LPO /2012 P/12/118 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

Transkrypt

1 LPO /2012 P/12/118 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

2 I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontrolerzy Jednostka kontrolowana Kierownik jednostki kontrolowanej P/12/118 Realizacja przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz regionalnych dyrektorów ochrony środowiska wybranych zadań w zakresie ochrony przyrody, w tym obszarów Natura Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Poznaniu 1. Zbigniew Stasiak - główny specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr z dnia 28 listopada 2012 r. 2. Wojciech Borówka-Jakubowski - główny specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr z dnia 2 stycznia 2013 r. (Dowód: akta kontroli str. 1-4) Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu, ul. 28 czerwca 1956 r. nr 223/229, Poznań. Jolanta Ratajczak - Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Poznaniu. II. Ocena kontrolowanej działalności (Dowód: akta kontroli str. 5-6) Ocena ogólna Uzasadnienie oceny ogólnej Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości 1 działalność Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu (RDOŚ) w zakresie wybranych zadań dotyczących ochrony przyrody, w tym obszarów Natura Ocenę ogólną uzasadnią pozytywne oceny cząstkowe w badanych obszarach. W szczególności oceniono realizację zadań wskazanych w art. 131 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 2, obejmujących m.in.: - przeprowadzanie ocen oddziaływania przedsięwzięć na środowisko lub udziału w tych ocenach, - podejmowanie działań w celu zapobiegania szkodom w środowisku i naprawy szkód, - współpracę z organami jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacjami ekologicznymi. Pozytywna ocena dotyczy także gospodarowania w badanym zakresie środkami finansowymi. Wpływ na ocenę miały nieprawidłowości w obszarach dotyczących działań podejmowanych dla ochrony i zarządzania obszarami Natura 2000, oraz rezerwatów przyrody. I tak: - nie zostały sporządzone oceny realizacji ochrony obszaru Natura 2000 w odniesieniu do obszarów specjalnej ochrony ptaków, do czego zobowiązuje art. 31 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody 3, 1 Najwyższa Izba Kontroli w ocenie ogólnej i przy ocenach cząstkowych stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 2 Dz. U.Nr 199, poz ze zm. (ustawa o udostępnianiu informacji) 3 Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz ze zm. (ustawa o ochronie przyrody) 2

3 - nie prowadzono kontroli gospodarki rolnej oraz terenów leśnych (pozostających w zarządzie Lasów Państwowych), w formie i zakresie określonym w art. 123 ustawy o ochronie przyrody, - nie wykonano obowiązku w zakresie oznakowania tablicami informacyjnymi o zakazach obowiązujących na obszarach rezerwatów przyrody, co naruszało postanowienia art. 115 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody oraz 2 i 3 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 10 grudnia 2004 r. w sprawie wzoru tablic 4, - dla 53 rezerwatów przyrody, nie posiadających planów ochrony, nie sporządzono projektów zadań ochronnych, do czego zobowiązuje art. 22 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody. III. Opis ustalonego stanu faktycznego Opis stanu faktycznego 1. Organizacja funkcjonowania 1.1. Organizacja wewnętrzna RDOŚ odpowiadała strukturze określonej w statucie nadanym rozporządzeniem Ministra Środowiska z 10 listopada 2008 r. w sprawie nadania statutu RDOŚ 5 i była prawidłowo przygotowana kadrowo do realizacji zadań RDOŚ. W ramach struktury organizacyjnej funkcjonowało pięć wydziałów, w których na 30 czerwca 2012 r. zatrudnionych było 79 osób na 78,15 etatach (w tym pracownicy służby cywilnej stanowili odpowiednio 76 osób na 75,15 etatach). W latach zatrudnienie ogółem wzrosło o dwie osoby w związku z dostosowaniem zasobów kadrowych do zakresu zadań. Pozycję pracowników RDOŚ określały przepisy ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej 6. Pracownicy posiadali aktualne zakresy czynności umocowane w postanowieniach regulaminu organizacyjnego RDOŚ. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Poznaniu (Dyrektor Regionalny) zadania w zakresie ochrony przyrody wykonywał przy pomocy Regionalnego Konserwatora Przyrody. Od dnia 1 grudnia 2008 r. Zastępcą Dyrektora Regionalnego był Jerzy Ptaszyk, któremu przypisano obowiązki w regulaminie organizacyjnym i w opisie stanowiska pracy. (Dowód: akta kontroli str ) 1.2. RDOŚ w ramach realizowania zadań, dotyczących m.in.: ocen oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć (ooś), tworzenia lub likwidacji form ochrony przyrody prowadziła odpowiednie rejestry oraz gromadziła dokumentację dotyczącą zasobów, tworów i składników przyrody. Od marca 2009 r. zaprowadzono rejestr przeprowadzonych ooś w formie spisów spraw, co znajdowało odbicie w comiesięcznych oraz rocznych informacjach dla Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (GDOŚ). Zakres informacji zawartej w rejestrze ooś nie obejmował danych umożliwiających wyselekcjonowanie ich dla przedsięwzięć na obszarach chronionych, w tym Natura W sierpniu 2010 r. podjęto działania zmierzające do utworzenia przestrzennej bazy danych (obecnie jest ona na etapie testowania programu) umożliwiającej m.in. lokalizację inwestycji w stosunku do obszarów chronionych. RDOŚ, zgodnie z ustalonym wzorem przekazała GDOŚ 30 marca 2010 r. oraz 10 lutego 2012 r. informacje o przeprowadzonych ooś w latach 2009 i W 2011 r. nie przekazano zbiorczej informacji za rok 2010, gdyż GDOŚ uznała, że w związku z brakiem aktu wykonawczego do art. 129 ust.1 ustawy o 4 Dz. U. z 2004 r. Nr 268, poz Dz. U. z 2008 r. Nr 202, poz Dz. U. z 2008 r., Nr 227, poz ze zm. 3

4 udostępnianiu informacji (dotyczy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 17 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu informacji o prowadzonych ocenach oddziaływania na środowisko oraz strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko 7 ), przekazywane miesięczne informacje wyczerpują obowiązek wynikający z art.129 ust.1 ustawy o udostępnianiu informacji. Zakres przekazanych informacji obejmował m.in. liczbę przeprowadzonych ooś oraz przedsięwzięć których ocena dotyczyła. RDOŚ gromadziła dokumentację dotyczącą zasobów, tworów i składników przyrody w katalogu WPN-II.603, który zawierał m.in. korespondencję z organizacjami ekologicznymi, nadleśnictwami, ogrodem zoologicznym, GDOŚ, osobami prywatnymi. W szczególności gromadzono dokumentację dotyczącą rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000, w tym materiały archiwalne, akty prawa, doniesienia prasowe, publikacje naukowe, foldery, korespondencje z zarządzającymi gruntami. Odnośnie pozostałych form ochrony przyrody ewidencjonowano przede wszystkim dane niezbędne do prowadzenia rejestru tych form. Gromadząc dokumentację poza ww. katalogiem RDOŚ nie ustaliła formalnie obowiązujących zasad gromadzenia i opracowywania poszczególnych kategorii dokumentów w formie papierowej oraz ich przechowywania. Zastępca Regionalnego Dyrektora Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, że obowiązująca w RDOŚ procedura gromadzenia ww. danych została przekazana pracownikom ustnie. Aktualnie trwają prace nad przygotowaniem zarządzenia wewnętrznego regulującego kwestie związane z kryteriami i zasadami gromadzenia dokumentacji przyrodniczej. (Dowód: akta kontroli str ;779) 1.3. RDOŚ prowadziła rejestr form ochrony przyrody położonych w całości lub w części na obszarze województwa wielkopolskiego, zgodnie z art. 114 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody. Prowadzono go oddzielnie dla: rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo krajobrazowych. Rejestr prowadzony był na bieżąco i aktualizowany. Rejestr pomników przyrody, był w trakcie weryfikacji. Działania związane z pozyskiwaniem z poszczególnych gmin informacji niezbędnych do aktualizacji rejestru pomników przyrody, RDOŚ zapoczątkowała w 2009 r. Pisma w tej sprawie (również ponawiane) RDOŚ przesłała do wszystkich gmin województwa wielkopolskiego, na które odpowiedziało około 81% gmin. RDOŚ sukcesywnie przekazywała GDOŚ informacje o postępach prac nad rejestrem form ochrony przyrody oraz o obiektach i obszarach chronionych dla potrzeb centralnego rejestru form ochrony przyrody. (Dowód: akta kontroli str ) 1.4. RDOŚ nie miała bezpośredniego dostępu do bazy działek ewidencyjnych prowadzonej w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa lub innym podmiocie. Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, że RDOŚ nie podejmowała działań w celu uzyskania dostępu do bazy działek ewidencyjnych i kartograficznych prowadzonej w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Zgodnie z art. 22 ust.1 ustawy Prawa geodezyjnego i kartograficznego ewidencję gruntów i budynków oraz gleboznawczą klasyfikację gruntów prowadzą starostowie, w związku z czym tutejszy organ występował do właściwych miejscowo starostów z prośbą o udostępnienie bazy działek ewidencyjnych na potrzeby sporządzania planów zadań ochronnych lub planów ochrony dla obszarów Natura RDOŚ ma dostęp do danych ewidencyjnych (granice i nr działek), gromadzonych przez Agencję 7 Dz. U. z 2012 r., poz

