Rozkład gatunkowy - ilościowa ocena szczątków

Transkrypt

1 Archeozoologia

2 Metody badawcze: Rozkład gatunkowy Rozkład anatomiczny Struktura wieku Sezonowość Struktura płci Odtwarzanie morfologii Traseologia: ocena śladów pokonsumpcyjnych, rzemieślniczych, zmian chorobowych i patologii Tafonomia

3 Rozkład gatunkowy - ilościowa ocena szczątków 1. Globalna liczba szczątków (GLS, NISP) 2. Metoda wagowa 3. Liczba osobników (minimalna liczba osobników)

4 Założenia: 1. Liczba kości w szkieletach różnych zwierząt jest taka sama 2. Stopień rozdrobnienia kości różnych zwierząt jest podobny - podobne podejście konsumenta - podobne właściwości kości 3. To samo miejsce depozycji 4. Taka sama odporność na czynniki depozycyjne 5. Szansa pozyskania przy zastosowaniu konkretnych metod eksploracji

5 Metoda wagowa Liczba szczątków waga kości Waga kości waga zwierząt Waga szkieletu = 7% wagi zwierzęcia Waga zwierzęcia waga rzeźna tuszy Przeżuwacze: waga tuszy = 45% wagi zwierzęcia Świnia: waga tuszy = 75% wagi zwierzęcia Ustalanie proporcji wagi mięsa różnych gatunków

6 Liczba osobników Liczba najliczniejszych kości jednoimiennych (nasad kości jednoimiennych) Uwzględnienie danych dodatkowych wieku osobników płci osobników cech morfologicznych

7 Rozkład gatunkowy I. Podział na kręgowce i bezkręgowce 1. Bezkręgowce (stawonogi, gr. skorupiaki, typ mięczaki gr. ślimaki, małże) 2. Kręgowce gr. Ryby (Słodkowodne, słonowodne, dwuśrodowiskowe,! Ryby hodowlane) gr. Płazy gr. Gady gr. Ptaki (dzikie i domowe) gr. Ssaki (dzikie i domowe/hodowlane) II. Podział na gatunki w obrębie w/w grup np. ssaki domowe bydło świnia owca-koza koń pies kot ssaki dzikie jeleń, łoś, sarna tur/żubr niedźwiedź wilk bóbr zając wydra foka, mors mikrossaki: mysz, nornica, kret

8 Rozkład gatunkowy stan. Żubronajcie ssaki niezidentyfikowane 5464 szczątków ssaki zidentyfikowane 2965 szczątków ssaki zidentyfikowane domowe 2289 szczątków ssaki zidentyfikowane dzikie 676 szczątków ptaki 8 szczątków gady 0 szczątków płazy 1 fragment ryby niezidentyfikowane 559 szczątków ryby zidentyfikowane 696 szczątków mięczaki 21 szczątków belemnity 2 fragmenty

9 Szczątki zwierząt dzikich stan. Żubronajcie jeleń 389 szczątków łoś 60 szczątków sarna 23 szczątki dzik 14 szczątków bóbr 132 szczątki tur 7 szczątków tur/ żubr 3 szczątki niedźwiedź 12 szczątków lis 6 szczątkówów zając 3 szczątki drapiezny 3 szczątki łasicowaty 1 fragment mikrossak 4 szczątki gryzoń 14 szczątków

10 Szczątki zwierząt łownych możliwości odtwarzania środowiska Gatunek Tur Jeleń Łoś Sarna Suhak Dzika koza Dzika owca Renifer Koń dziki Dzik Niedźwiedź brunatny Niedźwiedź jaskiniowy Mięsożerne średnie i małe Bóbr Zając Środowisko Las liściasty zwarty lub parkowy Las liściasty Las liściasty podmokły Obrzeża lasu Step Wysokie góry Niskie partie gór Las iglasty i tundra sezonowo Step Obrzeża lasu, bliskość pól uprawnych Las Jaskinia (okresowo) Duża zmienność Las z wodą bieżącą Obrzeża lasu

11 Szczątki zwierząt domowych stan. Żubronajcie bydło 1424 szczątki świnia 220 szczątków owca/ koza 445 szczątków koń 176 szczątków pies 18 szczątków kot 6 szczątków

12

13 Przykład z Tell Arbid

14 Rozkład gatunkowy szczątków stan. Tell Arbid Identy fikacja zoolog iczna VIIC VIIB VI V IVC IIC N % N % N % N % N % N % Bydło Świnia Owca/ koza ,0 52,9 32, ,8 51,6 37, ,3 41,9 48, ,8 39,1 48, ,7 24,8 62, ,0 16,0 56,0 Suma

15 Rozkład gatunkowy szczątków stan. Tell Arbid Bydło Świnia Owca/koza VIIC VIIB VI V IVC IIC

16 Lista części szkieletu danego gatunku występujących w materiale kostnym z określonego stanowiska Rozkład anatomiczny

17 Rozkład anatomiczny Mniej wartościowe konsumpcyjnie części tuszy i odpady rzeźne: kości głowy możdżenie, poroże, kości czaszki, żuchwa, zęby, kość gnykowa dystalne odcinki kończyn: kości ręki i stopy kk. nadgarstka, śródręcza, kk. stępu, śródstopia człony palcowe i trzeszczki

18 Rozkład anatomiczny Wartościowe konsumpcyjnie części tuszy kości tułowia żebra i kręgi proksymalne odcinki kończyn: piersiowej łopatka k. ramienna, k. promieniowa, k. łokciowa miedniczej miednica, k. udowa, rzepka, k. piszczelowa, k. strzałkowa

19 Rozkład anatomiczny

20 Rozkład anatomiczny zamek w Ciechanowie

21

22

23

24 RODZAJ KOŚCI Czaszka KOŃ GÓRNY 40 fr. KOŃ DOLNY Ok..40 fr. Żuchwa 20 fr. + ok fr. głowy 13 fr. Zęby 44 zęby 40 stałych (4 w zawiązkach) + 4 mleczne Kręgi 51 fr. kręgów 33 kręgi + 29 fr. kręgów Mostek - 12 fr. Kość krzyżowa 3 fr. 3 fr. Żebra 52 fr. z co najmniej 19 żeber 85 fr. z co najmniej 25 żeber + 18 fr. żeber chrzęstnych Łopatka 12 fr. z dwóch kości 5 fr. z dwóch kości Kość ramieniowa 3 fr. z dwóch kości 7 fr. z dwóch kości Kość promieniowa 4 fr. z dwóch kości 2 kości Kość łokciowa 3 fr. z dwóch kości 2 kości Kości nadgarstka 7 kości nadgarstka 16 kości Kości śródręcza 2 kości 2 kości Miednica 9 fr. 5 fr. Kość udowa 4 fr. z dwóch kości 5 fr. z dwóch kości Rzepka 2 kości 2 kości Kość piszczelowa 2 kości 2 kości Kość piętowa 2 kości 2 kości Kość skokowa 2 kości 2 kości Inne kości stępu 5 kości + 2 trzeszczki 9 kości + 8 trzeszczek Kość śródstopia 2 kości 2 kości Kości rysikowe 3 kości 6 kości + 2 fr. Człon palcowy I 4 4 Człon palcowy II 4 4 Człon palcowy III 4 4

25 Struktura wieku ubijanych/ upolowanych zwierząt 1. Ocena wieku na podstawie rozwoju szkieletu Wyrzynanie się zębów mlecznych i stałych Wymiana zębów mlecznych na stałe Stopień zużycia zębów stałych Stopień wykształcenia kości (zrost trzonów kości z nasadami) Stopień obliteracji szwów czaszkowych Stopień wykształcenia wyrostków czaszkowych

26

27 Wiek zębowy bydła (wg W. Lutnickiego, 1972) Ząb Wyrzynanie Wymiana na stałe I 0 / 1 Przed urodzeniem miesiąc I 0 / 2 Przed urodzeniem miesiąc I 0 / 3 Przed urodzeniem do 2-3 dni życia miesiąc I 0 / 4 Przed urodzeniem do 2-3 dni życia miesiąc P 2 / 2 Przed urodzeniem do dni życia miesiąc P 3 / 3 Przed urodzeniem do dni życia miesiąc P 4 / 4 Przed urodzeniem do dni życia miesiąc M 1 / 1 M 2 / 2 M 3 / miesiąc miesiąc miesiąc

28

29

30

31 A. Widoczne słabe jeszcze zrośnięcie nasady z trzonem kości śródręcza bydła pozwala ustalić wiek w chwili śmierci na 2-2,5 roku B. Charakterystyczna porowata powierzchnia powstała po odpadnięciu nasady dalszej kości piszczelowej konia. Koń ten w chwili śmierci miał mniej niż 2 lata.

32 Wiek zrastania nasad z trzonami kości długich (wg J. Koldy 1936) Rodzaj zwierzęcia Koń Bydło Owca Koza Świnia Pies Łopatka wyrostek kruczy m m. 5 m. 12 m. 6 8 m. Kość ramienna Kość promieniowa Kość łokciowa bliższy dalszy bliższy dalszy bliższy dalszy 3,5 r m m. 3,5 r. 3,5 r. 3,5 4 l m m. 3,5 4 l. 3,5 4 l. 3,5 4 l. 3,5 r. 3 4 m. 3 4 m. 3 3,5 r. 3 3,5 r. 3,5 r. 3,5 r. 1 r. 1 r. 3,5 r. 3 l. 3,5 r. 13 m. 6 8 m. 6 8 m m. Kości miednicze m m. 5 m. 1 r. 6 m. Guzowatość biodrowa Guz kulszowy Kość udowa Kość piszczelowa Kość strzałkowa bliższy dalszy bliższy dalszy bliższy dalszy 15 m. 15 m. 4,5 5 l. 5 l. 4,5 5 l. 6 7 m m. 3 3,5 r. 3,5 r. 3,5 r. 2 l. 2 l. 3,5 r. 3,5 4 l. 3,5 4 l. 2 2,5 r. Nigdy 3 3,5 r. 3,5 r. 3,5 r m. Nigdy 3 3,5 r. 3,5 r. Kości śródręcza i śródstopia 15 m. 2 2,5 r m. 2 l. 5 6 m. Człon palcowy I m m m. 2 l. 5 6 m. Człon palcowy II m m. 5 7 m. 1 r. 5 6 m. Kość piętowa guz 3 l. 3 l. 3 l. 2 2,5 r m. 3,5 r. 2 l. 3,5 r. 2,5 r. 18 m. 18 m. 18 m. 18 m.

33 1. Porównanie struktury wieku populacji pradziejowej ze współczesnymi populacjami wolno żyjącymi 2. Wydzielanie klas wiekowych zabijanych zwierząt 3. Odtwarzanie zasad hodowli poszczególnych gatunków zwierząt i porównanie jej zmienności w czasie i przestrzeni

34 Struktura wieku

35 n młode N % Inne stanowiska Bydło ,5% 5 8 % Świnia ,2% 5 8 % Owca/ koza ,5% % Koń ,0 % 1 %

36 Badanie sezonowości Ustalenie sezonu ubijania/ upolowania zwierząt Ocena na podstawie przyrostu kamienia nazębnego Ocena stopnia wykształcenia poroża Badanie przyrostów muszli małży

37

38

39 Okres noszenia poroża u zwierząt pełnorogich Jeleń Sarna Łoś Daniel Renifer samica Renifer samiec czerwiec luty kwiecień/maj październik lipiec listopad styczeń sierpień kwiecień/maj czerwiec kwiecień czerwiec - luty

40