Raport Aon Polska 2013/2014. Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce

Transkrypt

1 Raport Aon Polska 2013/2014 Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce

2

3 Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Raport Aon Polska 2013/2014

4 Autorzy raportu Mateusz Przywecki, Janusz Słobosz, Radosław Ziomko Aon Polska Sp. z o.o. Projekt graficzny i przygotowanie do druku Studio Graficzne Studyo Informacje zawarte w niniejszym opracowaniu zostały przygotowane przez Aon Polska Sp. z o.o. (dalej Aon Polska ) i zawierają ogólne dane na temat ubezpieczeń i zarządzania ryzykiem zebrane na podstawie doświadczeń oraz wiedzy Aon Polska jako brokera ubezpieczeniowego i doradcy w zakresie zarządzania ryzykiem. Opracowanie nie może być jednak traktowane jako porada dotycząca indywidualnej sprawy. Przed podjęciem decyzji w konkretnej sprawie należy skorzystać z profesjonalnego doradztwa. Jednocześnie informujemy, że wyłączne autorskie prawa majątkowe do niniejszego opracowania przysługują Aon Polska. W związku z tym materiał ten nie może być przetwarzany w jakikolwiek sposób ani w jakiejkolwiek formie bez zgody Aon Polska Aon Polska Sp. z o.o.

5 Kluczowe wnioski oraz profil uczestników badania 9 Kluczowe wnioski 10 Uczestnicy badania 12 Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami 15 Wpływ zarządzania ryzykiem na wartość Aon Risk Maturity Index 17 Kluczowe scenariusze ryzyka dla polskiej gospodarki w okresie następnych dwóch lat 22 Rezultaty badania 29 Kluczowe ryzyka na lata Kluczowe tendencje z trzech ostatnich edycji badania Przesłanki działań oraz oczekiwane korzyści w zakresie zarządzania ryzykiem 38 Pozycjonowanie polityki zarządzania ryzykiem i zaangażowanie kierownictwa 46 Podstawowe metody identyfikacji i oceny ryzyka 50 Organizacja zarządzania ryzykiem 54 Oczekiwania względem ubezpieczycieli i rynku ubezpieczeniowego 59 Wykorzystanie ubezpieczeń w procesie zarządzania ryzykiem 62 Metodologia badania oraz profil organizacji 67 Informacje oraz kontakt do Aon 69 Informacje o Aon 70 Kontakt w związku z raportem 73 Kontakt do Aon Risk Solutions 74

6

7 Sławomir Bany Prezes Zarządu, Aon Polska Sp. z o.o. Szanowni Państwo, Z wielką przyjemnością oddaję w Państwa ręce raport dotyczący już trzeciej edycji badania Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce. Niniejsze opracowanie bazuje na przeprowadzanym co 2 lata globalnym badaniu Aon Global Risk Management Survey. Dzięki temu przekazywany w Państwa ręce raport pozwala na unikalne porównanie tendencji w zarządzaniu ryzykiem i ubezpieczeniami występujących w Polsce z najlepszymi praktykami w tym zakresie na świecie. W bieżącej edycji tej nowatorskiej na polskim rynku publikacji wzięła udział rekordowa liczba ponad 230 firm funkcjonujących w różnych sektorach gospodarki. Uczestnikom naszego badania pragnę gorąco podziękować za poświęcony czas oraz podzielenie się z nami swoją wiedzą i wartościowymi informacjami. Dodatkowo chciałbym również podziękować osobom i organizacjom, które przyczyniły się do powstania raportu, w szczególności Pani dr Monice Wieczorek z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Pani Iwonie Dybał z Polskiej Unii Dystrybutorów Stali oraz Panu Sławomirowi Pijanowskiemu ze Stowarzyszenia Zarządzania Ryzykiem POLRISK. Coraz większa popularność i rozpoznawalność naszego badania jest również odzwierciedleniem pozycji Aon na polskim rynku usług zarządzania ryzykiem i pośrednictwa ubezpieczeniowego. Według dostępnych rankingów w 2013 roku Aon Polska utrzymał i umocnił pozycję lidera wśród firm brokerskich działających na rodzimym rynku, dostarczając Klientom innowacyjnych rozwiązań oraz wsparcia wysoko wykwalifikowanego i zaangażowanego w swoją pracę zespołu ekspertów w dziedzinie ubezpieczeń i zarządzania ryzykiem. Bazujący na rezultatach badania raport Aon Polska jest źródłem profesjonalnej wiedzy na temat kompleksowego zarządzania ryzykiem, przeznaczonym dla menadżerów najwyższego szczebla. Badanie pozwala uchwycić najistotniejsze trendy oraz tendencje, które charakteryzują polski rynek zarządzania ryzykiem i ubezpieczeń. Jestem przekonany, że zawarte w raporcie dane oraz wnioski przybliżą Państwu ideę zarządzania ryzykiem i pozwolą lepiej zrozumieć korzyści wynikające z praktycznego zastosowania tego typu rozwiązań. Serdecznie zapraszam do lektury, Sławomir Bany Prezes Zarządu Aon Polska Sp. z o.o. 7