5 Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w systemie identyfikacji działek rolnych (w ramach systemu LPIS) poprzez serwis WMS. Dane te udostępniane są przez Głównego Geodetę Kraju w ramach serwisu Jednakże dane dotyczące działek, których źródłem jest system LPIS, mogą być wykorzystywane jedynie w zakresie przybliżonej identyfikacji i lokalizacji przestrzennej działki oraz oszacowania jej powierzchni. Dane te nie są danymi ewidencji gruntów i budynków w rozumieniu obowiązujących przepisów. (Dowód: akta kontroli str. 104; ) 1.5. Zarządzeniem wewnętrznym nr 9/10 Regionalnego Dyrektora z 1 czerwca 2010 r. powołano Regionalną Radę Ochrony Przyrody w Poznaniu (Radę), zgodnie z art. 97 ust.1 ustawy o ochronie przyrody, na 5 letnią kadencję. W skład Rady powołano 24 osoby reprezentujące m.in. przedstawicieli nauki, praktyki, organizacji ekologicznych i Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe w Poznaniu oraz Sejmiku Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu. Kadencja Regionalnej Rady Ochrony Przyrody w Poznaniu powołanej zarządzeniem Wojewody Wielkopolskiego Nr 142/2004 z 29 października 2004 r. skończyła się 29 października 2009 r. Jerzy Ptaszyk podał, że powoływanie przez kilka miesięcy ww. Rady związane było z procedurą jej powołania, w tym wysyłaniem pism do odpowiednich instytucji oraz oczekiwaniem na odpowiedź. Kontrola wykazała, że Regionalny Dyrektor zasięgał opinii Rady w sprawach wymaganych art. 97 ust 3 ustawy o ochronie przyrody, m.in. przy wydawaniu zarządzeń dotyczących rezerwatów. (Dowód: akta kontroli str ; ) 1.6. Zarządzeniem wewnętrznym nr 2/2011 z 24 lutego 2011 r. Dyrektor Regionalny ustalił procedurę kontroli zarządczej, na podstawie art. 69 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 8. W zakresie ochrony przyrody ustalono cele obejmujące m.in.: zapewnienie właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków stanowiących przedmiot ochrony na obszarach Natura 2000 oraz pozostałych formach ochrony przyrody, zapewnienie właściwego stanu jakości środowiska poprzez określenie warunków korzystania ze środowiska, zapobieganie i naprawę szkód w środowisku oraz zachowanie odpowiedniego stanu środowiska poprzez zrównoważony rozwój. Ponadto, określono zadania w ramach ww. celów oraz mierniki realizacji tych celów. Wyszczególniono ryzyka realizacji zadań w zakresie ochrony przyrody, które wynikały ze zgromadzonej dokumentacji z działalności. RDOŚ w I kwartale każdego roku składała do GDOŚ oświadczenia o stanie kontroli zarządczej (indywidualna samoocena świadomego osiągania rezultatów oraz działań, podjętych dla osiągnięcia rozsądnego poziomu pewności, że jednostka funkcjonuje legalnie, efektywnie, oszczędnie oraz terminowo), które odpowiadały stanowi faktycznemu. (Dowód: akta kontroli str ) W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości. Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. 8 Dz. U. Nr 157, poz ze zm. 5

6 Opis stanu faktycznego 2. Ochrona i zarządzanie obszarami Natura Charakterystyka sieci Natura 2000 W województwie wielkopolskim w skład sieci Natura 2000 wchodziło: 19 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOp) oraz 58 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty (SOOs). Obszary te zajmowały łącznie ,30 ha, co stanowiło 16,5% powierzchni województwa wielkopolskiego. Obszary te były zróżnicowane zarówno pod względem wielkości, jak i bogactwa chronionych siedlisk i gatunków. W ramach sieci obszarów Natura 2000 w województwie wielkopolskim chronionych było 75 gatunków ptaków, 33 typy siedlisk przyrodniczych, 34 gatunki zwierząt innych niż ptaki i 8 gatunków roślin. Istotne znaczenie dla ochrony i zarządzania ww. obszarów miało występowanie w ich obrębie dwóch parków narodowych, oraz 13 parków krajobrazowych. Obszary leśne pod zarządem Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe zajmowały 46,3% powierzchni obszarów Natura Natomiast udział obszarów użytkowanych rolniczo w powierzchni Natura 2000 wyniósł 43,9%. RDOŚ nie posiadała danych odnośnie struktury własności gruntów na obszarach Natura (Dowód: akta kontroli str ) 2.2. Inwentaryzacja obszarów Natura 2000 RDOŚ podejmowała działania w celu przyrodniczego rozpoznania w terenie. RDOŚ zleciła przeprowadzenie inwentaryzacji pełnej na dwóch obszarach (Dąbrowy Krotoszyńskie oraz Puszcza nad Gwdą), w ramach opracowania planów ochrony (PO) oraz w ośmiu przypadkach zlecono przeprowadzenie inwentaryzacji uzupełniających w celu sporządzenia planów zadań ochronnych (PZO). Zlecając wykonanie inwentaryzacji wskazywano w umowach na obowiązek uwzględnienia opracowań którymi dysponuje RDOŚ, w tym monitoringu przyrodniczego prowadzonego w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na obszarach Natura Uzyskane wyniki inwentaryzacji sukcesywnie przekazywano do GDOŚ, m.in. jako propozycję aktualizacji standardowego formularza danych dla obszaru Natura 2000 (SDF). W ocenie RDOŚ posiadane zbiory danych dotyczących inwentaryzacji obejmują około 94% powierzchni obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz około 55% powierzchni obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty. Dane z inwentaryzacji wykonanych w ramach działań własnych (dane z dokumentacji do PZO/PO) oraz dane zewnętrzne (inwentaryzacje BULiGL przekazane przez GDOŚ, inwentaryzacje obszarów specjalnej ochrony ptaków zlecane przez GDOŚ) gromadzone były w elektronicznej bazie danych przestrzennych (Postgresql), a także (ich kopie) na dysku twardym (serwer RDOŚ) oraz na płytach CD. RDOŚ nie ewidencjonowała wyników inwentaryzacji wykonywanych w ramach przygotowywania przez inwestora raportu ooś. Zastępca Dyrektora RDOŚ w wyjaśnieniu podał, że zgodnie z art. 66 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać między innymi opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. W zależności od charakteru przedsięwzięcia oraz terenu, na którym jest ono planowane, opis taki można sporządzić na podstawie istniejących danych, oględzin terenowych bądź inwentaryzacji elementów, na które przedsięwzięcie może oddziaływać. Jednakże 6

