Globalizacja szanse i zagrożenia Kraje bogate, kraje biedne Świat daleki od doskonałości Na progu milenium Indie Chodźcie do szkoły! Dziewczyny na rowery!

3

4 GLOBALIZACJA SZANSA I ZAGROŻENIA Współczesny świat do pewnego stopnia się skurczył. Wraz z rozwojem postępu technicznego, który zwielokrotnił ludzkie możliwości w dziedzinie komunikacji i przepływu informacji, staliśmy się sobie bliżsi, ale i bardziej od siebie zależni. Wydarzenia rozgrywające się gdzieś daleko jak w przypadku kryzysu finansowego w Azji czy wojny w Bośni nierzadko wpływają na nasze życie. Bardziej od siebie zależni, powinniśmy być też za siebie bardziej odpowiedzialni. Na zajęciach uczniowie dyskutują o wyzwaniach, jakie stoją przed współczesnym światem, zastanawiają się, jak wspólnota międzynarodowa może rozwiązywać najbardziej palące problemy. Po zajęciach uczniowie powinni umieć: wyjaśnić, dlaczego świat zrobił się mniejszy ; omówić, na czym polega zjawisko globalizacji we współczesnym świecie; podać przykłady negatywnych oraz pozytywnych przejawów globalizacji. JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA? 1. Na lekcji poprzedzającej realizację tego tematu poproś uczniów, żeby dzień przed zajęciami na temat globalizacji obejrzeli w telewizji wiadomości i wynotowali wydarzenia, które uznali za najważniejsze, czy najciekawsze. Na początku lekcji poproś, aby odczytali swoje notatki, a następnie zastanowili się, jaką drogą i jak szybko dotarły do nich te informacje. 2. Poproś uczniów o przeczytanie tekstu Świat zrobił się mniejszy. Dziennikarze, politycy i ekonomiści spierają się obecnie na temat tego, do jakiego stopnia globalizacja odmieniła nasze życie. Zapytaj, czy coca-cola, muzyka Madonny, perfumy Diora oraz MTV mają coś wspólnego z globalizacją? Zaproponuj uczniom wzięcie udziału w konkursie wygrywa ten, kto wypisze na kartce najwięcej dowodów na wzajemne powiązania życia współczesnych młodych Polaków ze światem. Daj uczniom około pięciu minut na zastanowienie się i spisanie przykładów, a następnie poproś o odczytanie ułożonych przez nich list. 3. Poproś uczniów, by w parach przeczytali tekst Globalna wioska. Następnie poleć im, by kolejno wymieniali przykłady zmian zachodzących w świecie na skutek rozwoju technik komunikacyjnych.

5 4. Poleć uczniom, by przeczytali tekst Kultura masowa, a następnie przystąpili do realizacji ćwiczenia Sąd nad globalizacją Poproś o przeczytanie instrukcji do tego zadania. Na podstawie przeczytanego tekstu i własnej wiedzy uczniowie będą oceniać szanse i zagrożenia, jakie niosą ze sobą różne przejawy globalizacji. Podziel uczniów na trzy grupy: 1/3 to obrońcy, 1/3 to oskarżyciele i 1/3 to sędziowie, którzy wydadzą werdykt po wysłuchaniu obu stron. Każda ze stron powinna mieć kilka minut na zaprezentowanie swojego stanowiska. Uczniom w uporządkowaniu argumentów pomoże tabelka zamieszczona w ćwiczeniu Sąd nad globalizacją. Zwróć uwagę uczniów na obecną w świecie opinię, że kraje bogate rozwijają się kosztem krajów biednych, a zjawisko globalizacji pogłębia ten proces. Wyrazem tych obaw są protesty przeciwników globalizacji podczas obrad Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. 5. Po zakończeniu sądu lub debaty zachęć uczniów do ułożenia manifestu w postaci kilku krótkich postulatów dotyczących tego, w jakim świecie chcieliby żyć, np. Chcemy żyć w świecie, gdzie nikt nie jest prześladowany. Powiedz uczniom, żeby zapisali swoje postulaty na dużym arkuszu papieru i powiesili w widocznym miejscu w swojej klasie. Następnie niech porównają zapisane przez siebie hasła z informacjami zawartymi w ramce Wartości na nowe tysiąclecie. Czy ich potrzeby i żądania pokrywają się z tym, co ONZ uznało za najważniejsze w swojej misji w XXI wieku. 6. Zaproponuj uczniom wykonanie zadania Reklama społeczna. Zadaniem uczniów będzie wymyśleniereklamy społecznej plakatu, który miałby zostać umieszczony na billboardach adresowanej do ich rówieśników. Jej tematem powinien być jeden z palących problemów o wymiarze globalnym. Zrób zastrzeżenie, że reklama musi być zrozumiała i nie może zawierać drastycznych scen. 7. Na zakończenie powiedz uczniom, że każdy z nas jest przede wszystkim obywatelem swego kraju. Powiedz, że od niedawna jesteśmy obywatelami zjednoczonej Europy, ale każdy z nas jest równocześnie odpowiedzialny za cały świat, w którym żyjemy. Poproś uczniów, żeby zastanowili się, co to znaczy być obywatelem świata, jakie cechy i umiejętności powinien on mieć, jakie powinności wiążą się z tą ważną, choć nie zawsze uświadamianą rolą. Poproś uczniów o zapisanie na kartkach swoich przemyśleń, a następnie o wspólne opracowanie na forum klasy portretu dobrego obywatela świata. Poproś uczniów, aby skorzystali ze swoich wcześniejszych wypowiedzi, a także z tabelki Wartości na nowe tysiąclecie.

6 MATERIAŁY DLA UCZNIÓW Świat zrobił się mniejszy Świat bardzo się skurczył w ostatnich dziesięcioleciach. Największy wpływ miały na to ułatwienia w podróżowaniu i rozwój środków masowego przekazu. Świat nie stał się może jak to przewidywano globalną wioską, ale jest dzisiaj znacznie mniej podzielony niż kiedyś. Więcej wiemy o innych, szybciej uzyskujemy wszystkie potrzebne (i niepotrzebne) informacje. Młodzi ludzie na całym świecie słuchają tej samej muzyki i podobnie się ubierają. Niektórzy niepokoją się nawet, czy tak dynamiczny rozwój kultury masowej nie doprowadzi do zupełnego ujednolicenia świata, do zaniku wszelkich różnic kulturowych. Na szczęście obawy te są chyba nieco przesadzone, bo rzeczywiście smutny byłby świat, w którym wszędzie byłoby zupełnie tak samo: te same potrawy, te same stroje, te same zwyczaje, taka sama architektura. Dzięki nowoczesnym środkom transportu ludzie błyskawicznie przenoszą się z miejsca na miejsce. Jedni podróżują dla przyjemności albo w interesach. Inni, niestety, są do tego zmuszeni. Z ojczyzny wypędza ich wojna, prześladowania, bieda i głód. Osiedlają się w innych państwach, tęsknią za swym krajem i rodziną. Uchodźcy i imigranci nie wszędzie są mile widziani wielu ludzi obawia się konkurencji na rynku pracy, nie rozumie i nie akceptuje obcych obyczajów i kultury. Można mieć nadzieję, że dzięki środkom masowego przekazu takie nieżyczliwe postawy będą pojawiały się coraz rzadziej. Telewizja, radio i prasa nieustannie przynoszą nam informacje o krwawych i tragicznych wydarzeniach, budząc współczucie dla ofiar klęsk żywiołowych i okrutnych wojen. Wiedza na temat nieszczęść dotykających inne narody sprawia, że trudno dzisiaj zachować obojętność nic dziwnego, że nigdy jeszcze wspólnota międzynarodowa nie wkładała tyle wysiłku w pomaganie ludziom cierpiącym. Globalizacji podlega także gospodarka obszarem działania międzynarodowych korporacji jest przecież cały świat, a trudności ekonomiczne w jednej części globu natychmiast odziałują na sytuację w innych krajach. Globalizacja gospodarki z jednej strony sprzyja upowszechnianiu się nowoczesnych technologii, z drugiej jednak jak twierdzą niektórzy ogarsza i tak już dramatyczne problemy państw słabo rozwiniętych. Przeciwnicy globalizacji głoszą, iż obywatele tych państw padają ofiarą gospodarczych interesów korporacji oraz rządów najbogatszych krajów świata.

