8. Sakralny realista wczytujący się w Księgę Natury... 83

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI WSTĘP NOTA TECHNICZNA Sposób powoływania się na literaturę przedmiotową Uwaga nt. cytowania publikacji internetowych Konwencja cytowania tekstów Uwaga nt. przypisów Uwaga terminologiczna CZĘŚĆ PIERWSZA Z WIZYTĄ W GALERII KOPERNIKOWSKIEJ DOTYCHCZASOWE INTERPERATACJE OSIĄGNIĘĆ NAUKOWYCH KOPERNIKA WPROWADZENIE: ZAPROSZENIE DO ZWIEDZENIA GALERII KOPERNIKOWSKIEJ ROZDZIAŁ 1. ZBIÓR PORTRETÓW KOPERNIKA WSTĘP: NARODZINY I ŚMIERĆ KOPERNIKA Kiedy narodził się Kopernik? Gdzie Kopernik przyszedł na świat? Kiedy umarł Kopernik? Gdzie znajduje się grób Kopernika? SALA I: OD ODNOWICIELA ASTRONOMII PO SPRAWCĘ PRZEŁOMU MYŚLOWEGO BARDZIEJ FILOZOFICZNEGO NIŻ FIZYCZNEGO I PRZEWROTU W POJMOWANIU STRUKTURY ŚWIATA Odnowiciel astronomii Zapoznany myśliciel-kanonik Wraz z Kolumbem i Lutrem jedna z kluczowych postaci początków nowożytności Autor wielkiego przełomu, zwrotu naukowego i światopoglądowego Wielki reformator Rewolucjonista Autor rewolucyjnego dzieła Nieoryginalny badacz, jedynie sprawca krystalizacji znanych myśli

2 8 Spis treści 9. Rewolucjonizujący konserwatysta i autor rewolucjonizującego dzieła Jednoznaczny konserwatysta Mimowolny rewolucjonista Sprawca przełomu myślowego bardziej filozoficznego niż fizycznego i przewrotu w pojmowaniu struktury świata SALA II: OD KONTYNUATORA A NAWET PLAGIATORA PITAGOREJCZYKÓW PO OSTATNIEGO NASTĘPCĘ ARABSKIEJ SZKOŁY ASTRONOMICZNEJ Z MARAGHA CZY JEDNEGO Z KONTYNUATORÓW PROKLOSA Kontynuator a nawet plagiator pitagorejczyków, w tym szczególnie Arystarcha z Samos czy też prawdziwy odkrywca systemu heliocentrycznego? Nieoryginalny badacz, który wyuczył się systemu kopernikowskiego w Italii? Pierwszy astronom czasów nowożytnych czy ostatni przedstawiciel astronomii greckiej? Naśladowca Jana Regiomontana? Kontynuator rewolucyjnych dokonań scholastyki późnośredniowiecznej? Czy Kopernik był arystotelikiem? Ostatni następca arabskiej szkoły astronomicznej z Maragha czy jeden z kontynuatorów Proklosa? SALA III: OD HIPOTETYCZNEGO FIKCJONALISTY PO SAKRALNEGO REALISTĘ WCZYTUJĄCEGO SIĘ W KSIĘGĘ NATURY Hipotetyczny fikcjonalista (rzecznik fikcjonalności hipotez astronomicznych) Hipotetyczny realista (rzecznik prawdziwości hipotez astronomicznych) Odkrywca prawdziwego układu świata i ojciec, fundator, twórca nowożytnej astronomii Tylko autor szczęśliwego domysłu Metafizyczny realista (rzecznik absolutnej prawdziwości hipotez astronomicznych) Odkrywca prawdziwego systemu świata czy tylko wynalazca dogodnego układu odniesienia? Ani czysty realista, ani czysty fikcjonalista

3 8. Sakralny realista wczytujący się w Księgę Natury SALA IV: OD ASTRONOMA I MATEMATYKA PO RETORYKA I DIALEKTYKA Astronom i matematyk, czy raczej filozof, humanista, lekarz i przyrodnik? Dyletant w dziedzinie fizyki i logiki Arystotelesa Odnowiciel filozofii natury Retoryk i dialektyk SALA V: OD BURZYCIELA ZASTANEGO PORZĄDKU PO MITYCZNY SYMBOL I KOMPLEKS NOWOŻYTNOŚCI Burzyciel zastanego porządku: (a) Obrazoburca religijny i przywódca heretyckich pitagorejczyków (b) Sprawca intelektualnego, metafizycznego i psychologicznego niepokoju w XVI XIX wieku (c) Sprawca degradacji statusu człowieka na skutek degradacji statusu Ziemi źródło nowożytnego nihilizmu i ateizmu Objawiciel znikomości fizycznej człowieka i zarazem jego wielkości rozumowej Mityczny sprawca degradacji człowieka na skutek rzekomej degradacji Ziemi Ofiara prześladowań Główny bohater dramatu kopernikańskiego Wierny katolik i objawiciel mechanizmu świata obmyślonego przez Najwyższego Stwórcę czy też ateista i materialista? Mityczny symbol i kompleks nowożytności SALA VI: OD BOSKIEGO, GENIALNEGO ASTRONOMA Spis treści 9 PO BOJAŹLIWEGO KANONIKA I AUTORA DE REVOLUTIONIBUS DZIEŁA NIE CZYTANEGO I MAŁO CZYTELNEGO Boski, genialny astronom Człowiek wolnego ducha Uczony świadomy czy też nieświadomy wartości swego umysłu i swych dokonań? Racjonalista Empiryk i racjonalista Nielogiczny realista a nawet irracjonalista

4 10 Spis treści 7. Mistyczny doktor: chrześcijański neopitagorejczyk, neoplatonik oraz zwolennik filozofii hermetycznej? Neurotyczny geniusz-samotnik Samotnik i zarazem człowiek czynu Bojaźliwy kanonik i autor De revolutionibus dzieła nie czytanego i mało czytelnego? SALA VII: SARMATA, GERMANUS, TORUNIENSIS (TORUNIANIN), PRUTENUS (PRUSAK), POLAK, NIEMIEC, PREUßE (PRUSAK), L UOMO UNIVERSALE ( UNIWERSALISTA) CZY EUROPEJCZYK? Postscriptum I Postscriptum II Postscriptum III Postscriptum IV KOMENTARZ PIERWSZY KUSTOSZA O sposobach wykorzystania zbioru portretów Galerii Kopernikowskiej Pozornie prosty problem rozumienie nauki a kwestia swoistej niemocy terminologicznej Wpływ ograniczeń językowych na rozumienie problematyki kopernikowskiej Wskazówki dla ambitnych badaczy myśli Kopernika Nieuchronność konstruowania portretów dokonań Kopernika Dwa zasadnicze elementy każdego portretu dokonań Kopernik Status poznawczy konstruowanych portretów Podstawowy wymóg tworzenia poprawnych odczytań osiągnięć Kopernika Dodatek 1 Malarskie portrety Kopernika Dodatek 2 Komentarze do malarskich portretów Kopernika Dodatek 3 Malarskie i poetyckie wizje dokonań Kopernika ROZDZIAŁ 2 KOLEKCJA WYBRANYCH ZAGADNIEŃ KOPERNIKOWSKICH Wstęp

5 Spis treści Czy system Kopernikowski jest heliocentryczny? Zagadnienie miejsca Zagadnienie grawitacji Porównanie prostoty teorii Kopernika, Ptolemeusza i Arystotelesa Zasada względności Zasada Kopernikowska a zasada kosmologiczna, czyli kosmologia teorii Kopernika w świetle kosmologii relatywistycznej Teorie Kopernika, Arystotelesa i Ptolemeusza a zasada korespondencji i zagadnienie niewspółmierności Instrumentalizm realizm ekwant Zagadnienie prawdziwości teorii Kopernika Zagadnienie statusu ontologicznego teorii Kopernika Metoda Kopernika Problem racjonalności czy irracjonalności odkrycia naukowego Kopernika Czym była tzw. rewolucja Kopernikowska? KOMENTARZ DRUGI KUSTOSZA Znowu istotne rozbieżności Pozornie prosty problem rozumienie nauki a kwestia swoistej niemocy terminologicznej Wpływ kwestii ograniczeń językowych na rozumienie problematyki kopernikowskiej Jak namalować ambitny portret dokonań Kopernika? CZĘŚĆ DRUGA W POSZUKIWANIU PRZYCZYN ROZBIEŻNOŚCI W OCENIE DOKONAŃ KOPERNIKA WSTĘP ROZDZIAŁ 3 ODWIEDZINY WE WSPÓŁCZESNYCH PRACOWNIACH INTERPRETATORÓW DOKONAŃ KOPERNIKA Pięć najważniejszych grup interpretatorów Najważniejsze osiągnięcia pięciu grup interpretatorów Trudności z wymianą informacji między różnymi grupami interpretatorów Obchody rocznicowe zasadniczo stracona szansa możliwości dialogu

6 12 Spis treści 5. Interdyscyplinarność zainteresowań indywidualnych uczonych właściwy środek zaradczy na brak dialogu? Problemy warsztatowe współczesnych interpretatorów dokonań Kopernika, a prawidłowe odczytanie myśli Kopernika Wasiutyński [1938] (II wyd. [2007]) patriotyczny mit kopernikowski Wątpliwości, co powinno stanowić główny temat współczesnych badań kopernikowskich Luki w historycznym materiale faktograficznym a problem zrozumienia genezy odkrycia Kopernika Problem z prekursorami Kopernika Kuhn [1957] (pol. tłum. [1966]) wielostronna problematyczność De revolutionibus i próba jej usprawiedliwienia Koczy [1977] i fundamentalny paradoks oraz problem Roku Kopernikowskiego Krytyczny sąd historyków nauki: mit tzw. rewolucji kopernikowskiej i Rewolucji Naukowej i jego źródło anachronizm interpretacji Ciągła aktualność problemów warsztatowych i konieczność dalszych badań KOMENTARZ TRZECI KUSTOSZA Współcześni interpretatorzy dokonań Kopernika budowniczowie Wieży Babel KOŃCOWA REFLEKSJA Współczesne badania kopernikowskie czyżby argument na rzecz postmodernizmu? Kopernik postać faktycznie mało znana albo nawet nieznana! Trzy możliwe scenariusze rozwoju współczesnych badań kopernikowskich PODSUMOWANIE ROZWAŻAŃ PRZYPISY Rozdział 1: Zbiór portretów Kopernika Rozdział 2: Kolekcja wybranych zagadnień kopernikowskich

7 Spis treści 13 Rozdział 3: Odwiedziny w współczesnych pracowniach interpretatorów dokonań Kopernika Końcowa refleksja BIBLIOGRAFIA SUMMARY LISTA ILUSTRACJI INDEKS NAZWISK INDEKS HASEŁ