7 wnioskodawca nie jest zobowiązany do przedłożenia RDOŚ nieprzetworzonych danych wyjściowych. W związku z tym dane zawarte w raporcie dotyczą jedynie terenu, w granicach którego oddziałuje przedsięwzięcie oraz elementów przyrodniczych szczególnie narażonych na jego oddziaływanie Pozyskiwane są one w różny sposób, różnymi metodami, ich zakres terenowy jak i jakość są różne, najczęściej są to dane przetworzone, stąd trudno zebrać je w jedną spójną bazę danych. W związku z tym danych takich nie gromadzi się w RDOŚ w formie baz danych lub rejestrów. Jednakże dane te są gromadzone w aktach sprawy i wykorzystywane są w razie potrzeby przez pracowników, także podczas prowadzenia innych postępowań administracyjnych a także udostępniane w ramach udostępniania informacji o środowisku. (Dowód: akta kontroli str ;781) 2.3. Sporządzanie planów zadań ochronnych i planów ochrony Do dnia zakończenia kontroli na obszarze nadzorowanym przez RDOŚ ustanowiono jeden plan zadań ochronnych dla obszaru Natura Dąbrowy Obrzyckie PLH (zarządzenie nr 13/12 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 5 września 2012 r.). Dla żadnego z ośmiu (wyznaczonych w 2004 r.), położonych na terenie województwa wielkopolskiego obszarów specjalnej ochrony ptaków nie ustanowiono PO lub PZO. Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, że dla pięciu z ośmiu obszarów (Dolina Środkowej Warty, Nadnoteckie Łęgi, Zbiornik Wonieść, Pradolina Warszawsko-Berlińska, Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego,) w grudniu 2008 r. oraz w październiku 2009 r. zostały odebrane dokumentacje. Zakres zleconych prac wynikał z obowiązującego wówczas rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r., w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony obszaru Natura W momencie odbioru projektów planów rozporządzenie to już nie obowiązywało zostało uchylone pośrednio na podstawie art. 1 pkt 17 ustawy z dnia 3 października 2008 r., o zmianie ustawy o ochronie przyrody. Natomiast obecnie obowiązujące rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 weszło w życie 23 marca 2010 r. W RDOŚ dokonano rozpoznania potrzeb dostosowania ww. dokumentacji do wymagań wynikających z obowiązującego rozporządzenia. Ustalono że ww. dokumentacje wymagają uzupełnienia przez ekspertów. W 2011 r. zlecono uzupełnienie dokumentacji dla obszaru Zbiornik Wonieść, oraz sporządzono roboczą wersję rozporządzenia RDOŚ w Poznaniu w sprawie planu zadań ochronnych dla ww. obszaru. W 2012 r. udostępniono w ramach udziału społeczeństwa w procedurze sporządzania projektu PZO. Obecnie trwają prace nad ostatecznym projektem ww. zarządzenia. W najbliższych latach planuje się uzupełnić dokumentacje i stworzyć PZO/PO dla pozostałych obszarów. Dla Wielkiego Łęgu Obrzańskiego (6 obszar z ww. 8 obszarów) w 2009 r. odebrano dokumentację do PO, z której wynikało, że należy znacznie zmodyfikować listę przedmiotów ochrony oraz granice ww. obszaru. W dniu 30 kwietnia 2012 r. po konsultacji z RDOŚ, GDOŚ przesłała do Komisji Europejskiej propozycję zmiany granic oraz zmodyfikował listę przedmiotów ochrony tego obszaru. Pismem z 14 września 2012 r., Komisja Europejska przychyliła się do wniosku o zmianę granic. W związku z tym należy sporządzić nową dokumentację dla danego obszaru. W sprawie realizacji planu zadań ochronnych dla obszaru Dolina Baryczy RDOŚ w Poznaniu podpisała porozumienie z RDOŚ we Wrocławiu. Zgodnie z tym porozumieniem w ramach projektu POIŚ /09 pn. Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski miał zostać sporządzony projekt PZO. Stroną wiodącą, odpowiedzialną za sporządzenie dokumentacji był RDOŚ we Wrocławiu. Jednakże pismem z 9 stycznia 7

8 2013 r., RDOŚ we Wrocławiu poinformował o wyłączeniu ww. obszaru z projektu. Dla obszaru Ostoja Nadgoplańska projekt planu zadań ochronnych jest sporządzany przez RDOŚ w Bydgoszczy. Z opracowanego w 2010 r. (po zmianach) przez RDOŚ harmonogramu sporządzania planów zadań ochronnych lub planów ochrony wynika, że plany te dla 76 obszarów mają powstać w latach Zlecając sporządzenie PZO, RDOŚ podejmowała działania w celu zapobieżenia powielaniu prac, m.in. przy wykonywaniu planów zadań ochronnych dla obszarów pokrywających się z obszarem nadleśnictwa, dla którego ustanowiony plan urządzenia lasu był poddany ooś. W tym celu dokonywano stosownych zapisów w umowach zawieranych z wykonawcami projektów zadań ochronnych, wskazując na potrzebę korzystania z posiadanych przez RDOŚ danych. W dwóch przypadkach (Uroczyska Puszczy Drawskiej i Lasy Puszczy nad Drawą) podpisano porozumienie z Dyrekcją Drawieńskiego Parku Narodowego w sprawie współpracy w opracowaniu projektów zadań ochronnych, a w jednym przypadku uczestniczono w spotkaniach konsultacyjnych przy sporządzaniu takiego planu dla Ostoja Rogalińska, którego projekt sporządza Dyrekcja Wielkopolskiego Parku Narodowego. W dwóch przypadkach (Barłożnia Wolsztyńska i Poligon w Okonku) spośród 28 obszarów Natura 2000, w obrębie których zatwierdzone zostały przez Ministra Środowiska plany urządzenia lasu, odstąpiono od wykonywania planów zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 z powodów określonych w art.28 ust.11 ustawy o ochronie przyrody (oba obszary są położone w obrębie nadleśnictw, dla których plany urządzenia lasu zostały poddane ocenie oddziaływania na środowisko). W pozostałych przypadkach z przyczyn obiektywnych (określonych w art.28 ust. 11 ustawy o ochronie przyrody) nie zachodziły okoliczności umożliwiające odstąpienie od sporządzenia PZO (opracowania w toku). Dyrektor Regionalny, 29 czerwca 2009 r. podpisała porozumienie z GDOŚ na realizację 17 planów ochrony na kwotę 1 021,5 tys. zł, w ramach projektu Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów N2000, podjętego w ramach V Priorytetu POIŚ, działanie 5.3. i współfinansowanego ze środków EFRR (po zmianach dokonanych 15 października 2009 r. i 25 czerwca 2012 r. liczba obszarów objętych projektem zwiększyła się do 19). Projektem tym objęto trzy obszary specjalnej ochrony ptaków (Dolina Małej Wełny pod Kiszkowem, Pojezierze Sławskie oraz Puszcza Notecka), spośród 19 w województwie wielkopolskim, wyznaczonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura i zmieniającego to rozporządzenie, rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 z dnia 5 września 2007 r. 10 Do czasu zakończenia kontroli dla czterech obszarów podpisano umowy z dwoma wykonawcami. W ramach realizacji tych umów ukończono jeden projekt, który został ustanowiony (Dąbrowy Obrzyckie). W trzech przypadkach projekty nie zostały zakończone w związku m.in. z potrzebą dokonania gruntownych zmian w liście przedmiotów ochrony, w związku z wejściem w życie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 17 kwietnia 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru N Zakres zawartych umów był zgodny z zakresem prac określonych 9 Dz. U.nr 229, poz Dz. U.nr 179, poz Dz. U. z 2012 r. poz