7 Globalna wioska Jak w dawnych czasach ludzie dowiadywali się o tym, co się dzieje w innych miastach czy krajach? Najczęściej informacji dostarczali im kupcy, którzy podróżowali w interesach. Przekazywane w ten sposób wiadomości były jednak wyrywkowe i bardzo spóźnione. Często mijały całe miesiące, nim można się było dowiedzieć o tym, że gdzieś daleko wybuchła wojna, albo na tron wstąpił nowy król. Dziś informacja, dzięki 500 umieszczonym nad Ziemią satelitom, telewizji oraz internetowi, obiega świat niemal tak szybko jak myśl. Nowe techniki komunikacyjne ułatwiły porozumiewanie się ze sobą ludzi, wymianę myśli, idei, technologii. Z jednej strony może to powodować chaos, z którego trudno wyłowić wiadomości naprawdę ważne, z drugiej utrudnia niedemokratycznym rządom kontrolę nad obywatelami. Kiedyś tyrani mogli ukrywać zbrodnie popełniane na własnym narodzie, dziś byłoby to niemożliwe. Przykładem mogą być relacje z dokonanej na polecenie władz chińskich masakry na placu Niebiańskiego Spokoju w Pekinie w 1989 r. Dzięki rozwojowi mediów narodziła się światowa opinia publiczna, która wpływa na poczynania rządzących polityków i w wielu sytuacjach wymusza zajęcie określonego stanowiska, np. publicznego potępienia dla łamania praw człowieka, zerwania kontaktów handlowych z państwem popierającym terroryzm. Kultura masowa Socjolog Benjamin Barber pisze: Sieć restauracji McDonald s obsługuje dziennie na całym świecie 20 mln klientów, czyli więcej niż liczy ludność Grecji, Irlandii i Szwajcarii razem. Myszka Miki, coca-cola, dżinsy oto najbardziej znane symbole kultury masowej utożsamianej najczęściej z niezwykle ekspansywną kulturą amerykańską. Bajki Disneya jednoczą przed telewizorami dzieci z całego świata, markowe spodnie dla młodych ludzi w biednych krajach są miarą statusu społecznego. Dla jednych kultura masowa oznacza możliwość życia tak jak bohaterowie filmów, inni widzą w jej wytworach przejaw zdegenerowanej kultury Zachodu i zagrożenie dla systemu władzy. W niektórych krajach arabskich zakazane jest posiadanie prywatnych anten satelitarnych i odtwarzaczy wideo. Kultura masowa jako przejaw globalizacji często oceniana jest bardzo krytycznie. Zdaniem Benjamina Barbera kultura globalna odpowiada naszej obojętności, dekoncentracji i gnuśności. Disney, McDonald s i MTV apelują do tego, co łatwe, szybkie i proste. Nie pozostawia więc miejsca na wyobraźnię czy wrażliwość. Innym argumentem wysuwanym przeciwko kulturze masowej jest zarzut, że niszczy tradycyjne obyczaje (zmienia modę, propaguje nowe święta, jak np. walentynki) i sprawia, że wszyscy stają się coraz bardziej do siebie podobni i coraz mniej ciekawi.

8 Wartości na nowe tysiąclecie Wolność - Mężczyźni i kobiety mają prawo żyć i wychowywać swoje dzieci w godności, wolni od głodu, nędzy i strachu przed przemocą i uciskiem. Najlepszym gwarantem tych praw jest przedstawicielska władza sprawująca rządy w oparciu o wolę społeczeństwa. Równość i solidarność - żaden człowiek ani żaden naród nie może być pozbawiony możliwości czerpania korzyści z procesów globalizacji. Koszty i obciążenia związane z zarządzaniem globalnym ryzykiem muszą być sprawiedliwie podzielone. Ci, którzy czerpią najmniejsze korzyści, są uprawnieni do otrzymania pomocy od tych, których korzyści z globalizacji są największe. Tolerancja - ludzie powinni nawzajem się szanować, respektując całe światowe bogactwo wierzeń, kultur i języków. Różnic wewnątrz i pomiędzy społeczeństwami nie należy się obawiać ani niwelować, ale je pielęgnować. Poszanowanie środowiska naturalnego - w obcowaniu ze wszystkimi żyjącymi stworzeniami i w korzystaniu z zasobów naturalnych powinniśmy kierować się roztropnością i przekazać następnym pokoleniom niezmierzone bogactwo, jakim obdarzyła nas natura. Wspólna odpowiedzialność - państwa muszą współdziałać w celu utrzymania pokoju i bezpieczeństwa na świecie według zasad określonych w karcie Narodów Zjednoczonych. Zarządzanie ryzykiem i zagrożeniami, które dotyczą wszystkich ludzi, powinno opierać się na wielostronnych uzgodnieniach. My, Ludy: Rola Narodów Zjednoczonych w XXI wieku, raport Sekretarza Generalnego ONZ 8

9 KRAJE BOGATE, KRAJE BIEDNE Konflikt między komunistycznym Wschodem a kapitalistycznym Zachodem został zakończony, trwa napięcie pomiędzy bogatą Północą i biednym Południem. Na zajęciach uczniowie poznają trudności, z jakimi borykają się kraje rozwijające się, starają się zrozumieć ich punkt widzenia i oczekiwania wobec krajów rozwiniętych. Zastanawiają się, jak przeciwdziałać narastającym w świecie różnicom cywilizacyjnym. CELE Po zajęciach uczniowie powinni umieć: przestawić kryteria umożliwiające odróżnianie krajów biednych od bogatych, wskazać na mapie kilka krajów zaliczanych do bogatej Północy i do biednego Południa, uzasadnić wzajemną zależność Północy i Południa, wskazać działania, jakie mogą być podjęte w celu poprawy sytuacji krajów biednych. JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA? PROWADZENIE 1. Zapytaj uczniów, co to znaczy, że kraj jest biedny albo bogaty, w jaki sposób możemy ocenić zamożność poszczególnych państw? Możesz skorzystać z list wskaźników rozwoju gospodarczego zawartych w tabeli w ćwiczeniu Bieda i bogactwo w liczbach. Przykłady biednych i bogatych krajów zapisz na tablicy. Przy podawaniu przykładów wykorzystaj mapę polityczną świata, prosząc uczniów, aby wskazywali wymieniane kraje. ROZWINIĘCIE 2. Poproś, aby uczniowie, pracując w parach, zapoznali się z tekstem Bogaci i biedni oraz z notatkami na temat inicjatyw podejmowanych na rzecz krajów biednych, dzieląc się materiałami do przeczytania, a potem wzajemnie referując sobie ich treść. Odpowiedz na ewentualne pytania. Zapytaj uczniów, jakie inne działania mogliby zaproponować, żeby poprawić sytuację biednych państw. Zapisz te propozycje na tablicy. 9

