Program rolnośrodowiskowy jako narzędzie służące ochronie cennych siedlisk przyrodniczych na terenach wiejskich a korzyści finansowe dla rolników

Transkrypt

1 Program rolnośrodowiskowy jako narzędzie służące ochronie cennych siedlisk przyrodniczych na terenach wiejskich a korzyści finansowe dla rolników Marta Żak-Wołynko Sylwia Śnieg Departament Obszarów Natura 2000 Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska

2 Podstawa prawna Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz z późn. zm.) Art. 27 (wyznaczenie obszarów Natura 2000) Art. 28 (Plany zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000) Art. 29 (Plany ochrony dla obszarów Natura 2000) Art. 33 (Zakaz podejmowania działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Program Rolnośrodowiskowy objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (Dz. U. Nr 33, poz. 262 z późn. zm.) - 19 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 maja 2008 r. w sprawie szkoleń dla podmiotów, których dotyczą działania objęte Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , oraz doradzania odnośnie do sporządzania dokumentacji niezbędnej uzyskania pomocy finansowej (Dz.U. z 2008 r., Nr 89 poz. 545 z późn. zm.) - 11 ust.1 pkt 1 i ust. 4 Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie wykazu wymogów określonych w przepisach Unii Europejskiej z uwzględnieniem przepisów krajowych wdrażających te przepisy (M.P z 2009 r., Nr 17 poz. 224 z późn. zm.)

3 Dlaczego Natura 2000? Jeszcze do niedawna przyroda i krajobraz Europy szybko ubożały i nie były skutecznie chronione Zamienione w kanały rzeki Holandii Przedgórze Pirenejów w Hiszpanii usiane turbinami wiatrowymi

4 Dlaczego Natura 2000? Intensywne przekształcanie ekosystemów w Europie prowadzi od zmniejszania różnorodności biologicznej Osuszone i wyrównane do linii prostych pola uprawne Trendy pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego w starych i nowych krajach UE

5 Dlaczego Natura 2000? Natura 2000 to odpowiedź UE na te zagrożenia Cel wyznaczania i zarządzania siecią Natura 2000 Zachowanie różnorodności biologicznej Utrzymanie we właściwym stanie wybranych typów siedlisk i gatunków Wyznaczanie i zarządzanie wyselekcjonowanymi obszarami Natura 2000

6 Fundamenty Natury 2000 Dyrektywa PE i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa* -tzw. Dyrektywa Ptasia Dyrektywa EWG 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory -tzw. Dyrektywa Siedliskowa obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) obszary ptasie PLB PLC specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) obszary siedliskowe PLH NATURA 2000 * - dawniej dyrektywa EWG 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa

7 Fundamenty Natury 2000 Podstawą wyznaczania obszarów Natura 2000, stają się tylko i wyłącznie kryteria naukowe czyli najbardziej aktualny stan wiedzy. Sieć tworzy się w 3 etapach: Każdy kraj UE opracowuje krajową listę obszarów Natura 2000, Dla każdego regionu biogeograficznego organizowane jest Seminarium biogeograficzne dotyczące obszarów siedliskowych. Uzupełnienie obszarów w sposób zapewniający dobrą reprezentacje w sieci siedlisk i gatunków danej strefy. * - dawniej dyrektywa EWG 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa

8 Fundamenty Natury 2000 Podstawowy akt prawa krajowego w Polsce: Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. oraz akty wykonawcze Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie: - siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510) - obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz ze zmianami); - sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 34, poz. 186); - sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 64, poz. 401).

9 Ustawa o ochronie przyrody Art Formami ochrony przyrody są: 1) parki narodowe; 2) rezerwaty przyrody; 3) parki krajobrazowe; 4) obszary chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura 2000; 6) pomniki przyrody; 7) stanowiska dokumentacyjne; 8) użytki ekologiczne; 9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Art Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje: 1) obszary specjalnej ochrony ptaków 2) specjalne obszary ochrony siedlisk 3) obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. 2. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-4 i 6-9.

10 Obszary ptasie Aktualny stan sieci Natura 2000 w Polsce 141 obszarów ptasich 15,6 % powierzchni kraju

11 Obszary siedliskowe Aktualny stan sieci Natura 2000 w Polsce 823 obszary siedliskowe 11,0 % powierzchni kraju W sumie: 958 (w tym 6 PLC) obszarów zajmujących 19,7% powierzchni kraju

12 Oficjalna strona internetowa o sieci obszarów Natura 2000 Informacja o obszarach w zakresie: Standardowy Formularz Danych (SDF); Mapy obszarów; Wyszukiwanie wg województw, nazwy obszaru, kodu obszaru. Informacja na temat obszarów wysłanych do Komisji Europejskiej w październiku 2009 r. niepełna (brak niektórych SDF).