9 w porozumieniu z GDOŚ oraz z danymi zawartymi w SFD (strona internetowa Dla pozostałych 15 obszarów RDOŚ podjęła działania sporządzenia tych projektów, w tym zlecając (w formie przetargów) niezbędne ekspertyzy przyrodnicze. Zakończenie zleceń w tym zakresie wg harmonogramu zaplanowano na trzeci kwartał 2013 r. W bieżącej realizacji pozostawało pięć PZO dla następujących obszarów: Jezioro Zgierzynieckie, Sieraków, Kiszewo, Struga Białośliwka oraz Zbiornik Wonieść, dla którego RDOŚ zleciła dostosowanie do obowiązujących przepisów prawa wykonanej wcześniej dokumentacji do tego planu ochrony. Wszystkie ww. działania dofinansowywane były ze środków WFOŚIGW. RDOŚ podejmowała również starania w celu sporządzenia PZO dla obszarów położonych w całości lub części na terenach zarządzanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP). Objęto tymi działaniami 24 obszary, przy czym do czasu zakończenia kontroli sporządzono dokumentację dla jednego obszaru (Dąbrowy Obrzyckie), dla pozostałych 23 obszarów, RDOŚ była w trakcie sporządzania dokumentacji i projektów PZO. Zastępca Dyrektora Regionalnego w wyjaśnieniu podał, że obowiązek sporządzenia planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 wynika z art. 28 o ochronie przyrody. Przepisy nie różnicują obowiązku sporządzania planów oraz celu ich przygotowania ze względu na tereny zarządzane przez PGL LP. Natomiast zgodnie z art. 28 ust. 11 cytowanej ustawy przewiduje się odstępstwo od obowiązku sporządzania projektu PZO przez sprawującego nadzór nad obszarem Natura 2000 dla terenów zarządzanych przez PGL LP, ale jedynie dla tych, na których obowiązują plany urządzania lasu, które uwzględniają zakres planu zadań ochronnych. Obecnie w województwie wielkopolskim nie został zatwierdzony taki plan urządzania lasu, więc zasadne jest sporządzanie PZO dla obszarów zarządzanych przez PGL LP. (Dowód: akta kontroli str ; ) 2.4. Monitoring obszarów Natura 2000 RDOŚ w badanym okresie nie podejmowała własnych działań związanych z monitoringiem obszarów Natura 2000 (uzyskaniem danych dla zorganizowania skutecznej ochrony gatunków i układów ekologicznych). Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, że tego zadania RDOŚ dotychczas nie realizowała, ponieważ dotąd w województwie wielkopolskim ustanowiono jeden plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000, Dąbrowy Obrzyckie (2012 r.). W zarządzeniu tym wskazano RDOŚ w Poznaniu jako podmiot odpowiedzialny za wykonanie działania związanego z monitoringiem przedmiotów ochrony oraz celów działań ochronnych, jednakże jako termin wykonania tego działania ustalono 5 i 10 rok obowiązywania planu. Zgodnie z art. 31 ustawy o ochronie przyrody, sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000 sporządza i przekazuje Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska, co 6 lat w odniesieniu do specjalnego obszaru ochrony siedlisk oraz co 3 lata w odniesieniu do obszaru specjalnej ochrony ptaków, ocenę realizacji ochrony tego obszaru, zawierającą informacje dotyczące podejmowanych działań ochronnych oraz wpływu tych działań na stan ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla ochrony których został wyznaczony obszar Natura 2000, a także wyniki monitorowania i nadzoru tych działań. Przepis ten wynika z implementacji art. 12 i 17 Dyrektywy Siedliskowej i powiązany jest z obowiązkiem przekazywania raportów do Komisji Europejskiej wynikającym z tego artykułu. RDOŚ nie sporządzała jeszcze takiego raportu. W odniesieniu do obszarów specjalnej ochrony ptaków GDOŚ w 2009 r. sam sporządzała taki raport. Natomiast 9

10 zgodnie z ustaleniami Komitetu Ornitologicznego Komisja Europejska nie oczekuje raportów z dyrektywy ptasiej w okresach 3-letnich, jak również w przypadku wysyłki raportu przez kraj członkowski nie będzie analizować danych przesłanych przed ustalonym okresem i obecnie utrzymuje stanowisko, iż raport z art. 12 dyrektywy ptasiej będzie przedstawiony za okres Natomiast pierwszy raport w sprawie obszarów specjalnej ochrony siedlisk będzie przesłany do KE w czerwcu 2013 r. Na 34 obszarach nadzorowanych przez RDOŚ, mających znaczenie dla Wspólnoty, prowadzony był na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska monitoring ptaków w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Monitoring siedlisk i gatunków roślin i zwierząt prowadzony był z kolei na 47 obszarach. RDOŚ konsultował z GDOŚ zakres monitoringu ptaków, siedlisk i gatunków na obszarach N2000 oraz wnosił uwagi do przewodnika metodycznego dla typów siedlisk przyrodniczych i gatunków objętych badaniami. Wyniki ww. monitoringu były uwzględniane przez RDOŚ w opracowywanych dokumentacjach do planów zadań ochronnych. Znajdowało to umocowanie w zapisach SIWZ do umów z wykonawcami, w których wskazywano, że w opracowanych dokumentach do tych planów należy uwzględniać wyniki monitoringu PMŚ, oraz że RDOŚ dysponuje tymi danymi. Wyniki monitoringu gatunków i siedlisk przyrodniczych brane były również pod uwagę przy tworzeniu planów zadań ochronnych i planów ochrony, co również znajdowało odbicie w SIWZ. Dane dotyczące monitoringu obszarów chronionych, wykonanych w ramach działań PMŚ były pozyskiwane przez RDOŚ poprzez stronę internetową. (Dowód: akta kontroli str ;785) 2.5. Działania ochronne na obszarach Natura 2000 Do czasu zakończenia kontroli nie sporządzano oceny realizacji ochrony obszarów Natura 2000 za lata Art. 31 ustawy o ochronie przyrody stanowi, że sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000 sporządza i przekazuje Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska, co 6 lat w odniesieniu do specjalnego obszaru ochrony siedlisk oraz co 3 lata w odniesieniu do obszaru specjalnej ochrony ptaków, ocenę realizacji ochrony tego obszaru, zawierającą informacje dotyczące podejmowanych działań ochronnych oraz wpływu tych działań na stan ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, a także wyniki monitorowania i nadzoru tych działań. RDOŚ nie posiadała danych o podejmowaniu ww. działań przez nadleśnictwa, gminy, organizacje ekologiczne (według klasyfikacji zawartej w art. 29 ust. 9 ustawy o ochronie przyrody), w tym nie posiadała danych dotyczących: charakteru podejmowanych działań, obszarów na których zadania wykonywano oraz wymiernych efektów prowadzonych działań. W myśl art.32 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody regionalny dyrektor ochrony środowiska koordynuje funkcjonowanie obszarów Natura 2000 na terenie swojego działania. Jerzy Ptaszyk podał w wyjaśnieniu, że ustalono, że gromadzenie ww. danych, dotyczy podejmowanych działań ochronnych oraz wpływu tych działań na stan ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla ochrony których został wyznaczony obszar Natura 2000, co wynika z art. 31 ustawy o ochronie przyrody i powiązane jest z obowiązkiem przekazywania raportów do Komisji Europejskiej wynikającym z art. 17 Dyrektywy Siedliskowej. Przyjęto, że przez działania ochronne należy rozumieć zgodnie z art. 28 ust. 10 pkt 4 oraz art. 29 ust. 8 pkt 5 ustawy o ochronie przyrody, działania określone w planach zadań ochronnych i planach ochrony dla obszarów Natura Ponieważ plany zadań 10

11 ochronnych, i plany ochrony są w województwie wielkopolskim dopiero w trakcie tworzenia (pierwszy PZO zatwierdzono w 2012 r.), tak rozumianych działań ochronnych nie prowadzono. RDOŚ jest w trakcie pozyskiwania informacji od innych podmiotów (np. nadleśnictw, organizacji pozarządowych) do których zwróciła się pisemnie w styczniu 2013 r., o przekazanie danych na temat prowadzonych przez te podmioty działań ochronnych (przepisy prawa nie nakładają na te jednostki obowiązku przekazywania takich informacji do RDOŚ). RDOŚ realizowała cele ochrony na obszarach Natura 2000 m.in. poprzez przeprowadzanie postępowań w sprawie ooś. W latach RDOŚ wydała w tej sprawach 81 decyzji oraz w 17 przypadkach przeprowadzono ponowną ocenę, dla przedsięwzięć, mających lub mogących mieć wpływ na obszar Natura W 73 przypadkach, na podstawie art. 97 ustawy o udostępnianiu informacji wydano postanowienie o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 oraz w 335 przypadkach wydano postanowienie o odstąpieniu od obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura RDOŚ w postanowieniach o obowiązku przeprowadzenia oceny ooś zalecała opisanie elementów przyrodniczych objętych zakresem przewidywanego oddziaływania, w tym w szczególności gatunków zwierząt, roślin, oraz siedlisk przyrodniczych, będących przedmiotem ochrony obszaru Natura Nie wymagano przeprowadzania inwentaryzacji przyrodniczej. Przedstawiane przez inwestorów raporty oddziaływania na środowisko były analizowane pod kątem ich kompletności i precyzyjności. RDOŚ, na podstawie art. 98 ust.1 ustawy o udostępnianiu informacji, wydała 31 postanowień w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia w zakresie oddziaływania na obszar Natura 2000, w 65 przypadkach wydała decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć realizowanych na obszarach Natura 2000 (z tego 41 dotyczyło przedsięwzięć na terenach zamkniętych). W badanym okresie stwierdzono trzy przypadki (kontynuacja eksploatacji węgla brunatnego ze złoża Koźmin, budowa obiektów związanych z odkrywką Drzewce, budowa drogi ekspresowej S-5 Poznań -Wrocław) dla których w celu podejmowania skutecznych działań oraz utrzymania właściwego stanu siedlisk i przywracania odpowiedniego stanu na obszarach Natura 2000, w zezwoleniach wydawanych na podstawie art. 35 a lub 34 ust.1 ustawy o ochronie przyrody, RDOŚ określała zakres, miejsce i sposób wykonania kompensacji. W dwóch pierwszych przypadkach wykonanie kompensacji przed rozpoczęciem inwestycji nie było możliwe, gdyż przedsięwzięcia były kontynuacją eksploatacji istniejących odkrywek, natomiast w trzecim przypadku ustalony termin wykonania kompensacji był wcześniejszy od rozpoczęcia działań powodujących negatywne oddziaływanie na środowisko. Nadzór nad wykonaniem kompensacji prowadzono w sposób pośredni, w oparciu o przedstawione przez inwestorów wyniki monitoringu działań kompensacyjnych. W związku z tym nie prowadzono bezpośrednich wizytacji w terenie. Informacje w tym zakresie przedstawiano GDOŚ w terminach ustawowych o których mowa w art. 35 ust. 4 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody. Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, że z wyżej wymienionych trzech przypadków, tylko w przypadku przedsięwzięcia pn. Kontynuacja eksploatacji węgla brunatnego ze złoża Koźmin na obszarze gminy Brudzew rozpoczęte zostały działania kompensacyjne. Działania te polegały na corocznym koszeniu wyznaczonego obszaru w widłach Warty i Neru. Jednorazowa wizyta w celu sprawdzenia wykonania zadania nie pozwoliłaby ocenić, czy cel działania 11