10 3. Jedna czwarta mieszkańców Ziemi żyje w skrajnej nędzy. W ciągu najbliższych kilkunastu lat sytuacja ta może się jeszcze pogorszyć, gdyż liczba ludności w krajach najuboższych i najsłabiej rozwiniętych wzrośnie o kolejne 1-2 miliardy. Przepaść między bogatymi a biednymi wciąż się powiększa na przykład w Brazylii 25% kontroluje prawie 2/3 PKB. Ale nie jest to przypadek odosobniony podobnie jest w Rosji, RPA, Kolumbii i innych krajach. Poproś, aby uczniowie zapoznali się z danymi statystycznymi zamieszczonymi poniżej i określili, w jakim stopniu kraje bogate wyprzedzają kraje biedne pod względem wykształcenia, przeciętnej długości życia itd. 4. Uczniowie wykonują ćwiczenie Tak czy nie. Zainicjuj krótką dyskusję dotyczącą każdego stwierdzenia pojawiającego się w ćwiczeniu. 5. Uczniowie wezmą teraz udział w symulacji konferencji zwołanej przez Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy poświęconej problemom, z którymi borykają się kraje biednego Południa. W spotkaniu, które odbywa się na przykład w siedzibie ONZ w Nowym Jorku lub w Warszawie, biorą udział przedstawiciele: Banku Światowego, MFW, najbogatszych państw świata (tzw. grupa G7), reprezentacje krajów Afryki, Azji i Ameryki Środkowej i Południowej. Podziel uczniów na sześć grup. Każda grupa reprezentuje inną delegację. Zadaniem uczniów jest przeprowadzenie debaty na temat: W jaki sposób Bank Światowy i MFW oraz najbogatsze kraje mogą pomóc krajom biednym i czy pomoc ta jest niezbędna. Delegacje Afryki, Azji i Ameryki Środkowej i Południowej przedstawiają na forum klasy problemy, które uważają za najważniejsze. Delegacje Banku Światowego i MFW oraz najbogatszych krajów świata, po wysłuchaniu wszystkich wystąpień starają się ustalić listę problemów do rozwiązania w pierwszej kolejności, pytają w jaki sposób państwa danego regionu wykorzystają przyznane im fundusze, przedstawiają programy pomocy. Na zakończenie konferencji każda z delegacji przygotowuje i wygłasza 1-, 2-minutowe wystąpienie podsumowujące efekty spotkania. ZAKOŃCZENIE 6. Zaproponuj jako pracę domową napisanie listu, który mógłby zostać wysłany do jednego z prestiżowych czasopism zajmujących się tematyką międzynarodową. W liście powinny zostać zawarte przemyślenia na temat niepokojących konsekwencji, do jakich może doprowadzić lekceważenie problemów krajów rozwijających się, oraz ewentualnie apel do rządów i światowej opinii publicznej o stworzenie ogólnoświatowego programu pomocy dla krajów biednych. 10

11 MATERIAŁY DLA UCZNIÓW Bogaci i biedni Mieszkając w Europie zamożnej, nowoczesnej i szybko się rozwijającej łatwo zapomnieć, że nie cały świat jest w tak dobrej kondycji ekonomicznej. Wielka część powierzchni naszego globu to obszary biedy i gospodarczego zacofania, i to właśnie tam żyje ¾ mieszkańców Ziemi. Niekiedy mówi się o bogatej Północy i ubogim Południu, chociaż oczywiście na Północy też są duże różnice w zamożności poszczególnych państw. Prawdą jest jednak, że największa bieda panuje na Południu w Afryce, Azji i Ameryce Południowej i Środkowej. O tym, jak wielka przepaść dzieli kraje wysoko uprzemysłowione i kraje rozwijające się, najlepiej świadczy przeciętny roczny dochód narodowy na jednego mieszkańca: w państwach bogatych wynosi on dolarów, w biednych 300 dolarów (znaczy to, że w państwach biednych ponad miliard ludzi na Ziemi żyje za mniej niż 1 dolara dziennie). Nie jest do końca jasne, czemu świat rozwija się tak nierównomiernie. Nie wolno zapominać o tym, że w przeszłości Europejczycy bogacili się kosztem mieszkańców innych kontynentów. Jako kolonizatorzy prowadzili w podporządkowanych sobie krajach gospodarkę rabunkową. Nie wszystko da się jednak wytłumaczyć kolonialną przeszłością. Bez wątpienia znaczący wpływ na zapóźnienie cywilizacyjne i gospodarcze mają różnice kulturowe. W krajach Południa znacznie szybciej od wskaźników gospodarczych rośnie liczba mieszkańców. Przestarzała gospodarka oparta przede wszystkim na mało wydajnym rolnictwie nie zapewnia dostatecznej ilości wyżywienia. Rozwój produkcji przemysłowej jest uzależniony od podniesienia kwalifikacji pracowników, co wymaga likwidacji analfabetyzmu i upowszechnienia edukacji. A z tym problemem wiele rządów krajów Południa wciąż nie umie sobie poradzić. Kraje wysoko uprzemysłowione, czując się odpowiedzialne za stan, w jakim znalazły się dawne kolonie, próbują im na różne sposoby pomagać. Pomoc ta ma charakter doraźny (na przykład dostawy żywności i lekarstw w czasie klęsk żywiołowych) i długofalowy. Jednorazowa dostawa żywności może pomóc przetrwać głód, ale za rok problem najpewniej powróci. Wprowadzanie wydajniejszych technik uprawy może odsunąć widmo głodu na stałe. Niestety, na razie większość takich programów nie spełniła pokładanych w nich nadziei. Przekazywane przez wspólnotę międzynarodową pieniądze są niekiedy marnotrawione. Dowodem na to, że szybki rozwój krajów o niskim poziomie uprzemysłowienia jest jednak możliwy, są sukcesy gospodarcze Japonii i tygrysów Azji (np. Korei Południowej, Tajwanu, Singapuru). Mówiąc o pomocy bogatych państw niesionej biednym, trzeba pamiętać, że pewne problemy nasilają się w wyniku działalności zachodnich korporacji. Niektóre z nich, korzystając z nieprecyzyjnego prawa krajów bidnych, eksportują do nich substancje zakazane lub niebezpieczne (np. pestycydy lub wycofane z użycia leki). Wiele europejskich firm po awarii w Czarnobylu wysłało do krajów rozwijających się żywność skażoną radioaktywnie wysoko ponad normy obowiązujące w Unii Europejskiej. Kraje bogate przenoszą również niebezpieczne dla środowiska gałęzie produkcji na teren państw biednych, gdzie normy prawne są bardziej liberalne lub w ogóle nie istnieją. Duży wpływ na rozwój produkcji w krajach Południa ma również prawo obowiązujące na Północy, dające pierwszeństwo w handlu producentom z rozwiniętych krajów, stosując faworyzujące ich dotacje i przez to hamując rozwój produkcji na Południu. 11