8

9 Kluczowe wnioski oraz profil uczestników badania

10 Kluczowe wnioski Zagrożenia związane ze spowolnieniem gospodarczym, wzrastającą konkurencją oraz utratą płynności finansowej stanowią priorytet dla polskich firm. Blisko 3/4 badanych organizacji poniosło w ostatnim okresie straty finansowe związane ze spowolnieniem gospodarczym, jednocześnie jedynie 1/3 posiada plan działania wobec ryzyka spowolnienia gospodarczego. Główną przesłankę do wzmocnienia zarządzania ryzykiem w firmach stanowi niestabilność ekonomiczna. Największy wzrost znaczenia w zakresie przyczyn wzmocnienia zarządzania ryzykiem dotyczy presji ze strony klientów. Wśród wskazywanych korzyści wynikających z inwestycji w zarządzanie ryzykiem największe znaczenie mają możliwości podejmowania bardziej świadomych decyzji dotyczących zatrzymania/przyjęcia ryzyka, usprawniona kontrola wewnętrzna oraz poprawa standardów zarządzania w firmie. Systematyczne zaangażowanie zarządu w kwestie zarządzania ryzykiem oraz rozpatrywanie przez zarząd specyficznych ryzyk biznesowych deklaruje blisko 1/3 badanych firm. Dyskusja, doświadczenie oraz intuicja kadry zarządzającej są najczęściej stosowanymi metodami identyfikacji i oceny ryzyka w Polsce w odróżnieniu od firm zagranicznych, gdzie dominują formalne rejestry ryzyka oraz analizy ilościowe. Jedynie 1/5 badanych firm posiada w swoich strukturach departament zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami, który najczęściej podlega pod funkcję CFO. W blisko 2/3 przypadków zatrudnienie w departamencie nie przekracza pięciu osób. 10

11 Sprawna likwidacja szkód pozostaje na pierwszym miejscu wśród priorytetów wyboru ubezpieczyciela. Największy wzrost znaczenia w kontekście wyboru ubezpieczyciela dotyczy doświadczenia w danej branży. Wśród oczekiwań wobec rynku ubezpieczeniowego dominują kwestie związane z zakresem ochrony ubezpieczeniowej, tj. oczekiwanie większej elastyczności i szerszego zakresu ochrony. Ponad połowa organizacji oczekuje, iż ubezpieczyciele docenią wysiłki w zakresie zarządzania ryzykiem poprzez obniżenie składki ubezpieczeniowej. Odsetek firm, które polegają na brokerze ubezpieczeniowym w zakresie ustalenia limitów odpowiedzialności jest w Polsce blisko dwukrotnie niższy niż w odniesieniu do rezultatów badania globalnego. Pomiar kosztów ryzyka sprowadza się najczęściej do określenia wartości składki ubezpieczeniowej, które deklaruje 80% badanych firm. Tylko 1/5 firm dokonuje pomiaru kosztów związanych z pozostałymi elementami całkowitego kosztu ryzyka. W perspektywie następnych trzech lat jedynie 1% badanych firm rozważa ustanowienie zależnego zakładu ubezpieczeń (Captive), stanowi to blisko dziesięciokrotnie mniejszy odsetek niż w przypadku firm zagranicznych. 11