13 Strona internetowa o Naturze 2000

14 Zawartość SDF Standardowy Formularz Danych (Standard Data Form SDF): - nazwa obszaru - instytucje zbierające informacje - daty zaproponowania i zatwierdzenia obszaru -położenie, powierzchnia, region administracyjny, - typy siedlisk podlegających ochronie wraz z ocenami - gatunki podlegające ochronie wraz z ocenami - inne ważne gatunki występujące w obszarze - ogólna charakterystyka obszaru, wartość przyrodnicza - zagrożenia i działalność człowieka (także pozytywna) - inne formy ochrony / struktura własności gruntów - dokumentacja źródła danych -zarządzający obszarem

15 System zarządzania siecią po uzyskaniu zgody Rady Ministrów przekazuje Komisji Europejskiej listy obszarów Natura 2000 wyznacza w drodze rozporządzenia obszary Natura 2000 Minister Środowiska określa w drodze rozporządzenia typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty raz kryteria wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania za obszary mające znaczenie dla Wspólnoty i wyznaczenia jako obszary Natura 2000 określa w drodze rozporządzeń tryb sporządzania projektu planu ochrony i planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ustanawia w drodze rozporządzenia plan ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części na okres 20 lat informuje Komisję Europejską o ustalonym zakresie kompensacji przyrodniczej ustalonej dla przedsięwzięć lub planów mogących znacząco oddziaływać na obszary Natura 2000 przed jej wdrożeniem oraz przed realizacją planu lub działania

16 System zarządzania siecią nadzoruje funkcjonowanie obszarów Natura 2000 opracowuje projekt listy obszarów Natura 2000, zgodnie z przepisami Unii Europejskiej Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska kontroluje realizację ustań planów ochrony i planów zadań ochronnych obszarów Natura 2000 wydaje zalecenia i wytyczne w zakresie ochrony i funkcjonowania obszarów Natura 2000 opracowuje wytyczne dotyczące sprawowania nadzoru nad obszarami, właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków, ochrony gatunkowej, ocen oddziaływania na środowisko, kompensacji przyrodniczej prowadzi ewidencję danych niezbędnych do podejmowania działań w zakresie ich ochrony składa od Komisji Europejskiej raporty i notyfikacje dotyczące obszarów Natura 2000 oraz występuje w sprawie tych obszarów

17 System zarządzania siecią Sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000 sporządza i przekazuje Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska, co 6 lat w odniesieniu do specjalnych obszarów ochrony siedlisk oraz co 3 lata w odniesieniu obszarów specjalnej ochrony ptaków ocenę realizacji ochrony danego obszaru. Ocena ta musi zawierać informacje dotyczące podejmowanych działań ochronnych oraz wpływu tych działań na stan ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt dla których ochrony został wyznaczony obszar natura 2000, a także wyniki monitorowania i nadzoru tych działań sporządza na okres 10 lat projekt planu zadań ochronnych, który jest ustanawiany w drodze aktu prawa miejscowego przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska, sporządza dla obszarów Natura 2000 projektu planu ochrony lub jego części, który musi zostać zaopiniowany przez dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych lub dyrektora urzędu morskiego jest odpowiedzialny za utrzymanie siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin i zwierząt utworzonych w ramach kompensacji przyrodniczej oraz monitorowanie ich stanu

18 System zarządzania siecią Zarządca terenu

19 Zakazy w obszarach chronionych Krajowe formy ochrony przyrody: Art. 15. W parkach narodowych i rezerwatach przyrody zabrania się: 1) budowy lub rozbudowy 2) zmiany stosunków wodnych 3) prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej 4) Natura 2000: Art Zabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: 1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub 2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 lub 3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami.

20 Zakazy w sieci Natura 2000 W obrębie sieci nie zabrania się prowadzenia działalności gospodarczej a priori, a jedynie takiej, która może wywierać znaczący negatywny wpływ na przedmiot ochrony obszaru Natura Istotne jest utrzymanie we właściwym stanie ochrony typów siedlisk i gatunków, które stanowią przedmiot ochrony w danym obszarze Natura Art Na obszarach Natura 2000 ( ) nie podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie oddziałuje znacząco negatywnie na cele ochrony obszaru Natura 2000.

21 Ocena oddziaływania na Naturę 2000 Art. 33. ust. 3. Projekty polityk, strategii, planów i programów oraz zmian do takich dokumentów a także planowane przedsięwzięcia, które mogą znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 ( ) lub nie wynikają z tej ochrony, wymagają przeprowadzenia odpowiedniej oceny oddziaływania na zasadach określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Znaczące negatywne oddziaływanie na cel ochrony obszaru Natura 2000: zakaz przeprowadzenia przedsięwzięcia ALE Art Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich dyrektor właściwego urzędu morskiego, może zezwolić na realizację planu lub działań, mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 ( ) zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000.

22 Źródła informacji Ogólne informacje o sieci, ale także m.in. podręczniki międzysektorowe w formie pliku PDF pl/aktualnosci.php Strona z mapami i SDFami obszarów dex_en.htm Strona Komisji Europejskiej, m.in. Biuletyny o Naturze 2000 od 2009 r. również w j. polskim

23 Źródła informacji o granicach obszarów Natura 2000 INSTRUKCJA OBSŁUGI : MAPY 3. Akceptacja regulaminu 4. ORTO 5. Zdefiniuj źródło danych 6. WMS 7. Pozycja 49. GDOŚ 8. Rejestruj 9. KATASTER 10. WMS Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska

24 Źródła informacji o gospodarowaniu rolniczym na obszarach Natura 2000

25

26 Program-rolnosrodowiskowy /Biblioteczka-rolnosrodowiskowa

27 Program rolnośrodowiskowy a Natura Ochrona siedlisk lęgowych ptaków zł/ha 5.2 Mechowiska zł/ha 5.3 Szuwary wielkoturzycowe 910 zł/ha 5.4 Łąki trzęślicowe i selernicowe zł/ha 5.5 Murawy ciepłolubne zł/ha 5.6 Półnaturalne łąki wilgotne 840 zł/ha 5.7 Półnaturalne łąki świeże 840 zł/ha 5.8 Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe 870 zł/ha 5.9 Słonorośla zł/ha 5.10 Użytki przyrodnicze 550 zł/ha

28 Beneficjenci Programu rolnośrodowiskowego Osoby fizyczne (rolnicy) 94% 2534 (osób) Firmy 2% 55 spółki z o.o. spółki jawne przedsiębiorstwa rolno-usługowe Nadleśnictwa 1,4% 39 Koła łowieckie 0,7% 20 Stowarzyszenia 0,5% 13 towarzystwa ochrony przyrody lokalne stowarzyszenie rozwoju Inne 1,3% 34 rolnicze spółdzielnie produkcyjne gospodarstwa pomocnicze parków narodowych, zakładów karnych zakłady doświadczalne PAN i uniwersytetów parafie rzymsko- i grekokatolickie oraz prawosławne, Wyższe Seminarium Duchowne wspólnota gruntowa wsi stadnina koni huculskich

29 Rola GDOŚ i RDOŚ we wdrażaniu Programu W 2010 r.: 2009 r dokumentacji przyrodniczych 2010 r dokumentacji przyrodniczych Wydano 2685 pozytywnych opinii Ogólna liczba dokumentacji przyrodniczych sporządzonych w 2009 i 2010 r. 450 Wydano 10 negatywnych opinii Większość dokumentacji pozytywnych dopiero po kolejnych poprawkach Liczba ekspertów ogólnie 405 Liczba dokumentacji przyrodniczych Rzeszów Lublin Białystok Szczecin Wrocław Gdańsk Gorzów Wlk Olsztyn 207 Poznań Kielce Warszawa Kraków Łódź Bydgoszcz Opole Katowice Średnia liczba dokumentacji na 1 eksperta 6 sztuk

30 Najpopularniejsze pakiety wnioskowane w 2010 r. Wybrane warianty pakietu 4 i 5 Ilość wybranych wariantów Wybrane w arianty

31 Średnia powierzchnia (ha) dla pakietu 4.1/ Pakiet ornitologiczny poza obszarami Natura 2000 Pakiet ornitologiczny na obszarach Natura 2000

32 Średnia powierzchnia (ha) dla pakietów siedliskowych Pakiety siedliskowe poza obszarami Natura 2000 Pakiety siedliskowe na obszarach Natura 2000

33 Plany zadań ochronnych i plany ochrony różnice Plan zadań ochronnych sporządzany dla każdego obszaru Natura 2000 (z wyjątkiem obszarów morskich), w ciągu 6 lat od jego wyznaczenia lub zatwierdzenia sporządzany na okres 10 lat ustanawiany w trybie zarządzenia RDOŚ sporządzany w ciągu kilku miesięcy-1 roku na podstawie istniejącej, nawet niepełnej wiedzy i prostego rozpoznania terenowego stanu przedmiotów ochrony może wskazywać potrzeby zmian w istniejących studiach i planach zagospodarowania przestrzennego, usuwając w ten sposób pułapki na inwestorów jednak analiza nie musi być kompletna Plan ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części, w razie potrzeby sporządzany na okres 20 lat ustanawiany w trybie rozporządzenia Ministra sporządzany na podstawie kompletnej wiedzy wymaga wykonania niezbędnej inwentaryzacji, sporządzenie ekspertyz może wymagać 1-2 lat powinien dokonywać kompletnej analizy istniejących studiów i planów zagospodarowania przestrzennego, wskazując wszystkie potrzebne w nich zmiany

34 Proces powstawania planów zadań ochronnych Sporządzanie planu ochrony Natura Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. Sporządzanie planu zadań ochronnych dla obszaru Natura Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. Wytyczne GDOŚ do sporządzania projektu zadań ochronnych Zawiadamia się właścicieli i użytkowników gruntów, na których znajdują się siedliska cenne przyrodniczo i tworzy się Zespół Lokalnej Współpracy Platforma informacyjno komunikacyjna jako narzędzie współpracy i komunikacji wszystkich zainteresowanych planami zadań ochronnych oraz Naturą

35 Proces powstawania planów zadań ochronnych Przystąpienie do sporządzania planu zadań ochronnych jest opublikowane na stronie internetowej RDOŚ Informacja dla RZGW, Lasy Państwowe, ANR, organizacji pozarządowych, wysłane pocztą tradycyjną powiadomienie gmin i starostw leżących na terenie obszaru Natura 2000 Metoda warsztatowa Obwieszczenie opublikowane w prasie Lista działań RDOŚ na stronie internetowej projektów GDOŚ

36 Plany zadań ochronnych Projekt POIiŚ /09 Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski realizowany jest w ramach działania 5.3. Opracowanie planów ochrony, priorytetu V Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Opracowanie planów zadań ochronnych dla 406 obszarów Natura 2000 na terenie Polski Koszty całkowite: ,40 zł Dofinansowane projektu ze środków EFRR w wysokości 80% wydatków kwalifikowanych

37 Wymogi wzajemnej zgodności Od 2009 roku warunkiem korzystania z płatności bezpośrednich jest przestrzeganie tzw. wymogów wzajemnej zgodności, które obejmują między innymi: Zakres art. 3(2) Dyrektywy Ptasiej Obowiązek utrzymania siedlisk ptaków i gospodarowania w nich zgodnie z potrzebami ekologicznymi, zarówno w ramach obszarów specjalnej ochrony ptaków jak i poza nimi Zakres art. 5(a, b, d) Dyrektywy Ptasiej Obowiązek przestrzegania przepisów o ochronie gatunkowej ptaków zakazu ich umyślnego zabijania, chwytania, niszczenia i usuwania gniazd, niszczenia jaj, umyślnego znaczącego płoszenia ptaków wszędzie, nie tylko na obszarach Natura 2000 Zakres art. 6(2) Dyrektywy Siedliskowej Obowiązek przestrzegania zakazu wszelkich działań mogących pogorszyć stan przedmiotów ochrony i ich siedlisk w obszarach Natura 2000 (art. 33 ustawy o ochronie przyrody) Obowiązek przestrzegania zapisów planów ochrony i planów zadań ochronnych ustanowionych dla obszarów Natura 2000 Obowiązek zastosowania się do nakazów wydanych w trybie art. 37 ustawy o ochronie przyrody Zakres art. 13(1a) Dyrektywy Siedliskowej Obowiązek przestrzegania przepisów o ochronie gatunkowej roślin w stosunku do dziko rosnących roślin z zał. IV dyrektywy zakazu ich umyślnego zrywania, zbierania, ścinania, wyrywania lub niszczenia Wymogi te są kontrolowane przez ARiMR, a ich naruszenie może skutkować sankcje finansowe w płatnościach bezpośrednich

38 Działanie Płatności dla obszarów Natura 2000 Wskazanie siedlisk Natura 2000 do objęcia płatnością Kategorie gruntów do objęcia płatnościami: trwałe użytki zielone (TUZ) łąki i pastwiska na siedliskach naturowych i poza nimi, użytki zielone na gruntach ornych, grunty orne oraz nieużytki Na podstawie zapisów PZO zakazy oraz wymogi możliwe do wdrożenia na terenie gospodarstwa w ciągu jednego sezonu Zróżnicowanie płatności w zależności od rodzaju działania (utrzymanie lub odtwarzanie siedliska) i od typu gospodarstwa rolnego (ze zwierzętami gospodarskimi lub bez nich) Fot. K. Barańska

39 Działanie Płatności dla obszarów Natura 2000 Wariant uwzględniający użytkowanie pastwiskowe będzie wymagał od rolników posiadania planu wypasu Wariant dotyczący odtwarzania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków będzie wymagał uzgodnienia z RDOŚ W każdym PZO powstanie mapa obszarów z zaznaczeniem poligonów obejmujących cenne siedliska oraz określających specyficzny dla danego terenu sposób użytkowania rolniczego i niezbędne wymogi

40 Dziękujemy za uwagę! Sylwia Śnieg specjalista ds. ekosystemów nieleśnych tel Marta Żak-Wołynko główny specjalista tel