12 DANE STATYSTYCZNE Wielkość produktu krajowego brutto na 1 mieszkańca PAŃSTWA NAJBOGATSZE 1. Luksemburg dol. 2. Szwajcaria dol. 3. Japonia dol. (4. Polska dol.) PAŃSTWA NAJBIEDNIEJSZE 1. Mozambik 84 dol. 2. Etiopia 103 dol. 3. Kongo 122 dol. Obciążenie długami zagranicznymi liczonymi w % PKB 1. Mozambik 432% 2. Somalia 406% 3. Nikaragua 395% EDUKACJA Państwa o najmniejszej liczbie ludności umiejącej czytać i pisać w % dorosłej ludności 1. Niger 13,1% 2. Burkina Faso 18,7% 3. Somalia 24,9% Państwa o najwyższej liczbie studentów w szkolnictwie wyższym 1. Kanada 2. Stany Zjednoczone 3. Australia Przeciętna długość życia PAŃSTWA ZAMOŻNE 1. Japonia 80 lat 2. Islandia 79,3 lat 3. Kanada 78,9 lat PAŃSTWA BIEDNE 1. Sierra Leone 37, 5 lat 2. Malawi 40,7 lat 3. Ugadna 41,4 lat Liczba ludności przypadającej na jednego lekarza NAJWIĘKSZA 1. Czad osób 2. Erytrea osób 3. Gambia osób 4. Malawi osób NAJNIŻSZA 1. Finlandia-4 2. Japonia-4 3. Singapur-4 4. Szwecja

13 Umieralność niemowląt liczba zgonów na 1000 urodzeń dzieci żywych: NAJWYŻSZA 1. Nigeria Angola Afganistan 165 NAJMNIEJSZA 1. Kuba 193 osoby 2. Włochy osób 3. Izrael 218 osób ćwiczenie: TAK CZY NIE? Zaznacz te twierdzenia, z którymi się zgadzasz. Uzasadnij swoje odpowiedzi. 1. Kraje biednego południa ponoszą całkowitą odpowiedzialność za stan swojej gospodarki TAK NIE 2. Inwestowanie w krajach biednych jest nieopłacalne. Wszystkie środki należy przeznaczyć na poprawę własnego poziomu życia. TAK NIE 3. Sytuacja w krajach ubogich nie stanowi żadnego zagrożenia dla pokoju światowego. TAK NIE Notatki:

14 Konferencja Pó noc - Południe Wyobraźcie sobie, że jesteście uczestnikami konferencji poświęconej problemom, z którymi borykają się kraje biednego Południa. W spotkaniu, które odbywa się w siedzibie ONZ, biorą udział: - przedstawiciele Banku Światowego; - przedstawiciele Międzynarodowego Funduszu Walutowego (instytucja udzielająca kredytów krajom w trudnej sytuacji gospodarczej); - przedstawiciele najbogatszych państw świata (tak zwana grupa G7, czyli USA, Kanada, Niemcy, Francja, Japonia, Włochy i Wielka Brytania); - przedstawiciele Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej. Afryka, Azja, Ameryka Środkowa i Południowa. Każda grupa reprezentuje inną delegację. Waszym zadaniem jest przedyskutowanie, w jaki sposób Bank Światowy i MFW oraz najbogatsze kraje mogą pomóc krajom biednym i czy pomoc ta jest niezbędna. Delegacje reprezentujące kraje Południa przedstawiają na forum klasy problemy, które uważają za najważniejsze w swoich regionach. Delegacje Banku Światowego i MFW oraz grupy G7 po wysłuchaniu wszystkich wystąpień starają się ustalić listę problemów do rozwiązania w pierwszej kolejności. Pytają, w jaki sposób państwa danego regionu wykorzystają przyznane im fundusze, przedstawiają programy pomocy. Na zakończenie konferencji każda delegacja wygłasza 1-2 minutowe wystąpienie podsumowujące efekty spotkania. 14

15 Świat daleki od doskonałości CELE Po zakończeniu zajęć uczeń potrafi: wymienić i umiejscowić najważniejsze konflikty występujące na świecie w ostatnich latach, wyjaśnić genezę i opisać formy terroru stosowanego jako metoda walki politycznej religijnej, omówić podział świata na bogatą Północ i biedne Południe oraz perspektywy związane z przezwyciężeniem tego podziału. JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA? 1. Zapytaj uczniów, jak rozumieją tytuł lekcji. Czy ich zdaniem świat, w którym żyjemy, jest w stanie w przewidywalnym czasie uporać się z problemami, jakie go nurtują? Poproś, by uczniowie nie tylko wypowiadali swoje opinie w tej sprawie, ale także krótko je uzasadniali. Sporządź na tablicy listę najpoważniejszych ich zdaniem zagrożeń i problemów współczesnego świata. 2. Przedstaw informacje zawarte w tekście Konflikty stare i nowe, wypisując na tablicy najważniejsze przyczyny współczesnych konfliktów. Uporządkuj terminologię, wyjaśniając, czym są: spór międzynarodowy, konflikt, wojna. Zapytaj uczniów, jakie są pokojowe metody rozwiązywania sporów i konfliktów międzynarodowych. Spróbujcie się zastanowić, jaki wpływ na życie ludności cywilnej mogą mieć konflikty zbrojne, jakie mogą rodzić problemy dla dzieci, dorosłych. Jak konflikty mogą wpływać na rozwój krajów (czy gospodarka może się rozwijać? Czy możliwy jest dostęp do edukacji? Czy ludzie mogą zaspokajać wszystkie swoje potrzeby zarówno te podstawowe dotyczące dostępu do żywności i wody, jak i dostępu do edukacji, podstawowych urządzeń technicznych itp.?) 3. Podziel uczniów na pięć grup i poleć, by każda z nich przeczytała o jednym z najpoważniejszych współczesnych konfliktów (tekst Punkty zapalne na mapie świata ), a następnie przedstawiła zawarte w nim informacje na forum klasy. Poproś uczniów, by sprawdzili w mediach, jak rozwija się każdy z tych konfliktów. 15

16 4. Poleć uczniom wykonanie ćwiczenia z tekstem, które polega na uważnym przeanalizowaniu tekstu źródłowego i odnalezieniu w nim odpowiedzi na zamieszone pod nim pytania. Jest to fragment dzieła S. Huntingtona Zderzenie cywilizacji. Zaproponuj, by uczniowie, pracując w parach, nawzajem sprawdzili swoje odpowiedzi. 5. Zadanie domowe dla chętnych będzie polegać na opracowaniu dwu-, czterostronicowej monografii jednego z punktów zapalnych na mapie świata (lub innych, które uczniowie uznają za ważne). Opracowanie to powinno zawierać takie elementy, jak np.: krótki opis konfliktu, jego geneza, skutki, próby rozwiązania (udane i nieudane), a także ilustracje (zdjęcia, mapka), cytaty z prasy lub opracowań na dany temat (z podaniem źródła) oraz własną ocenę perspektywy rozwiązania tego problemu. Zadbaj, by w ten sposób opracowane zostały najważniejsze światowe konflikty, a autorzy mieli okazję zaprezentować swoje prace kolegom w parach i nawzajem sprawdzili swoje odpowiedzi. 16