12 Uczestnicy badania W niniejszej edycji badania wzięła udział rekordowa liczba ponad 230 uczestników zajmujących się kwestiami zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami w swojej praktyce zawodowej. Również w ramach edycji globalnej naszego badania liczba uczestników wzrosła prawie dwukrotnie, osiągając ponad 1400 respondentów reprezentujących firmy działające w ponad 70 krajach świata. Główną grupę uczestników polskiej edycji badania stanowili profesjonaliści zajmujący się finansami firm, w tym członkowie zarządu ds. zarządzania finansami (CFO), dyrektorzy finansowi, skarbnicy oraz główni księgowi. Prezesi zarządu oraz dyrektorzy zarządzający stanowili 13% respondentów. Osoby zajmujące bezpośrednio kierownicze stanowiska w zakresie zarządzania ryzykiem lub ubezpieczeniami, czyli risk managerowie lub menadżerowie ds. zarządzania ubezpieczeniami stanowili około 14% uczestniczących w badaniu respondentów. W ramach bliźniaczego badania Aon o zasięgu globalnym udział risk managerów i menadżerów ds. zarządzania ubezpieczeniami był ponad dwukrotnie wyższy, co może świadczyć o stosunkowo niewielkiej popularyzacji zawodu risk managera w Polsce. 12

13 Osoba wypełniająca ankietę, Polska Respondent CFO / Dyr. Finansowy / Członek Zarządu ds. Finansów 21% 37% 34% Risk Manager / Kierownik ds. Zarządzania Ryzykiem i/lub Ubezpieczeń / Dyrektor ds. Zarządzania Ryzykiem i/lub Ubezpieczeń 14% 21% 11% CEO / Prezes Zarządu / Dyrektor Generalny / Dyrektor Zarządzający 13% 32% 3% Treasurer / Skarbnik / Kierownik ds. Rozliczeń 10% 5% 3% Chief Administration Officer / Dyrektor ds. Administracyjnych, Główny Księgowy 14% 10% 37% Sekretarz/ Dyrektor / Kierownik Biura Zarządu 4% 26% 4% COO / Dyr. ds. Operacyjnych 3% N/A 5% Inne 21% N/A 4% Osoba wypełniająca ankietę, Global Respondent CFO / Dyr. Finansowy / Członek Zarządu ds. Finansów 13% 12% 5% Risk Manager / Kierownik ds. Zarządzania Ryzykiem i/lub Ubezpieczeń / Dyrektor ds. Zarządzania Ryzykiem i/lub Ubezpieczeń 33% 51% 54% CEO / Prezes Zarządu / Dyrektor Generalny / Dyrektor Zarządzający 8% 4% 2% Treasurer/ Skarbnik / Kierownik ds. Rozliczeń 5% 2% 6% Chief Administration Officer / Dyrektor ds. Administracyjnych, Główny Księgowy 8% 1% 1% Sekretarz / Dyrektor / Kierownik Biura Zarządu 2% 2% 1% COO / Dyr. ds. Operacyjnych 2% 2% 1% Inne 13% 10% 14% 13

14

15 Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami

16

17 Wpływ zarządzania ryzykiem na wartość Aon Risk Maturity Index Jednym z głównych celów przyświecających realizacji przez Aon Badania zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce jest przedstawienie aktualnego stanu zaawansowania dyscypliny zarządzania ryzykiem w naszym kraju oraz bieżących tendencji rozwojowych w powyższym zakresie, w tym przede wszystkim w kontekście praktyk międzynarodowych. Liczymy, iż zapoznanie się z aktualnymi trendami przez polskie środowisko osób zajmujących się zawodowo kwestiami ryzyka i zarządzania nim przyczyni się do dalszego rozwoju tej dyscypliny na naszym rodzimym rynku. Rezultaty naszych badań na przestrzeni lat pokazują, iż tendencją, której poświęca się coraz więcej uwagi we współczesnych zastosowaniach zarządzania ryzykiem, jest wsparcie tworzenia wartości firmy. W tym względzie mamy do czynienia ze swoistym powrotem do korzeni, gdyż, co do zasady, pierwotnym celem zarządzania ryzykiem jest właśnie wpływ na wartość poprzez minimalizację zagrożeń i maksymalizację szans osiągnięcia zakładanych celów. Natomiast w ostatnich latach motyw ten uległ wyparciu poprzez obecność elementów związanych z zarządzaniem ryzykiem w rosnącej ilości regulacji i standardów oraz tzw. najlepszych praktyk zarządczych. Z drugiej strony zarządzający, przyjmując rolę i znaczenie zarządzania ryzykiem, coraz częściej domagają się twardych dowodów, iż inwestycja w wielu wypadkach znaczących zasobów firmy przynosi zwrot w postaci zwiększenia jej wartości. W rezultacie nader często zarządzanie ryzykiem zaczyna być postrzegane jako dość kosztowne i angażujące narzędzie kontroli i zapewnienia, a nie jeden z kluczowych elementów zarządzania wpływający na potencjał kreowania wartości. Naturalnym jest zatem, iż rolą Aon, jako światowego lidera na rynku usług związanych z zarządzaniem ryzykiem, jest podjęcie wyzwania związanego z określeniem jego wpływu na wartość i tym samym dostarczenia przesłanek do dalszego rozwoju, jak i osiągnięcia wyższego stopnia dojrzałości przez firmy, które rozpoczęły prace w tym zakresie motywowane np. względami natury regulacyjnej. W niniejszej edycji raportu pragniemy przedstawić ideę oraz główne wnioski wynikające z zastosowania Aon Risk Maturity Index narzędzia, które w ostatnim czasie zostało uznane przez międzynarodowe środowisko profesjonalistów w obszarze zarządzania ryzykiem za jedną z bardziej znaczących innowacji wspierających ocenę oraz dalszy rozwój wdrożonych systemów zarządzania ryzykiem. Aon Risk Maturity Index What s your organization s risk maturity rating? Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami 17