12 kompensacyjnego został osiągnięty. W związku z czym, nałożono na inwestora obowiązek prowadzenia monitoringu działań kompensacyjnych. RDOŚ nie posiadała danych (przepisy nie nakładały obowiązku gromadzenia takich danych) dla ilu i których obszarów Natura 2000 realizowane są programy rolno-środowiskowe, przewidziane Planem Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) i dofinansowane z funduszy strukturalnych UE. W związku z powyższym w czasie kontroli zasięgnięto informacji w ARiMR w Departamencie Płatności Bezpośrednich, z której wynika, że liczba beneficjentów w województwie wielkopolskim, którym wypłacono w latach środki w ramach płatności rolno środowiskowych wyniosła 1084 (2009 r.), 800 (2010 r.), 2449 (2011 r.) i 1867 (2012 na dzień 10 stycznia 2013 r.). W strukturze wypłat w poszczególnych wariantach dominowały dopłaty z tytułu ochrony siedlisk lęgowych ptaków oraz dodatkowo, w 2010 r. z tytułu uprawy półnaturalnych łąk dwukośnych. RDOŚ miała pośredni wpływ na określenie działań realizowanych na terenach objętych pakietami rolno środowiskowymi, poprzez ocenę poprawności wyboru wariantu (w obrębie pakietu) właściwego dla danego typu siedliska występującego na danym gruncie. Brak planów ochrony lub planów zadań ochronnych, spowodował, że dokumenty te nie stanowiły podstawy nakładania na rolników obowiązków w zakresie użytkowania gruntów i brano w tej sytuacji pod uwagę właściwe zasady użytkowania gruntów dla danego typu siedliska. RDOŚ wydawała, do 7 maja 2010 r. zaświadczenia o zgodności planu działalności rolnośrodowiskowej z celami ochrony danego obszaru chronionego, tj. do czasu uchylenia przepisu art. 14 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania program rolnośrodowiskowy, objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata RDOŚ nie prowadziła kontroli gospodarki rolnej oraz terenów leśnych (pozostających w zarządzie Lasów Państwowych) znajdujących się na obszarach Natura Art.27a ust.2 i art.123 ust.1 ustawy o ochronie przyrody stanowią m.in., że nadzór nad obszarami N2000 sprawuje właściwy dyrektor ochrony środowiska, który dokonuje kontroli przestrzegania przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystania zasobów i składników przyrody przez jednostki organizacyjne oraz osoby prawne i fizyczne. Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, że RDOŚ nie prowadził kontroli gospodarstw rolnych na obszarach N2000, gdyż ARiMR oraz inne instytucje i osoby, nie zgłaszały przypadków nieprzestrzegania przepisów prawa, szczególnie w zakresie ochrony gatunkowej. Nie prowadzono również kontroli (o których mowa w art. 123 ust.1) związanych z gospodarką leśną na obszarach N2000, gdyż kontrolę oddziaływania gospodarki leśnej na te obszary prowadzono poprzez opiniowanie planów urządzenia lasu. W badanym okresie nie składano do RDOŚ wniosków o zawarcie umów, o których mowa w art. 36 ust.3 ustawy o ochronie przyrody, z właścicielami gruntów (na terenach których nie obowiązywały programy wsparcia). RDOŚ w każdym zarejestrowanym przypadku (pięć zgłoszeń), reagowała na zgłoszenia niszczenia siedlisk przyrodniczych. Podejmowano czynności na podstawie art. 37 ustawy o ochronie przyrody, w celu wstrzymania działań niezgodnych z prawem na obszarze Natura 2000 i nakazywano podjęcie działań dla przywrócenia poprzedniego stanu. 12 Dz. U. z 2009 r., Nr 33, poz.262 ze zm. 12

13 W dwóch przypadkach (hodowla norek amerykańskich, nasadzenie buka na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego) podjęte czynności wynikały z nieprzestrzegania art. 33 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody i podjęcia działań bez zezwolenia określonego w art. 34 lub decyzji o której mowa w art.35a tej ustawy. Podejmowano również działania dla zachowania korytarzy ekologicznych i przeciwdziałania fragmentacji obszarów Natura 2000, na skutek realizacji inwestycji liniowych (taki obowiązek określano w warunkach realizacji przedsięwzięcia). W trakcie kontroli NIK przeprowadzono oględziny spełnienia realizacji wybranych warunków przedsięwzięcia (w zasięgu którego znajdują się dwa potencjalne, specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000: Ostoja koło Promna i Dolina Cybiny), polegającego na budowie drogi ekspresowej S5 (odcinek Gniezno- Poznań, węzeł Kleszczewo), wyszczególnionych w postanowieniu RDOŚ II /09/js z 6 lipca 2009 r. Stwierdzono, że ustalone warunki minimalizujące negatywny wpływ na obszar Natura 2000, Dolina Cybiny zostały zrealizowane. Wykonano m.in.: regionalne przejście dolne dla dużych zwierząt w km w dolinie Cybiny koło Iwna (zblokowane z mostem), obustronne grodzenie drogi, nasadzenia kompensacyjne, system kanalizacji deszczowej na obiekcie mostowym, ekran akustyczny na odcinku od Cybiny do zbiornika retencyjnego wód deszczowych oraz oczyszczalnię stokową). Ponadto, dokonano oględzin oznaczenia trzech obszarów Natura 2000: Będlewo-Bieczyny, Ostoja Rogalińska, Ostoja Rogalińska, które wykazały, że zainstalowane tam tablice informujące o obszarze są zgodne z postanowieniami rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie wzoru tablic. Do czasu zakończenia kontroli oznaczono 49 obszarów Natura 2000, co stanowiło 36% ogółem nadzorowanych przez RDOŚ obszarów. Pozostałe obszary zaplanowano oznaczyć do końca 2013 r. (Dowód: akta kontroli str ;784; ; ) 2.6. Działania informacyjno-edukacyjne dotyczące funkcjonowania Natura 2000 W ramach komunikacji administracji lokalnej ze społeczeństwem w zakresie sieci Natura 2000, RDOŚ podejmowała działania informacyjno- edukacyjne: 1) uczestniczono w realizacji dwóch projektów współfinansowanych przez UE, którego beneficjentem jest GDOŚ (POIŚ /09-00 pt. "Sieć Natura drogą do rozwoju"; POIŚ /09 pt. Złap równowagę, Odkryj Naturę ). Celami ww. projektów było m.in.: wzrost poziomu wiedzy przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, zapewnienie dostępu do informacji na temat idei zrównoważonego rozwoju oraz Natury 2000 dla młodych ludzi (18 25 lat),w szczególności młodzieży studiującej, 2) zamieszczano informacje na stronie internetowej RDOŚ, dedykowane Naturze 2000, 3) opracowywano materiały informacyjnych, w tym dotyczące obszarów Natura 2000 (Dąbrowy Krotoszyńskie, Dąbrowy Obrzyckie, Rogalińska Dolina Warty, Noteckie Łęgi), 4) wydano opracowanie pod nazwą Obszary Natura 2000 i parki krajobrazowe w województwie wielkopolskim, oraz mapę poglądową dotyczącą form ochrony przyrody w województwie wielkopolskim, 5) oznaczano w terenie 49 obszarów Natura 2000, 6) w 2011 r. uczestniczono w jednej audycja radiowej na temat Natura RDOŚ nie gromadziła danych o projektach informacyjno-edukacyjnych realizowanych przez inne podmioty (organizacje ekologiczne, parki krajobrazowe, gminy, szkoły) oraz nie prowadził koordynacji działań promocyjno-edukacyjnych. 13

14 Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa Opis stanu faktycznego Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, że nie podejmowano takich czynności, gdyż nie ma podstaw prawnych do realizacji takich celów. (Dowód: akta kontroli str ;786) W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie stwierdzono nieprawidłowość, polegającą na braku sporządzenia oceny realizacji ochrony obszarów Natura 2000 za lata , do czego zobowiązuje art. 31 ustawy o ochronie przyrody. Ponadto RDOŚ nie prowadziła kontroli gospodarki rolnej oraz terenów leśnych (pozostających w zasobie Lasów Państwowych), w formie i zakresie określonym w art. 123 ustawy o ochronie przyrody. Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości, działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym obszarze. 3. Ochrona i zarządzanie innymi formami ochrony przyrody RDOŚ, realizując zadania statutowe nadzorowała również rezerwaty przyrody w województwie wielkopolskim, których na dzień zakończenia kontroli było 98, a ich powierzchnia wyniosła ogółem 4 109,98 ha. Rezerwaty nadzorowane przez RDOŚ były ustanowione przez Ministra Leśnictwa (5 rezerwatów), Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego (68), Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (17) oraz Wojewodę Wielkopolskiego (8). Spośród 98 zarządzeń ustanawiających rezerwat jako jednostkę nadzorującą, w 59 przypadkach (na podstawie zarządzeń aktualizujących) wskazano RDOŚ. W pozostałych przypadkach (gdzie nadzorującym określono m.in. Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Poznaniu, nadleśnictwa) RDOŚ planuje przeprowadzenie postępowań aktualizacyjnych do 2015 r., wraz z określeniem nadzorującego. W kontrolowanym okresie Dyrektor Regionalny wydał 62 zarządzenia aktualizujące (pozostało do aktualizacji 36 zarządzeń) w sprawie rezerwatów. Nie wydawano zarządzeń dotyczących uznania nowego obszaru za rezerwat, zwiększenia lub zmniejszenia obszaru rezerwatu. RDOŚ nie wprowadzała opłat za wstęp do rezerwatów przyrody. Plan ochrony (dokument określający m.in. cele ochrony, zadania ochronne do wykonania oraz reguły udostępnienia rezerwatu), ustanowiono dotychczas dla 43 rezerwatów (44%), w tym dla dziewięciu plan ten ustanowił Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Poznaniu. Zadania ochronne posiadały dwa rezerwaty. Bez planu ochrony i zadań ochronnych pozostawały 53 rezerwaty. Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, że przyczynami tego stanu rzeczy były: - w 17 przypadkach zmiana przepisów prawa spowodowała podjęcie działań w celu uzupełnienia dokumentacji, - w 35 przypadkach brak było opracowanej dokumentacji, m.in. z powodu braku na rynku wykonawców do jej sporządzenia, - w 3 przypadkach sporządzane były projekty planów ochrony. W latach nie prowadzono inspekcji terenowych rezerwatów. W latach 2011 i 2012 przeprowadzono ich odpowiednio 5 i 14. Inspekcjami nie objęto 79 rezerwatów (80%). Przeprowadzając kontrole uwzględniano w szczególności badanie zachowania celów ochrony poszczególnych rezerwatów. Przeprowadzone kontrole wykazały w jednym przypadku naruszenie obowiązujących w rezerwacie zakazów. RDOŚ w ramach prowadzonego nadzoru nad rezerwatami wydała 174 decyzje zezwalających na odstępstwa od obowiązujących w rezerwatach zakazów, które 14

15 wydawano w sytuacjach określonych w art.15 ust.5 ustawy o ochronie przyrody. Decyzje te wydawano na okres nie dłuższy niż pięć lat, dotyczyły one przede wszystkim zezwoleń na prowadzenie badań naukowych oraz wstępu w celach dydaktycznych. Przesłanki, które brano pod uwagę przy wydawaniu decyzji wynikały z charakteru i zakresu działań oraz celu ochrony danego obszaru. W opinii RDOŚ odstępstwa te nie miały negatywnego wpływu na cele ochrony rezerwatu. W badanym okresie nie wpłynęły wnioski na wydanie zgody na usunięcie drzew na obszarach rezerwatu. Przeprowadzone w trakcie kontroli NIK oględziny w terenie wykazały, że rezerwaty są oznaczone tablicami informującymi o ich nazwie, które mają wymiary wskazane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 10 grudnia 2004 r. w sprawie wzoru tablic. Nie było natomiast tablic (wymaganych ww. rozporządzeniem) o zakazach obowiązujących w rezerwatach. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Poznaniu wystąpił (w sierpniu 2012 r.) do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o zajęcie stanowiska, czy możliwe jest zamieszczenie na takiej tablicy wybranych zakazów lub zmiana parametrów i zmniejszenie rozmiarów tablicy. Dokonane bowiem rozeznanie rynku wykazało, że tablica w niezmienionej postaci musiałaby mieć wymiary 2x6 m, a jej koszt wynosiłby zł brutto. Zajęte stanowisko przez GDOŚ (w październiku 2012 r.) wskazywało, że jest to możliwe po uprzedniej zmianie obowiązujących przepisów. W związku z czym RDOŚ wstrzymała się od działań zmierzających do zakupu ww. tablic o zakazach. Na terenie województwa wielkopolskiego znajdują się: dwa parki narodowe, 13 parków krajobrazowych, 36 obszarów chronionego krajobrazu i 3400 pomników przyrody. W dniu 21 marca 2012 r. Dyrektor Regionalny zawarła porozumienie z Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego w zakresie współpracy obejmującej m.in. wymianę informacji o rozmieszczeniu siedlisk przyrodniczych i gatunków chronionych w ramach sieci Natura 2000 oraz informowanie społeczeństwa o ochronie przyrody oraz organizację szkoleń. W zakresie chronionego krajobrazu współpraca z samorządem województwa dotyczyła opiniowania aktów prawa powołującego dany obszar oraz wymiany informacji w zakresie tworzenia lub likwidacji parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. RDOŚ nie współpracowała bezpośrednio z samorządami gmin w sprawach dotyczących utrzymania i pielęgnacji pomników przyrody. Współpraca ta odbywała się poprzez uzgadnianie 27 uchwał rad gmin w sprawie ustanowienia lub zniesienia pomnika przyrody (w 24 przypadkach uchwały uzgodniono). Na terenie województwa wielkopolskiego nie wprowadzono w badanym okresie ochrony gatunków nieobjętych przepisami w sprawach: ochrony gatunkowej roślin, gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną oraz ochrony gatunkowej zwierząt. RDOŚ działając na podstawie art. 56 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody wydała 546 zezwoleń, m.in. dla gmin, zakładów naukowych, podmiotów gospodarczych, nadleśnictw. Zezwolenia dotyczyły m.in. zbioru i przetwarzania runa leśnego, zniszczenia gniazd i siedlisk, rozbierania tam bobrów. Kontrolę spełnienia warunków określonych w zezwoleniach dotyczyły: 16 - pozyskiwania ślimaka, 20 zniszczenia gniazda lub siedliska, 11 - spreparowania jaj lub szkieletu, a jedna - obejmowała zbiór roślin. Czynności te były dokumentowane protokółami. W jednym przypadku cofnięto zezwolenie, z powodu 15

16 niespełnienia warunków ustalonych decyzją. O ww. czynnościach RDOŚ informowała terminowo GDOŚ. W badanym okresie RDOŚ ustaliła w drodze decyzji na podstawie art. 60 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody, 102 strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową, a także stanowisk grzybów objętych ochroną gatunkową. RDOŚ uczestniczyła czynnie (wnoszono uwagi dotyczące ochrony przyrody i obszarów objętych ochroną) w uzgadnianiu rozwiązań przyjętych w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. RDOŚ uzgadniając decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz o warunkach zabudowy, w odniesieniu do obszarów objętych ochroną, nie brała pod uwagę zapisów zawartych w studium. Jerzy Ptaszyk w wyjaśnieniu podał, ż, RDOŚ nie brała pod uwagę zapisów projektów studiów, gdyż dokonywała oceny z punktu widzenia prawa powszechnie obowiązującego, natomiast studium, nie jest aktem prawa miejscowego. W badanym okresie uzgodniono decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz o warunkach zabudowy. Natomiast w 56 przypadkach odmówiono uzgodnienia decyzji z powodu niezgodnościami z przepisami prawa. Na postanowienia odmawiające ww. uzgodnienia złożono 37 zażaleń, które GDOŚ uchylił w 15 przypadkach (40,5%). W badanym okresie RDOŚ, uzgadniając uchwały sejmiku województwa wielkopolskiego w sprawach parków krajobrazowych (uzgodniono trzy projekty uchwał, nie uzgodniono jednego projektu uchwały), rad gmin (109 uzgodniono, 18 nie uzgodniono) - w sprawach dotyczących m.in. ustanowienia lub zniesienia pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego - posiadała dane umożliwiające dokonanie powyższych uzgodnień. (Dowód: akta kontroli str ; ;1042) Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa RDOŚ nie wykonała obowiązku w zakresie oznakowania tablicami informacyjnymi o zakazach obowiązujących na obszarach rezerwatów przyrody, co naruszało postanowienia art. 115 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody oraz 2 i 3 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 10 grudnia 2004 r. w sprawie wzoru tablic. W działalności RDOŚ, w przedstawionym wyżej zakresie stwierdzono ponadto nieprawidłowość polegającą na braku sporządzenia dla 53 rezerwatów przyrody (nie posiadających planów ochrony), projektów zadań ochronnych, czym naruszono art. 22 ust.2 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody. Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości działalność kontrolowanej jednostki w badanym obszarze. Opis stanu faktycznego 4. Działania podejmowane dla zapobiegania szkodom w środowisku i w celu naprawy szkód Podmioty pozyskujące m.in. rośliny, grzyby były kontrolowane na podstawie art. 56 ust. 7a ustawy o ochronie przyrody, kontroli tych przeprowadzono 16 i nie stwierdzono nieprawidłowości. W ramach działań prewencyjnych RDOŚ, mając na uwadze przepisy ustawy o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku (w przypadku możliwości wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku), pisemnie 16

17 informowała zainteresowanych o obowiązkach wynikających z powstania takiej sytuacji. RDOŚ, mając na celu przybliżenie tematyki ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie 13, zarówno podmiotom korzystającym ze środowiska, władającym powierzchnią ziemi, a także organom administracji publicznej, nawiązała współpracę ze środowiskiem naukowym, w wyniku czego powstała w 2010 r. publikacja pn. Zarys metodyki organu ochrony środowiska w postepowaniach na podstawie ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie oraz ulotka Postepowanie w sprawach szkód w środowisku. RDOŚ, dla celów analitycznych i poglądowych korzystała z danych zawartych w rejestrze bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku (prowadzonym przez GIOŚ) na zasadach ogólnych (dane zamieszczone na stronie internetowej). W badanym okresie wpłynęło ogółem 107 zgłoszeń o zagrożeniach szkodą w środowisku, bądź szkód w środowisku. Dotyczyły one przede wszystkim zagrożeń: gatunków chronionych (m.in. jaskółka oknówka, błotniak łąkowy, kropiatka, żuraw, nietoperze, głowacz białopłetwowy, szczeżuja wielka) i siedlisk chronionych gatunków (m.in. dzięcioła dużego, żurawia, siewki złotej, żaby trawnej, kumaka nizinnego, kozioroga dębosza), lub siedlisk przyrodniczych (m.in. grądu środkowo-europejskiego, łęgu jesionowo-olszowego, oraz zanieczyszczenia wód nawozami i ściekami, a także przekroczenia standardów jakości gleby i ziemi. RDOŚ w sprawie ww. zgłoszeń wydała 45 postanowień odmawiających wszczęcia postępowania oraz 49 decyzji umarzających postępowania (pozostałe sprawy były w toku załatwiania). Rozpatrując sprawy o uzgodnienie warunków prowadzenia działań naprawczych lub nałożenia obowiązku przeprowadzenia działań zapobiegawczych stosowano kryteria oceny określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku 14 wykorzystując w postepowaniu m.in. wyniki badań wody i gleby. RDOŚ, wydała w sześciu przypadkach postanowienia o wszczęciu postepowania w sprawie decyzji nakładającej obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych w myśl art. 15 ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. RDOŚ kontrolowała wykonanie działań naprawczych poprzez analizę informacji składanych przez zainteresowanych. W badanym okresie nie było uzasadnionych przesłanek do zastosowania przez RDOŚ przepisów o podjęciu działań w trybie art. 16 ustawy o zapobieganiu szkodom (m.in. z powodu braku możliwości zidentyfikowania podmiotu korzystającego ze środowiska). W związku z czym, nie wystąpiły przypadki żądania od podmiotu zwrotu kosztów podjętych działań (art. 23 ust.1 ww. ustawy). W okresie tym nie wpłynęły do RDOŚ wnioski władających powierzchnią ziemi o ustalenie wysokości odszkodowania w trybie art. 18 ww. ustawy. Nie wystąpiły również przypadki wydania decyzji nakładających na podmiot korzystający ze środowiska, którego działania mogą zagrażać szkodą, obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie, ziemi, lub wodzie lub monitoringu przyrodniczego różnorodności biologicznej i krajobrazowej (art. 20 ust. 1 ustawy o zapobieganiu szkodom). RDOŚ w każdym przypadku, po przeprowadzeniu postepowań wyjaśniających przekazywała bez zbędnej zwłoki informacje GDOŚ o szkodach i ich 13 Dz. U. z 2007 r. Nr 75, poz.493 ze zm. (ustawa o zapobieganiu szkodom) 14 Dz. U. z 2008 r., Nr 82, poz

18 naprawie oraz o zgłoszeniach lub o zakończeniu działań zapobiegawczych lub naprawczych. (Dowód: akta kontroli str ) Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości. Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność w badanym obszarze. Opis stanu faktycznego Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa 5. Terminowość wydawania decyzji i postanowień Realizując zadania w zakresie usprawnienia działalności, RDOŚ we wrześniu 2012 r. wdrożyła System Zarzadzania Dokumentami i Zadaniami Pracowników e- DOK, który umożliwia uzyskanie informacji o terminach wpływu wszelkich wniosków i wydanych rozstrzygnięciach. W latach (do czasu wdrożenia tego systemu), kontrola terminowości wydawania decyzji i postanowień odbywała się na poszczególnych stanowiskach merytorycznych, w oparciu o dokumentację źródłową. Przeprowadzona dla celów kontroli analiza wybranych losowo 25 spraw dotyczących zezwoleń na odstępstwa od zakazów w rezerwatach przyrody wykazała, że RDOŚ sprawy te załatwiała bez zbędnej zwłoki (w terminie od jednego do 29 dni od wpływu wniosku). W odniesieniu do gatunków chronionych, zbadano 23 decyzje dotyczące ww. zezwoleń (wydane w terminie od 5 do 31 dni od wpływu wniosku). Przestrzegając obowiązujących przepisów, RDOŚ po otrzymaniu dokumentów, terminowo wydawała postanowienia o obowiązku przeprowadzenia ooś dla obszaru Natura 2000 (badanie przeprowadzono na podstawie próby 20 postanowień). W sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia w zakresie oddziaływania na obszar Natura 2000 (po uwzględnieniu odliczeń wynikających z art. 35 Kodeksu postepowania administracyjnego) postanowienia wydawano w terminie dni od daty wpływu wniosku (badanie na podstawie próby 20 postanowień). Na podstawie 23 wybranych spraw, stwierdzono, że RDOŚ bez zbędnej zwłoki (w terminie od 4 do 27 dni) uzgadniała również projekty uchwał organów samorządu w sprawie ustanowienia, zniesienia, zmiany granic lub zakazów w odniesieniu do form ochrony przyrody dla których są one właściwe. (Dowód: akta kontroli str ) W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości: Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. Opis stanu faktycznego 6. Współpraca z innymi jednostkami oraz działania podejmowane w związku z otrzymanymi skargami RDOŚ wykazywała dużą aktywność w zakresie współpracy z innymi jednostkami, m.in. współpracowała z dyrekcją Wielkopolskiego Parku Narodowego (WPN) poprzez uczestnictwo Dyrektora Regionalnego w pracach Rady Społeczno- Naukowej WPN, które obejmowały zagadnienia dotyczące m.in. realizacji prac nad Planem Ochrony Wielkopolskiego Parku Narodowego. Zawarto także porozumienie z Dyrektorem WPN w sprawie montażu tablic informujących o strefach ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową. 18

19 Współpraca z dyrekcją Drawieńskiego Parku Narodowego (DPN), realizowana była na podstawie zawartego porozumienia w zakresie opracowania projektów planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000: Uroczyska Puszczy Drawskiej i Lasy Puszczy nad Drawą, w granicach województwa wielkopolskiego (spotkania konsultacyjne). Porozumienie to dotyczyło sporządzenia projektów planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000, które wykraczały poza granice DPN. Współpraca z Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego (Zespół) realizowana była w trybie roboczym oraz na podstawie podpisanego 21 marca 2012 r. porozumienia w sprawie współpracy w zakresie ochrony przyrody i edukacji ekologicznej na terenie województwa wielkopolskiego. Dnia 3 września 2012 r. podpisano porozumienie w sprawie podjęcia wspólnego działania programowego i finansowego na rzecz wydania publikacji Natura 2000 i parki krajobrazowe w województwie wielkopolskim. Ponadto, pracownicy Zespołu uczestniczyli w warsztatach lokalnych dotyczących projektów planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 sporządzanych przez RDOŚ. Zakres i zasady współpracy z innymi jednostkami zostały określone w 70 porozumieniach zawartych przez RDOŚ, w tym m.in.: cztery porozumienia zawarto z regionalnymi dyrekcjami ochrony środowiska w sprawie opracowania projektów planów zadań ochronnych, 44 porozumienia zawarto w sprawie montażu tablic informujących (m.in. z nadleśnictwami i gminami), cztery porozumienia zawarto z właścicielami nieruchomości w sprawie współdziałania w zakresie sposobów zabezpieczenia gruntów rolnych przed szkodami powodowanymi przez bobry, dwa porozumienia zawarto z Nadleśnictwami Bolewice i Międzychód w sprawie realizacji działań ochronnych. W badanym okresie do RDOŚ wpłynęło 29 skarg, z czego 15 dotyczyło zadań lub działalności organów gmin (zostały przekazane przez RDOŚ właściwym organom gmin), 12 skarg dotyczyło działalności RDOŚ, a dwie skargi - starosty i dyrektora parku narodowego. Skargi kierowane pod adresem RDOŚ nie obejmowały stałego zakresu działalności i dotyczyły m. in.: sposobu wydawania warunków zabudowy, dopuszczenia organizacji ekologicznej do udziału w postępowaniu na prawach strony oraz sposobu postępowania w sprawie szkód kopalnianych. Jedenaście skarg przekazano terminowo do GDOŚ w ciągu siedmiu dni od daty otrzymania, która uznała w siedmiu przypadkach skargi za bezzasadne, w trzech przypadkach, nie otrzymano stanowiska, w jednym przypadku w części uchylono wydaną przez RDOŚ decyzję. W jednym przypadku, który dotyczył wskazania niewłaściwego organu gminy w postępowaniu uzgadniającym projekt decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego polegającego na budowie oświetlenia drogowego, skargę RDOŚ rozpatrzyła terminowo w trybie art kpa. Sprawy dotyczące skarg prowadził Wydział Organizacyjno-Finansowy, w którym rejestrowano skargi ręcznie na kartach spisu spraw. Karty te zawierały: krótki wpis treści sprawy (w rubryce od kogo wpłynęła zamieszczano znak pisma), brak było daty wszczęcia sprawy, natomiast zamieszczano datę ostatecznego załatwienia. Ewidencjonowanie skarg (wniosków) dokonywano w oparciu o obowiązującą instrukcję kancelaryjną i jednolity rzeczowy wykaz akt. Od września 2012 r. RDOŚ ustaliła wzór rejestru skarg i wniosków. Wdrożono System Zarządzania Dokumentami i Zadaniami Pracowników (e-dok). Od tego czasu prowadzony jest centralny elektroniczny rejestr skarg i wniosków, który umożliwia monitorowanie postępowań obejmujących skargi /wnioski. RDOŚ podejmowała stosowne działania w sytuacji naruszenia przepisów dotyczących ochrony przyrody i zawiadomiła sześciokrotnie organy ścigania 19

20 w sprawach prowadzonych przez Wydział Zapobiegania i Naprawy Szkód w Środowisku, w związku z przekroczeniem standardów gleby i ziemi. Podobnie, w 10 przypadkach (w sprawach prowadzonych przez Wydział Spraw Terenowych) zawiadomiono policję w związku z rozbieraniem tam zbudowanych przez bobry oraz zabiciem bobrów, a w 25 przypadkach w związku m.in. z naruszeniem zakazów obowiązujących w stosunku do zwierząt objętych ochrona gatunkową,zabiciem zwierząt, zniszczeniem gniazd i siedlisk oraz płoszeniem i niepokojeniem gatunków objętych ochrona gatunkową. Spośród 41 ww. spraw RDOŚ otrzymała w sześciu przypadkach informacje o ukaraniu sprawców. W pozostałych sprawach RDOŚ nie uzyskała zwrotnej informacji lub wskazano na brak znamion czynu zabronionego. (Dowód: akta kontroli str ; ) Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie, nie stwierdzono nieprawidłowości. Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w badanym obszarze. Opis stanu faktycznego 7. Gospodarowanie środkami finansowymi Wydatki RDOŚ Wydatki RDOŚ w latach (I półrocze) wyniosły ,5 tys. zł, i finansowane były ze środków budżetu państwa w kwocie ,7 tys. zł, ze środków UE w kwocie 199,6 tys. zł oraz ze środków WFOŚIGW w kwocie 610,2 tys. zł. Wydatki RDOŚ w poszczególnych latach wyniosły: w 2009 r ,7 tys. zł (w tym: środki budżetowe 8.061,2 tys. zł; środki WFOŚIGW - 190,5 tys. zł), 2010 r ,2 tys. zł (w tym: środki budżetowe 8.127,0 tys. zł; środki UE 109,9 tys. zł; zł; środki WFOŚIGW - 191,3 tys. zł), w 2011 r ,4 tys. zł (w tym: środki budżetowe 8.910,2 tys. zł; środki UE - 61,8 tys. zł; zł; środki WFOŚIGW - 228,4 tys. zł), w I półroczu 2012 r ,2 tys. zł (w tym: środki budżetowe 3.811,3 tys. zł; środki UE - 27,9 tys. zł). Głównym źródłem wydatków były środki budżetowe (97,28% wydatków). Pozostały odsetek wydatków finansowany był ze środków WFOŚIGW (2,05%) i środków unijnych (0,67 %). Środki WFOŚIGW w kwocie 610,2 tys. zł wydatkowano m. in. na sporządzenie planów ochrony rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000, a także na działania informacyjno-edukacyjne. Natomiast środki UE w kwocie 199,6 tys. zł przeznaczone zostały w całości na zadania dotyczące programu POIŚ i dotyczyły: wykonania projektów planów zadań ochronnych ( ,60 zł), wynagrodzeń planisty regionalnego (77.211,14 zł), pochodnych od wynagrodzeń planisty regionalnego (14.011,29 zł), zakupu usługi ogłoszenia w prasie (1.853,60 zł), wykonania roll-upów (1.052,13 zł), usług transportowych (2.316 zł), wynajmu sali na warsztaty lokalne (275,52 zł), cateringu na warsztaty lokalne (1.760 zł). (Dowód: akta kontroli str , ) Główną pozycję wydatków w badanym okresie stanowiły wynagrodzenia które wynosiły ,3 tys. zł (54,7% wydatków ogółem). Pochodne od wynagrodzeń w badanym okresie wyniosły 2.776,8 tys. zł (9,3% wydatków ogółem). 20