17 MATERIAŁY DLA UCZNIÓW Konflikty stare i nowe We współczesnym świecie większość konfliktów między narodami ma źródło w klasycznym nacjonalizmie (spory o Kaszmir między Indiami a Pakistanem), w uścisku narodowościowym (Kurdowie w Iraku i innych państwach Bliskiego Wschodu, Tybetańczycy w Chinach), w separatyzmie niektórych grup etnicznych (Baskowie w Hiszpanii, Tamilowie w Sri Lance), w waśniach plemiennych (Hutu Tutsi w Afryce Środkowej), wreszcie w różnicach cywilizacyjnych i kulturowych (niektóre konflikty świata arabskiego z Zachodem czy muzułmanów z hinduistami). W państwach biedniejszych częstą przyczyną konfliktów jest też brak podstawowych surowców, nawet takich jak woda. Areną walki są zwykle terytoria zróżnicowane etnicznie, same też będące przedmiotem sporów. Wiele konfliktów ma oczywiście o wiele bardziej złożony charakter przykładem może być konflikt Izraela z Palestyną. Nie można też zapominać, że nawet upadek ZSRR nie wpłynął znacząco na osłabienie komunistycznej partyzantki w krajach Ameryki Łacińskiej, gdyż znalazła ona własne źródła finansowania (zazwyczaj handel narkotykami), a sytuacja polityczna, społeczna i gospodarcza w tym regionie niemal zmusza ludzi ubogich do udzielania poparcia wszelkim ruchom antyrządowym. Konflikty te mają często charakter wojen domowych, niesłychanie trudnych do opanowania i szczególnie tragicznych dla zwykłych mieszkańców. Jeśli bowiem w dawnych wiekach na wojnie ginęli przede wszystkim żołnierze, teraz jej ofiarami są w olbrzymiej większości cywile. Podstawowym problemem, z którym borykają się kraje objęte konfliktami jest, bieda ich mieszkańców. Wojna hamuje rozwój gospodarczy kraju i odcina jego obywateli od podstawowych dóbr żywności, wody uniemożliwia im przemieszczanie się i kontakty między sobą. Nawet po zażegnaniu konfliktu problem biedy pozostaje. Kraje otrzymujące pomoc międzynarodową nie zawsze potrafią ją dobrze wykorzystać, a często zdarza się, że nieefektywne i skorumpowane rządy biednych państw marnotrawią uzyskane pieniądze bądź przeznaczają je na zakup broni. Niektórzy ekonomiści uważają nawet, że niekiedy pomoc ta mogła zaszkodzić krajom ją przyjmującym, gdyż uzależniła je od krajów zamożnych. 17

18 Samuel Huntington Zderzenie cywilizacji Najostrzejsze, najpoważniejsze i najgroźniejsze konflikty nie będą się w tym nowym świecie toczyć między klasami społecznymi, biednymi i bogatymi czy innymi grupami zdefiniowanymi w kategoriach ekonomicznych, ale między ludami należącymi do różnych kręgów kulturowych. W ramach poszczególnych cywilizacji będą wybuchały konflikty plemienne i etniczne. Jednakże walka między państwami i grupami należącymi do różnych cywilizacji grozi potencjalną eskalacją, bo inne państwa i grupy spieszą na pomoc krajom pokrewnym. Krwawe starcie klanów w Somalii nie zwiastuje przerodzenia się konfliktu na większą skalę. Krwawe walki plemienne w Rwandzie mają określone skutki dla Ugandy, Zairu i Burundi, ale nie dla odleglejszych krajów. Krwawe konflikty między cywilizacjami w Bośni, na Kaukazie, w Azji Środkowej czy w Kaszmirze mogą się przerodzić w poważniejsze wojny. W konfliktach rozgrywających się na terenie byłej Jugosławii Rosja udzieliła dyplomatycznego wsparcia Serbom, a Arabia Saudyjska, Turcja, Iran i Libia wspierały finansowo Bośniaków i dostarczały im broń, nie powodując się racjami ideologicznymi, polityką mocarstwową czy interesem ekonomicznym, ale pokrewieństwem kulturowym. Konflikty kulturowe jak zauważył Vaclav Havel narastają i są dziś groźniejsze niż kiedykolwiek na przestrzeni dziejów. Jacques Delors przyznał, że przyszłe konflikty będą wybuchały raczej za sprawą czynników kulturowych niz ekonomii czy ideologii. Najniebezpieczniejsze są zaś konflikty kulturowe na liniach granicznych między cywilizacjami. W świecie, jaki się wyłonił po zimnej wojnie, kultura jest siłą, która zarazem dzieli i łączy. Ludy należące do tych samych kultur, lecz podzielone przez ideologię, łączą się, jak uczyniły to już Niemcy, proces ten zaczyna też obejmować Koreę i Chiny. Społeczeństwa zjednoczone przez ideologię lub okoliczności historyczne, lecz cywilizacyjnie podzielone, albo się rozpadają, jak Związek Radziecki, Jugosławia i Bośnia, albo przeżywają silne napięcia, jak Ukraina, Nigeria, Sudan, Indie, Sri Lanka i wiele innych. Kraje o wspólnych cechach kulturowych podejmują współpracę gospodarczą i polityczną. Organizacje międzynarodowe oparte na wspólnocie kulturowej, jak Unia Europejska, mają o wiele większe szanse powodzenia niż te, które usiłują przekraczać kulturowe różnice. Żelazna kurtyna była przez czterdzieści lat główną linią podziału w Europie. Teraz przesunęła się o kilkaset mil na wschód, oddzielając ludy zachodniego chrześcijaństwa od wyznawców islamu i prawosławia. S. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Muza, Warszawa 1997, s

19 Przeczytaj tekst i zastanów się: 1. Dlaczego autor sądzi, że kultura jest dla dzisiejszego świata siłą, która łączy i dzieli? Czy zgadzasz się z jego tezą? 2. Jak sądzisz, dlaczego konflikty są dziś groźniejsze niż kiedykolwiek na przestrzeni dziejów? 3. Według autora najniebezpieczniejsze są konflikty, do których dochodzi na liniach granicznych pomiędzy cywilizacjami. Jak uzasadnia swoje przekonanie? 4. Czy uważasz, że bariery między cywilizacjami są niemożliwe do pokonania? - Jakiego rodzaju działania mogą twoim zdaniem osłabić wrogość pomiędzy cywilizacjami? - W jakich obszarach możliwe jest zastąpienie wrogości i konfliktu przez przyjaźń i działanie? 5. Jaki wpływ na konflikty międzykulturowe ma globalizacja? Punkty zapalne na mapie świata Kurdystan Kurdowie są liczącym ponad 23 miliony narodem żyjącym na terytorium, które znajduje się pod władzą czterech państw: Turcji, Iraku, Iranu i Syrii. Dalekosiężnym celem przywódców kurdyjskich jest stworzenie własnego organizmu państwowego, celem doraźnym uzyskanie jakiejś formy autonomii, zwłaszcza w Turcji i Iraku, gdzie Kurdowie są najbardziej aktywni politycznie. Władze tureckie do niedawna w ogóle nie uznawały odrębności narodowej Kurdów, uważając ich za Turków górskich, i zabraniały nie tylko używania w miejscach publicznych języka kurdyjskiego, ale nawet strojów narodowych, traktując działaczy kurdyjskich jak zwykłych terrorystów. W istocie, Kurdyjska Partia Robotnicza i Partia Pracujących Kurdystanu na akty dyskryminacji odpowiadały terrorem, także wobec placówek tureckich w Europie Zachodniej. Z kolei Irak używał wobec Kurdów nawet broni chemicznej, tłumiąc wszelkie przejawy walki o autonomii, którą gwarantował im układ z rządem irackim z roku Ze względu na wielość stron tego konfliktu wydaje się on bardzo trudny do rozwiązania. W ostatnich latach Kurdom sprzyja jednak niespokojna sytuacja w regionie. Po wojnie w Zatoce Perskiej w 1991 r. rządzony przez Saddama Husajna Irak musiał zgodzić się na powstanie na północy strefy bezpieczeństwa dla Kurdów, w której doszło jednak do wojny domowej zakończonej interwencją państw ościennych. O przyszłości Kurdów w Iraku zadecydują zapewne nowe, demokratyczne władze tego państwa po wycofaniu wojsk USA i koalicjantów. Z kolei starająca się o przystąpienie do Unii Europejskiej Turcja będzie musiała rozwiązać sprawę Kurdów zgodnie z unijnymi standardami; pierwszym krokiem było niewydanie kary śmierci na Abd Allaha Öcalana, jednego z przywódców Kurdów, uważanego w Turcji za wroga publicznego nr 1. Od roku 1995 działa w Brukseli parlament kurdyjski na uchodźstwie. 19