18 Aon Risk Maturity Index budowa indeksu i jego wykorzystanie Opracowanie indeksu stanowiło globalny wysiłek i jest rezultatem doświadczeń zdobytych we współpracy z jednymi z najbardziej zaawansowanych organizacji w zakresie wykorzystania zarządzania ryzykiem, zarówno pod kątem prowadzenia bieżącej działalności, jak i wdrażania zmian o charakterze strategicznym. W wyniku zgromadzonych informacji określono, iż programy zarządzania ryzykiem firm, które odnoszą największe sukcesy na tym polu, charakteryzują się szeregiem specyficznych cech. Przede wszystkim proces zarządzania ryzykiem jest sterowany i wykorzystywany przez najwyższy poziom zarządzania w firmach, a wśród liderów w tym względzie zarządy i rady nadzorcze aktywnie demonstrują swoje zaangażowanie oraz zrozumienie zagadnień z nim związanych. Powyższe wpływa na utrzymywanie wysokiej kultury organizacyjnej związanej z ryzykiem prowadzenia działalności oraz promocję otwartej i regularnej komunikacji w tym zakresie. Ponadto informacja dotycząca ryzyka jest jednym z podstawowych elementów procesu podejmowania decyzji zarządczych, a sam proces jest ściśle powiązany z kluczowymi procesami wewnętrznymi, jak zarządzanie kapitałem ludzkim oraz zewnętrznymi poprzez udział i aktywne zaangażowanie kluczowych interesariuszy firmy. Indeks dojrzałości zarządzania ryzykiem w swojej istocie jest przede wszystkim narzędziem umożliwiającym samoocenę zaawansowania procesu w firmie oraz monitorowania jego rozwoju, dlatego powyższe cechy zostały sprecyzowane w formie ponad stu dwudziestu szczegółowych zagadnień, zastosowanych rozwiązań, jak i poszczególnych działań i aktywności przedsięwziętych w tym zakresie w ramach organizacji. Poszczególnym odpowiedziom uczestników zostają przyporządkowane punkty, a ich łączna suma determinuje ostateczną ocenę w skali od jednego, która oznacza brak lub początkowy etap dojrzałości zintegrowanego systemu zarządzania ryzykiem do pięciu, którą to oceną charakteryzują się organizacje cechujące się zaawansowanym podejściem. Uczestniczące w badaniu organizacje poprzez otrzymanie syntetycznej oceny mogą zatem uzyskać pogląd odnośnie zaawansowania sytemu zarządzania ryzykiem zarówno w kontekście całokształtu, jak i w odniesieniu do silnych i słabych stron w poszczególnych kategoriach składowych. Powyższe umożliwia uzyskanie punktu wyjścia do określenia kierunków zmian i ulepszeń oraz dalszego rozwoju już wdrożonych systemów zarządzania ryzykiem. Dodatkowym elementem, który wyróżnia Aon Risk Maturity Index od podobnych narzędzi samooceny opartych np. na popularnych standardach zarządczych oraz stanowi o jego wyjątkowości i innowacyjności, jest możliwość odniesienia rezultatów do wyników osiągniętych przez inne organizacje, które uczestniczą w indeksie Aon. Stale rosnąca baza danych wyników samooceny, która w chwili obecnej zawiera ponad tysiąc organizacji, umożliwia odniesienie poszczególnych elementów systemu zarządzania ryzykiem pod kątem branży, skali lub obszaru geograficznego prowadzonej działalności. U podstaw wprowadzenia takiej funkcjonalności stoi przeświadczenie, iż dążenie do osiągnięcia większej dojrzałości lub wypełnienie wymagań standardów w zakresie zarządzania ryzykiem nie jest celem samym w sobie, a każde zmiany powinny być wsparte analizą kosztów i korzyści. Takie porównanie, w niespotykanym wcześniej wymiarze, dostarcza dodatkowego punktu odniesienia w kontekście stanu zaawansowania procesu 18 Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami

19 zarządzania ryzykiem względem podobnych organizacji, pozwalając wyłonić aspekty, które w danej branży są szczególnie istotne lub w sposób bardziej precyzyjny wyłonić różnice w dojrzałości oraz różnorodność podejścia do zarządzania ryzykiem wśród poszczególnych podmiotów. Aktualny poziom zaawansowania i dojrzałości procesu zarządzania ryzykiem wśród badanych organizacji 25% Aon Risk Maturity Index 20% 21,5% 19,1% 15% 14,5% 16,1% 10% 10,5% 10,3% 5% 0% 3,4% 3,8% 1 1,5 2,5 3,5 4,5 0,8% Początkowy Początkowy do Podstawowy Podstawowy Podstawowy Zdefiniowany Zdefiniowany Operacyjny Operacyjny Zaawansowany do do do Zdefiniowany Operacyjny Zaawansowany Początkowy / Brak Podstawowy Zdefiniowany Operacyjny Zaawansowany Brak zintegrowanych działań lub działania bardzo ograniczone w swoim zakresie, które mogą być wdrożone ad hoc w odniesieniu do specyficznych rodzajów ryzyka Ograniczone umiejętności w zakresie identyfikacji, oceny i monitorowania poziomu ryzyka Wystarczające umiejętności identyfikacji, oceny oraz monitorowania i raportowania poziomu kluczowych rodzajów ryzyka dla działalności. Wsparte przez wdrożone metodologie i procedury, których zastosowanie nie jest jednak prowadzone w sposób spójny w całej organizacji Bieżąca i spójna w całej organizacji umiejętność identyfikacji, pomiaru oraz raportowania poziomu ryzyka. Wsparta poprzez systematyczne i całościowe wykorzystanie procedur i technik w ramach wszystkich obszarów działalności organizacji Bardzo dobra zdolność organizacji do analizy i wykorzystania informacji o ryzyku w prowadzonej działalności. Proces jest dynamiczny i podlega dostosowaniom do zmieniających się warunków zewnętrznych oraz profilu ryzyka. Występuje bezpośrednie wykorzystanie informacji o ryzyku do bieżącego podejmowania decyzji Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami 19

20 Dojrzałość w zakresie zarządzania ryzykiem a wpływ na wartość firmy Fundamentem i podstawowym celem funkcjonowania każdego biznesu jest dostarczanie wartości swoim interesariuszom. Na potencjał kreowania wartości wpływ ma wiele czynników zarówno o charakterze wewnętrznym, takich jak trafność decyzji zarządczych i skuteczność ich późniejszego wykonania na poszczególnych szczeblach organizacji, jak również czynników zewnętrznych dotyczących warunków funkcjonowania danego biznesu w otoczeniu gospodarczym oraz zachowania konkurencji. Jakkolwiek poszczególne grupy interesariuszy, takie jak udziałowcy, kredytodawcy, zarządzający, pracownicy czy klienci i kontrahenci mogą mieć nieco odmienne postrzeganie wartości, jaką niesie ze sobą funkcjonowanie firmy, to wszystkim zależy między innymi na bezpieczeństwie, stabilnym rozwoju oraz wypełnianiu założonych i zakomunikowanych celów. Jednym z najistotniejszych, a zarazem powszechnie obserwowalnych wskaźników wartości firmy jest wartość wynikająca z cen akcji notowanych na giełdach papierów wartościowych. Kapitalizacja giełdowa spółki podlega oczywiście wahaniom związanym z aktualną koniunkturą na rynku, natomiast w długim okresie stanowi bezpośredni miernik wartości dla podstawowej grupy interesariuszy, jakimi są właściciele firmy. Ocena inwestorów związana ze stopą zwrotu akcji oraz ich zmiennością definiuje postrzeganie firmy i osiąganych przez nią wyników, stanowiąc często podstawę do oceny skuteczności i jakości zarządzania spółką. W ramach współpracy z Wharton School Uniwersytetu Pensylwanii Aon podjął się weryfikacji tezy, iż zarządzanie ryzykiem, a dokładniej większa dojrzałość w powyższym zakresie przyczynia się do zwiększenia wartości firmy. Zgodnie z podstawowymi celami zarządzania ryzykiem powinno przyczynić się ono do lepszego zachowania cen akcji w czasie, a w szczególności do zwiększenia stopy zwrotu i ograniczenia zmienności. Na próbie ponad stu firm, które uczestniczą w naszym badaniu, a ich akcje są notowane w ramach giełdowego indeksu S&P 500, sprawdzono, czy istnieje potwierdzona statystycznie relacja pomiędzy wynikiem uzyskanym w ramach indeksu dojrzałości zarządzania ryzykiem i zachowaniem cen akcji. Pierwsze rezultaty badania okazały się bardzo obiecujące. W latach następujących po wprowadzeniu indeksu, czyli , grupa firm o zaawansowanym podejściu do zarządzania ryzykiem (ocena 5) charakteryzowała się o połowę niższą zmiennością cen akcji od firm, które nie wdrożyły jakichkolwiek rozwiązań w powyższym zakresie (ocena 1). Jednocześnie silna zależność odwrotna pomiędzy zmiennością ceny akcji a dojrzałością w zakresie zarządzania ryzykiem uzyskała potwierdzenie statystyczne. Również wnioski dotyczące badania stóp zwrotu z akcji potwierdzają, iż istnieje statystycznie istotna relacja, tj. im większa dojrzałość w zarządzaniu ryzykiem, tym wyższa stopa zwrotu z akcji w badanym okresie. Dodatkowym elementem, na który warto zwrócić uwagę, jest zachowanie się cen akcji podczas cyklów rynkowych, tj. hossy oraz bessy. Podczas gdy indeks S&P 500 wzrósł o 4% w 2011 roku, większość badanych spółek osiągnęła dodatnie stopy zwrotu z akcji praktycznie bez względu na wartość oceny charakteryzującej dojrzałość w zakresie zarządzania ryzykiem. Natomiast na spadającym rynku obserwowanym w roku 2012, gdzie indeks S&P spadł o 20%, jedynie firmom o najwyższej ocenie dojrzałości zarządzania ryzykiem (ocena 5) udało się uzyskać dodatnie stopy zwrotu z akcji. Wnikliwa analiza danych związanych z zastosowaniem Aon Risk Maturity Index dostarcza wartościowych wskazówek odnośnie tych elementów zarządzania ryzykiem, które w sposób szczególny wyróżniają organizacje cechujące się zaawansowanym podejściem do zagadnienia oraz odnoszą na tym polu mierzalne sukcesy. W szczególności dojrzałe organizacje cechują się świadomością skomplikowanej natury ryzyka, dążeniem do osiągnięcia konsensusu i zrozumienia w kwestii działań i strategii, jaką należy przyjąć wobec zidentyfikowanych ryzyk oraz determinacją i systematycznością w realizacji przyjętych planów działania. Szczegółowe wnioski i zagadnienia w tym zakresie zostały zaprezentowane w dalszej części niniejszego raportu. 20 Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami

21 40% *Roczna stopa zwrotu z akcji 30% 20% 10% 0% -10% -20% Zwrot* z akcji rośnie w miarę poprawy zarządzania ryzykiem -30% 0 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 Risk Maturity Rating 2010/ /12 60% 50% *Zmienność cen akcji 40% 30% 20% 10% Zmienność* cen akcji maleje w miarę poprawy zarządzania ryzykiem 0 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 Risk Maturity Rating dwuletnia zmienność zmienność 2011 zmienność 2012 Źródło: Wharton School of University of Pennsylvania, Aon Centre for Innovation and Analytics Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami 21

22 Kluczowe scenariusze ryzyka dla polskiej gospodarki w okresie następnych dwóch lat W swoim założeniu Badanie zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce ma być nie tylko przeglądem praktyk zarządczych w powyższych obszarach, lecz również swoistym forum wymiany spostrzeżeń i poglądów pomiędzy osobami zajmującymi się zawodowo kwestiami ryzyka. Jedną z kluczowych wartości, jaką odnajdujemy podczas przeprowadzenia badania są opinie jego uczestników odnośnie potencjalnych zagrożeń dla polskiej gospodarki w latach następnych. Powyższe opinie są poddane analizie przez zespół ekspertów Aon, a jej rezultaty stanowią zbiór kluczowych scenariuszy ryzyka określanych jako znane niewiadome, czyli zdarzenia, których wystąpienie jest prawdopodobne, jednak nie ma pewności, co do możliwości ich faktycznego wystąpienia oraz skali skutków 1. Spowolnienie gospodarcze jak głębokie i jak długo jeszcze potrwa? W trakcie ostatniej edycji badania ryzyko spowolnienia gospodarczego oddało pola innym aktualnym w tamtym czasie zagrożeniom, w tym przede wszystkim ryzyku związanemu z wahaniami kursu walutowego. Tymczasem w zbiorowej świadomości funkcjonowało pojęcie zielonej wyspy niesione na fali optymizmu związanego z szeroko zakrojonym programem inwestycji infrastrukturalnych oraz organizacją turnieju piłkarskiego Euro W bieżącej edycji spowolnienie gospodarcze powróciło na szczyt listy zagrożeń na lata następne, jak również stało się faktem w życiu gospodarczym Polski i Polaków. Powyższe znalazło swoje potwierdzenie w rezultatach tegorocznej edycji badania, w którym to odsetek firm deklarujących poniesienie straty finansowej związanej ze spowolnieniem gospodarczym wzrósł ponad dwukrotnie i dotyczy prawie 3/4 badanych przedsiębiorstw. W dotychczasowym funkcjonowaniu gospodarki rynkowej w ciągu ostatniego dwudziestolecia Polsce udało się uniknąć recesji, a okresy spowolnienia wzrostu gospodarczego trwały stosunkowo krótko, kończąc się szybkim i zdecydowanym wybiciem. Jednakże polska gospodarka stopniowo przechodzi z fazy rozwoju charakterystycznej dla rynków wschodzących na stronę rynków dojrzałych, zatem czynniki wzrostu związane z nienasyconym popytem wewnętrznym na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne, czy względnie tanią siłą roboczą, stanowiące między innymi o atrakcyjności polskiego rynku dla inwestorów zagranicznych, będą odgrywać coraz mniejszą rolę. Aon Risk Maturity Index: W ramach procesu planowania i budżetowania zaawansowane organizacje w zakresie zarządzania ryzykiem w sposób bezpośredni wspomagają się danymi w postaci rozkładów prawdopodobieństwa lub zakresów odpowiadających różnym scenariuszom rynkowym. 1 Szczegółowe omówienie metrologii klasyfikacji ryzyka na wiadome, znane niewiadome oraz nieznane niewiadome, tzw. black swans, zostało przedstawione w raporcie z drugiej edycji Badania Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami

23 Z drugiej strony kondycja światowej gospodarki, w tym kryzys w krajach Unii Europejskiej będącej najistotniejszym partnerem handlowym Polski, nie napawa Straty finansowe z powodu spowolnienia gospodarczego 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 73% Ranking ryzyk % Ranking ryzyk % Ranking ryzyk 2009 Formalny plan działań wobec ryzyka spowolnienia gospodarczego 70% 60% 50% 40% 30% 20% 32% 54% 28% 64% 20% 60% optymizmem. Według rezultatów badania globalnego spowolnienie gospodarcze jest nie tylko aktualnym ryzykiem numer jeden na świecie, ale również najistotniejszym zagrożeniem oczekiwanym w latach następnych. Żaden kraj o otwartej gospodarce nie jest wyspą, której funkcjonowanie jest niezależne od otoczenia. Wyjątkowo niekorzystne warunki zewnętrzne powodują, iż istnieje ryzyko, że spowolnienie polskiej gospodarki nie będzie kwestią kilku następnych kwartałów, a scenariusz pogłębionego i długotrwałego osłabienia koniunktury gospodarczej jest bardziej prawdopodobny, niż jak to miało miejsce w dotychczasowej historii, w której polska gospodarka relatywnie późno wchodziła w stan spowolnienia, jak i szybko z niego wychodziła. Realizacja scenariusza długotrwałego spowolnienia wzrostu gospodarczego niesie szereg negatywnych konsekwencji dla funkcjonowania firm w Polsce. Należy przede wszystkim liczyć się ze wzrostem bezrobocia, którego słabnące gospodarki krajów UE nie będą w stanie zaabsorbować poprzez emigrację zarobkową Polaków oraz kurczeniem się popytu wewnętrznego. Niemniej istotnym elementem może okazać się załamanie strony przychodowej sektora publicznego, a co za tym idzie wzrost obciążeń fiskalnych oraz dalsze wzmocnienie wpływu i aparatu kontroli państwa nad wszelakimi aspektami prowadzenia działalności gospodarczej. Dodatkowy czynnik ryzyka stanowi zakończenie cyklu politycznego, które nigdy nie sprzyja wprowadzeniu niepopularnych reform, a zarazem z drugiej strony sprzyja protekcjonizmowi i utrzymaniu status quo wobec trwale nierentownych podmiotów lub całych branż w imię utrzymania miejsc pracy, nabytych przywilejów i zachowania porządku publicznego. 10% 0% Ranking ryzyk 2013 Polska Ranking ryzyk 2011 Global Ranking ryzyk 2009 Materializacja tak fundamentalnego czynnika ryzyka, jakim jest długotrwałe spowolnienie gospodarcze, stanowić będzie nie lada wyzwanie dla kondycji polskich przedsiębiorstw, z których część w tej sytuacji będzie zapewne walczyć o przetrwanie. Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami 23

24 Strategie przetrwania mogą być różne. Niektóre firmy będą szukać swojej szansy w ograniczeniu prowadzonej działalności, inne wprost przeciwnie będą liczyć na uzyskanie rentowności poprzez korzyści skali lub wejście na nowe rynki itp. Zawsze jednak będzie to operacja wymagająca i polegająca na zmianie modelu biznesowego prowadzonej działalności, która wymaga skrupulatnego rozpoznania nowych rodzajów ryzyka z nią związanych. W tym kontekście oraz wobec poziomu już raportowanych strat z tytułu spowolnienia gospodarczego przez polskie przedsiębiorstwa niepokojącym jest relatywnie słabe przygotowanie polskich firm na wypadek jego pogłębienia. W odniesieniu do rezultatów badania globalnego, w którym ponad połowa ankietowanych firm posiadała formalny plan działania wobec spowolnienia gospodarczego, odsetek ten wśród firm polskich wynosi zaledwie 1/3. Wzrost konkurencji czy lekcje zostaną odrobione? Konkurencja rynkowa jest z natury korzystnym zjawiskiem, dobrze pojmowana wpływa na rozwój gospodarczy poprzez dostarczanie impulsów zarówno dla innowacyjności, jak i optymalizacji wykorzystywanych zasobów. Kurczące się rynki zbytu podczas spowolnienia gospodarczego wpływają jednak w znaczący sposób na zaostrzenie walki konkurencyjnej, która może w określonych okolicznościach doprowadzić do powstania szeregu wypaczeń. W szczególności należy się spodziewać wzrostu prób ograniczania konkurencji poprzez praktyki monopolistyczne oraz niedozwolone zmowy rynkowe, jak również wzrostu pokusy podejmowania działań nieetycznych obejmujących m.in. różne rodzaje korupcji. W nadchodzącej perspektywie budżetowej związanej z wykorzystaniem środków unijnych, które uważane są za jeden z głównych czynników wzrostu gospodarczego, wystąpienie powyższych problemów może w znaczący sposób wpłynąć na zatrzymanie lub ograniczenie przepływu dotacji z funduszy Unii Europejskiej, które jest zagrożeniem realnym i dotychczas najwyraźniej objawiło się na przykładzie takich krajów jak Rumunia. Dodatkowym ryzykiem związanym z wykorzystaniem środków unijnych jest wypracowanie takiego modelu zamówień publicznych, który nie doprowadzi do powtórki sytuacji związanej chociażby z zawieranymi przed Euro 2012 kontraktami na budowę dróg i autostrad. Zarówno strona zamawiająca, jak i potencjalni oferenci powinni odrobić lekcję z przeszłości tak, aby w szczególności rozpoznać wpływ szeroko zakrojonych programów inwestycyjnych na poszczególne segmenty łańcucha wartości w skali makro, np. ryzyko ceny i dostępności materiałów, jak i dokonać szczegółowej identyfikacji i wyceny ryzyka związanej z realizacją indywidualnych projektów. Jedną z ostatnich kluczowych kwestii związanych ze wzrostem konkurencji, a wskazywanych przez uczestników tegorocznej edycji badania jest dostępność 24 Aktualne tendencje zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami