N A G R O M A D Z E N IE M E T A L I C IĘ Ż K IC H W W A R S T W IE O RNEJ G LEB CZĘŚĆ I. L E G N IC A

Transkrypt

1 R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X IX, N R 4 S , W A R S Z A W A 1988 E L IG IU S Z R O S Z Y K, L E S Z E K S Z E R S Z E Ń N A G R O M A D Z E N IE M E T A L I C IĘ Ż K IC H W W A R S T W IE O RNEJ G LEB S TREF O C H R O N Y S A N IT A R N E J P R Z Y H U T A C H M IE D Z I * CZĘŚĆ I. L E G N IC A Katedra Chemii Rolniczej i Katedra Gleboznawstwa Akadem ii Rolniczej w e W rocław iu W S T Ę P Huta Legn ica po odbudowie w roku 1954 podjęła produkcję m iedzi elektrolitycznej z surowców w ydobyw an ych w tzw. starym zagłębiu w rejonie Bolesławca. W m iarę wzrostu w ydobycia rudy, w szczególności od roku 1986, kiedy to oddano do eksploatacji pierw sze kopalnie w now ym zagłębiu, wzrosła rów nież produkcja miedzi. W raz ze zwiększeniem produkcji przy niedostatecznym zabezpieczeniu jej herm etyzacji, n iezbędnej w e wszystkich hutach m etali kolorowych, zakład ten z uwagi na em isję stawał się coraz bardziej u ciążliw y dla otoczenia. W k o lejnych latach nakładanie na hutę coraz w iększych planów produkcyjnych doprowadziło do w yjątkow o dużych em isji w latach 1974, 1975 i 1977, co przyspieszyło degradację gleb ze w szystkim i jej negatyw nym i skutkami. W tej m ierze znam ienny m oże być areał upraw stanowiący w kolejnych latach podstawę odszkodowań: ha, 1975 > 357 ha, ha, ha, ha. Do roku 1970, pomim o w idocznych już w ówczas skutków em isji hutniczych na przylegających terenach użytkow anych rolniczo, nie prow a dzono systematycznych badań z tym związanych. Pierw sze badania zw iadow cze gleb znajdujących się w granicach strefy ochronnej przeprow adzili K ow aliński i wsp. [5]. Zwrócono już wówczas uwagę na zm iany cech m orfologicznych i zm iany w składzie chem icznym oraz w e właściwościach fizyczn ych badanych gleb. K o lejn e badania przeprow a dzono w roku 1975 [6] i po roku 1980 [1, 3, 7, 8]. Zmianom zachodzącym w glebach p rzy hucie L egn ica poświęcono w badaniach stosunkowo mało uwagi, albow iem na początku lat siedem * W badaniach uczestniczyły katedry: Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa A R w e W rocławiu, laboratorium IM U Z w Falentach, Okręgowa Stacja Chem iczno-rolnicza w e W rocław iu i Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska w Legnicy.

2 136 E. Roszyk, L. Szerszeń dziesiątych uruchomiona została kolejna huta G ło gó w I, którą zainteresowało się w iele jednostek badawczych. Stało się tak z dwu powodów : po pierwsze produkcja m iedzi w nowej hucie była większa, można się w ięc było spodziewać intensywniejszych em isji i szybciej postępującej degradacji środowiska; po drugie zm iany zachodzące w glebach można było śledzić niejako od stanu w yjściow ego. C E L B A D A Ń Celem naszych badań było określenie stopnia i zasięgu nagrom adzenia m etali ciężkich w w arstw ie ornej gleb na terenie strefy ochrony sanitarnej przy hucie L egn ica i opracowanie m apy poglądowej w skali 1 : , odzw ierciedlającej aktualny stan zagrożenia tego obszaru. Mapa ta w przyszłości może stanowi odniesienie do zmian zachodzących pod w p ływ em toksycznych em isji z huty miedzi. M A T E R IA Ł I M E T O D Y Z powierzchni około ha strefy ochrony sanitarnej pobrano laską glebow ą z w arstw y ornej 278 zbiorczych próbek glebowych. Dla bliższego scharakteryzowania m ateriału oznaczono w nim niektóre w ła ściwości fizyczne i chemiczne oraz zawartość całkowitą w ielu m etali ciężkich metodami obowiązującym i w stacjach chem iczno-rolniczych w kraju: ph (1 M KC1) elektrom etrycznie, skład granulom etryczny m e todą areometryczną, w ęgiel organiczny metodą Tiurina, kwasowość hydrolityczną metodą Kappena, kationy o charakterze zasadowym metodą Pallmanna, oznaczając K, Na i Ca na fotom etrze płom ieniowym, M g kolorym etrycznie z żółcienią tytanową, fosfor i potas rozpuszczalny metodą Egnera-Riehma, magnez rozpuszczalny metodą Schachtschabela, siarkę całkowitą metodą Buttersa i Chenery ego, siarkę siarczanową m e todą Bartsley a i Lancastera, zawartość całkowitą Cu, Zn, Pb, M n i Cd po rozłożeniu gleb y w kwasie flu orow odorow ym z dodatkiem kwasu nadchlorowego za pomocą atom owej absorpcyjnej spektrofotom etrii, Ni, Co, H g i As oznaczano metodami stosowanymi w laboratorium IM U Z w Falentach. C H A R A K T E R Y S T Y K A G L E B Badane gleb y zostały w ytw orzon e ze skał osadowych luźnych, w odnego pochodzenia. Ich skład granulom etryczny był mało zróżnicowany (tab. 1 ), bowiem w zdecydowanej większości b yły to gleb y niecałkowite i w 86% p yłow o-ila ste; pozostała natomiast część badanych próbek w y kazała skład granulom etryczny glin pylastych.

3 Metale ciężkie w glebach okolic Legnicy 137 Pod w zględem typologicznym b yły to w głów nej m ierze gleb y płowe. Jedynie na stokach w ystępow ały gleb y brunatne, a na niedużych powierzchniach, w obniżeniach terenu, czarne ziem ie. Niektóre właściwości badanych gleb Some properties of the soils tested T abela 1 Składnik Element Zawartość średnia i Wahania Fluctuation 1 Mean content 1 (od-do) (from-to) Części spławialne Clay and silt particles, % Części koloidalne Colloidal particles, % Odczyn Reaction ph (IM KCl) 5,3 3,8-7,3 Hh meq/100 g 3,3 0,6-10,5 С organiczny organie, % 1,39 0,37-4,80 P rozpuszczalny soluble, mg/100 g 5,9 0,3-31,2 i К rozpuszczalny soluble, mg/100 g 20,6 1,7-119,3 ; Mg rozpuszczalny soluble, mg/100 g 9,0 1,4-66,8 j S całk. total, mg/100 g 30,7 12,0-82,0 i S S04 mg/100 g 9,1 1,2-24,7 W ostatnich latach na skutek em isji pyłów i gazów z huty zm ienił się w dużej m ierze charakter użytkowania tych gleb. W bliskim sąsiedztwie zakładu u legły w yelim in ow aniu dotychczasowe u praw y roślin zbożowych i okopowych, a w ich m iejsce wprowadzono roślinność trawiastą oraz k rzew y i drzew a dla przeprowadzenia rek u ltyw acji biologicznej i zapobieżenia procesom erozji wodnej i eolicznej tych terenów. 48% wszystkich przebadanych próbek glebow ych posiadało odczyn kwaśny, a 17% silnie kwaśny. Pozostałe 29% w ykazało odczyn słabo kwaśny, natomiast 6% obojętny. Zakwaszenie badanych gleb w ynika głów nie z w ieloletniego zaniedbania wapnowania, co znalazło sw oje odbicie w kwasowości hydrolitycznej. Potrzeby wapnowania gleb w strefie ochrony sanitarnej huty są bardzo duże, w większości przypadków mieszczą się w granicach 5-8 t C ac 0 3 na 1 ha, przekraczając w 14 badanych próbkach dawkę 10 t dla zneutralizowania kwasowości. W poziom ie próchnicznym 54% próbek zaw iera od 1 do 2 % w ęgla organicznego, 28'% od 2,1 do 3,0%, 16% pow yżej, natomiast tylko 2% próbek zaw iera w ęgiel organiczny poniżej 1 %. Rozpuszczalne form y fosforu, potasu i magnezu w badanych glebach w ykazu ją duże wahania (tab. 1 ). Oceniając uzyskane w yn iki w edług norm przyjętych w kraju [9], stw ierdzić można, że nie b yły to w czasie prowadzenia badań gleby ubogie w podstawowe składniki pokarm owe (tab. 2 ).

4 j 138 E. Roszyk, L. Szerszeń T a b e la 2 Zawartość fosforu, potasu i magnezu w glebach strefy ochrony sanitarnej huty Legnica w % przebadanych próbek (n = 277) Phosphorus, potassium and magnesium content in soils of the sanitary zone of the Legnica métallurgie plant, in % of samples tested (n = 277) Składnik Element Fosfor Phosphorus Bardzo niska Very low 11! i Niska Low Średnia 1 Medium Wysoka Bardzo wysoka High Very high Potas Potassium Magnez Magnesium 9 23 : ! Pom im o bardzo dużych em isji zw iązków siarki z huty od w ielu już lat, nie stwierdzono nagrom adzenia tego pierwiastka w okolicznych g lebach. D ow odzą tego przedstaw ione oznaczenia jej zawartości w w arstw ie ornej (tab. 1 ) oraz częstotliwość w ystępow ania tych połączeń w pomg/100 g gleby soil mg/100 g gleby-soil Rys. 1. Częstotliwość występowania siarki całkowitej i siarczanowej w poszczególnych klasach zawartości (n = 91) Fig. 1. Occurrence frequency of total sulphur and sulphates in particular classes of its content (n = 91)

5 Metale ciężkie w glebach okolic Legnicy 139 szczególnych klasach zawartości (rys. 1). U dział jednak 3 -S 0 4 w S-całkow itej w badanych próbkach był stosunkowo w iększy niż w glebach nie skażonych em isjam i SO^. Do podobnych w niosków doszli rów nież inni autorzy [4], choć w niektórych pracach [6] przedstawiane są odm ienne poglądy. B yć może, przyczyną tego stanu jest zbyt kw aśny odczyn oraz niejednokrotnie wysoka zawartość fosforu, utrudniające sorbowanie tego składnika przez gleby. Z A W A R T O Ś Ć M E T A L I C IĘ Ż K IC H Źródłem zanieczyszczeń badanego obszaru b y ły p y ły zaw ierające m e tale. Ich orien tacyjny skład chem iczny na przykładzie p yłów pochodzących z elektrofiltrów przedstawiał się następująco (w mg/kg): Cu , Pb , Zn , M n 1 200, Co 1 100, N i 530, Cd 110 i A g 80. W ystępujące w pyłach w najw iększych ilościach m iedź i ołów stanow iły od ch w ili rozruchu huty najw iększe zagrożenie dla środowiska glebowego, tym bardziej, że em isja tych m etali w ynosiła średnio w m inionym okresie od kilkudziesięciu do kilkuset ton rocznie. T a b e la 3 Wahania i średnie zawartości metali ciężkich (mg/kg) w glebach strefy ochrony sanitarnej huty,,legnica (n = 278) Fluctuations and mean content of heavy metals (mg/kg) in soils of the sanitary zone of the Legnica métallurgie plant (n = 278) Składnik Element X Wahania (od-do) Fluctuations (from-to) Miedź Copper 215, Ołów Lead 130, Cynk Zinc 82, Mangan Manganese 531, Kobalt Cobalt 7,3 2,1-36,2 Nikiel Nickel 17,3 5,3-86,5 Kadm Cadmium 0,42 0,05-2,44 Arsen Arsenie 5,04 0,6-23,4 Rtęć Mercury 0,13 0,012-1,230 Znalazło to swój w yraz w bardzo zróżnicowanej zawartości m iedzi w w arstw ie ornej gleb na badanym terenie (tab. 3). Zaszeregow ując u zyskane w yn iki do poszczególnych klas zawartości Cu, stwierdzono, że było jej w klasach: do 50 mg/kg 8% próbek, od 51 do /o, od 101 do %), od 201 do % i od 300 mg/kg 10% próbek.

6 140 E. Roszyk, L. Szerszeń Rys. 2. Rozmieszczenie całkowtiej zawartości miedzi, ołowiu, cynku i manganu w w arstw ie ornej gleb strefy ochrony sanitarnej Fig. 2. Distribution of total content of sulphur, lead, zinc and manganese in the arable layer of soils of the sanitary protection zone N ajw ięcej tego składnika uległo nagromadzeniu w pobliżu huty (rys. 2). W m iarę jednak zbliżania się do granic strefy zawartość m iedzi malała osiągając na niew ielkich przestrzeniach, najbardziej odległych od emitora, wartości poniżej 50 mg/kg. Zawartość ołowiu, drugiego pod w zględem em tiowanych ilości metalu, w poszczególnych klasach zawartości była następująca: do 50 mg/kg 22% próbek, od 51 do %, od 101 do %, od 201 do 300 7%, od 300 mg/kg 10% próbek. N ajw ięcej ołowiu zaw ierały gleb y położone w pobliżu em itora (rys. 2). Zawartość ołowiu w glebach m aleje w m iarę oddalania się od za

7 Metale ciężkie w glebach okolic Legnicy 141 kładu. Charakterystyczne jest rozprzestrzenienie podw yższonych koncentracji tego metalu na osi wschód zachód, co miało rów nież m iejsce w przypadku miedzi. N ajniższe koncentracje Pb, poniżej 50 mg/kg, stwierdzono na 'południowym i północnym obrzeżu strefy. Koncentracja cynku w glebach w podziale na poszczególne klasy zawartości w próbkach przedstawia się następująco: do 50 mg/kg 30 /o, od < 51 do /oi, od 101 do %, od 300 mg/kg 3 % próbek. Kys. 3. Rozmieszczenie całkowitej zawartości kobaltu, niklu, kadmu i arsenu w w arstw ie ornej gleb strefy ochrony sanitarnej Fig. 3. Distribution of total content of cobalt, nickel, cadmium and arsenic in the arable layer of soils of the sanitary protection zone

8 142 E. Roszyk, L. Szerszeń N ajw iększą powierzchnię w strefie obejm ują gleb y o zawartości cynku w granicach do 100 mg/kg. Podw yższone koncentracje w ystępują na niewielkich tylko obszarach znajdujących się w pewnych odległościach od zakładu w kierunku południow ym i zachodnim oraz północno-zachodnim (rys. 2 ). Zawartość manganu w poszczególnych klasach zawartości przedstaw iała się następująco: do 300 mg/kg 7% próbek, od 300 do %, od 501 do /o i od 700 mg/kg 7 % próbek. W całej strefie dom inowały w yraźn ie gleb y o zawartości od 300 do 700 mg/kg manganu. G leby uboższe znajdow ały się w jednym kompleksie w północnej części (rys. 2 ), bogatsze natomiast na niedużych obszarach południowej i południowo-wschodniej oraz zachodniej części strefy. U dział ilościow y próbek glebow ych w poszczególnych przedziałach zawartości kobaltu był następujący: do 4 mg/kg 5 % próbek, od 4,1 do 8,0 62% i od 8 mg/kg 33' /o próbek. G leby sąsiadujące bezpośrednio z hutą są m iernie zasobne w kobalt (rys. 3). W iększe jego koncentracje w ystępu ją gleb y o najw iększej zawartości Co usytuowane są w kierunku północnym od zakładu. w pew nych odległościach od emitora, p rzy czym U dział ilościow y próbek w określonych grupach zawartości niklu przedstaw iał się jak następuje: od 15 mg/kg 49% próbek, od 15 do 20 29%, od 21 do 25 13%> i od 25 mg/kg 9 /o próbek. Rozm ieszczenie gleb o różnej zawartości niklu stanowi w granicach strefy pewną mozaikę. N ajw iększe stężenie N i w ystępu je na terenach położonych w pew nej odległości od huty w kierunku północnym i południowo-zachodnim. Teren sąsiadujący bezpośrednio z zakładem nie należy do najbardziej zasobnych w ten składnik (rys. 3). U dział próbek w poszczególnych klasach zawartości kadmu kształtował się następująco: do 0,25 mg/kg 26% próbek, od 0,26 do 0,50 51%, od 0,51 do 1,00 16% i od 1,00 mg/kg 7 % próbek. N ajw iększe koncentracje tego m etalu stwierdzono w glebach leżących w pobliżu huty Crys. 3). W m iarę oddalania się od zakładu koncentracja Cd w glebach malała, osiągając najm niejsze wartości na terenach przylegających do granic strefy w kierunku południowo-wschodnim i zachodnim. U dział próbek w klasach zawartości arsenu przedstaw iał się następująco: do 2,5 mg/kg 20% próbek, od 2,5 do 5,0 mg/kg 44%, od 5,1 do 10,0 mg/kg 28%, i od 10,0 mg/kg 8% próbek. T eren y o najw iększej kum ulacji arsenu (rys. 3) w ystępow ały w pobliżu zakładu w kierunku zachodnim oraz w przygranicznej północno- wschodniej części strefy. N a pozostałym terenie zawartość tego pierwiastka w przebadanych glebach nie przekraczała 5 mg/kg. U dział próbek w poszczególnych klasach zawartości rtęci układał się

9 Metale ciężkie w glebach okolic Legnicy 143 jak następuje: do 0,100 mg/kg 53% próbek, od 0,100 do 0,200 35%, od 0,201 do 0,300 7% i od 0,300 mg/kg 5 % próbek. N ajw iększe nagrom adzenie rtęci w ystępu je w glebach środkowowschodniej części strefy na enklawach sąsiadujących z hutą lub też w n iew ielk iej odległości od niej (rys. 4). Rys. 4. Rozmieszczenie całkowitej zawartości rtęci w w arstw ie ornej gleby strefy ochrony sanitarnej Fig. 4. Distribution of total content of mercury in the arable layer of soils of the sanitary protection zone O M Ó W IE N IE W Y N IK Ó W Przeprowadzone badania gleb w strefie ochrony sanitarnej p rzy hucie m iedzi w ykazały, że spośród m etali ciężkich em itow anych przez ten zakład do atm osfery w największych ilościach gromadzą się w okolicznych glebach m iedź i ołów. Stwierdzono jednak rów nież nagromadzenie w części gleb kadmu, niklu i cynku, przekraczające średnio spotykane zawartości tych pierw iastków w polskich glebach uprawnych, nie podlegających skażeniom przem ysłow ym [2 ]. Spośród pozostałych om awianych pierw iastków w yodrębniono obszary o podwyższonej zawartości rtęci, arsenu, kobaltu i manganu, nie budzące jednak zastrzeżeń z punktu w idzenia zagrożenia środowiska glebowego. Rozm ieszczenie kompleksów gleb o podwyższonej zawartości tych składników w strefie pozwala jednak sądzić, że grom adzenie się rtęci, arsenu i kobaltu jest w w iększej m ierze w yn ikiem em isji hutniczych, w m niejszej natomiast em isji przem ysłu znajdującego się w sąsiadującym mieście. Biorąc pod uwagę rząd wielkości, w jakim w ym ienione m etale podlegają kum ulacji w w arstw ie ornej gleb uprawnych, właściwości podłoża

10 144 E. Roszyk, L. Szerszeń oraz rolę fizjologiczną, jaką spełniają w organizmach żywych, można je uszeregować pod w zględem zagrożenia dla środowiska w następującej kolejności: Cu > Pb > Cd > N i = Zn > As = H g > Co > M n M iarą degradacji gleb, oprócz innych wskaźników, są zm niejszające się plony roślin upraw nych na tym terenie. Analiza statystyczna wykazała, że spośród zależności jednoczynnikow ych na uwagę zasługują dodatnie w spółczynniki zależności strat w plonach roślin od zawartości w glebach: części spławialnych (r = 0,27), m iedzi (r = 0,49), ołowiu (r = 0,50), cynku (r = 0,31) i kadmu (r = 0,41). U jem n y w spółczynnik korelacji pom iędzy masą plonu roślin a odległością od em itora w ynosił r = 0,58. Celem prześledzenia w pływ u zawartości m etali i właściwości gleb na stan upraw w terenie opracowanych przez komisję do spraw w ycen y szkód zastosowano analizę regresji w ielokrotnej. Obliczenia wykonano na m aszynie cyfrow ej,,odra 1204 program em re g r, stosując w yb ór zm iennych metodą krokową. Zastosowanie do obliczeń funkcji liniow ych w raz z iloczynam i nie dało jednak w iarygodnych danych statystycznych z uwagi na duży średni błąd (t 2) p rzy aproksym acji w yn ik ów uzyskanych z rozwiązanych równań. W ielkość błędu, jak należy sądzić, uwarunkowana była w ielom a czynnikami, jak choćby mało poznanym synergetycznym działaniem m etali em itowanych przez hutę, niezaprogram owaniem działania zw iązków siarki w ystępującej w atm osferze i innymi. W N IO S K I Przeprowadzone badania właściwości chemicznych i fizycznych gleb strefy ochrony sanitarnej pozw alają na w yciągnięcie następujących wniosków : 1. G leby uprawne w strefie ochrony sanitarnej w zdecydowanej większości zaliczyć należy do agromechanicznej grupy gleb średnich, próchnicznych i silnie próchnicznych, zasobnych w połączenia fosforu i potasu rozpuszczalnego oraz w ysokiej i średniej zawartości rozpuszczalnego magnezu. 2. W przebadanych glebach najintensyw niejszej im isji podlegają miedź i ołów, następnie cynk, kadm i nikiel, stanowiąc o procesach ich degradacji. 3. Choć w yodrębniono pewne obszary na terenie strefy o podw yższonej zawartości arsenu, rtęci, kobaltu i manganu, to jednak obecna ich

11 Metale ciężkie w glebach okolic Legnicy 145 koncentracja w podłożu nie stanowi znaczącego zagrożenia dla środowiska glebowego. 4. Dalsza kum ulacja m etali ciężkich w glebach strefy ochrony sanitarnej stanowi realną groźbę dla gospodarki rolnej om awianego obszaru. L IT E R A T U R A [1] Andruszczak E., Strączyński S., Czerniawska W., Radwan B. Zawartość niektórych składników w glebach i roślinach uprawnych, znajdujących się pod w pływ em emisji huty miedzi. Rocz. Glebozn. 1986, 37, 4 s. 47. [2] Boratyński K., Roszyk E., Ziętecka M. Przegląd badań przeprowadzonych w Polsce nad mirkoelementami. Cz. II, Rocz. Glebozn. 1972, 23, z. i s [3] Drozd J., Kowaliński S., Licznar M. Strefowe zanieczyszczenie gleb Cu, Zn i S oraz zmiany erozyjne pokryw y glebowej w rejonie oddziaływania huty miedzi. Rocz. Glebozn. 1984, 35, 1, 33. [4] Gajewski K., Greinert H., Lenartowski M. W p ły w zanieczyszczonej atmosfery metalami ciężkimi i siarką na gleby i rośliny w rejonie huty miedzi. Mat. I Kraj. Konf. Puław y 1978, Cz. I, s [5] Kowaliński S., Bogda A., Borkowski J., Chodak T., Drozd J., Licznar M., Roszyk E. M ateriały z X IX ogólnopolskiego zjazdu naukowego PTG. Puław y [6] Roszyk E. Badania kum ulacji Pb, Cu, Zn i S w glebach i roślinach u praw nych w rejonach oddziaływania hut miedzi G łogów i Legnica. Katedra Chemii Rolniczej A R W rocław, (maszynopis) [7] Szerszeń L. i in. W p ły w przemysłu miedziowego na środowisko glebowe. Mat. pokonferencyjne Tow. Przyjaciół N auk w Legnicy, Cz. II, 1987, 147. [8] Instytut Kształtowania Środowiska Katowice, inform acja własna, [9] Zalecenia nawozowe. Cz. I. Liczby graniczne do wyceny zawartości w glebach m akro- i mikroelementów. Wyd. IU N G, Puław y Э. РОШИК, Л. ШЕРШЕНЬ А К К У М У Л Я Ц И Я ТЯЖ ЕЛЫ Х М ЕТАЛЛО В В П А Х О Т Н О М СЛОЕ ПОЧ В ЗОНЫ С А Н И Т А РН О Й О Х РАН Ы П РИ М ЕТАЛЛУРГИ Ч Е С К И Х ЗАВОДАХ М ЕДИ Ч. I. М Е Т А Л Л У Р Г У Ч Е С К И Й ЗАВОД Л Е Г Н И Ц А Кафедра агрохимии, Кафедра почвоведения Сельскохозяйственной академии во Вроцлаве Резю ме Химический анализ 278 почвенных образцов отобранных на площади 40С0 гектаров зоны санитарной охраны при металлургическом заводе меди показал, что в пахотный слой этих почв наиболее интенсивно иммитируются медь и свинец, а в дальнейшей очередности цинк, кадмий и никель, содействующие процессам деградации указанных почв. Кроме выше упомянутых металлов на некоторых площадях охранной зоны установлены повышенные содержания мышьяка, ртути, кобальта и марганца, которые, однако, не создают в настоящее время угрозы для почвенной среды. 10 Roczniki Gleb. t. X X X IX, z. 4

12 146 E. Roszyk, L. Szerszeń E. R O S Z Y K, L. S Z E R S Z E Ń A C C U M U L A T IO N O F H E A V Y M E T A L S IN T H E A R A B B L E L A Y E R O F S O IL S OF T H E S A N IT A R Y P R O T E C T IO N Z O N E IN TH E V IC IN IT Y O F C O P P E R M E T A L L U R G IC P L A N T S P A R T I. T H E L E G N IC A M E T A L L U R G IC P L A N T Department of Agricultural Chemistry, Department of Soil Science, Agricultural University of W rocław Summary Chemical analysis of 278 soil samples taken from the area of 4000 hectares of the sanitary protection zone around the copper métallurgie plant has proved that to the arable layer of these soils copper and lead are immitted most intensively, the further place in this respect occupying zinc, cadmium and nickel, a f fecting the degardation processes of the soils in question. A part from the above metals, increased arsenic, mercury, cobalt and manganese content in soil of some parts of the protecting zone has been found, still the amount of these microelements does not create any threat for the soil medium. Prof. dr E. Roszyk Praca wpłynęła do redakcji we wrześniu 1988 r. Katedra Chem ii Rolniczej Akademia Rolnicza we W rocławiu W rocław, Grunwaldzka 53