20 Irlandia Północna (Ulster) Stronami tego konfliktu są rdzenni mieszkańcy Irlandii i potomkowie angielskich oraz szkockich najeźdźców i kolonizatorów wyspy, którzy ostatecznie opanowali ten kraj w połowie XVII wieku, pozbawiając jego mieszkańców w roku 1691 wszelkich praw i własności ziemskiej. W wyniku walk narodowowyzwoleńczych w wieku XIX i na początku wieku XX, prowadzonych drogą pokojową i zbrojną, 6 grudnia 1921 roku doszło ostatecznie do powstania Wolnego Państwa Irlandzkiego (w roku 1949 Republiki Irlandii). W skład tego państwa nie weszło 6 prowincji na północnym wschodzie wyspy (prowincja Ulster, irl. Ulaidh), które pozostały w Wielkiej Brytanii. Konflikt w Ulsterze jest zasadniczo konfliktem narodowościowym, choć ze względu na podziały religijne ludności ujmuje się także w kategoriach wyznaniowych. Strona katolicka, dyskryminowana przez wiele dziesięcioleci przez protestanckie władze prowincji, dążyła do przyłączenia Ulsteru do Republiki Irlandii, podczas gdy protestanci (unioniści), stanowiący obecnie 53% ludności, chcą utrzymania status quo. Czołową rolę w walce po stronie katolickiej odgrywają Irlandzka Armia Republikańska (IRA) i reprezentująca ją w parlamencie partia Sinn Féin ( My sami ), natomiast po stronie protestanckiej najbardziej radykalnym ugrupowaniem jest Partia Demokratyczna Unionistów oraz paramilitarna organizacja Bojownicy o Wolność Ulsteru. Oprócz zwykłych metod walki politycznej, zarówno w parlamencie, jak i na ulicach (manifestacje) obie strony stosowały na dużą skalę terror. Dotyczy to zwłaszcza IRA, która uaktywniła się po tzw. krwawej niedzieli 30 stycznia 1972 roku kiedy to sprowadzone do Ulsteru wojska brytyjskie zabiły 13 katolików protestujących na ulicy i zorganizowała wiele spektakularnych zamachów, także na terytorium Anglii (w tym na premier Margaret Thatcher). W samym tylko roku 1972 życie straciło 467 osób; do roku 2000 zginęło ponad 3600 osób, a ponad zostało rannych. Szansą na przerwanie walki zbrojnej jest zawarte w kwietniu 1998 roku tzw. porozumienie wielkopiątkowe, przyjęte w referendum w Irlandii Północnej oraz Republice Irlandii, w wyniku którego walczące organizacje zobowiązały się złożyć broń, Ulster odzyskał autonomię, a obie strony utworzyły w listopadzie 1999 roku wspólny rząd. Tymczasowym przynajmniej rozwiązaniem konfliktu wydaje się więc wspólna, brytyjsko-irlandzka zwierzchność nad Irlandią Północną, której nie akceptują jednak wszystkie ugrupowania katolickie i protestanckie. 20

21 Czeczenia Początki tego konfliktu sięgają wieku XVIII, kiedy to Rosjanie podbili kraje kaukaskie; Czeczeni nie pogodzili się nigdy z tym faktem i wielokrotnie występowali zbrojnie przeciw narzuconej władzy. Także Rosja Radziecka, mimo oficjalnie głoszonej doktryny samostanowienia narodów, w roku 1922 anektowała te tereny. W czasie II wojny światowej Czeczeni, oskarżeni o kolaborację z Niemcami, zostali deportowani do Kazachstanu i Kirgizji, skąd powrócili do swego kraju dopiero po 1957 roku. Po upadku Związku Radzieckiego władzę w Czeczenii przejęli antykomunistyczni nacjonaliści, na czele z byłym generałem radzieckiego lotnictwa Dżocharem Dudajewem. 1 stycznia 1995 roku rozpoczęła się pierwsza wojna czeczeńska. Wojska rosyjskie, składające się głównie z niedoświadczonych rekrutów, zostały zdziesiątkowane przez Czeczenów. W czerwcu 1995 dowodzeni przez Szamila Basajewa partyzanci zajęli położone w Rosji miasto Budionnowsk, wzięli zakładników w szpitalu i wymusili na Rosji podjęcie rozmów w sprawie przerwania działań zbrojnych. W sierpniu gen. Liebiedź podpisał porozumienie pokojowe, zgodnie z którym armia rosyjska miała się wycofać, a kwestia statusu Czeczenii zostać rozstrzygnięta za pięć lat. Nie było jednak szans na trwały pokój. Stojący na czele Republiki Czeczenii gen. Maschadow oskarża Rosjan o prowokacje, mające na celu destabilizację państwa, z kolei władze w Moskwie oskarżały Czeczenów o serię zamachów w Rosji dokonanych latem 1999 roku. Komendanci wojsk czeczeńskich, nad którymi oficjalna władza nie ma pełnej kontroli, ogłosili muzułmańską świętą wojnę islamską i najechali leżący w granicach Federacji Rosyjskiej Dagestan. Był to oficjalny powód do rozpoczęcia drugiej wojny czeczeńskiej. Wojska rosyjskie ponownie wkroczyły do Czeczenii i zrównały z ziemią jej stolicę Grozny. Czeczeni przeszli do walki partyzanckiej, posuwając się regularnie zdaniem Moskwy za zgodą prezydenta Maschadowa do aktów terroru. W październiku 2002 roku oddział czeczeński opanował zbrojnie teatr na Dubrowce w Moskwie; w wyniku nieudolnej akcji jego odbicia wskutek zatrucia gazem zginęło ponad 120 przetrzymywanych. 1 września 2004 r. czeczeńscy bojownicy zajęli szkołę w Biesłanie podczas szturmu rosyjskich antyterrorystów zginęły 323 osoby, w tym 156 dzieci. Perspektywy rozwiązania konfliktu czeczeńskiego nie wyglądają obiecująco. Władze Rosji nie chcą dopuścić do utraty terytorium, gdyż obawiają się, że stracą kontrolę nad złożami ropy w Azerbejdżanie. Po 11 września 2001 r. Rosja przedstawia swą walkę z Czeczenami jako walkę z międzynarodowym terroryzmem. Tym bardziej godna szacunku jest zatem postawa tych Rosjan, między innymi byłego rzecznika praw człowieka w Rosji Siergieja Kowaliowa, którzy nie boją się głosić rosyjskiemu społeczeństwu całej prawdy o walkach i represjach w Czeczenii. W ich wyniku zginęło bowiem dotąd już ok osób, a ponad zostało zmuszonych do porzucenia swych domów. 21

22 Izrael - świat arabski Po zakończeniu I wojny światowej na tereny brytyjskiej Palestyny zaczęli napływać Żydzi żyjący dotąd w diasporze. Zgodnie z tzw. deklaracją Balfoura (brytyjskiego ministra spraw zagranicznych) miała tu powstać żydowska siedziba narodowa przy poszanowaniu praw obywatelskich i wyznaniowych ludności arabskiej. Kolonizacja żydowska spotkała się jednak z oporem arabskim. Ostatecznie ONZ w 1947 roku uchwaliła projekt podziału terytorium na dwa państwa: żydowskie i arabskie, a w roku 1948 Izrael proklamował własne państwo, z czym nie pogodzili się jego arabscy sąsiedzi. W rezultacie wojny, która wybuchła jeszcze tego samego roku, Izrael nie tylko obronił swą niepodległość, ale też powiększył terytorium przyznane mu przez ONZ; z terytoriów izraelskich uciekło lub zostało usuniętych siłą ponad 700 tys. Arabów zostali oni rozlokowani w obozach na Zachodnim Brzegu Jordanu, w Strefie Gazy, Jordanii, Libanie i Syrii. Państwa arabskie jeszcze trzykrotnie usiłowały doprowadzić do upadku Izraela, ale zawsze bez powodzenia; w wyniku jednej z wojen, tzw. wojny sześciodniowej w 1967 roku, Izrael zdobył Wzgórza Golan (od Syrii), półwysep Synaj (od Egiptu), zajął cały Zachodni Brzeg Jordanu i Starą Jerozolimę. Tylko z jednym z państw arabskich Izrael zdołał później odbudować stosunki dyplomatyczne dzięki mediacji USA podpisał w 1978 roku porozumienie pokojowe z Egiptem w Camp David. Nie poprawiło znacząco stosunków izraelsko-arabskich powstanie Autonomii Palestyńskiej w 1994 roku na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy; kością niezgody pozostaje wielkość przyszłego państwa palestyńskiego, status Jerozolimy, powrót arabskich uchodźców oraz osadnictwo żydowskie na terenach zajętych przez Izrael. Żadna ze stron nie angażuje się zdecydowanie w proces pokojowy. środowiska prawicowe w Izraelu nie są przekonane do zasady ziemia za pokój (oddanie terytoriów arabskich w zamian za gwarancje zaniechania ataków terrorystycznych). Stojący na czele Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jaser Arafat, kierujący Autonomią, nie potrafił bądź też nie chciał powstrzymać Palestyńczyków zwłaszcza z fundamentalistycznej organizacji Hamas przed dokonywaniem dalszych aktów terroru. Terror ten nie ma precedensu w dotychczasowej historii, polega bowiem na samobójczych zamachach młodych ludzi dokonywanych w taki sposób, by zabić jak najwięcej cywilnej ludności izraelskiej. Z drugiej strony armia izraelska również nie waha się użyć ostrej amunicji wobec młodzieży ciskającej w nią kamieniami. Walki nasiliły się w latach 90., w okresie dwóch powstań zwanych z arabska intifadą (wojną kamieni). Panuje powszechne przekonanie, że rozwiązanie tego konfliktu nie jest możliwe bez mediacji państw trzecich, zwłaszcza Stanów Zjednoczonych. 22

23 Kaszmir Historia tego konfliktu zaczyna się w roku 1947, kiedy to doszło do podziału kolonii brytyjskich w Azji na Indie i Pakistan leżące między nimi terytorium Dżammu (zamieszkane głównie przez hinduistów) i Kaszmiru (zamieszkane głównie przez muzułmanów) stało się przedmiotem dramatycznego sporu. Po rzeziach hinduistów w Kaszmirze, interwencji wojsk indyjskich i wkroczeniu armii pakistańskiej wybuchła wojna zakończona zawieszeniem broni i wyznaczeniem linii demarkacyjnej pod kontrolą ONZ. Dwie trzecie terytorium Kaszmiru pozostało pod rządami Indii (po walkach w roku 1965 nieco więcej), reszta pod władzą Pakistanu. O przyszłości kraju miał rozstrzygnąć plebiscyt, ale nigdy go nie przeprowadzono. W latach i 1971 Indie i Pakistan stoczyły jeszcze dwie wojny, w 1962 roku miała miejsce także wojna między Indiami a Chinami popierającymi Pakistan i rywalizującymi z Indiami o dominację w tym regionie Azji. Zapóźnienie gospodarcze tego terytorium, indyjskie rządy twardej ręki (bezpośrednie rządy prezydenta, delegalizacja partii separatystycznych, zwiększona obecność wojska) z jednej strony, a wspieranie tendencji separatystycznych przez Pakistan z drugiej, powoduje, że nie widać szans na szybkie rozwiązanie konfliktu. Terroryzm ugrupowań muzułmańskich spotyka się tu z karnymi ekspedycjami wojsk indyjskich. Konflikt ten wzbudza od dłuższego czasu zaniepokojenie całego świata, ponieważ Indie i Pakistan dysponują bronią atomową, ciągle ją doskonalą i wydają się zdeterminowane, by użyć jej w sytuacji krytycznej. 23

24 NA PROGU MILENIUM CELE Po zakończeniu zajęć uczeń potrafi: ocenić postępy i perspektywy demokracji na świecie, wyjaśnić, jak postęp ekonomiczny i naukowy wpływa na rozwój demokracji na świecie, rozważyć niebezpieczeństwo grożące światu w przypadku pozostawienia rozwoju nauki poza kontrolą społeczeństwa demokratycznego, wyliczyć globalne problemy współczesnego świata i zaproponować swoją wizję ich rozwiązania. CO BĘDZIE POTRZEBNE NA LEKCJI? słowniki i encyklopedie METODY I TECHNIKI PRACY praca w parach i grupach zadaniowych metoda projektu JAK MOŻNA PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA? 1. Zadaj uczniom pytanie: Czy postęp ekonomiczny i naukowy wpływa na zasięg i sposób funkcjonowania demokracji na świecie? Porozmawiajcie na ten temat, poszukajcie przykładów we współczesnym świecie, sporządźcie listę procesów i zjawisk potwierdzających ten wpływ (np. jak szybkość rozpowszechniania informacji wpływa na kształtowanie się opinii społeczności międzynarodowej. Czy da się znaleźć wydarzenia, które mu przeczą? 2. Poproś uczniów, aby zapoznali się z tekstem Czy wszystkie państwa mogą być rządzone demokratycznie?. W omówieniu wykorzystaj zestaw danych statystycznych tabelę Demokratyzacja we współczesnym świecie. Zapytaj, jak można wytłumaczyć to, że mimo tylu zmian, które zaszły we współczesnym świecie, według danych statystycznych proporcja państw demokratycznych w roku 1922 wynosiła 45,3%, a w roku %. 3. Zapytaj uczniów, co wiedzą na temat globalizacji. Wyjaśnijcie wspólnie to pojęcie, w razie potrzeby skorzystajcie z encyklopedii. Szukając definicji pojęcia, wykorzystajcie poniższą definicję opracowaną dla potrzeb ogromnego światowego koncernu General Electric. Porównajcie je i skomentujcie różnice. 24

25 Wg publikacji General Electric Company globalizacja to dążenie do wzrosut dochodów poprzez zwiększenie wpływów na rynku światowym. Koncern chce to osiągnąć poprzez: - zakup materiałów, komponentów i produktów tam, gdzie najtaniej, aby zachować konkurencyjną pozycję na rynku, - poprzez łowców głów chce korzystać z kapitału intelektualnego reprezentowanego przez pracowników na całym świecie. Planuje, że w XXI wieku produkty i usługi GE będą projektowane i dostarczane przez najzdolniejszych ludzi z całego świata i dla całego świata. 4. Wykorzystaj ćwiczenie Globalizacja i ty poleć uczniom, aby pracując w parach, spróbowali znaleźć jak najwięcej przykładów globalizacji w różnych dziedzinach życia: gospodarce, kulturze, informacji, technologii a nawet kuchni i modzie. Każdy z nich powinien ustalić, z iloma przejawami globalizacji zetknął się w ciągu ostatniego tygodnia; ci, którzy wymienią ich najwięcej, zasłużą na miano megaglobalisty. Poproś, aby ocenili, które z nich budzą ich pozytywne, a które negatywne emocje. W parach uczniowie powinni ocenić szanse, które stwarza globalizacja i zagrożenia, które ze sobą niesie. Czy ich zdaniem można jakoś przeciwdziałać zjawiskom negatywnym? Kto i w jaki sposób może je wyeliminować? Czy są na to jakieś przykłady? W podsumowaniu wykorzystaj informacje z tekstu Świat jako globalna wioska? 5. Zaproponuj uczniom poszukanie odpowiedzi na pytanie: Dokąd zmierza świat? Zwróć uwagę, że czy to się nam podoba, czy nie żyjemy w globalnej wiosce, w której nasze życie w znacznym stopniu zależy od tego, co dzieje się w innych krajach, a nawet na innych kontynentach. Ich problemy są (lub w każdej chwili mogą się stać) problemami całego świata, a więc także naszymi. Poleć im, aby się wspólnie zastanowili, jakie największe wyzwania stoją przed współczesnym światem, a następnie poszukali i przedstawili własną wizję ich rozwiązania. Aby to zrobić sprawnie: - podziel uczniów na czteroosobowe grupy, które wypiszą istotne dla współczesnego świata problemy, - następnie połączą je w szersze kategorie, np.: bezpieczeństwo, ekonomia, ekologia, kultura, religia, choroby cywilizacyjne, patologie społeczne, - grupy uzgodnią między sobą, jaką kategorią problemów się zajmą (lub jakim konkretnym zagadnieniem), - sprawozdawcy zdają relację z pracy zespołowej, przedstawiają wybór swojej grupy, uzasadniają go. Dalsza praca będzie polegała na pogłębieniu wybranego zagadnienia poprzez wypracowanie wytycznych dla świata. Wybrany problem uczniowie przeanalizują, pracując metodą projektu. 25

26 MATERIAŁY DLA UCZNIÓW Czy wszystkie państwa mogą być rządzone demokratycznie? Władzę we współczesnych państwach sprawują albo politycy (w demokracji), albo wojskowi (w ustrojach autorytarnych), albo odwołujący się do różnych ideologii autokracji (w państwach komunistycznych lub teokratycznych). Formalnie ponad 40% państw na świecie spełnia podstawowe kryteria demokracji, spośród ponad 190 państw należących do ONZ stabilnych państw demokratycznych jest jednak nie więcej niż Nie jest to liczba wysoka, są to jednak państwa bogate, najbardziej rozwinięte gospodarczo, dysponujące też największym potencjałem militarnym. Liczba państw demokratycznych się zmienia w niektórych krajach armia lub partia, która siłą przejęła władzę, zarządza po pewnym czasie wolne wybory, w innych zwykle wskutek ostrych konfliktów wewnętrznych lub wręcz wojny domowej kres ustrojowi demokratycznemu kładzie zamach stanu. Przy wszystkich zaletach demokracji nie zawsze potrafi ona bowiem stworzyć i utrzymać ład państwowy. Dlatego też co może zrazu wdać się dziwne wiele wojskowych zamachów stanu cieszy się poparciem rodzimej ludności i rządów innych państw demokratycznych. Problem polega jednak na tym, że ci, którzy we własnym przekonaniu ratują ojczyznę, zazwyczaj nie chcą oddać władzy reprezentantom społeczeństwa nawet wtedy, kiedy zaistnieją już po temu odpowiednie warunki. Ale też nie we wszystkich państwach na świecie takie warunki występują w sposób trwały. Powstanie i okrzepnięcie demokracji w niektórych krajach Azji i Ameryki Południowej pozwala co prawda przypuszczać, że nie jest ona wynalazkiem Zachodu, który nigdzie indziej nie znajduje zastosowania, ale nie gwarantuje, że jest ona uniwersalnym modelem rządów. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć tę kwestię, nie wydaje się jednak, by przygotowane do demokracji były choćby wszystkie kraje afrykańskie, nawet jeśli rządzący nimi już teraz deklarują, że sprawują władzę z nadania narodu. Być może więc przywódców takich państw należałoby oceniać nie według sposobu dojścia do władzy, ale sprawowania jej zgodnie z podstawowymi prawami człowieka i umiejętności zapewnienia mieszkańcom znośnych warunków egzystencji. Niestety, niewielu despotów przedstawiających się jako ojcowie narodu lub obrońcy ludu, spełnia nawet to minimum. Czy zatem państwa demokratyczne posługując się na scenie międzynarodowej bojkotem czy choćby embargiem handlowym powinny wymusić na rządach autorytarnych przestrzeganie praw człowieka? A może lepszą taktyką byłoby jednak utrzymywanie współpracy przy jednoczesnym wspieraniu opzycji i wywieraniu presji na demokratyzację życia publicznego? Organizacje poczuwające nad przestrzeganiem praw człowieka zajmują oczywiście stanowisko bardziej pryncypialne, natomiast rządy z reguły skłonne są stosować tę drugą strategie, zwłaszcza jeśli współpraca z niedemokratycznym reżimem przynosi wymierne korzyści obywatelom ich własnego państwa przykładem będzie tu stosunek do Chin i państw arabskich. Najnowsza historia pokazuje, że obie strategie mogą być skuteczne, ale obie też mogą zawieść. 26

27 demokratyzacja we współczesnym świecie Rok Liczba państw Liczba państw Ogółem Proporcja państw ,3% ,7% ,4% ,6% % ćwiczenie: Globalizacja i ty Pracując w parach, spróbujcie znaleźć jak najwięcej przykładów globalizacji w różnych dziedzinach życia gospodarce, kulturze, informacji, technologii, a nawet w kuchni czy modzie. Niech każdy z was spróbuje ustalić, z iloma przejawami zetknął się w ciągu ostatniego tygodnia ci, którzy wymienią ich najwięcej, zasłużą na miano megaglobalisty. Które z przejawów budzą wasze pozytywne, a które negatwyne emocje? Zastanówcie się nad tym, a następnie na forum całej klasy spróbujcie ocenić szanse, jakie stwarza globalizacja, oraz określić zagrożenia, które ze sobą niesie. Czy waszym zdaniem można jakoś przeciwdziałać negatywnym zjawiskom towarzyszącym globalizacji? Kto i w jaki sposób może je ograniczyć lub wyeliminować? Podajcie przykłady takich działań. przejawy globalizacji: